A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
TURYZM 5, 1989
Barbara Olszewska
FUNKCJA TURYSTYCZNO-WYPOCZYNKOWA MRĄGOWA
LA FONCTION TOURISTIQUE ET CELLE DE REPOS DE MRĄGOWO
W p racy podjęto próbę kom pleksowego określenia funkcji tu ry styczno-w ypoczynkow ej M rągowa. M ateriały potrzebne do opracow a nia tego tem atu zdobyto podczas badań terenow ych prow adzonych w 1984 r. Celem tych badań było znalezienie odpowiedzi na nastę pujące pytania:
1. Czy M rągow o pełni funkcję turystyczno-w ypoczynkow ą; jeśli tak, to co zadecydow ało o jej rozw oju i jaka jest obecnie rola tej funkcji w przestrzeni i życiu miasta?
2. Jak i zasięg przestrzennego oddziaływ ania posiada funkcja tu ry styczno-w ypoczynkow a M rągowa?
3. W jakim stadium rozw oju znajduje się badana funkcja w M rą gowie?
W niniejszej p racy funkcję turystyczno-w ypoczynkow ą utożsam ia się z działalnością gospodarczą, któ rej istotą jest świadczenie dóbr i usług na rzecz turystów i w łasnych m ieszkańców przy w ykorzysta niu atrakcyjności turystycznej danej jednostki przestrzennej.
1. CHARAKTERYSTYKA TERENU BADAN
M rągow o leży we w schodniej części w ojew ództw a olsztyńskiego, niem al w centrum Pojezierza M rągowskiego, którego rzeźbę tworzą biegnące rów noleżnikow o wzgórza m oren czołowych i liczne jeziora rynnow e o układzie południkowym.
W m ieście znajdują się 3 jeziora: Czos, Sołtyskie i M agistrackie, do jego granic adm inistracyjnych przylegają jeziora Juno i Czarne, a w najbliższej okolicy leży innych 6 jezior. Na zachód od M rągowa
przepływ a rzeka K rutynia, a na wschód od niego rozpościera się re gion W ielkich Jezior M azurskich. Do południow ych granic m iasta przylega M azurski Park Krajobrazow y.
i - --- 2 3 O u - 5
Rys. 1. P o ło żen ie g eo g ra fic z n e M rą g o w a
1 — d ro g i g łó w n e, 2 — d ro g i d ru g o rz ę d n e , 3 — rzek i, 4 — je z io ra , 5 — p u n k ty w y so k o śc io w e
D essin 1. La s itu a tio n g é o g ra p h iq u e d e M rąg o w o
1 — ro u te s p rin c ip a le s, 2 — ro u te s s e c o n d a ire s, 3 — riv iè re s, 4 — lacs, 5 — poiints d 'é lé v a tio n
M rągow o posiada korzystne położenie kom unikacyjne. K rzyżują się tu drogi łączące O lsztyn z Giżyckiem, K ętrzynem i Ełkiem. M iasto oddalone je st 220 km od W arszaw y i 63 km od O lsztyna (rys. 1).
M rągow o należy do m iast małych; w 1983 r. m ieszkało w nim
trudnionych). Stanowi ono centrum handlowe, adm inistracyjne i u słu gowe dla terenów dawnego pow iatu m rągow skiego. Jest rów nież je d nym z ośrodków rozrządow o-zaopatrzeniowych, tranzytow ych i doce low ych dla turystów odw iedzających M azury.
Położenie geograficzne M rągow a oraz związane z nim w arunki śro dow iska przyrodniczego w skazują na duże możliwości rozw oju funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej. Potw ierdzeniem tego są w yniki zapropo now anego przez J. W a r s z y ń s k ą (1971) w skaźnika atrakcyjności turystycznej. Ponad 38% pow ierzchni m iasta odznacza się w ybitną (I klasa), bardzo dużą (II klasa) i dużą (III klasa) atrakcyjnością dla tu ry styk i i w ypoczynku. T ereny mniej atrak cy jn e (IV klasa) zajm ują 31,6% pow ierzchni, a 30,1% badanego obszaru stanow ią teren y o n a j m niejszej atrakcyjności.
W alory turystyczne związane ze środowiskiem przyrodniczym zde cydow anie dom inują w M rągow ie nad w aloram i pozaprzyrodniczym i. W śród tych ostatnich w ym ienić można jedynie: średniow ieczny układ urbanistyczny m iasta, ratusz z 1825 r., w którym mieści się M uzeum Ziemi M rągow skiej, kościół ew angielicki z 1754 r., kościół katolicki z 1860 r. oraz XIX-wieczny spichlerz i w ieżę Bismarcka (1898). W ostatnich latach coraz w iększą rolę w przyciąganiu turystów od gryw a im preza muzyczna — M iędzynarodow y Piknik Country, odby w ająca się cyklicznie w tym mieście od 1983 r. w pierw szym ty god niu sierpnia.
Przeprow adzona analiza pozwoliła stwierdzić, że stym ulatoram i roz w oju funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej M rągow a były — i są n a dal — położenie geograficzne i związane z nim w alory środow iska przyrodniczego.
2. ZA G O SPO D A R O W A N IE TURYSTYCZNE
JA K O M IERNIK FU N K CJI TURY STY CZN O-W Y PO CZY N K O W EJ M R Ą G O W A
W śród m ierników służących do badania funkcji turystyczno-w ypo czynkowej, najczęstsze zastosow anie znajduje zagospodarow anie tu rystyczne. O cenia się je na podstaw ie pięciu elem entów: dostępności i in frastru k tu ry kom unikacyjnej oraz infrastruktur: noclegow ej, ży w ieniow ej i tow arzyszącej.
M rągowo, dzięki dobrze rozbudow anem u system ow i kom unikacyj nem u jest pow szechnie dostępne dla turystów . Posiada ono bezpośred nie połączenia kolejow e z O lsztynem i Ełkiem, a z pobliskich stacji rozdzielczych w C zerw once i Biskupcu ma połączenia ze Szczytnem, Lidzbarkiem W arm ińskim i Bartoszycami (rys. 1). Podstaw ow e zna
codziennie w godzinach 4.40—22.00 z m iejscow ego dw orca PKS od jeżdża 200 autobusów , w tym 71 dalekobieżnych (> 5 0 km). N ajdalej położonym i miastam i, z którym i M rągow o posiada bezpośrednie po łączenia autobusow e są: Łódź (385 km), W arszaw a (254 km), Białystok
(194 km), Suwałki (162 km) i A ugustów (131 km).
A naliza dostępności kom unikacyjnej M rągow a (zwłaszcza w sezo- ' nie letnim) w skazuje na jego uprzyw ilejow anie w stosunku do innych m iast tej wielkości.
N ajw ażniejsze ogniwo zagospodarow ania turystycznego stanow i in frastru k tu ra noclegowa. Pierwsze obiekty noclegow e zw iązane z ob sługą turystów istniały w M rągow ie już na początku XX w.; były to: dom w ycieczkow y z restau racją leśną oraz 2 hotele „M asovia" i „Deut sches H aus". Po w ojnie, od 1948 r., nadal funkcjonow ał hotel „M aso v ia" (obecny Dom W ycieczkow y „M azur-Tourist”), uruchom iono se zonowe schronisko PTSM, a nad J. Juno urządzono m ały camping i pole nam iotow e, które w latach pięćdziesiątych zostały przeniesione n ad J. Czos. Na początku lat sześćdziesiątych Fundusz W czasów P ra cow niczych (FWP) rozpoczął w ynajm ow anie k w ater pryw atnych.
W 1973 r. w M rągow ie znajdow ały się 472 m iejsca noclegowe (rys. 2). Począwszy od tego roku nastąpił znaczny rozwój bazy nocle gow ej w mieście. W 1973 r. pow stał Dom W ypoczynkow y Zakładów Przem ysłu O dzieżowego „W arm ia" w K ętrzynie, w 1974 r. — ośrodek k o lonijny Zakładów M echanicznych im. gen. W altera z Radomia, a w 1979 r. Dom W czasow y H uty „W arszaw a" — „H utnik".
Pod koniec lat siedem dziesiątych zapadła decyzja o zlokalizowaniu w M rągow ie nowoczesnego, kom fortowo w yposażonego centrum w ypoczynkow ego PBP „O rbis". H otel „M rongovia" został oddany do eksploatacji w grudniu 1980 r. U ruchom ienie tego obiektu spowodo w ało zm niejszenie liczby m iejsc w pokojach gościnnych w ynajm ow a nych w m ieście przez M azur-Tourist.
W 1983 r. zorganizow ano w MrągoWie drugi ośrodek kolonijny, k tó ry należy do M azow ieckich Zakładów R afineryjnych i P etroche m icznych w Płocku.
Znam iennym zjaw iskiem działalności inw estycyjnej w M rągowie je st pow iązanie lokalizacji obiektów noclegow ych z w ystępow aniem w alorów turystycznych. C ztery najw iększe pod względem pow ierzchni ośrodki znajdują się na terenach o najw yższej turystycznej a tra k cy j ności w alorów przyrodniczych.
N ajw ażniejszą rolę w strukturze bazy noclegow ej w M rągow ie od gryw ają obiekty turystyczne (71,3% ogółu miejsc; 94,3% m iejsc cało
rocznych). N ależy jednak zaznaczyć, że w iele z nich organizuje po byty wczasowe, wychodząc tym samym poza zakres usług typowego
Rys. 2. R ozw ój in f ra s tru k tu r y n o c le g o w e j i ru c h u tu ry sty c z n e g o w M rąg o w ie w la ta c h 1973— 1984
1 — ru c h tu ry s ty c z n y , 2 — in f ra s tru k tu r a n o c le g o w a
D essin 2. Le d é v e lo p p e m e n t de l'in fra s tru c tu re d e c o u c h a g e e t du m o u v em en t to u ris tiq u e à M rągow o d ans les a n n ées 1973— 1984
1 — m o u v e m e n t to u ristiq u e , 2 — in f ra s tru c tu re de co u ch ag e ty 5 K osob UO miejsc 16 0 0 -1400 ■ 120 0 • 10 0 0 -800 6 0 0' 4 0 0
-obiektu turystycznego. Pierw szeństw o w tej dziedzinie ma Hotel „M rongovia", któ ry propaguje rów nież w czasy połączone z różnymi formami turystyk i kw alifikow anej (np. w czasy jeździeckie, tenisowe, narciarskie).
W ielkość in frastru ktu ry noclegow ej jest przyjm ow ana jako jedno z k ryteriów funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej określonej m iejsco wości. W M rągow ie pojem ność obiektów n o clego w y ch , w 1984 r. w y nosiła w sezonie 1600 miejsc, a poza sezonem 722 m iejsca. Na pod staw ie proporcji m iędzy przytoczonym i liczbami można teoretycznie przyjąć, że znaczenie funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej jest tu pod
czas sezonu co najm niej 2,1 raza w iększe niż poza sezonem.
W edług w skaźnika funkcji turystycznej D eferta (J. W a r s z y ń s к a, A. J a c k o w s k i 1979) M rągow o kw alifikuje się jako etapow a m iej scowość tury sty czn a1. W skaźnik ten dla M rągow a w ynosi 34%, jest w ięc w yższy niż w Sopocie (14,2%), K rynicy (19,6%) czy Iławie (19,3%). W śród polskich miast, najw yższe w artości tego w skaźnika p o siadają: Karpacz (419%), Szklarska Poręba (165%), Polanica (165%), Zakopane (164%)2.
N ależy w tym m iejscu zaznaczyć, że w ym ienione m iasta o w iele w cześniej znalazły się w sferze zainteresow ań turystów , o czym za decydow ało m. in. jednoczesne w ystępow anie w alorów specjalistycz nych, uzdrow iskow ych i krajoznaw czych.
Pojem ność in frastruk tu ry gastronom icznej w obiektach noclegowych M rągow a w ynosiła podczas sezonu turystycznego 1984 r. — 1122 m iej sca konsumenckie, z czego 49% stanow iły miejsca całoroczne. Zakłady gastronom ii otw artej dysponow ały w tym czasie 525 miejscam i kon sumenckimi, z czego 92,4% funkcjonow ało przez cały rok. Łącznie podczas sezonu turystycznego m iasto dysponow ało 1647 miejscami konsum enckim i w zakładach gastronom icznych zróżnicow anych pod w zględem w ielkości, standardu (kategorie I—V) i zakresu usług.
W M rągow ie znajduje się 13 punktów gastronom icznych i 15 skle pów branży spożywczej, k tó re w większości zlokalizowane są w obrę bie ciągu handlow ego łączącego dw orzec PKS z centrum i z dzielnicą usług turystycznych. Porów nanie bazy noclegow ej (1600 m iejsc w se zonie) z gastronom iczną (1647 m iejsc konsum enckich) w skazuje na zadow alający stan tej ostatniej.
1 A u to rk a u w a ż a w a rto ś ć 100%, b ęd ącą w g D eferta d o ln ą g ra n ic ą d la m ie js c o w ości z w y k s z ta łc a ją c ą się fu n k c ją tu ry s ty c z n ą za zb y t w y so k ą d la w y k a z a n ia fa k tu w y stę p o w a n ia teg o ro d z a ju fu n k c ji w je d n o s tk a c h o sa d n ic z y c h o złożonej stru k tu rz e
g o sp o d a rc z e j. ^
2 W sk a ź n ik i D eferta d la w y m ie n io n y c h m iast o bliczono n a p o d sta w ie ro czn ik ó w s ta ty s ty c z n y c h o d p o w ie d n ic h w o jew ó d ztw (1984). K o rzy stan o z ta b e l pt. Z a s o b y m i e s z k a n i o w e w 1083 r., O b i e k t y tu r y s t y c z n e w 1983 r., O b i e k t y w y p o c z y n k o w e w 1983 r.
Spośród urządzeń tow arzyszących, które pow stały z m yślą o m iesz kańcach miasta, na uw agę zasługują obiekty O środka Sportu i R ekre acji (korty tenisow e, stadion, kąpielisko i molo) oraz am fiteatr na 4616 miejsc. Pozytyw nym zjawiskiem w M rągow ie jest udostępnienie m ieszkańcom oraz turystom spoza H otelu „M rongovia" jego urządzeń rozryw kow ych i urządzeń odnowy biologicznej. W arto też w spom nieć o tym, że hotel posiada w łasne Biuro Obsługi Ruchu T urystycz nego.
Na podstaw ie analizy poszczególnych elem entów zagospodarow a nia turystycznego M rągow a można stwierdzić, że pełni ono funkcję turystyczno-w ypoczynkow ą. O jej istnieniu świadczą zarów no zdol ność recepcyjna miasta, jak i wysiłki w kierunku atrakcyjnego w y
pełnienia czasu wolnego turystów i mieszkańców.
3. U ŻY TKOW AN IE ZIEMI W M R Ą G O W IE
JA K O M IERNIK JEG O FU N K CJI TURY STY CZN O -W Y PO CZY N K O W EJ
M etoda użytkow ania ziemi pozwala um iejscow ić badaną funkcję turystyczno-w ypoczynkow ą w przestrzeni m iejskiej i odnieść ją do terenów spełniających inną rolę w życiu miasta.
Zastosow anie tego miernika miało szczególne uzasadnienie w o b liczu istnienia mapy użytkow ania ziemi w ykonanej dla M rągowa w 1956 r. przez J. R a k o w i e z. Porów nanie bilansów użytkow ania ziemi i struktury przestrzennej M rągowa z 1956 r. i 1984 r. pozwoliło w ykazać zmiany — korzystne z punktu w idzenia tu rysty k i i w ypo czynku. Alby to porów nanie umożliwić, dostosowano klasyfikację J. R a k o w i c z (1959) do klasyfikacji S. L i s z e w s k i e g o (1977) i zajęto się głów nie obszarem miasta w granicach adm inistracyjnych z 1984 r. (1193 ha).
W okresie ostatnich 28 lat w M rągow ie nastąpił znaczny przyrost terenów zainwestowanych, a ich udział w pow ierzchni m iasta wzrósł z 39,5% do 49,1% (tab. I). Do użytków, których znaczenie w zrosło na p rz e s trz e n i'ty c h lat należą głównie: tereny zieleni, tereny usługowe,
kom unikacyjne i produkcyjne.
N a szczególną uw agę zasługuje fakt pojaw ienia się w M rągowie now ego rodzaju użytkow ania ziemi, jaki stanow ią usługi turystyczno- -wypoczynkowe. W 1984 r. zajm ow ały one 1,5% obszaru m iasta i 3,1% jego terenów zainwestowanych. Do tego rodzaju użytkow ania zaliczono w yłącznie teren y zajm ow ane przez obiekty turystyczne i w ypoczynko we. Znacznie w iększy jest natom iast udział terenów służących w ypo czynkowi lub predysponow anych pod budownictwo turystyczne.
Sta-T a b e l a I
B ilans u ż y tk o w a n ia ziem i w M rą g o w ie w 1956 ii 1984 ir.
Le b ilan de l'u tilis a tio n d e la te r r e à M rąg o w o d a n s les a n n ées 1956 e t 1984
F a rm a i ro d z a j u ż y tk o w a n ia ziem i F o rm e e t g e n re
d e l’u tilisa tio n d e la te r r e
U d ział w m ia sta P o u rc e n ta g e cip a tio n su r d e la ob szarze (w °/o) d e p a rti- le te r ra in v ille U dział w te re n a c h z a in w e sto w a n y c h P a rtic ip a tio n a u x te r r a in s d 'in v e s tis s e m e n 1956 1984 1956 1984 T e re n y m ieszk an io w e 4,0 5,0 9,9 10,2 T e re n y p ro d u k c y jn e 1,7 4,5 4,3 9,3 T e re n y u słu g o w e 1,9 6,0 4,9 12,1
te r e n y u słu g p rzem y sło w y ch , b u
d o w la n y c h i ro ln ic z y c h — 2,8 — 5,6 te r e n y u słu g h a n d lo w y c h 1,0 0,2 2,6 0,4 te r e n y usług tu ry sty c z n o --w y p o c z y n k o w y c h — 1,5 — 3,1 te r e n y u słu g w z a k re s ie o ch ro n y zd ro w ia, o św ia ty i a d m in is tra c ji 0,9 1,5 2,3 3,0 T e re n y k o m u n ik a c y jn e 5,1 8,3 12,9 16,9 T e re n y zie le n i i re k r e a c ji 19,0 20,0 48,2 40,5 te r e n y zie le n i o sied lo w ej — 1,6 — 3,2 te r e n y zielen i o g ó ln o m ie jsk ie j te r e n y zie le n i o o g ran iczo n y m
8,9 11,1 ’ 22,7 22,5 u ż y tk o w a n iu 10,1 7,3 25,5 14,9 In n e te r e n y z a in w e sto w a n e ’ 7,8 5,2 19,8 10,6 I n te n s y w n e u p ra w y m ie jsk ie U ży tk i r o ln e W o d y N ie u ż y tk i 30,2 26,6 3,7 0,2 24,2 24,6 2,0 0,3
2 г ó d t o: O bliczenia w łasn e na p o d staw ie ш ар u ż y tk o w an ia ziem i z 1956 г. (J. R а к о w i с z) i 1984 г. (В. O l s z e w s k a ) .
now ią one ogółem 36,9% pow ierzchni M rągowa, a zalicza się do nich: ■tereny " zieleni ogólnom iejskiej, w ody oraz odłogi, k tó re ze względu na atrak cy jn e położenie zostaną w chłonięte przez istniejące w pobliżu obiekty turystyczne i w ypoczynkow e. Łącznie, tereny w ypoczynkow e i tereny usług turystyczno-w ypoczynkow ych zajm ują w mieście 38,4% powierzchni, czyli w przybliżeniu tyle, ile obszary o najw yższej a tra k cyjności w alorów przyrodniczych.
Łatwiej ocenić w ielkość przestrzennego w skaźnika funkcji tu ry s tyczno-w ypoczynkow ej M rągowa, porów nując go z odpowiednimi charakterystykam i dla w ybranych m iast o zaaw ansow anym rozw oju
tej funkcji. O ile pod wzglądem pow ierzchni terenów usług turystycz nych, M rągowo (18,3 ha) u stępuje np. Polanicy (32,9 ha) i Dusznikom (22,2 ha), to pod względem udziału badanego rodzaju użytkow ania w pow ierzchni terenów zainw estow anych (3,1%) zajm uje pozycję po Polanicy (16%), Dusznikach (11,5%), Kudowie (8,9%) i Lądku (6,8%). Przyczyną tego przesunięcia jest wyższy stopień urbanizacji M rągowa (49,1%) w porów naniu z w ymienionymi miastami (udział terenów za inw estow anych w pow ierzchni Polanicy w ynosi 18,5%, Kudowy 14%, Lądka 12,9,%, Dusznik 10,9%) (Z. M a r c z a k , A. W y c h o w a n i e c
1985).
W oparciu o stopień koncentracji w ybranych siedmiu form i ro dzajów użytkow ania ziemi wyróżniono w M rągow ie dzielnice funkcjo nalne dla 1956 i 1986 r. Układ ich w 1956 r. był dosyć chaotyczny. Do 1984 r. uległ on zmianom korzystnym z punktu w idzenia rozw oju funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej. Polegały one na wzroście stopnia zw artości dzielnic funkcjonalnych, koncentrow aniu' się terenów p ro dukcyjnych w znacznej odległości od dzielnicy usług turystyczno-w y poczynkow ych i pow staniu nowej dzielnicy w ypoczynkow ej w połud niowej części miasta.
Połączenie w yników analizy struktury przestrzenno-funkcjonalnej M rągow a (1984) i analizy jego struktury fizjonomicznej (1984) dopro wadziło do podziału m iasta na dzielnice f i z jon o m icz no -f u nk с jon a 1 n e (rys. 3). W ydzielono: Stare Miasto, Nowe Miasto, Dzielnicę Północno- -Zachodnią, Dzielnicę Południowo-Zachodnią oraz Dzielnicę W ypo czynku i Usług Turystycznych. Ta ostatnia ma układ południkowy, a jej granice na większości odcinków są naturalne. C entralną jej część zajm uje J. Czos. Na północnym i południow ym skraju badanego obszaru znajdują się tereny leśne, bardziej lulb onniej przystosow ane do penetracji turystycznej. Łączność pomiędzy tymi krańcam i um ożli wia aleja ciągnąca .się wzdłuż brzegów jeziora. N ajbardziej zagospo darow ana pod względem turystycznym jest środkow a część tej dziel nicy ograniczona od południowego zachodu brzegiem J. Czos, a od w schodu granicam i adm inistracyjnym i miasta. Dzielnica w ypoczynku i usług turystycznych sąsiaduje ze Starym Miastem, pełniącym funkcje centralne oraz z dzielnicami mieszkaniowymi — Nowym M iastem i Dzielnicą Północno-Zachodnią. Posiada ona dogodne położenie ko m unikacyjne, sąsiadując z drogami prow adzącym i do Kętrzyna, Gi życka, Szczytna i Ełku. Fakt istnienia Dzielnicy W ypoczynku i Usług Turystycznych w yraźnie w yodrębniającej się pod względem funkcjo nalnym i fizjonomicznym świadczy o roli, jaką funkcja turystyczno- -wypoczynkowa odgryw a w organizacji przestrzeni m iejskiej M rągo wa,
/
Rys. 3. S tru k tu ra fu n k c jo n a ln o -fiz jo n o m ic z n a M rąg o w a w 1984 r.
1 — S ta re M iasto, 2 — N ow e M iasto, 3 — d zieln ica p ó łn o cn o -zach o d n ia, 4 — d ziel n ic a p o łu d n io w o -zach o d n ia, 5 — d z ie ln ic a w y p o c z y n k u i usług tu ry s ty c z n y c h D essin 3. La s tru c tu r e fo n c tio n n e lle et p h y sio n o m iq u e de M rąg o w o en 1984 1 — v ieille v ille, 2 — v ille n e u v e, 3 — q u a rtie r n o rd -o u e st, 4 — q u a rtie r su d -est,
4. RUCH TURYSTYCZNY ODZW IERCIEDLENIEM FU N K C JI TURY STY CZN O -W Y PO CZY N K O W EJ M R Ą G O W A
Ruch turystyczny określono w niniejszej p racy jako zjawisko spo łeczne, którego istotą jest zmiana m iejsca pobytu, motywem chęć w ypo czynku, zaś podm iotem człowiek, k tó ry ma możliwość w yboru miejsca w ypoczynku, sposobu jego organizacji i form y ruchu turystycznego w zależności od upodobań, predyspozycji fizycznych i w arunków soc jalnych.
Badając w ielkość ruchu turystycznego, jego sezonowość oraz struktury, można przedstaw ić charakter i zasięg oddziaływ ania określonej m iej scowości. Przy badaniu ruchu turystycznego w M rągow ie autorka w y korzystała m etodę rejestracji hotelow ej, m etodą ankietow o-sondażow ą oraz statystyki biletów i frekw encji w obiektach noclegow ych za lata
1 9 7 4— 1984. W 1974 r. M rągow o odwiedziło 13 695 turystów (rys. 2). Do 1980 r. w ielkość ruchu turystycznego system atycznie w zrastała; w yjątkiem był tu rok 1978 — niekorzystny pod w zględem w arunków atmosferycznych. Lata osiem dziesiąte przyniosły duże w ahania przy jazdów turystycznych do M rągowa. O ddanie do eksploatacji H otelu ,,M rongovia" w 1981 r. spowodowało znaczny w zrost ruchu tu ry sty cz nego. K olejny 1982 r. przyniósł jego zaham ow anie (stan wojenny), a następny 1983 ponow ny wzrost, który można tłum aczyć m. in. zor ganizowaniem Pikniku Country. W 1984 r. w M rągowie przebyw ało 36 811 turystów . W 10-leciu 1974— 1984 ruch turystyczny obliczony w oparciu o liczbę udzielonych noclegów w zrósł w M rągow ie o 290,1%, zaś obliczony wg liczby zarejestrow anych turystów o 168,8%. D yna m ika rozw oju przyjazdów turystycznych do M rągow a była zatem w ięk sza od dynam iki rozw oju infrastruktury noclegowej, której zasoby w zrosły w tym samym okresie o 116,5%. Świadczy to o intensyw nym rozw oju ruchu turystycznego, o tym, że dokonał on się nie tylko dzięki przyrostow i m iejsc noclegowych, ale również poprzez efektyw niejsze ich w ykorzystanie.
Duży udział w przyjazdach turystycznych do M rągow a m ają go ście zagraniczni (1979 — 20,4% ogółu udzielonych noclegów, 1982 — 4,2%, 1984 — 25%). W okresie 1977— 1984 zagraniczny ruch tu ry styczny obliczony w oparciu o liczbę osób w zrósł tu o 541,2%, obli czony zaś na podstaw ie liczby udzielonych noclegów o 364,4% (dla okresu 1978— 1984).
W iększość gości M rągow a korzysta z jego obiektów turystycznych (96,4% ogółu turystów ; 83,8% ogółu udzielonych noclegów). Jednak w grupie obiektów turystycznych można w yróżnić te, które służą dłuższym pobytom typu wczasów i te, k tó re charakteryzuje duża p rze
pustow ość turystów . Do pierw szej grupy należą pokoje gościnne i Ho tel „M rongovia", który odgryw a najw ażniejszą rolę w śród obiektów noclegow ych miasta, zarów no pod w zględem ilości przyjm ow anych tu rystów (72,3%- Jak i liczby udzielonych noclegów (62,5%). Średni pobyt tu ry sty w ynosił tu w 1984 r. —- 3,4 dnia (dla obcokrajow ca 3,9 dnia), przy czym w m iesiącach letnich w zrastał do 5,2 dnia. Turyści zagraniczni przyjeżdżający do M rągow a w 91,5% w ybierają hotel jako m iejsce swego zakw aterow ania. W cześniej (np. w 1979 r.) zatrzym y wali się głów nie w pokojach gościnnych (72,9%) i na polu nam ioto w ym (18,2%). Goście zagraniczni H otelu „M rongovia" od m aja do lipca w łącznie przew ażają liczebnie nad turystam i krajow ym i. W w ięk szym stopniu też w ykorzystują oni m iejsca noclegowe, (np. maj — 52,8% ogółu, czerwiec — 64,3%, lipiec — 53,1%). W ostatnich latach hotel przeznacza w sezonie letnim 150 pokoi 2-osobowych (69% ich ogółu) do w yłącznej dyspozycji obcokrajow ców (stanowi to 45% w szystkich m iejsc noclegow ych tego obiektu).
Do obiektów turystycznych o dużej przepustow ości korzystających zalicza się schronisko (średnia długość pobytu — 2,3 dnia), camping, pole namiotowe. A le tu również w lip c u , i sierpniu długość pobytu w zrasta, np. w sierpniu 1984 r. na cam pingu w ynosiła 6 dni.
Ciekaw e spostrzeżenie nasuw a się po obserw acji w zrostu średniej długości pobytu na polu nam iotow ym w sierpniu w latach 1980— 1984. W 1980 r. — pobyt ten trw ał 2,4 dnia, w 1983 — 2,6 dnia, a w 1984 — 3,7 dnia. W zrost badanego w skaźnika zw iązany jest w dużym stop niu z coraz w iększą popularnością Pikniku C ountry przyciągającego m łodych ludzi, którzy zatrzym ują się w łaśnie na polu nam iotow ym położonym blisko am fiteatru.
Ruch turystyczny w M rągow ie koncentruje się głównie w obiek tach noclegow ych całorocznych (77,5°/o ogółu turystów , 68,7% udzie lonych noclegów), które dysponują tylko 45,1% ogółu m iejsc nocle gowych. Sytuacja ulega częściowo zmianie w szczytowych m iesiącach okresu letniego, kiedy w iększe znaczenie w recepcji turystów m ają obiekty sezonowe (w lipcu — 53,3% udzielonych noclegów, w sierp niu 51,7%).
Spostrzeżenie to w skazuje na jedną z głów nych cech badanego ru chu turystycznego — jego sezonowość. Sezonowość ruchu tu ry sty cz nego w M rągow ie określono m etodą statystycznego w skaźnika sezo nowości, który w yliczono dla okresu 6-letniego. N ajw iększe n atęże nie ruchu turystycznego w M rągow ie w ystępuje w czerwcu, lipcu i sierpniu, a najm niejsze w marcu, kw ietniu i listopadzie. Od g rud nia do lutego w skaźnik sezonowości wzrasta, uw idaczniając tendencję do tw orzenia się sezonu zimowego. Na podstaw ie analizy rocznego
rozkładu ruchu turystycznego w latach 1976— 1984 zauważa się jego w yrów nyw anie. N atężenie sezonowości w latach 1976— 1980 w lipcu i sierpniu było o wiele- w iększe niż w latach 1983—1984. Zjawisko zm niejszania się dysproporcji w rozkładzie ruchu turystycznego w ob rębie roku związane było z otwarciem w M rągow ie obiektów cało rocznych, w tym głów nie w spom nianego w ielokrotnie H otelu „Mron- govia”.
W ykorzystanie obiektów noclegowych w m iesiącach letnich osiąga w tym mieście 100%, ą -nip. w hotelu — w maju i we w rześniu 1984 r. utrzym yw ało się na poziomie 60%. Roczne w ykorzystanie miejsc w H otelu „M rongovia" w zrasta z roku na rok (1984 — 53,2%, 1985 — 62,5%), a związane to jest z organizowaniem poza okresem m aj—w rze sień atrakcyjnych imprez turystycznych, konferencji, pokazów (np. In- ter-m oda '86).
W celu ustalenia czasu trw ania sezonu turystycznego w M rągow ie zastosow ano m etodę J. G ł o w n i (1976). Na podstaw ie stru k tu ry ru chu turystycznego wyznaczono sezon krótkich przyjazdów tu ry stycz nych, typu w eekendow ego, który w 1984 r. trw ał 168 dni ( I V — 16 X). W oparciu o analizę liczby udzielonych noclegów określono długość sezonu wczasowego, obejm ującego w 1984 r. okres 11 V—2 4 IX (136 dni). W latach 1976— 1984 sezon turystyczny w M rągow ie w ydłużył się ze 110 dni do 136 dni.
S trukturę w ieku i płci gości M rągowa zbadano na podstaw ie ksiąg meldunkow ych H otelu „M rongovia", Domu W ycieczkow ego M azur- -Tourist i DW „H utnik". W pierw szych dwóch obiektach zarów no w śród turystów krajow ych jak i zagranicznych (w hotelu) zarysow uje się w yraźna przew aga mężczyzn, co jest odzw ierciedleniem w iększej ich aktyw ności turystycznej. W śród turystów z RFN i wczasowiczów w DW „H utnik" zaobserw ow ano dom inację przyjazdów rodzinnych
(rys. 4).
Ogólnie rzecz biorąc, można stwierdzić, że w śród tu rystów M rą gowa przew ażają ludzie w młodym (20—35 lat) i średnim w ieku (36— —50 lat). Związane to jest z propagow anym i tu formami turystyki kw alifikow anej, które upraw iane są przez ludzi młodych, w tym głów nie przez mężczyzn. Zaznacza się również w pływ organizow anej od
1983 r. imprezy muzycznej, która przyciąga głównie m łodych ludzi. N ajw iększy udział w śród turystów zagranicznych M rągow a mają goście z RFN (52% w śród obcokrajow ców nocujących w H otelu „M ron g ovia”, 100% zatrzym ujących się w pokojach gościnnych) (rys. 5). N astępną liczną grupę tw orzą przedstaw iciele ośmiu krajów arabskich (15,8%). Na dalszych pozycjach są obyw atele USA (4,7%), W ielkiej Brytanii (4,4%), Francji (4,0%) i Szwecji (3,0%). W 1984 r. w H otelu
Rys. 4. S tru k tu ra p ici i w ie k u g ości H o telu „M ro n g o v ia" i D W „ H u tn ik " w 1984 r. 1 — g o śc ie H o telu „ M ro n g o v ia ” ogółem , 2 — g o ście za g ra n ic z n i H o te lu „M ro n g o v ia",
3 *— w czaso w icze DW „H u tn ik "
D essin 4. La s tru c tu r e d u se x e e t d e l'â g e des c lie n ts d e l'h ô te l „M ro n g o v ia" e t d e la M aiso n de R epos „H u tn ik " e n 1984
1 __ c lie n ts de l'h ô te l „M ro n g o v ia" au to ta l, 2 — y co m p ris le s c lie n ts é tr a n g e rs d e l ’h ô tel „ M ro n g o v ia", 3 — c lie n ts se re p o s a n t à la M aison de R epos „ H u tn ik "
przebyw ali goście z 15 krajó w europejskich, z USA, Kanady, A ustralii oraz krajó w Azji, Afryki i A m eryki Południowej. N ależy w tym m iej scu w yjaśnić, że nie w szyscy cudzoziemcy przybyli bezpośrednio z k ra jów swego pochodzenia na w ypoczynek do M rągowa. Pewna ich część to pracow nicy placów ek dyplom atycznych i handlow ych, studenci lub praktykanci czasowo m ieszkający w Polsce. W arto wspomnieć, że 2,3% tu rystów zagranicznych stanow iły osoby polskiego pochodzenia; w ybrały one M rągow o jako punkt w ypadow y w ycieczek po W arm ii i M azurach.
Rys. 5. S tr u k tu ra p rz e s trz e n n a ru c h u tu ry s ty c z n e g o w M rą g o w ie w 1984 r. 1 — o g ó łem d la g ości k ra jo w y c h H o te lu ,,M ro n g o v ia", D om u W y c ie c z k o w e g o „M azur-
-T o u rist i D W „ H u tn ik ", 2 — d la gości z a g ra n ic z n y c h H o te lu „M ro n g o v ia" D essin 5. La s tru c tu r e sp a tia le d u m o u v e m e n t to u ris tiq u e à M rąg o w o en 1984 1 — c lie n ts d u p a y s h a b ita n t à l'h ô te l „ M ro n g o v ia ” , à la M aiso n d 'E x cu rsio n s e t à la M a iso n d e R epos „H u tn ik ", 2 — c lie n ts é tr a n g e rs h a b ita n t à 1 hôtel
„ M ro n g o v ia " елŁn F u n k c ja tu ry s ty c z n o -w y p o c z y n k o w a M rą g o w a
T radycja przyjazdów Niem ców na M azury datuje siq od 1955 r. Pew ien udział w śród nich m ają ludzie urodzeni na terenach daw nych Prus W schodnich (12,3%). Przyjeżdżają oni na ziemię swej młodości w tow arzystw ie dzieci i w nuków urodzonych już w RFN.
Goście krajow i przybyw ają do M rągow a głównie z 3 obszarów. Pierw szy z nich tw orzą w ojew ództw o w arszaw skie i łódzkie (rys. 5). Drugie skupisko ma kształt pasa ciągnącego się od G dańska i O lszty na przez Toruń do Poznania. Trzeci zaś obszar znajduje się w Polsce Południowej.
Na teren ie M rągow a w 1984 r. przebyw ali turyści pochodzący p ra w ie z w szystkich w ojewództw, co świadczy o szerokim zasięgu prze strzennego oddziaływ ania tego miasta. N a zasięg ten istotny w pływ ma w coraz w iększym stopniu im preza muzyczna Piknik Country, a t<akże moda jaka istnieje od kilku lat na w yjazdy do M rągow a (wczasy sylw estrow e, w czasy z odnową biologiczną).
N a podstaw ie w ielkości i zasięgu ruchu turystycznego w M rągo w ie można stw ierdzić, że m iasto pełni funkcję turystyczno-w ypoczyn kową. Często stosowany, w skaźnik intensyw ności ruchu turystycznego Schneidera (J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1979) w ynosi dla badanego m iasta 195,6%- Jest on w ięc w iększy od w artości w yliczo nych dla Giżycka (167%) czy W ęgorzew a (61%)3. N ajw yższe w Pol sce w artości tego w skaźnika w ystępują w Zakopanem (1273%), Szklar skiej Porębie (1174%) i Szczyrku (1132%)4.
Za górną granicę udziału tu rystów zagranicznych w ogólnej licz bie tu rystów przyjęto w artość dla W arszaw y, w ynoszącą 30%5. W skaź nik ten obliczony dla M rągow a jest tylko o 5% niższy, co świadczy o specyficznej strukturze ruchu turystycznego w badanym mieście.
5. FU N K C JA TU RY STY CZN O -W Y PO CZY N K O W A M R Ą G O W A W ŚW IETLE M IERN IK Ó W EKO NO M ICZNY CH
Działalność turystyczna znajduje również odzw ierciedlenie w zy skach ekonom icznych,. w yrażających się głównie w pływ em ruchu tu rystycznego na w ielkość obrotów w handlu i gastronom ii oraz na stru k tu rę zatrudnienia ludności (ze szczególnym uw zględnieniem działu usług).
Jak już w cześniej w ykazano, ruchu turystyczny w M rągow ie od-
*---3 Ro czn ik s t a t y s t y c z n y w o j e w ó d z t w a s u w a ls k ie g o , 1984.
4 R oczniki s ta ty s ty c z n e w o jew ó d ztw : n o w o sąd eck ieg o , je le n io g ó rsk ie g o i b ia lsk o p o d la sk ie g o , 1984.
znacza się dużymi w ahaniam i sezonowymi (w lipcu i sierpniu liczba turystów je st 3—4 razy większa, a liczba osobonoclegów — 5 razy większa, niż w okresach styczeń—kwiecień, listopad—grudzień). W a hania sezonowe ruchu turystycznego pow odują również sezonowość sprzedaży większości artykułów spożywczych i niektórych artykułów nieżywnościowych.
Do analizy obrotów handlu i gastronom ii posłużono się metodą R. G a ł e c k i e g o (1967), w której w ykorzystano w skaźnik sezono w ości (W„), sum aryczne przeciętne odchylenie względne od rów no miernego rozkładu obrotów w ciągu roku (v) oraz wskaźnik am plitudy obrotów (w). Autorka, w ykorzystując przedstaw ione wskaźniki, sklasy fikow ała zależność pomiędzy wiielkością obrotów a ruchem tury sty cz nym (talb.ll).
T a b e l a II
K la sy fik a c ja zależn o ści p om iędzy o b ro tam i w o k re ś lo n y c h b ran żach i p la c ó w k a c h h an d lu o raz g astro n o m ii a ruch em tu ry sty c z n y m w M rąg o w ie
La c la ssific a tio n d e la d é p e n d a n c e e n tre les chiffres d 'a ffa ire s d an s les b ra n c h e s d éfin ies, les- m ag asin s, la g astro n o m ie e t le m o u v em en t
g a stro n o m iq u e à M rągow o
P rzed ziały w .ielkości w sk aźn ik ó w (w % ) In te rv a lle s d e la g ra n d e u r des in d ic a te u rs (%) Wsmnx — — Wsmln W C h a ra k te r zale żn o ści C a ra c tè re d e la d é p e n d a n c e N azw a b a d a n e j b ra n ż y lu b p la c ó w k i sp rz e d a ż y m ieszczącej się w da- ly m p rzed ziale w ielk o ści
w sk a ź n ik ó w N om de la b ra n c h e é tu d ié e ou du m a g a sin
com pris d an s l'in te r v a lle d o n n é d e la g ra n
d e u r d es in d ic a te u rs
0— 35 0— 1,3
Brak zależn o ści (w zrost 0—5 o b ro tó w n ieza leżn y od ru ch u tu ry sty c z n e g o ) — 35—80 1,4— 1,9 Z ależn o ść isto tn a (w pływ u m iark o w a n e g o 6— 19 ru ch u tu ry sty c z n e g o na w zro st obrotów ) P ro d u k c ja pieczyw a, b ra n ż a spożyw cza, sk le p n a b iało w y , sk lep ogólnospożyw czy, g astro n o m ia 81 2 20 Z ależność bardzo isto tn a R e s ta u ra c ja „F reg ata" sk lep „P ew exu" Ź r ó d ł o : B adania w łasn e 1984 r.
Rys. 6. W sk a ź n ik i sezonow ości
1 — ru c h tu ry s ty c z n y w ed łu g ilości u d zielo n y ch n o cleg ó w w la ta c h : 1976— 1977, 1979— 1980, 1983— 1984, 2 — sp rz e d a ż w sk le p ie n a b iało w y m n r 27 w la ta c h : 1979— — 1980, 1983— 1984, 3 — sp rz e d a ż w R e sta u ra c ji „ F re g a ta " w la ta c h : 1979— 1980,
1983— 1984, 4 — sp rzed aż w sk le p ie „P ew ex " w la ta c h 1983— 1984 D essin 6. Les in d ic a te u rs sa iso n n ie rs
1 — du! m o u v e m e n t to u ris tiq u e selo n le n o m b re des co u c h a g e s d a n s les a n n ées. 1976— 1977, 1979—'1980, 1983— 1984, 2 — de la v e n te à la c ré m e rie № 27 d a n s les a n n é e s 1979— 1980, 1983— 1984, 3 — de la v e n te a u r e s ta u r a n t „F re g a ta " d an s les a n n é e s 1979— 1980, 1983— 1984, 4 — d e la v e n te a u m ag a sin de „P ew ex " d an s les
A by ocenić stopień w pływ u ruchu turystycznego na całość obro tów w określonych dziedzinach, autorka prześledziła kształtow anie się sprzedaży w całej branży spożywczej i oddzielnie w gastronom ii. Jak w idać na rys. 6, w skażhik sezonowości sprzedaży artykułów spożyw czych w yraźnie przekroczył średni poziom w lipcu (115,2%), sierpniu (109,2%) oraz w grudniu (120% — zakupy przedśw iąteczne).
Nie można jednak całkowicie utożsam iać w zrostu w skaźnika sezo nowości obrotów w okresie od czerwca do sierpnia w yłącznie z ru chem turystycznym , bowiem sezonowość sprzedaży niektórych a rty kułów spożywczych istnieje ■ niezależnie od niego (napoje chłodzące, owoce).
Przy badaniu obrotów handlow ych bardzo ważne znaczenie ma ustalenie w skaźnika sezonowości dla poszczególnych jednostek skle powych. Na obroty całej branży spożywczej składają się bowiem rów nież obroty sklepów położonych daleko od głównych tras penetracji turystów . A utorka zbadała sezonowość sprzedaży w dwóch w y b ra nych sklepach znajdujących się przy ulicach leżących na trasie n a j częstszych w ędrów ek turystów . Na podstaw ie różnicy między w skaź nikam i sezonowości dla lipca (121,3%) i stycznia (75,6%), jako m ie siąca reprezentującego sezon m artw y, obliczono, że sprzedaż w sklepie ogólnospożywczym w zrosła pod w pływem ruchu turystycznego m ak sym alnie o 45,7%, a w sklepie nabiałow ym o 43,2% (tab. II, rys. 6).
Zdecydow anie w iększą zależność od ruchu turystycznego niż deta liczne obroty artykułam i spożywczymi, w ykazują obroty w gastrono mii. Ich w skaźnik sezonowości ogółem osiągnął m aksym alne w artości w lipcu i sierpniu (po 147,6%), a np. dla konkretnej placówki — re stauracji „Fregata" aż 160,6% (rys. 6, tab. II).
A nalizując efekty ekonom iczne ruchu turystycznego nie można po minąć tran sferu w aluty zagranicznej, jaki ma m iejsce w ośrodkach recepcji turystów . Z drugiej strony trzeba mieć świadomość tego, że w sklepach „Pew exu" zaopatruje się także ludność m iejscowa. Zja wisko to nasila się szczególnie w tych regionach kraju, gdzie istnieją ścisłe związki m ieszkańców z rodzinami za granicą. Na podstaw ie rys. 6 widać, że najw iększe obroty w sklepie „Pew exu" w M rągowie w ystępują w lipcu (146,4%) i sierpniu (144%), a w ięc w tedy, kiedy przyjazdy turystów zagranicznych są najliczniejsze.
W celu określenia stopnia zbieżności sprzedaży z sezonowością ru chu turystycznego, obliczono w spółczynnik korelacji rang C. Spear- m ana (K. Z a j ą c 1982). Dla w szystkich badanych zależności kształ tu je się on na poziomie średnim +0,55—0,60. Przyczyną zaniżenia w spółczynnika korelacji jest niedoskonałość i niemożliwość określenia całkow itego ruchu turystycznego (jego w ielkość obliczono tu według
obiektów noclegowych, które w większości dysponują w łasnym i obiek tami gastronom icznym i),
Reasum ując, należy stwierdzić, że średnia arytm etyczna w zrostów obrotów we w szystkich badanych dziedzinach, w ynosząca 62,5% św iad czy o tym, że M rągow o pełni rolę ośrodka rozrządow o-zaopatrzenio- w ego dla turystów tranzytow ych i letników z teren u najbliższych gmin (Piecki, Reszel, Sorkwity, Srokowo, Świętajno). Teoretycznie p rzy j m uje się, że w m iastach o w yraźnie zarysow anym sezonie tu ry sty cz nym obroty w handlu i gastronom ii w zrastają pod w pływ em ruchu turystycznego o 100% (E. P i ś к i e w i с z 1981).
Drugim m iernikiem ekonom icznym badanej funkcji jest zatrudnie nie ludności w usługach, w tym głównie w usługach turystycznych. A utorka uważa, że rola tego rodzaju usług dla badanej miejscowości jest o w iele w iększa niż w skazuje na to ich udział w zatrudnieniu ludności. Usługi turystyczne m ają bowiem charakter egzogeniczny i odznaczają się o w iele m niejszym zapotrzebow aniem na k ad ry p ra cownicze niż inne dziedziny gospodarki (np. handel, przemysł).
Przy badaniu zatrudnienia w usługach turystycznych w M rągow ie uw zględniono osoby pracujące w biurach podróży, obiektach nocle gow ych i w O środku Sportu i Rekreacji. W M rągow ie w całym sek torze usługow ym pracow ało w 1984 r. 47% zatrudnionych osób. W a r tość ta je st bliska udziałow i 50%, k tó ry uznaw any jest przez niektórych
autorów (J. W a r s z y ń s k a , A. J a c k o w s k i 1977) za dolną g ra nicę dla miejscowości o funkcji turystycznej.
W tym samym okresie stali pracow nicy usług turystycznych b a danego m iasta stanow ili 3,7% ogółu zatrudnionych w gospodarce uspo łecznionej. W okresie 1972— 1983 zatrudnienie w badanej sferze w zro sło tu o 1133,3%.
W M rągow ie, podobnie jak w większości m iast pełniących funk cję turystyczną, w ystępuje zjaw isko zatrudnienia sezonow ego w usłu gach turystycznych; w 1984 r. pod jego w pływ em w dziale tym p ra cow ało o 36,5% osób w ięcej niż przeciętnie w roku.
N ajw ięcej osób zatrudnia Hotel „M rongovia" (88,7% ogółu zatru d nionych na stałe). G eneralnie można stwierdzić, że w usługach tu ry stycznych w M rągow ie pracują ludzie młodzi (25—35 lat) przygoto w ani do w ykonyw anego zawodu. Duży udział młodzieży (5,9%) w strukturze w ieku ludności, istnienie gastronom icznej szkoły zaw o dowej, fakt kształcenia się znacznej liczby m łodych ludzi z M rągow a w szkole hotelarskiej w O lsztynie oraz otw arcie w 1986 r. dużego obiektu w czasow ego Fabryki Samochodów O sobow ych (260 m iejsc noclegowych), stw arzają podstaw y do stw ierdzenia, że zatrudnienie w usługach turystycznych będzie tu system atycznie w zrastało. O bec
nie udział tej sfery usług w zatrudnieniu ludności m iasta jest w ięk szy niż w O lsztynie (2,1%), Kłodzku (3,2%), trochę m niejszy niż w Świnoujściu (5,2%) czy Kołobrzegu (5,5%). N ajw yższy w skaźnik za trudnienia w usługach turystycznych w śród polskich m iast tu rysty cz nych posiada Zakopane; w ynosi on 19,1 %
e-6. ZA K O Ń CZEN IE
Zagadnienie m ierników i m etod służących do badania funkcji tu ry styczno-w ypoczynkow ej jest nadal otw arte. Dotąd nie ustalono ich ostatecznego zestawu. Nie wiadomo zresztą czy jest to konieczne i m o żliwe.
W pracy tej przedstaw iono m etody najczęściej w ykorzystyw ane przez geografów, którzy kładą w swych badaniach nacisk na aspekt przestrzenny zjawisk. Analiza w alorów turystycznych posłużyła do w yjaśnienia przyczyn lokalizacji funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej w M rągowie.
Poprzez analizę zagospodarow ania turystycznego przedstaw iono w ielkość i rozmieszczenie przestrzenne badanej funkcji. Zbadanie w ielkości i zasięgu ruchu turystycznego pozwoliło określić sezono wość tej funkcji oraz rangę M rągowa jako miejscowości turystycznej. Łączna analiza zagospodarow ania i ruchu turystycznego oraz użytko wania ziemi pomogła przy charakterystyce rozw oju funkcji tu ry sty cz no-w ypoczynkow ej w Mrągowie.
Prześledzenie turystycznego użytkow ania ziemi, zatrudnienia w usłu gach turystycznych oraz obrotów w handlu i gastronom ii posłużyło do określenia roli funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej w życiu miasta.
W artości w skaźników funkcji turystyczno-w ypoczynkow ej zestaw io no tabelarycznie w celu syntetycznego określenia stopnia zaaw anso w ania rozw oju badanej funkcji w M rągow ie (tab. III). Z tabeli widać, że badane w skaźniki obliczone dla M rągow a osiągnęły w artości św iad czące o średnim zaaw ansow aniu rozw oju jego funkcji turystyczno-w y poczynkow ej. Szczególnie w skazują na to wielkości: terenów usług turystycznych, ruchu turystycznego i zatrudnienia w usługach tu ry stycznych.
W zrost obrotów w handlu i gastronom ii pod w pływem ruchu tu rystycznego świadczy o silnie zaaw ansow anej funkcji turystyczno-w y poczynkow ej w M rągowie. Z przedstaw ionych w yników badań
05 to
W airtości w sk a ź n ik ó w fu n k c ji tu ry s ty c z n o -w y p o c z y n k o w e j i k la s y fik a c ja poziom u je j ro z w o ju w M rąg o w ie
Les v a le u rs des in d ic a te u r s de la fo n c tio n to u ris tiq u e e t celle d e re p o s e t la c la s sific a tio n d u n iv e a u d e so n d é v e lo p p e m e n t à M rąg o w o W y sz c z e g ó ln ie n ie S p écificatio n W sk a ź n ik D eferta In d ic a te u r d e D efert U d ział te re n ó w u słu g tu r y s t. w te r e n a c h za in w e sto w a n y c h P a rtic ip a tio n des te r ra in s d e s s e r v ic e s to u ristiq u e s a u x : te r ra in s d 'in v e s tis s e m e n t W sk a ź n ik S c h n e id e ra In d ic a te u r de S c h n e id e r U d ział tu r y s tó w z a g ra n ic z n y c h w ru c h u tu ry s ty c z n y m P a rtic ip a tio n des
to u ris te s é tr a n g e rs au m o u v e m e n t to u ris tiq u e W z ro s t o b ro tó w pod w p ły w em r u c h u tu r y s ty c z n e g o A c c ro isse m e n t d u
ch iffre d 'a ffa ire s so u s l'in flu e n c e d u m o u v e m e n t to u ris tiq u e U d ział u s łu g tu r y s ty c z n y c h w z a tr u d n ie n iu lu d n o śc i P a rtic ip a tio n des se rv ic e s to u r is ti ques à l'o c c u p a tio n d e la p o p u la tio n M a k s y m a ln e w a rto ś c i w sk a ź n ik a w P olsce 419 16,0 1 273,0 30 100,0 19,1 W a rto ś ć w sk a ź n ik a d la M rą g o w a 34 3,1 195,6 25 62,5 3,7 S to p ień ro z w o ju fu n k cji tu ry sty c z n o -w y p o c z y n k o w e j b a rd z o s ła b a 0—25 0— 1,5 0—75 0—6 0— 20 0— 1,5 s ła b a 25—75* 1,5—3,0 75— 100 6— 12 20— 40 1,5—3,0 śre d n io z a a w a n s o w a n a 75— 150 3,0—6,0 150—300 12— 18 40— 60 3,0—6,0 siln ie z a a w a n so w a n a 150— 300 6,0— 12,0 300—600 18—24 60—80 6,0— 12,0 u k s z ta łto w a n a 300 i w ię c e j 12,0— 16,0 600— 1273 24—30 80— 100 12,0—19,1
* C yfram i p o g ru b io n y m i zaznaczono sto p ie ń rozw oju fu n k c ji tu ry sty cz n o -w y p o cz y n k o w e j M rąg o w a b a d an y n a p o d staw ie p o szczególnych w sk aźn ik ó w . Z r ó d l o : B ad an ia w ła sn e oraz roczn ik i s ta ty sty c z n e w o jew ó d ztw , 1984.
B a rb a ra O ls z e w s k a
rycznych można w nioskować, że M rągowo należy do ukształtow anych w swej funkcji ośrodków recepcji turystów zagranicznych. W ielkość w skaźnika Deferta staw ia to miasto w rzędzie ośrodków o niskim po ziomie rozw oju badanej funkcji.
G eneralnie rzecz ujm ując, można stwierdzić, że M rągowo jest ty pem m iejscowości o średnio zaaw ansow anej funkcji turystyczno-w y poczynkow ej. Funkcja ta w spółistnieje tu z innymi funkcjami: prze mysłową, mieszkaniową, usługową, zaznaczając się w yraźnie podczas sezonu turystycznego.
Obliczenie niektórych w skaźników funkcji turystyczno-w ypoczynko w ej dla okresu 10-letniego dało podstaw y do stw ierdzenia, że funkcja ta ma w M rągowie charakter dynamiczny, co może wskazywać, iż obecny stan jest tylko pew nym etapem w jej rozwoju.
I
PIŚM IEN N IC TW O
G a ł e c k i R., 1979, W a h a n i a s e z o n o w e w obrocie to w a r o w y m , „P ro b lem y E k o n o m iczne", n r 1— 2.
G ł o w n i a J., 1976, S t a t y s t y c z n e m e t o d y ok reśla nia se z o n u tu r y s ty c z n e g o , W a r sza w a . L i s z e w s k i S., 1977, T e r e n y m ie js k ie . Podział i k ta s y lik a c ja , ZNUŁ, ser. II, n r 15. M a r c z a k Z., W y c h o w a n i e c A., 1985, U ż y t k o w a n i e prz estr zen i u z d r o w i s k o
w e j D usznik, K u d o w y , Lądka i Pola nicy (p raca m a g iste rsk a — m aszy n o p is w UŁ). O l s z e w s k a B., 1985, Fu n kcja t u r y s t y c z n o - w y p o c z y n k o w a M r ą g o w a (p raca m ag i
s te rs k a — m aszy n o p is w UŁ).
P ' i s k i e w i c z E., 1981, P ie n ię żn y transier z ty t u łu t u r y s t y k i w stacji sp o r tó w z i m o w y c h — S z c z y r k , K raków .
R a k o w i c z J., 1959, M ia sto M r ągow o. Ś ro d o w is k o geograiic zne, r o z w ó j i u ż y t k o w a n ie ziemi, „D o k u m en ta cja G eograficzna", n r 1.
W a r s z y ń s k a J , 1971, W a l o r y z a c j a m ie js c o w o ś c i z p u n k t u w id ze n ia a tr a k c y jn o ś c i t u r y s ty c z n e j. Zarys m e to d y , ZN U J, P ra c e G eograficzne, n r 27.
W a r s z y ń s k a J„ J a c k o w s k i A., 1979, P o d s ta w y geogratii t u i y z m u , W arszaw a. Z a j ą c K., 1982, Za ry s m e to d s t a t y s t y c z n y c h , W arszaw a.
M gr B arb ara O lszewska!
Z akład G eografii M iast i Tulryzmu In s ty tu tu G eografii E konom icznej i O rg an izacji P rzestrzen i UL al. K ościuszki 21
90-418 Łódź
RÉSU M É ,
Le tr a v a il est un essai de d é fin ir la fo n ctio n to u ris tiq u e e t celle de rep o s d 'u n e p e tite ville, telle, p a r exem ple, q u e M rągow o, situ é e à l'E st de la v o ïev o d ie d 'O lszty n .
W p ły n ę ło : 30 m a rc a 1988 r.
■ i
L 'a p p a ritio n d e la fo n ctio n to u ris tiq u e é ta it c o n d itio n n é e p a r l'e x is te n c e des y a ïe u rs to u ristiq u e s du) m ilieu d a n s c e tte v ille, a in si d a n s les lim ites a d m in is tra tiv e s qu e d an s la rég io n a v o is in a n te de M rąg o w o . Plus d e 38% d e la su p e rfic ie d e la v ille o n t de l'a ttr a it e x c e p tio n n e l p o u r les to u ris te s e t ce u x qui v e u le n t se rep o ser.
L 'an aly se d e l'a m é n a g e m e n t to u ris tiq u e con firm e l'a c c o m p lisse m e n t de la fo n ctio n to u ris tiq u e e t celle de re p o s pair c e tte v ille. Le p ro u v e n t: le p o u v o ir d e re c e p tio n des in fra s tru c tu re s : d e c o u ch ag e (1600 p lace s en saison) et de g a stro n o m ie (1647 p la c e s en saiso n ), ainsi q u e le soin d 'a s s u r e r le h a u t n iv e a u d es se rv ic e s, e t d e r e n d r e a ttr a y a n t le p ro g ram m e du sé jo u r des h ôtes.
La fo n ctio n to u ris tiq u e e t c e lle de re p o s se re flè te d a n s l'e s p a c e d e la v ille. En 1984 les te r ra in s des s e rv ic e s to u ristiq u e s e t de rep o s c o n s titu a ie n t 3,1% de la su p e rfic ie d es te rra in s d 'in v e s tis se m e n t. B eaucoup plus g ra n d e e st l'é te n d u e des te r ra in s s e r v a n t le irepos. Ils o c c u p e n t 36,9% d e la su p e rfic ie de la v ille (lacs, p arc d a n s le bois, bois). Le „ q u a rtie r" d e re p o s e t d e s e rv ic e s to u ris tiq u e s se d istin g u e d an s la v ille, et ce fait souligne! le rô le qu e la fo n c tio n é tu d ié e jo u e d a n s l'o r g a n i sa tio n de son esp ace.
En a n a ly s a n t le m o u v em en t to u ris tiq u e on p e u t au ssi c o n s ta te r, q u e M rągow o, re m p lit sa fo n ctio n to u ris tiq u e e t c e lle de re p o s . Les to u ris te s y a rr iv e n t p e n d a n t to u te l'a n n e e ; l'in te n sific a tio n d e leu rs a rriv é e s a lieu e n tre ju in e t sep tem b re . A M -ragowo, e n ju ille t et en a o û t le n o m b re des to u ris te s e st 3-^-4 fois p lu s g ra n d q u 'e n m ars, a v ril e t n o v em b re.
M rąg o w o c 'e st la lo calité v is ité e p ar les to u riste s v e n a n t de tous les coins du p a y s, m ais ce so n t les h a b ita n ts du N ord e t d u c e n tr e de la P o lo g n e qui y a r r i v e n t les p lu s n o m b reu x . De plus en plus c ro ît l'im p o rta n c e de M rąg o w o e n ta n t qu e c e n tre de re c e p tio n des to u riste s é tra n g e rs. En 1984 ils c o n stitu a ie n t 25% du to ta l d e s to u riste s.
L 'a c tiv ité to u ris tiq u e a tro u v é son re fle t d a n s l'a u g m e n ta tio n d u ch iffre d 'a ffa ire s d a n s le com m erce e t la g astro n o m ie. L 'accro issem en t, qui é g a le 62,5%, p ro u v e qu e la v ille jo u e le rôle du c e n tre de d isp o sitio n e t d 'a p p ro v isio n n e m e n t poulr les to u ris te s d e tra n s it e t les e stiv a n ts du te r ra in des com m unes a v o is in a n te s.
L 'a c c ro isse m e n t p u is sa n t de la p a rtic ip a tio n des se rv ic e s to u ristiq u e s à la s tru c tu r e d 'o c c u p a tio n (dans les a n n é e s 1972— 1983 l'o c c u p a tio n d a n s ce d o m ain e a a u g m e n té d e 1133,3%) d é m o n tre le d é v e lo p p e m e n t d y n a m iq u e de la fo n c tio n to u r i stiq u e e t c e lle de irepos à M rąg o w o . P e n d a n t l'é té , la p a rtic ip a tio n d es o ccupés d a n s le to u rism e c ro ît de 3,7% à 5,1% d u to ta l d es o ccu p és d an s l'éco n o m ie so cialisée.
Les v a le u rs d e s in d ic a te u rs de la fo n ctio n to u ris tiq u e et celle d e re p o s p ré se n té e s p a r le ta b le a u 111 s e rv e n t à d éfin ir s y n th é tiq u e m e n t le d e g ré d e l'a v a n c e m ent de son d é v e lo p p e m e n t à M rąg o w o .
En ré c a p itu la n t, on p eu t c o n s ta te r, q u e la v ille é tu d ié e se tro u v e à l’é ta p e m o y e n n e de l'a v a n c e m e n t d u d é v e lo p p e m e n t de sa fo n ctio n to u ris tiq u e et celle de rep o s. C e tte fo n ctio n a au h a u t d e g ré le c a ra c tè re sa iso n n ie r, m ais son g ran d d y n am ism e, les c o n d itio n s d u m ilieu fa v o ris a n t son d é v e lo p p e m e n t e t l'a c c ro isse m e n t o b se rv é d e la p o p u la rité de la v ille p e rm e tte n t de cro ire, q u 'e lle a tte in d ra b ien tô t l'é ta p e su iv a n te de so n d é v e lo p p e m e n t.
SUM M ARY
T he a rtic le is an attemptt a t a c o m p re h e n siv e d e sc rip tio n of th e to u ris t-re c re a tio n a l fu n c tio n of a sm all to w n su c h as M rąg o w o , w h ich is situ a te d in th e e a s te rn p a rt of th e O lszty n a d m in is tra tiv e p ro v in c e . A p p e a ra n c e of th e to u ris t fu n c tio n in th is to w n w as d u e to e x is te n c e of e n v iro n m e n ta l to u ris t a ttra c tio n s b o th w ith in ad m i n is tra tiv e b o u n d a rie s of th e to w n an d in its v ic in ity . O v e r 38% of th é a re a of M rąg o w o is c h a ra c te riz e d b y its big a ttra c tiv e n e s s fo r to u rism an d re c re a tio n .
T he a n a ly s is of a v a ila b le to u ris t fa c ilitie s confirm s th a t th e to w n p erfo rm s its to u ris t-re c re a tio n a l fu n ctio n . Its e x is te n c e is co n firm e d b o th b y re c e p tio n c a p a c ity of th e in fra s tru c tu re : acco m o d atio n (1,600 p lace s d u rin g th e season) an d n u tm tion (1.647 p la c e s d u rin g th e season), c a re ta k e n to e n su re an a p p ro p ria te le v e l of s e rv ic e s an d a c tiv itie s aim ed a t m ak in g th e s o jo u rn of g u e sts m o re a ttra c tiv e .
T he to u ris t-re c re a tio n a l fu n c tio n of M rąg o w o finds its re fle c tio n in u tiliz a tio n of th e to w n 's sp ace. In 1984, a re a s of to u ristn re c re a tio n a l se rv ic e s c o n s titu te d 3.1°/o of d e v e lo p e d a re a . T he sh a re of a re a s se rv in g r e c r e a tio n is, h o w e v e r, m u ch b ig g e r — th e y o c c u p y 36.9°/» of th e to w n 's to ta l a re a (lakes, fo re st p ark , fo rest). T h e to w n 's d is tric t of re c re a tio n an d to u ris t se rv ic e s c le a rly d is tin g u ish e s itself, w h ic h confirm s a n im p o rta n t ro le p la y e d b y th e a n a ly z e d fu n c tio n in o rg a n iz a tio n of th e to w n 's
sp ace. j
Its to u rist-irecreatio n al fu n ctio n s is also co n firm e d b y th e a n a ly sis of th e to u ris t m o b ility . T o u rists com e h e re d u rin g th e w h o le y e a r, b u t th e b ig g e st in te n s ity of th e ir a rr iv a ls c a n be o b se rv e d b e tw e e n J u n e an d S ep tem b er. In J u ly an d A u g u st, th e n u m b e r of to u rists in M rąg o w o is thiree to fo u r tim es b ig g e r an d th e n u m b er of to u ris ts se e k in g acco m o d atio n fiv e tim es b ig g e r th a n e.g. in M arch , A p ril o r N o v em b er. M rąg o w o is v isite d b y to u rists from d iffe re n t p a rts of P o lan d . It is v isite d , h o w e v e r, m o st fre q u e n tly b y in h a b ita n ts of N o rth e rn and C e n tra l P o lan d . M o re o v e r, th e to w n is m o re and m o re o ften v isite d b y fo re ig n to u rists, w ho a c c o u n te d fo r 25% of th e to ta l nutmber of to u rists in 1984.
T he to u ris t a c tiv ity of M rąg o w o fou n d its re fle c tio n in s te a d ily g ro w in g toulrnoveir of tr a d e an d c a te rin g . T his g ro w th e stim a te d at 62.5% te s tifie s to th e fa c t th a t th e to w n p la y s a ro le of d is trib u tio n -su p p ly c e n tre fo r tr a n s it to u rists and h o lid a y - -m ak ers from ru r a l a d m in is tra tiv e d is tric ts in th e v ic in ity of M rągow o.
A d y n am ic d e v e lo p m e n t of th e to u ris t-re c re a tio n a l fu n c tio n of M rąg o w o is also confirm ed b y a ra p id ly g ro w in g sh a re of to u ris t se rv ic e s in th e em p lo y m en t s tru c tu re (over th e y e a rs 1972— 1983, th e size e m p lo y m en t in th is se c to r w e n t u p b y 1,133.3%). In th e su m m er seaso n , th e sh a re of m a n p o w e r e m p lo y ed in to u rism ris e s h e re from 3.7% to 5.1% of th e to ta l w o rk fo rc e in th e so cialized econom y.
T he in d ic e s c o n c e rn in g th e to u rist-re o re a tio n a l fu n c tio n co m p iled in T ab le III p o in t sy n th e tic a lly a t d e g re e of its d e v e lo p m e n t in M rąg o w o . Sum m ing up, it could b e said th a t M rąg o w o is a t a s ta g e of an interm ediate!' d e v e lo p m e n t of th e touirist- -re c re a tio n a l fu n ctio n . T his fu n ctio n is la rg e ly of a s e a s o n a l c h a ra c te r h e re , ' b u t its big dy n am ics, e n v iro n m e n ta l co n d itio n s fa v o u ra b le fo r its developm ent', and o b se rv e d o ro w in g p o p u la rity of th e to w n p o in t at a r a p id tra n s itio n of th e to w n 's to u rist- -rectreational function to its h ig h e r d e v e lo p m e n t stag e.
