• Nie Znaleziono Wyników

Das Sakrament der Busse und Versöhnung : liturgische und pastorale Aspekte

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Das Sakrament der Busse und Versöhnung : liturgische und pastorale Aspekte"

Copied!
16
0
0

Pełen tekst

(1)

Wacław Świerzawski

Das Sakrament der Busse und

Versöhnung : liturgische und

pastorale Aspekte

Collectanea Theologica 57/Fasciculus specialis, 91-105

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57 (1987) fase, sp e c ia lis

DAS SAKRAM ENT DER BUSSE UND VERSÖHNUNG L iturgische u n d p a s to ra le A sp ek te

„ A lle s , w a s der S o h n G ottes zur V e r s ö h n u n g der W e lt g e ta n u n d g e le h rt hat, ist u n s n ich t nur b ek a n n t au s der G es ch ic h te se in e r e in st v o llb ra c h te n T aten , aber w ir erfah ren au ch d ie F o lg e n d e ss e n , w a s Er h eu te v o llb rin g t. W ir em p fa n g en d ie in se in e m M en sch en tu m v o llfü h r te V e r s ö h n u n g in der W irk sa m k e it der durch d ie K irch e v e r r ic h te te n h e ilig e n M y ster ien . C h ristu s hat sic h se lb st für d ie K irche h in g e g e b e n u n d s ie als Z e ic h e n u n d W e r k z e u g der E rlösu n g e in g es e tz t" (Johan ­ n e s P au l II, R e c o n c i l ia t i o et p a e n i te n t i a , 8).

„Für d ie C h risten ist das B u sssa k ra m en t g e w ö h n ­ lic h e s M ittel, um V e rg e b u n g u n d N a c h la ss der S ü n d en zu erla n g en " (i b i d e m , 31).

,,Da,s S a k ram e n t d e r B usse ist in e in e r K rise befan g en ", sagt m it tie fer B esorgnis P ap st Jo h a n n e s P aul II in se in e r A p o sto lisch en A d h o rtatio n R econciliatio et p a en iten tia vom J a h re 19841. Diese F e stste llu n g m o b ilisierte die B ischofssynode zu e in e r S tellung nahm e zur Busse u n d V e rsö h n u n g u n d sie m uss alle m obilm achen, die e rn s t­

haft ein e E rn eu eru n g d es c h ristlic h e n Lebens an stre b en , eine

E rn eu eru n g, die d a s Sein oder N ich tsein des C h risten tu m s bedingt. Diese F e stste llu n g ist zug leich ein A ufruf zur W ie d e ra u fn a h m e d e r B otschaft C hristi: „B ekehret eu ch un d g lau b t an das E vangelium !'' (Mk 1,15), d.h. n e h m e t an d ie fro h e B otschaft d er Liebe. Das .W ort „K rise", auf das S a k ram e n t d e r Busse bezogen, fasst zusam m en und b e sag t m e h re re P ro b lem e d e r ta tsä c h lic h e n Lage auf d iesem w ic h ti­ g en A b sc h n itt des c h ristlic h e n Lebens. Es b etrifft die Ebene der D og­ m atik, d e r S itte n le h re, d e r A szetik u n d M ystik, d er Psychologie, Soziologie, L itu rg ik u n d n a tü rlic h p a r e x c elle n c e die Ebene d e r Seelsorge.

W o ra u f d e u te t die V erm in d e ru n g der B eichtfrequenz, ist sie ein Z eichen d e r D éch ristian isatio n , oder e h e r e in Signal, d a ss die P raxis d er B usse e in e seit J a h rh u n d e rte n u n g e w o h n te E volution

er-1 J o h a n n e s P a u l II., R e c o n c i l ia t i o e t p a e n i te n t i a . A p o s t o l i s c h e A d h o r ­

t a tio n v o n d e r V e r s ö h n u n g u n d B u s se in d e r a k t u e l l e n S e n d u n g d e r K irc h e ,

(3)

fährt? Ist d as B ek en nen d e r S ün d en zum E rh alten d e r A b solu tio n u n b e d in g t notw en d ig , g e n ü g t es nicht, u n m itte lb ar G ott zu beichten? Ist a lso die V e rm ittlu n g des P rie ste rs v o n n ö ten ? O d er re ic h e n v ie l­ leich t d ie W u rz e ln des P roblem s n o c h tiefer: h a t d e r M ensch d ie F ä h ig k eit zur U m kehr u n d Busse n ich t v e rlo re n ? 2 Ist som it d ie K rise d e r Bieichte n ic h t d a s S ignal e in e r tie fg eh e n d e n K rise d es C h riste n ­ tum s ü b erh au p t? V ielleich t w eist e b e n d arau f e in b ish e r n ich t g e ­ k a n n te r g ew a ltsa m e r A u sb ru c h des S u b jek tiv ism u s und N a tu ra lis ­ mus, d e r so oft b e g le ite t ist vom M an g el an V e rstä n d n is für das G e­ heim nis der S a k ram e n te o d er v om U n v erm ö gen zu r g a n zh eitlich en B etrach tu n g d e s M y steriu m s d er B egegnung des M en sch en m it G ott in Je su s C hristus? Das N ic h tv e rste h e n , w as S ü nd e ist, d ie U nfähig ­ keit, S ü n d en zu u n tersc h eid e n , das allg em ein e B estreiten d e r Last und sogar des V o rh a n d e n se in s d e r S ünde v e rfle c h te t sich d a p a ra ­ dox al m it e n o rm e r E m pfindsam keit für p ersö n lic h e F re ih e it u nd m it w ach sen d em G efühl e ig e n e r V eran tw o rtu n g .

Es ist h ier n ich t m öglich, die m it dem W o rt ,,B eich tk rise'' b e ­ n a n n te Lage a n g e m e ssen zu u n te rsu c h e n . Es w ä re a u ch v o rze itig v on der A u ssich t zu sp rech en , die das ric h tig e S tellen des Problem s und die M obilm achung a lle r d azu a u f d e r h e u tig e n E tappe d e r G e­ sch ich te zu g än g lich en M ittel öffnen w ürde. V e rsu c h e n w ir das P roblem in Form e in e r F ra g e an d ieje n ig e n zu stellen, die m an als d ram a tis p e rso n a e b ezeichn et. Da das S ak ram en t d e r Busse e in A kt C hristi des E rlö sers ist, d er d ie V e rsö h n u n g d e s B ussenden m it G ott und d e r K irche d u rch d e n P rie ster b e w irk t, so ist das S a k ram e n t e in M y steriu m von k o m p lex er B eschaffenheit. Das letz te W o rt h at jed o c h h ier zu sag en C h ristu s und die K irche als una m y stic a per­

sona (hl. T hom as v o n A quin). C h ristu s selb st o ffe n b a rt u n d bestim m t,

w ie m an G ott lieb en soll und w ie G ott gelieb t sein will. C h ristu s und die K irche b estim m en au ch d ie W eise, auf w elch e d e r M ensch m it G ott v e rs ö h n t w e rd e n kann. C h ristu s und die K irche leh ren , w elch es d e r Sinn u n d die B edeutung d er sa k ra m en ta le n B eichte ist. In T agen d er K rise m uss m an den W ille n C hristi u n d d er K irche aus der Bibel und T ra d itio n ab le se n u n d dem V olke G ottes in d e r P raxis e ifrig e r S e e lso rg e r d a rre ic h e n .

M an m uss g e ste h e n — lasse n w ir v o rlä u fig b e ise ite die ä u sse re n U rsach en — dass d ie h e u tig e K rise e b e n d u rc h d a s B eraub en d e r P raxis des B usssak ram en tes sein er B edeutung v e ru rs a c h t w o rd en ist. Es ist ein fach so, d ass das S ak ram en t d e r Busse h e u te v o n v ielen nicht m ehr im G eiste d e s G laubens v e rs ta n d e n wird. W ir m üssen uns d a rü b e r k la r w erd en , d a ss äh n lich w ie d e r in d er S chule des K atechu m en ats a n g e w a n d te reife R itus d er ch ristlic h e n Initiatio n in dem S ak ram en t d er T aufe v e re in fa c h t w o rd e n ist, o d e r w ie die

2 K. L e h m a n n , D ie v e r l o r e n e F ä h ig k e it z u r U m k e h r , C om m u nio 5 (1978) 385— 391.

(4)

S tu n d e n litu rg ie d u rc h das g e k ü rz te B rev ier e rs e tz t w o rd e n ist, so ist auch das B u sssak ram en t ein e m so lch en Eingriff erle g en . D ieser d u rch J a h rh u n d e rte fo rtsc h re ite n d e Eingriff h a t dem B u sssakram en t die le sb a re K la rh e it sein er B edeutung benom m en. Das B revia riu m des S a k ram e n te s d er Beichte, so oft re d u z ie rt zum m echanisch v e r ­ sta n d e n e n S ü n d en b ek en n tn is, das d e r P rie ste r m it d e r o b jek tiv e n

e x opere operato — w ie m an e s u n te rs tric h —- also g ü ltig w irk en d e n

A b so lu tio n b e a n tw o rte te , liess e s zu, dass leg alistisch -m agische U rin stin k te zu W o rte kam en, u nd tru g zur w a c h sen d en K rise bei. Und doch ist d ie L o ssp rech u ng v o n Sünden, o b w o h l e in ju rid isc h e r Akt, zugleich e in Gebiet! Die frü h c h ristlich e F orm des B u sssa k ra ­ m entes w ar d a ru m so in h altsreich , da sie die T h ese v o n d e r V e r ­ b un d en h eit d er S a k ram e n te (den n e x u s sacram entorum ) b eto nte: sie u n te rs tric h d ie B indung d er B eichte m it dem S a k ram e n t d e r Taufe, d e r F irm u n g u n d d e r E ucharistie. W ie b re it w a r dabei d e r K ontext, m it d e m die b e d e u tu n g sv o lle V o rb e re itu n g zw ei fu n d a ­

m entale A k te d e r B eichte um fasste ■—· d a s reu m ü tig e S ü n d e n b e ­

k en n tn is u n d d ie S ü n d e n v e rg e b u n g C h risti u n d d e r K irche. Im frü ­ hen M ittela lte r k n ie te n P rie ste r u n d P ö n iten t, b e v o r d er A kt d e r Busse beg ann , v o r dem A ltar und v e rric h te te n lan g e G ebete; auch m usste d e r P rie ste r vo r S p en d un g d e s B u sssak ram ents fa ste n 3.

B evor w ir au sfü h rlich e E rw äg u n g en b eg in n en , la sst uns ein e A rb e itsth e se v o n z e n tra le r B ed eu tun g auf stellen : w er d a s B u sssa k ra ­ m ent im G eiste d er k a th o lisc h e n K irche v e rs te h e n w ill, m uss e s in d er ch risto lo g isc h -trin itäre n O p tik b e tra ch te n . Das in d ie T iefen d iese s S a k ram e n ts e in fü h re n d e K o n k retu m ist das lesb a re Z eichen des Ritus, g efasst in Form ein es Dialogs. Es zeigt die B eziehung d e r su b je k tiv e n M etan o ia d e s P ö n ite n te n zur o b jek tiv e n A n tw o rt des s a k ra m e n ta le n A k tes d e r L ossprechung, in d em w ir d e n christolo - gisch -k irch lich en A sp ek t finden. In d iesem Z w eitak t — S ü n d e n b e ­ kenn tnis und L ossp rech u ng — e rk e n n e n w ir m ühelos die D ialog­ stru k tu r d e s Bundes, d es g ew ö h n lich en W eges, auf w elchem G ott den M en sch en zur B egegnung m it sich führt. D ieser W eg d e u te t auf die P rax is d e r Busse, d ie C hristu s in sein er K irche e in g e se tz t hat, die som it für alle Z eiten ih re G ü ltig k et behält. D ieser W eg fü h rt w ohl a u ch zur E rk en ntn is d e r w a h re n B edeutung u n d des Sinnes des B usssakram entes, w ovon letz tlic h die D ynam ik des S e e lso rg e ­ dien stes abhängt.

1. K läru n g d e r G rundbegriffe

Die R eform d es B usssak ram entes, die das V a tik a n isch e Konzil im O rdo p a en iten tia e 1974 vo llfü h rte, h a tte n ich t zum Ziel die Schaffung ein es n e u e n k a su istisc h e n M odells, so n d e rn die A

(5)

n u n g d e r L ehre an das M y steriu m des Lebens d e r A llerh e ilig ste n D reifaltigkeit, an das P assah C hristi u n d d a s vom K onzil v o rg e ­ fü h rte Bild d er K irche. Der O rdo p a en iten tia e w e n d e t die allg em ein e Regel d er Ü b ersetzu n g in V o lk ssp ra c h e n auf d ie F e ier d es B u sssa­ k ram e n te s an, a u ch auf die dem th eo lo g isch en Bild d e s S a k ram e n ts a n g e p asste A bsolutionsform el, v o r allem a b e r g e b ra u c h t d abei e rn e u e rte s W o rtg u t. Dies h a t b e d e u te n d e n Einfluss auf die th e o lo ­ gische In te rp re ta tio n d e s S ak ram en tes. Es ist h ie r näm lich d ie Rede v on B usse und V ersö h n u n g , a b e r Ordo p a en iten tia e e rw e ite rt d en B ereich d e r Busse ü b e r d en sa k ra m en ta le n Rahm en, indem e s die B edeutung d er B u ssan d ach ten (c eleb ra tio n es) u n te rs tre ic h t un d auch d e n Sinn u n d die B edeutung d es B u sssak ram en tes in V erb in d u n g m it a n d e re n S a k ram e n te n b rin g t (nexus sacram etorum ).

Es ist h ie r n ich t m öglich, alle, seien e s auch w ichtige, Begriffe zu besp rech en , d a h e r v e rb le ib e n w ir bei d en g ru n d leg en d en . Sie w e rd e n uns als d e r G oldfaden zum K e rn p u n k t d e s P roblem s führen. W ie d er S ch lu ssstein d e n S chlüssel des G ew ölbes b ild e t — w en n

m an ihn v e rn ic h te t, so w ird das G ew ölbe e in stü rz e n ■— so ist die

B eichte e in solcher S ch lu ssstein für alle a n d e re n A kte d e r Busse: w enn m an ih re B ed eutu n g nich t ric h tig erfasst, so k a n n m an d a s ganze g ro sse W e rk d e r ch ristlic h e n Busse zu n ichte m achen, u n d ohne die ch ristlic h e Busse v e rlie rt d a s Salz sein e K raft u n d d as Licht e rlisc h t (vgl. M t. 5,13— 15).

S chlüsselbegriffe, o hne die e s n ich t m öglich ist, den Sinn und die B edeutung des B usssak ram en tes zu v e rste h e n , sind ,,Busse" und „V e rsö h n u n g ”. Der d u rc h d a s Konzil e in g e fü h rte Begriff „ V e rsö h ­ nu ng" sch ein t so gar v o rh e rrsc h e n d zu sein in d e r g e g e n w ä rtig e n A u slegu ng des S ak ram en tes. A ber z e rstö re n w ir n ich t die H a rm o ­ nie. Die Busse k ö n n e n w ir als S ak ram en t n u r in folg end em Z u­ sam m en h an g v e rs te h e n : w e n n der A kt d er Busse d ie H a ltu n g des P ö n iten ten a u sd rü ck t, so w ird d ie F u n k tio n d e r V e rsö h n u n g vom S p ender des S a k ram e n te s vollfüh rt. D aher m uss m an u n b ed in g t die dialo g isch e G lied eru n g d e s sa k ra m e n ta le n A k tes erb lick en , d ie so d e u tlic h in d e r B eichte h e rv o rtritt: d ie Busse des P ö n ite n ten v e r ­ lan g t das E in g estehen der S ünde u nd ih r B ekennen, w ä h re n d d e r V e rsö h n u n g sa k t sein e v o lle G estalt im G eb et d e r A b solu tion findet. W e n n in d e r B eichte e n tw e d e r die R eue oder die A b solu tion fehlt, so h at d er sa k ra m e n ta le A k t n ich t stattg efu n d en . Es vollzog sich auch nich t d er V e rsö h n u n g sa k t m it d e r K irche, m it C hristus, das b ed eu tet in letz te r A b rech n u n g , d ass k e in e V e rsö h n u n g sta ttg e fu n ­ den hat, d a ss d er Bund w e ite r ab g e b ro c h e n ist, dass d ie F lu cht aus dem P arad ies infolge d e r S ü n d e fo rtg e se tzt wird.

Um das Bild v o lla u f zu zeigen, d arf n o ch g e sag t w erd en, dass diese zw eig lied rig en Z usam m en setzu n g en : B usse-V ersö hn un g u n d B ekenntnis-A bsolution, a u c h auf d as zw eig lied rig e p a sch a le E reig­ nis C hristi h in d eu ten , d a s k u rz in d e n W o rte n K reu z-A u fersteh u n g

(6)

au sg ed rü c k t w ird. W en n w ir sagen, d a ss die Busse als B ekeh ru ng (H andlung des P ö n iten ten ) zugleich au ch V e rsö h n u n g ist (H andlung des S a k ra m e n te n v e rw a lte rs, d a n k dem d e r P ö n iten t d u rc h d ie V e r­ m ittlung der K irche das P riv ileg d e r V e rsö h n u n g m it G ott erh ält), so w o llen w ir d a d u rc h u n te rstre ic h e n , d a ss das S ak ram en t der B eichte v o re rs t d ie A n nahm e des d ie Sün d en tilg en d e n K reuzes stellt und d a n n das E rlan g en d er B arm h erzig k eit des v e rsö h n e n d e n G ottes, d a s u n s dem g lo rre ic h e n K yrios äh n lich m acht. Die E igenart der Busse u n te rsc h e id e t sich som it v o n dem s a k ra m e n ta le n W irk e n d er Taufe, wo das T au ch en im W a sse r das S te rb e n für die Sünde und das H e ra u sh e b e n n e u e n Lebens in C hristus ist (Rom 6,1— 11). Die „m ü h ev o lle Taufe", w ie d ie B eichte g e n a n n t w ird, da sie u n se re M ita rb e it e rh eisch t, d a s K re u z tra g en m it C hristus, e rin n e rt d aran , d ass C h ristu s den S ü n d en n ach lass n ich t au to m a tisch d u rc h seinen T od v e rm ittelt, so n d e rn e r gibt dem sü n dig en M en schen die M ittel, die v o n ihm in tä tig e r M ita rb e it ang en o m m en u nd in v e ra n tw o r­ tu n g sv o lle r W e ise an g e w e n d e t w e rd e n m üssen. D iese M ittel sind N achlass d e r S ün d en u n d d ie sa k ra m e n ta le V e rm e h ru n g d er G nade

(augm entum giatiae), d ie in d e r B eichte g eg e b en w e rd e n 4.

A b er la sst u n s zur T erm ino lo g ie z u rü ck k eh ren . D as e rs te S chlü sselw o rt ist die Busse —- m etanoia, paen itentia . Es ist e in e s der w ic h tig ste n G e d a n k e n in h a lte d e r Lehre C hristi (Mt 4,17; M k 1,15) u nd a u c h sein es W irk e n s als E rlöser: C h ristu s v e rg ib t S ün d en (Mt 9,2; Lk 5,20) u n d tritt d am it in die R echte, die n u r G ott selbst zustehen : „ W er k a n n S ü n den v e rg e b e n als n u r G ott allein?" (Mk 2,7). Die Busse w eck t im M en sch en den G laub en (Lk 19,5— 10), ab e r sie setzt a u ch den G lau b en v o rau s (Mt 9,2) und ist e in e G nade, die die G nade d er T aufe e rg ä n z t (vgl. M t 13,23).

C hristu s k e n n t d ie W a h rh e it des M enschen, desw eg en gibt e r sein en A p o steln d ie M acht d es.B in d en s und d es Lösens (Mt 16,17— 19) d a s h e isst des N ach lasse n s u n d d e s Z u rü c k h alte n s d e r Sünden (Jo. 20,19— 23), d ie schon n ach d em e in m alig en u n d n ich t w ie d e r­ h o lb are n die S ünde tilg e n d e n A kte d er T aufe b e g a n g en w o rd e n sind. A ufg ru n d d ieser M acht ist die K irche b e re c h tig t d u rc h ih re S a k ra m e n te n v e rw a lte r G ew issen sfrag en zu k lären , sie h a t das R echt des A u sw eisen s aus d e r K irch en g em ein sch aft u n d d er W ie d e ra u f­ nahm e in die G em einschaft, ab e r a u ch m it Gott, v e rm itte ls d e s S a ­ kram en tes. Die in n ere B indung m it G ott d u rch die ä u sse re B indung m it d e r K irche b ild et ein e u n lö sb a re E inheit au fg ru nd d er E insetzun g d u rch C h ristu s u nd d e r b lo ssen Logik d es sa k ra m e n ta le n M y ste ­ rium s, sie sind k o m p lem en tär, w ie dies schon die P raxis der a p o ­ stolischen K irch e b ezeu g t (1 Tim 5,20 — E rm ahnung; 2 T h ess 3,14— 15 — A usw eisung; 1 K or 5,9— 13 — V erdam m ung).

Die S a k ram e n ta lisa tio n d er B usse für n a c h d e r T aufe

(7)

gene S ünd en trä g t d e n N am en exo m o lo g esis, co nfessio, u n d ist seit ä lte ste n Z eiten b e k a n n t (vgl. J k 5,16 u n d 1 Jo 1,8— 9). Seit T e r­ tu llia n u s (Ï220) w ird die Busse a u ch p a en iten tia g enan n t, im Sacra-

m entariu m G elasianum (7. Jh.) lese n w ir den N am en sacram en­ tum reconciliationis. D iese B enen n un g h e rrsc h t im M ittela lte r. Im

13. J a h rh u n d e rt w e rd e n die G ebete d e r A b so lution O rdo ad recon­

ciliandum p a e n ite n te m g en an n t. D ieser T erm in w u rd e e rn e u t vom

2. V a tik a n isch e n K onzil auf genom m en.

V e rsö h n u n g (ka ta lla g e , reconciliatio), das F ü h re n d e r M en schen zum F re u n d sc h a ftsb u n d m it G ott (dia ko n ia tes katallages) ist das zw eite S chlüsselw ort. W e n n die In te rv e n tio n G ottes in d e r G e ­ sch ich te E rlösung g e n a n n t w ird, so b ild et die V e rsö h n u n g das Z e n ­ trum d e r Erlösung. O b je k tiv v o llfü h rt ist sie d u rch d en T od u nd d ie A u fe rste h u n g C hristi. So m uss also je d e r G ed anke ü b e r d ie V e r­ sö hnun g zw ischen G ott u nd dem M en schen vom K reuze des v e r ­ h e rrlic h te n C h ristu s b e le u c h te t w erd en . In d iesem Lichte e rk e n n e n w ir un d v e rste h en , w as C h ristu s uns als k o n k re te s M ittel zu r T e il­ nahm e am M y steriu m d er V e rsö h n u n g h in te rla sse n hat. Dieses Licht ist w ie e in e Sam m ellinse, die das B eschauen des G anzen erm öglicht, ohne d ie m an die e in zeln en F rag m en te d es E rlö sung sm ysteriu m s C hristi n ich t v e rs te h e n kan n . In d iese m Lichte v e rs te h e n w ir alles: die E ucharistie, das O pfer d e s N e u e n Bundes im Blute zur S ü n d e n ­ vergeb un g , d ie G abe des G eistes d en A p osteln zum V e rk ü n d e n der g u ten E rlö su n g sb o tsch aft gegeben, die T aufe d e r G läubig en zum N a c h lass d e r Sünden, u n d schliesslich d ie M ach t des B indens u nd des Lösens, d.i. die G nade d e r „zw eiten T aufe", d e r „m ühevo llen T aufe" — des S a k ram e n te s d e r V ersö h nu n g.

W e n n also die V e rsö h n u n g ein e G abe C hristi ist, w en n sie von seinem K reuze un d v o n d e r D ynam ik sein er A u fe rste h u n g stam m t, so m uss sie d ie B edingungen d e s v o n G ott im Blute e in g e ­ setzten Bundes erfüllen. Die Erfüllung d ie se r B edingungen ü b e r­ w acht die K irche, die das P riv ileg besitzt, die S tru k tu r d e r V e r­ söh nung im G eiste C h risti n a c h d en G esetzen d e r In k a rn a tio n zu bestim m en. Lasst uns die W o rte d e s hl. Leo d e s G rossen in E rin n e­ ru n g brin g en : q uod co n sp icu m fu it in C hristo, tra n sivit in Ecclesiae

sacram enta. W ie b ed ro h lich ist d o c h in d iesem K o ntex t d as An-

th ro p o lo g isiere n d er V ersö h nu n g , das H e ra b se tz en d e r V e rsö h n u n g in das h o riz o n tale M ass d e r B rü d erlich k eit u n d d e r m enschlich v e r ­ sta n d e n e n N ä c h ste n lie b e (der M itm enschlichkeit), w as v o n d e n e n su g g e rie rt w ird, d ie den G eist der L iturgie n ich t v e rste h en .

W e rfe n w ir n u n e in e n Blick a u f d ie zw ei w e ite re n S ch lü ssel­ w orte, d ie m it d e r D ia lo g stru k tu r d e s d iale k tisch e n Z w eitak tes B usse-V ersöhnung o rg an isc h v e rb u n d e n sind. Das e rs te W o rt ist confessio — das B ekenntnis, d er A kt des W issenden P ö n iten ten , d as zw eite ab so lu tio — die L ossprechung, d e r A k t des P riesters, des offiziellen S p en d ers v o n se ite n d e r K irche. Indem w ir n ich t tiefer

(8)

in d a s g eg en seitig e V e rh ä ltn is des S ü n d e n b e k e n n tn isse s (coniessio

peccatorum ) u n d des G la u b e n sb e k e n n tn isses (coniessio iid e i) ein-

d ringen, e rw ä h n e n w ir n u r, dass d er in te g ra le B eichtak t (eine d e r B edingungen e in e r g u te n Beichte, die ,,a u frich tig e B eichte" ben an nt) A u sd ru ck d es d u rch die T aufe g efo rm ten G laubens und des G lau ­ bens ist, den m an w ä h re n d d e r E u ch aristiefeier b e k e n n t. Eben die E ucharistie, d ie e in g ro sse s M y ste riu m d e s G lau ben s ist, form t d e n su b je k tiv e n G lau b en gem äss d e r R egel le x orandi — le x credendi. D eshalb u m fasst das S ü n d e n b e k e n n tn is sow ohl d as G eständ nis d e r Schuld n a c h d e r G ew issen serfo rschu n g , als auch d en R eu eak t m it dem B esserun g sb esch lu ss, als e n d lic h d e n A k t d e r G enu gtu un g, in w elchem d e r P rozess d e r B ek eh ru n g sein e E rgänzung findet. In diesem Sinne ist also d as B ekenntnis n ich t n u r e in e Ü b erm ittlu n g des W isse n s v o n sich selbst, so n d e rn b e d e u te t e in e n S c h ritt zur V ersö h n u n g , zur U m kehr vom W ege d e r S ünde auf d e n W eg, d er zu G ott führt; e s ist som it e in e V e rw irk lich u n g d essen, w as in W o r­ te n g esag t w o rd en ist. Das S ü n d en b ek en n tn is, w elch es d e n G lauben bek en n t, ist e in A k t d e r F reih eit, in dem der M ensch im A n g esich t d e r Liebe des D reiein igen G ottes, d e r sich im P assah -M y steriu m C hristi offenbart, die W a h rh e it ü b e r sich selb st feststellt.

D eshalb w u n d e re m an sich nicht, dass die K irche, die in B ean t­ w o rtu n g d es S ü n d e n b e k e n n tn isse s des S ü n d ers im N am en C hristi, des G ottes, die L o ssp rech u ng e rte ilt, d as U rteil d es P rie sters e in e V e rsö h n u n g m it G ott n e n n t5. Die sa k ra m e n ta le in d e r B eichte e r ­ te ilte A bsolution, in qua praecip u e ipsius (sacram enti) v is sita e st6, w ie es das T rie n te r K onzil d e fin iert hat, ist som it d e r A kt e in e r m ach tv o llen w u n d e rb a re n H andlung. D enn S ü n d e n v e rg e b e n b e ­ d e u te t d e n G eb u n d en en losbin d en , d e n m it d en F esseln d e r S ünde g e fe sse lten b efreien , d am it e r b e re it sei, d a s ihm v o n G ott d a rg e ­ re ic h te Leben anzunehm en. D iese Rolle d e s P rie ste rs k a n n m it d em Losbinden d e s zum Leben a u fe rw e c k te n L azarus v e rg lic h e n w e rd e n — ,,J e su s sp rach ; «M acht ihn frei und la sst ihn gehen!»" (Jo 11,44) — au ch k a n n d iese H an d lu n g m it d e r T at d e s H eilan d es v e rg lic h e n w erden, d e r die F esseln des T odes v o n sich selb st w eg w arf und so die M acht d e s au fe rw e c k en d e n G o ttes bezeigte.

Bei den W o rte n d e r L o ssp rech un g d e s P rie ste rs v o llzieh t sich das G erich t G o ttes ü b e r d en b ü sse n d e n Sünder. Bei d e r S pen du n g des B usssak ram en tes n eh m en w ir P rie ste r an d er e rlö se n d e n M acht G ottes teil, v o llzieh en w ir in p e rso n a C hristi d a s W u n d er, w en n w ir die W o rte d e r L o ssp rechu n g sfo rm el sagen: ,,Gott, V a te r d e r B arm herzigkeit, d er die W e lt d u rc h den Tod u n d die A u fersteh u n g

5 „R es et e ffe c tu s sa cra m en ti p a e n ite n tia e, q u antu m ad e iu s v im et e ffic a ­ ciam p ertin et, r e c o n c ilia tio est cum D eo, quam in terd u m in v ir is p iis et cum d e ­ v o tio n e h o c sa cram en tu m p ercip ien tib u s, c o n s c ie n tia e p a x ac s e r e n ita s cum v e ­ h e m e n ti sp iritu s c o n s o la tio n e c o n se q u i s o le t ” (D enz. 1974).

6 A . a .O . (D enz. 1973).

(9)

sein es Sohnes v e rs ö h n t u n d d e n H eiligen G eist zur S ü n d e n v e rg e ­ b u n g g e san d t hat, g ebe dir d u rc h d e n D ienst der K irche V erg eb u n g u nd F ried en . U nd au ch ich e rla s se d ir die S ünden im N am en des V a te rs u n d des S ohnes und d es H eilig en G eistes. A m en".

Lasst u ns n o ch einm al d iese n so w ich tig en Akt, den w ic h tig ­ sten M om ent d e r B eichte b eto n en , d e n m an n ich t ü b e rse h e n darf, w enn m an die W e g e d e r E rn e u eru n g des v o n e in e r e rn s te n K rise b e d ro h te n S a k ram e n te s sucht, da v o n d em E rk en n en d ieser W ege die P rax is u n d C h an ce des S ak ram en tes abhängt. J e su s v e rk ü n d e t feierlich: „Der V a te r h a t alles G erich t ganz dem S ohne ü b e rg e b e n " (Jo 5,22). „Das ist w ahr, sagt d e r hl. Jo h a n n e s C h rysostom us, aber d e r Sohn h a t dieses g anze G erich t d e r K irche a n b e fo h le n ''7. Und w ir füg en hinzu: „und d ie K irche d e n P rie ste rn ". Es ist ab e r e in b e so n d ere s G ericht. D enn C h ristu s h a t a u ch gesagt, d a ss G ott seinen Sohn nich t g e san d t hat, d a ss e r die W elt rich te, a b er dass e r die W e lt e rlö se (vgl. Jo 3,17; 12,47). A lso C hristus ric h te t und ric h te t nicht (vgl. Jo 8,15— 16). D ieses G erich t b etrifft n äm lich n ich t die F e stste llu n g d e r S ünde au ch nich t die F e stste llu n g d e r g e ta n e n Busse (metanoia), so n d e rn e s v e rn ic h te t d ie Sünde, indem es Be­ k eh ru n g v e ru rsa c h t, u n d ste llt w ied er d e n S tand d e r U nschuld her. Das ist d a s G ericht C hristi, das sich im m er w ie d e r im sa k ra m en ta le n A kt der B eichte w ie d e rh o lt8. Es ist e in e rlö se n d e s G ericht, a n g e ­ sichts d e sse n die Eingriffe d e r P sy c h o th e ra p e u te n n u r das sind, w as sie sein k ö n n en: e in Ö ffnen d e r A ug en auf die v e rd o rb e n e M en ­ sch en n atu r, auf jen e s Z ug eständ n is: „ich tu e n ich t das G ute, das ich will, ab e r das Böse, das ich n ich t w ill" (Röm 7,19). Im S ak ram en t d er Busse u n d V e rsö h n u n g d a u e rt d ie E rlö su n g w e ite r an u n d die G nade fü h rt an S telle d er S ünde die Liebe ein. U nd a u c h d ie D em ut und die Reue, d ie B esonnenheit, die H offnung u n d das V erlan g en , e h e r sich selbst zu ric h te n als den N äch sten , und en d lic h a u ch die E hrfu rch t v o r d em N ä c h ste n als e in e n T eil d e r D an k b ark eit fü r die B arm herzigk eit G ottes, d e r dem v e rlo re n e n Sohn die S ü nden v e r ­ ziehen hat. Die Busse u n d V ersö h n u n g , d a s B eken nen d e r Sünden und ih r N a c h lass — w ie e rh e llt das n ä h e re E rk en n en d iese r Begriffe uns die B edeutung d e r Beichte, w ie zeigt es u n s ih re n tiefen Sinn!

2. Die N o tw e n d ig k e it d er V e rsö h n u n g m it d er K irche zum E rlan g en des N a c h lasse s

d e r n ach d e r T aufe b e g a n g e n e n Sünden

W ir b eg in n en d iesen Teil d e r Ü b e rleg u n g en m it d e r B etrach tu n g e in e r u n g em ein w ich tig en un d g ru n d le g e n d en W ah rh eit. Das Z en ­ trum d e r s a k ra m e n ta le n P e rsp e k tiv e bild et die These, dass, w ie alle

7 H l. J o h a n n e s C h r y s o s t o m o s , D e s a c e r d o t io , III, 5 (PG 48, 643) 8 E. M e r s c h S J , La t h é o l o g i e du C o r p s m y s t i q u e , P aris4 1954, Bd. II, 299— 304.

(10)

S a k ram e n te v o n C h ristu s e in g e se tz t w o rd e n sind, so sind sie auch S a k ram e n te d e r K irche; v o n d ie se r T hese m uss m an au sg eh en , w en n m an die e in z e ln e n S a k ram e n te ric h tig v e rs te h e n will. N u r d u rch die V erein ig u n g m it d er G em einschaft v e re in t sich d e r C h rist m it C hristus. Som it ist die V ersö h n u n g m it d e r K irche d ire k te u n d e ig e n ­ tlich e F ru c h t d er s a k ra m e n ta le n A bso lu tio n 9 u n d fo lg erich tig ist d ie A b solutio n e in w irk sam es Z eichen (sa cram enta significando effi­

ciunt) der V e rsö h n u n g m it G ott. Z ur U n te rstre ic h u n g d iese r G renze

die teilt, a b e r a u ch v e re in t, lasst u n s sagen: die V e re in ig u n g m it C h ristu s o hne Z u g eh ö rig k eit zur G em einschaft d e r K irche ist für ein e n G etau ften k e in e w irk lich e V ereinig u ng . Als re c h tlic h e r A kt ist der A kt d e r s a k ra m e n ta le n Busse in sein en zw ei E benen, in d e r su b je k tiv e n (im S ün d en b ek en n tn is) u n d in d e r o b je k tiv e n (in d er die V e rsö h n u n g b e w irk e n d e n A bsolution) e in U rteil des G o ttesg e ­ ric h tes u n d als so lch es e in e esch a to lo g isch e H andlung. Die B egeg­ nung im S a k ram e n t ist also d e r g em ein sam e O rt, w o e in a n d e r b e ­ gegnen: d as sic h tb a re Z eich en u n d d a s u n sic h tb a re M y ste riu m — die V e rg e b u n g G ottes, g e g e b en in d e r V e rsö h n u n g m it d e r Kirche.

D ieses Bild seh en w ir v iel v o lle r h eu te, seitdem d as 2. V a tik a ­ n isch e K onzil die A k zen te d e r E k klesiologie w e ite r v e rle g t hat. In dem Bilde d e r Institu tio n -K irch e ist es un s je tz t le ic h te r d u rch d as Z eichen d es s ic h tb a re n K ö rp ers d ie K irche als d a s co rp us m y sticu m C hristi abzulesen. Die K irche ist also ein M y steriu m v on z w eisch ich ­ tig er S tru k tu r. Sie h a t e in e n K ö rp er u n d e in e Seele. Z w eischich tige S tru k tu r h a b e n au ch d ie S ak ram ente. Die V e rsö h n u n g m it d e r K irche im B u sssak ram en t k a n n also n ich t au ssc h lie sslic h in ju rid isc h e n K a­ teg o rien b e tra c h te t w erd en , ab e r a u c h n ic h t ohne sie. Es gibt h ier k ein en B u ch stab en ohne G eist, ab e r a u c h k e in e n G eist o h n e B uch­ staben. E x trem ale A k z e n tu ie ru n g gab e s schon oft in v e rsc h ie d e n e n Epochen. P ax cu m E cclesia ist zu g leich e in e V e rsö h n u n g m it Gott, ein e R ü ck k ehr zur F re u n d sc h a ft m it Ihm. Die E in v erleib u n g in die K irche ist also nich t n u r e in e Z u g eh ö rig k eit in ju rid sch e m Sinn, aber au ch im v italen . Sie ist e in e E in v e rleib u n g in C hristus. „ W er euch hört, d e r h ö rt mich, w e r euch v e ra c h te t, v e ra c h te t m ich" (Lk

10,16). „Bleibet in m ir u nd ich in e u c h !” (Jo 15,4).

W ir v e rs te h e n jetz t au ch v iel k la re r d ie B em ühungen d er T h eolog en im M ittela lte r, d e n d a m a lig e n G läu big en die W a h rh e it

9 B. F. M. X i b e r t a, O. Carm. C., C l a v i s E c cles ia e. D e o r d i n e a b s o l u t i o n i s

s a c r a m e n t a li s a d r e c o n c i l i a t i o n e m c u m E ccles ia , R om a 1922; B. P o s c h m a n n , P o e n it e n t ia s e c u n d a . D ie k i r c h l ic h e B u s s e i m ä l t e s t e n C h r i s t e n tu m b i s C y p r i a n u n d O r ig e n e s , B on n 1940; H. d e L u b a c S J, C a t h o l ic i s m e . L es a s p e c t s s o c ia u x du d o g m e , P aris 1938; C. D u m o n t SJ, La r é c o n c il i a ti o n a v e c l'E glise et la n é c e s s i té d e 1 a v e u s a c r a m e n t e l , NRT 8:1 (1:959) 577—698; K. R a h n e r , V e r ­

g e s s e n e W a h r h e i t e n ü b e r d a s B u s s a k r a m e n t , S c h r il t e n z u r T h e o lo g i e , Bd, II,

E in sie d e ln 6 1961, 143— 185. V g l. a u ch K. R a h n e r , B e ic h t p r o b l e m e , a.a.O ., Bd. III, 227— 249; d e r s., D a s S a k r a m e n t d e r B u s se al s W i e d e r v e r s ö h n u n g m it d e r

(11)

v o n dem tiefen Sinn d e r S a k ram e n te d u rch ih re Z w eisch ich tig k eit zu e rk lä re n , indem sie im S ak ram en t sa cra m en tum u n d res u n te r ­ scheiden, und a u ch e in d ritte s Elem ent, M ittelelem en t, res et sacra­

m en tu m , das die b eid e n e rs te n v erein ig t. Zum Beispiel, für das S a ­

k ram en t d e r E u ch aristie ist sa cra m e n tu m die F e ier d es G rü n d o n ­ n e rsta g s, b e z ieh u n g sw eise die jed esm alig e F eier d e r E ucharistie, d a ­ g egen res ist d e r Zw eck, zu d em C h ristu s das S a k ram e n t ein g e se tz t hat, n äm lich d ie E inheit des m y stisch en Leibes, d a s d u rc h das Essen d esse lb e n Brotes, d e s Leibes C hristi, v e re in t w ird. Das m ittle re E le­ m ent, re s et sacram entum , sind die P assah -E reig nisse, d e r T od u n d die A u fe rste h u n g C hristi, d u rch die s a k ra m e n ta le W ie d e re rin n e ru n g (A nam nese) v e rg e g e n w ä rtig t.

A nalog e rk lä rt d ie sch o lastisch e T h eo lo g ie d ie W a h rh e it d es B u sssak ram en tes10. W e n n w ir die ritu e lle n A kte des S ü n d e n b e k e n n t­ nisses und d e r A b so lu tio n als sa cram entu m b e z eic h n en u n d die V e rsö h n u n g m it G ott als Z w eck ·— res — d er E insetzung des S a k ra ­

m entes, so ist d a s M ittele rg e b n is —■ res et sacra m en tu m — die V e r ­

sö h n u n g m it d e r K irche. Der b e k e h rte S ü n d er e rfä h rt d ie S ü n d e n ­ v e rg e b u n g G o ttes d esh alb, w e il e r im W irk u n g sk re is d e r E rlösung W urzel g efasst hat, in d e r K irche, die m an als M ittele rg e b n is des V e rsö b n u n g sa k te s u n d B undes m it G ott b ezeich n en kann. A ber

d iese V e rm ittlu n g soll n ich t ch ro n o lo g isch ■— in d e r R eihenfolge ■—

v e rs ta n d e n w erd en , also so, dass n ach d e r V e rsö h n u n g m it d e r K irche d ie V e rsö h n u n g m it G ott folgt, so n d e rn diach ro n isch , g leich ­ laufend, d en n die V e rsö h n u n g ist e in e im m an ente W irk u n g des Ritus, w as d ie F o lg e d e r S a k ra m e n ta litä t ist (sacram enta signitican-

do e ü ic iu n t, d a s h e isst die S a k ram e n te v isib ilita tem e ife c tiv a m b il­

den, w ie e s die S ch o lastik er sagten).

So also ist die sic h tb a re B egegnung d e s P rie ste rs u n d des P ö ni­ ten ten , die m an g e w ö h n lich als e in e schm erzhafte, dem W ie d e re r- lan g en d e r F re u n d sc h a ft G ottes v o ra n g e h e n d e H an d lu n g b e w e rte t, schon e in e v o llzo g en e B egegnung, sie ist b e re its e in e A n tizip atio n des Zieles, d en n in d ie se r B egegnung (res et sacram entum ), in der das Z eich en (sa c ra m e n tu m ) und die W irk u n g (res) e in a n d e r b e rü h ­ re n w ie d er K ern u n d d ie F rucht, w ird schon d ie e n d g ü ltig e D ispo­ sitio n zur F re u n d sc h a ft m it G ott erlan gt.

D aher, um den tie fste n Sinn u n d d ie B edeutung des S a k ra m e n ­ tes d e r Busse u n d V e rsö h n u n g (und a lle r S akram ente) zu erfassen , m uss m an d ie S y m b o lsp rach e v e rste h e n , m uss m an die A u sm asse d e r zw eisch ich tig en W irk lic h k e it k en n en , m uss m an — p o etisch

g e sag t —■ w issen, d ass „das W ich tig ste für die A ug en u n sic h tb a r

ist" u n d d ass „das Läm m lein in d er K iste ist" (A. Saint-E xupéry).

10 P. A d n è s , P é n it e n c e , D s S 12 (1984) 970— 980. V g l. a u ch P. M. G y OP,

L es b a s e s d e la p é n i t e n c e m o d e r n e , LMD 117 (1974) 63— 86, u n d Th. S c h n e i d e r , Z e i c h e n d e r N ä h e G o t t e s . G r u n d r is s d e r S a k r a m e n t e n t h e o l o g i e , M ain z 1979, 187—

(12)

D ann w ird v o r uns in e in e r e rk e n n e n d e n B eschauung d e r zutiefst v e rs ta n d e n e A k t des aufs n e u e g esch lo ssen en B undes e rsc h e in e n : d ie S ic h tb a rk eit d er in n e re n V e rg e b u n g u n d die u n sic h tb a re W irk ­ sam k eit d e r ä u sse re n in d e r Z eleb ratio n zum A u sd ru ck g e b ra c h te n H altung. D arin b e ru h t d e r G lau b en sakt, in dem d e r M ensch, d e r die A n stre n g u n g des In te lle k te s aufbringt, d ie G nade e rh ä lt, das and ere, v o r d e m v e rsta n d e sm ä ssig e n E rk en n en v e rb o rg e n e A usm ass zu e r ­ ken nen, d a s A usm ass, zu dem d ie Liebe leic h te r gelangt, als A rg u ­ m ente, obw ohl au ch diese n o tw e n d ig sind.

A ber, e rfo lg en d e n n n ich t alle B eg eg n u n g en m it C h ristu s n ach se in e r H im m elfah rt d u rc h die V e rm ittlu n g d e r Kirche? So ist e s t bei d e r Taufe, wo die fides E cclesiae d e n G lau ben d e s e in z e ln e n M en ­ sch en e rg ä n z t, so ist e s in d er G em ein sch aft d e r E u ch aristie u n d in d e r G em einschaft d e r H eiligen. A lle d iese B eg egnungen h a b e n ih re fe stg e le g te k lassisc h e F orm u nd ih re n b estim m ten Inh alt. Die E ucharistie — das Essen u n d T rin k e n aus ein em K elch — ist e in G erich t des G ew issens, „d en n w er u n w ü rd ig isst u n d trin k t, d er isst u nd trin k t ein S trafg erich t in sich hinein, w eil e r d en Leib des H e rrn n ich t u n te rsc h e id e t" (vgl. 1 K or 11,28—29). Der G laube ist ein Z eu g n isg eb en v o r v ie le n Z eugen (vgl. 1 Tim 6,12), w o d u rch die G läubig en ih re Id e n titä t o ffenbaren. Die Liebe dadu rch , d ass die G läubigen alles d e r G em einschaft ab geben, b ild et e in H erz u n d e in e Seele (vgl. A pg 4,32) u n d e rw ä c h st zu ein e m v e rp flic h te n d e n G ebot des H an d eln s. Die V e rsö h n u n g m uss a u ch in d ie s e r K o n v en tio n e r ­ h a lte n bleiben. Die W ie d e re in g lie d e ru n g in d ie v e rra te n e u n d v e r ­ lassen e G em ein sch aft e rfo rd e rt e in e stre n g e A b rech n u n g d e r p e r­ sö n lich en V e ra n tw o rtu n g und d e n e rn e u e rte n E n tschluss der R ü ck k eh r zur G em ein sch aft d e r K irche, des Leibes C hristi, zur G e­ m einschaft d e r H eiligen. D er ö ffentlich e A kt d e r Busse ist e in E in­ g e ste h e n d e r Schuld u n d e in e E rk lä ru n g des W illen s, d a s frü h e re Leben fortzuw erfen.

W a s w ä re d a s ab e r o hne d e n e b en so w ic h tig e n A k t d e r Los­ sprechung! D urch d en A kt d e r A b so lutio n u n d V e rsö h n u n g nim m t die G em einschaft d e n B üssenden w ied er auf, dam it d e r Bund d e r e rn e u e rte n T reu e w ie d e r gesch lo ssen w ird. Das b losse B ereuen d e r S ün d en g e n ü g t in g ew ö h n lich en U m stän d en n ich t zum E rlan gen d e r V ergebung, sie ist n u r d ie n o tw e n d ig e V o rb e re itu n g dazu. Im A kt der V e rsö h n u n g g e h ö rt d as le tz te W o rt zu Dem, d e r als e rs te r F reu ndsch aft a n g e b o te n hat, d e r „uns zu v o r g elieb t h a t” (1 J o 4,19). Es gibt also k e in e V e rsö h n u n g a u sse rh a lb d e r d u rch d en D ienst d e r K irche g ezo g en en Rahm en. Die K irche, als W e rk z e u g C hristi, w irk t nicht so, d ass sie ein fa ch die N a c h ric h t v o n d e r B ek ehrun g zu r K enntnis nim m t, s o n d e rn in d e r w irk sa m e n F orm d e r v e rsö h n e n d e n Geste, d e r A bsolu tio n . A b er la sst u n s e in e n S ch ritt w e ite rg eh e n : w en n m an feststellt, d a ss d ie K irche in ih rem D ienst d e r V e rs ö h ­ nung w irk sam h a n d e lt (d ia ko n ia te s ka ta lla g es — 2 K or 5,18), so

(13)

setzt m an v o rau s, d ass d ie K irche d en k o n k re te n P ö n ite n ten k e n n t — e r g e h ö rt e in e r k o n k re te n G em einschaft als S ün der an. Sie k e n n t ihn in se in e r g an zen W a h rh e it u n d sein em W ille n d e r B esserung u n d sie a n e rk e n n t seine R ü ck k eh r zur G em einschaft d e r G e re ch te n und e n tsc h u ld ig t ihn d u rc h e in e n A kt, d e r dem B ek eh rten erla u b t, an der G em ein sch aft d e r G läu b ig en teilzu n eh m en . W e n n die A b so lu ­ tio n des P rie ste rs u n d d a s B ekenntnis des S ü n d ers d e n sa k ra m e n ­ ta le n D ialog b een d en , d a v e re in e n sich u n z e rtre n n b a r u nd e rg ä n z e n sich g e g e n se itig d ie feie rlic h e H an d lu n g u n d das e n d g ü ltig e W irk e n d e r G nade.

W ie die G este d es H ä n d e d ru ck e s zw eier G eg ner zu g leich Z ei­ c h en u n d A kt d e r V e rsö h n u n g ist, so um fasst die zur A bso lu tio n e rh o b e n e H an d des P riesters, d e s d u rch d ie K irche d e le g ierten S p end ers des S ak ram en tes, d ie H and d e s in R eue b e k e n n e n d e n P ö n i­ ten ten . Der R eueakt, d e r das Sichöffnen des P ö n ite n ten bew irk t, u nd d er sa k ra m e n ta le A kt, in d em die K irche die V e rsö h n u n g schenkt, v e re in e n sich u n d b ild en e in e n A kt. O hn e reu e v o lle s G estän dn is u nd öffentliches B ekenn en g äb e e s k e in e V ersö h n u n g , e s w ä re n u r ein e g ew ö h n lich e A m nestie, g ru n d v e rsc h ie d e n v o n d e r V ersö hn un g. N ur e in A k t d e r v e rz e ih e n d e n V e rsö h n u n g e rm ö g lic h t d em V e rrä te r ein e W ie d e ra u fn a h m e d e r F reu n d sch aft. Die H an d d e s v e rlo re n e n S ohnes d a rf w ie d e r d ie zur V erzeih u n g a u s g e s tre c k te H and d es b arm h erzig en V a te rs e rg re ife n . Die Busse d es um V e rsö h n u n g b itte n d e n S ünders, e rg ä n z t d u rch d as B ekenntnis der Sünden, die d u rch die s a k ra m e n ta le A b so lu tio n g etilg t w erd en, ist d a s Z eichen, das auf d ie R ück k eh r in das H aus des V a te rs hin w eist, ab e r sie zug leich b ew irk t. D ieses Z eichen d a rf m an n ich t v ern ic h te n . M an m uss e s w ied er in se in e r g an zen g ro sse n B edeutung zeigen. Und d iesen s a k ra m e n ta le n D ienst m uss m an aus ganzem H erzen, aus g anzer Seele u n d au s alle n K räften lieben. D enn e r ist e in e T at C hristi und sein es m y stisch en Leibes.

B evor w ir u n se re B e trach tu n g en ü b e r d e n Sinn u nd die Be­ d e u tu n g des B u sssak ram en tes b esch liessen , d e re n Z w eck die B ele­ bu n g d e r se e lso rg e rlic h e n P rax is dieses S a k ram e n te s ist, m üssen w ir no ch e in w ichtig es, e n tsc h e id e n d e s M om ent g e n a u e r p rä z isie ­ ren. B ek ann tlich w u rd e n seit d e r E inführung des n e u e n O rdo d e s B u sssak ram en tes d re i v e rsc h ie d e n e F o rm en se in e r V e rric h tu n g v e rö ffe n tlic h t11. Die g ew ö h n lich e F orm ist w e ite rh in die S p end u ng d e r V e rsö h n u n g e in e m P ö n iten ten . Die zw eite g ew ö hn liche Form , d ie re ife re als die e rste , ab e r sc h w ierig ere fü r den a lltä g lic h e n S eelso rg ed ien st, ist d ie Z eleb ratio n d e r V e rsö h n u n g v ie le r P ö n ite n ­ te n m it in d iv id u eller B eichte u n d A bsolution. Das ist d e r g ew ö h n ­ lich e Stil u n s e re r E x erzitien im A d v e n t u n d in d e r F asten zeit, d er

11 Cf. O r d o P a e n it e n t ia e , R om a 1974; P. J o u n e l , La l it u r g ie d e la r e c o n ­

(14)

B eichten an e rs te n F re ita g e n im M o nat m it g e e ig n e te r K atechese, und a u ch d er allg em ein en E xerzitien d e r P farrgem ein den. D iesen B rauch b e re ic h e rn d ie g em ein sam en B ussan d ach ten m it b ib lisch en G edanken. Die d ritte , in a u sse rg e w ö h n lic h e n Fällen, b e so n d ers in d ro h en d e r T o d esg efah r zu g e la ssen e Form ist d ie Z e leb ra tio n d e r V e rsö h n u n g v ie le r P ö n ite n ten m it allg em ein em S ü n d e n b e k e n n en und allg em ein er A bsolution, o hne in d iv id u elle Beichte. D iese P raxis w ird in m an ch en L änd ern w eg en ih re r S a k ra m e n ta litä t als e in e g e ­ w öh nlich e sa k ra m e n ta le H an d lu n g an erk a n n t.

Eine solche In te rp re ta tio n k a n n leid e r n ic h t angeno m m en w e r­ den, s ie ist e b e n e in e d e r g e fä h rlic h ste n E rsch ein u n g en für d ie u ra lte T rad itio n d e r K irche. G erad e sie trä g t bei zur K rise d e r Beichte, die die S e e lso rg e r m elden. Dem b ish e r G esag ten k a n n m an schon en tn eh m en , d ass ,,die in d iv id u elle u n d to ta le B eichte u n d L osspre­ chu ng für die G läu big en das ein zig e g ew ö h n lich e M ittel d e r V e r­ sö h n u n g m it G ott u n d d e r K irch e v e rb le ib e n '' (O.P. 31). Dies b e ­ s tä tig te Jo h a n n e s P aul II. in d e r A d h o rtatio n R econciliatio et pa en i­

te n tia : „Für d en C h riste n ist d a s S ak ram en t d e r Busse d a s g e w ö h n ­

lich e M ittel, V e rg e b e n un d N a c h lass d e r S ünd en zu e rh a lte n " (31). D iese P rax is w u rd e vom n e u e n K odex des K an o n isch en R echtes a n g e o rd n e t (can. 960).

Die u ralte, v ie le J a h rh u n d e rte d a u e rn d e T ra d itio n d e r K irche, w elch e d ie in d iv id u elle B eichte d e s e in z e ln e n G läub igen m it d e r L ossprechu n g des P rie ste rs als die g ew ö h n lich e e ra c h te te , w ird auch h e u te d u rc h v iele A u ssa g e n d e r le h re n d e n K irche b ek räftig t. Die K irche em p fielt d e n G läubigen, w elch e die S e lb sterzieh u n g und d as S treb en n a c h V ollko m m en heit e rn s t nehm en, reg elm ässig e ö ftere

Beichte —■ au ch d e r lässlic h e n S ün d en — als u n e n tb e h rlic h e H ilfe

(cn. 988 § 2). Sie em p fieh lt a u c h d e n B eichtigern, d e n ,.Spendern der sa k ra m e n ta le n G nade, d a n k d e r sie m it C hristus, dem E rlöser u n d G uten H irte n e in s b ild e n ''12, sie so llen selb st oft b e ic h ten (O.P. 18). W e n n es h ie r h e isst „oft b e ic h ten ", so b e d e u te t das d ie in d iv id u elle B eichte und d ie se bei ein em stä n d ig e n B eich tv ater und S eelen fü h rer (vgl. cn. 664, 630 § 2, 719 § 3, 989). Um die K rise auf d iesem G ebiet

zu ü b erw in d en , m uss m an d en S inn u n d B edeutung d ie s e r P r a x i s

e rk e n n e n , d ie der G eg en stan d d e r v o rg e le g te n A b h an d lu n g w ar.

12 „C h risto S a lv a to r i et P a sto ri in tim e u n iu n tu r sa c r a m e n ta lis g ra tia e m i­ n istri per fru ctu o sa m sa cra m en to ru m r ec ep tio n e m , sp e c ia tim in freq u en ti P a en i­ te n tia e sa c r a m e n ta li actu , g u ip p e qui, c o tid ia n a c o n s c ie n tia e d is c u s s io n e praep ara­ tus, n e c es sa ria m co rd is c o n v e r s io n e m a d P atris m iserico rd ia ru m am ore ta n to p er e fo v e a t" ( P r e s b y t e r o r u m o r d i n i s 18).

(15)

Schlussfolgerungen für die Seelsorge18

1. Die se e ls o rg e d ie h e R egel lu x g ie g is — flam m a pastoris (das F eu er des H irte n ist Licht für d ie H erde) m uss u n b e d in g t am A nfang

(arche) d er E rn e u eru n g d es B u sssakram entes stehen. Der P farrge-

m einde A rs k am d a s V e rstä n d n is für die B edeutung u n d d e n Sinn dieses S a k ram e n te s und se in e r a u sse rg e w ö h n lic h e n P rax is zugleich m it dem K om m en d e s n e u e n P farrers. M an m uss d av o n tief ü b e rz e u g t sein, dass der D ienst im B eichtstuhl für d e n P rie s te r e in e d er w e ­ se n tlic h ste n W e ise n ist, d as Leben für d ie N ä c h s te n zu geben. Denn e r ü b ernim m t das P red ig en d er Busse, d e r g ru n d le g e n d en W a h rh e it d e r E vangelium sbotschaft.

2. W ir m ü ssen also in b rü n stig um die B erufung zum B eich tv ater und S e e le n fü h re r b eten. W en n w ir d iese s C harism a b esitzen, m üssen w ir in das B eichteh ö ren in n ig e Liebe und e rfo rd e rlic h e s W issen ein setzen . Der B eich tv ater also m uss a u c h selbst b e w u sste r P öni­ ten t sein. U nd e r m uss w issen, dass d ie S e elen fü h ru n g n ich t nur eine ho h e K unst ist, ab e r auch e in E rw eisen d e r B arm herzigkeit. In d e r K irche ist b re n n e n d e r B edarf an C harism abikern fü r den D ienst im B eichtstuhl.

3. W ir m ü ssen m it v o llem B ew usstsein und V e ra n tw o rtu n g in der P farrg em ein d e e in e d y n am isch e B ew egung d e r E v an gelisatio n und litu rg isc h e r In itia tio n d e r E rw ach senen e n tfa c h e n 14. Die den e in zeln en P ö n ite n ten im B eichtstuhl g eg eb en en L ehren so llen e in e n in te g ra le n T eil d e r allg em ein en K atech isatio n bilden. Es soll k ein e Beichte o hne B eleh ru ng bleiben, d ie B elehrung soll v o lle r G üte sein, aber a u ch F o rd e ru n g e n v o lle r W eish eit und Liebe stellen. Dazu bedarf es th eo lo g isc h e n W issen s u n d M en sch enk enn tnis.

4. W ir m ü ssen also e rs te n s ·— im B eichtstuhl an w e se n d sein

und d iesen D ienst lieben, zw eiten s ■— ih n m it S ach k en n tn is v e rs e ­

hen. B ekannt sin d O rte, w o h in P rie s te r als P ö n ite n z ia re g e sen d e t w erden, d ie so n st w o a n d e rs nich t a n z u b rin g en sind. A ber gibt es auch solche O rte, w o d ie w ü rd ig ste n P rie ste r zu diesem so sch w ie­ rig en u n d v e ra n tw o rtu n g s v o lle n D ienst b e so n d ers v o rb e re ite t w e r­ den? D iese W o rte d ü rfte m an an d ie fü r d iese n Z u stand V e ra n tw o rt­ lichen w end en, d o c h je d e r P rie ste r so llte S elb stb ild u n g in diesem A rb e itsa b sc h n itt b eginnen.

5. Das S tellen g ro sse r E rfo rd ern isse an die B eich tv äter v e rla n g t zugleich ih re E n tlastu n g v o n a n d e re n A ufgaben. In frü h c h ristlich e n G em einden b e a u ftra g te m an die A p o stel m it d em „D ienst des W o r­ te s ” u n d „dem G e b e te ” u n d d e n D iako n en ü b e rliess m an d a s

13 Cf. Y. C o n g a r, P o in ts d 'a p p u i d o c t r i n a u x p o u r u n e p a s t o r a l e d e la

p é n i te n c e , LMD 104 (1970): 73— 88,- M . B r u i i n , O r ie n t a t io n s p a s t o r a l e s d e la p é n i t e n c e s d a n s d i v e r s p a y s , LMD 117 (1974) 38— 63,· Gh. P i n с к e r s, P our un a v e n i r du s a c r e m e n t d e p é n i t e n c e , La fo i e t le te m p s 3 (1972) 227— 258.

14 W . S w i e r z a w s k i , N a w r a c a j c i e s i ę i c z y ń c i e p o k u t ę (B ek eh ret eu ch und tu et B u sse), W r o c ła w 1984.

(16)

„B esorgen d er T ische" (Apg. 6,2— 4). W e n n m an in d e r Pfarrge- m einde fünf oder zehn T au sen d G läubige hat, E rw achsene, J u g e n d ­ liche und K inder, w ie v ie l Zeit ist d a notw en dig, um jed em von ih n en ein m al im M o n at zehn M in u ten zu w idm en! S o llten d ie P rie ­ ster, um M assen b eich ten zu v erm eid en , n ich t w en ig sten s S ch üler - b e ic h ten an ein em festen T ag e in d e r W o ch e v e ra n sta lte n ? S ollten d iese P roblem e nich t G eg en stan d g rü n d lic h er B esp rech un gen und v e ra n tw o rtlic h e r B em ühungen d e r T h eo lo g en und S e e lso rg e r sein?

6. Das B u sssak ram en t ist ein litu rg isch e r Akt. Es w irk t in ihm C hristus u n d C h ristu s sp rich t zum P ö n iten ten , b e k u n d e t ihm seine Liebe. Soll d er P rie s te r n ich t im m erw äh ren d sich zum B ew usstsein bringen , d a ss e r im B eich tstu hl die L iturgie beginn t, d ie L itu rgie des W o rte s u n d au ch die L iturgie des Opfers? W ie b e w u sst m uss d e r P rie ster die H an d lu n g d e r E u ch aristie m it d e r B eichth and lun g v e r ­ binden! W ie eifrig m uss e r sich zu ihr v o rb ere ite n , w ie in stän d ig um die G nad e b eten, um die v or M en sch en au g en v e rb o rg e n e W irk ­ lich k eit des S ak ram en ts zu erblicken! W en n w ir d iesen D ienst tre u und v e ra n tw o rtu n g sb e w u sst v e rric h te n w erden , so w e rd e n w ir d a n k d e r d a d u rc h em pfu nd en en F re u d e im m er v o lle r v e rste h e n , d a ss die H eiligkeit des Lebens des P rie ste rs u n d d e r um V erzeih u n g b itte n ­ den P ö n ite n te n o rg an isc h v e rb u n d e n ist m it d er ö fteren Beichte. Der im B eichtstuhl dien en d e P rie ste r soll w issen, dass e r als W erk z e u g des G o ttesg e ric h te s a u ch V e rtre te r d e r K irche, d e r g e lie b te n B raut G ottes, ist.

7. Die W a h rh e it v om B eichten ist einfach: das B eichten ist die a k tiv e T eiln ah m e an d e r B arm h erzig keit C hristi g e g e n ü b er M en ­ schen, die irre n w ie Schafe ohne H irt. T eilnah m e an d e r S orge C hristi um die irre n d e n Schafe u nd an sein er F reu d e ü b e r die g e­ fundenen. Das g läu b ig e V o lk m uss die W a h rh e it ü b e r die Beichte, d en tiefen Sinn u n d d ie B edeutung d es S a k ram e n te s an dem eifrig en D ienst d es P rie sters auf d iesem G ebiet an se in e r S e e lso rg e e r ­ k en nen. N u r e in e solche E instellu ng des P rie sters k a n n die b e sag te K rise in e in e u n g ew ö h n lich e C hance u m w enden, w ie d ies schon so oft d ie G esch ichte d e r K irche g e seh e n hat.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Książka jest łatw o zrozumiała i pożyteczna, chciałoby się powiedzieć niem al nieodzowna dla praktykowania pokuty w sposób odpo­ w iedzialny i osobisty, jak

Należy tu zwłaszcza pytanie o związek ludzkiego dośw iad­ czenia z doświadczeniem Boga oraz pytanie, w jaki sposób można dośw iad­ czenia ucznia uczynić

Ähnlich wie die semantische Ebene der Sprache oder die Körpersprache zur Quelle der interkulturellen Missverständnisse werden können, so ergeben sich auch aus

Ainsi, les trois fins de l'histoire imaginées par les trois romans, malgré leur diversité (une épidémie, une révolution anarchiste, un lent délitement de

Umfangreiche palynologische und dendrochro- nologische Untersuchungen sowie eine Reihe von C14-datierten Proben er­ gaben, daß eine Kontinuität von germanischer zu

Keiling stützt sich vor allem auf die Erfahrung, daß Komplexe mit ausschließlich unverzierter Keramik bisher nicht gefunden wurden.. Moderne archäologische

Sam fakt, że w narracji nie pojawia się imię ani Maryi, ani Jana, sugeruje, że obie postacie mogą być widziane figuratywnie: Maryja staje się Matką rodzącego się Kościoła,

The 3DCDM model has twelve sub-models or modules including 3DCDM Geometry Model, 3DCDM Root Model, 3DCDM LegalPropertyObject Model, 3DCDM InterestHolder Model, 3DCDM