Mieczysław Wieliczko
"Jarosław w PRL. Zarys
monograficzny", Henryk Jadam,
Rzeszów [b.r.] : [recenzja]
Rocznik Lubelski 18, 206-208
206
R E C E N Z J E , N O T Y , S P R A W O Z D A N I A(1944
—1945),
w ty m m .in. protokół ze b ra n ia d elegatów P P R z Lubelszczyzny, k tó re odbyło się 5 sie rp n ia 1944 r. w L ublinie*, u ch w alę I K o n fe re n cji P P R n a L u- belszczyźnie w sp ra w ie p o w sta n ia w arszaw skiego z 20 sie rp n ia tego ro k u oraz p ro tokół k o n feren c ji se k re ta rz y kom itetów pow iatow ych i ak ty w u P P R z terenów w yzw olonych w d n ia ch 10— 11 p aź d ziern ik a 1944 r. Całość u zu p e łn ia in fo rm ac ja 0 n iek tó ry ch zespołach C en traln eg o A rch iw u m К С P Z P R oraz o bieżących pracach tej placów ki.W szystkie p u b lik o w a n e m a teria ły źródłow e sta n o w ią p asjo n u ją c ą le k tu rę i to ro k u je w y d aw n ic tw u sukces. Z ostały one poprzedzone rzeczow ym w prow adzeniem ed y to rsk im znaw ców przedm iotu i zaopatrzone w liczę przypisy, k tó re m ogą być
p rzy k ład em rzetelności in form acyjno-badaw czej.
Tom zaopatrzony został w indeks nazw isk, co n iezw ykle u ła tw ia p oruszanie się po jego zaw artości. J e s t to tym b ard z iej cenne, że zaró w n o w źródłach, ja k i p rzy pisach w y stę p u je bardzo dużo d la przeciętnego czyteln ik a m niej lub w ogóle n ie znanych nazw isk i pseudonim ów . W sum ie o trzym aliśm y p u b lik a cję w artościow ą, z w ielk im sta ra n ie m red ak cy jn y m i ed y to rsk im w ydaną, w p ię k n ej szacie graficznej 1 n a d obrym papierze.
Albin Koprukowniak
Ja ro sław w PRL. Z arys m onograficzny. P ra c a zbiorow a pod red. H en ry k a J a d a n a . Rzeszów b.d., ss. 220 + 2 nlb., ilu stra cje, m apy
Na cało k ształt socjalistycznych p rze m ian politycznych, ekonom icznych i społecz n o -k u ltu raln y c h w naszym k r a ju sk ła d a ją się zm iany i p rzek ształcen ia stru k tu ra ln e oraz przesunięcia w s tra ty fik a c ji społecznej poszczególnych m ikroregionów — a d m i
n istracy jn y ch je d n o ste k pow iatow ych. M onograficzne o pracow anie tej p roblem atyki w pow. ja ro sław sk im w w oj. rzeszow skim z a w iera recenzow ana praca, k tó ra choć m a w zasadzie c h a ra k te r pop u larn o n au k o w y , p re z e n tu je je d n a k w poszczególnych a rty k u łach p o p raw n ą m etodykę badań, w y k o rzy stan ie zasobu arch iw aln eg o i całości p iśm ien n ictw a naukow ego o c h a ra k te rz e regionalnym .
Ju ż pierw szy a rty k u ł A dam a T a b o r a
Cechy znamienne położenia geogra
ficznego Jarosławia
op raco w an y je st bardzo rzetelnie. A u to r w ykorzystał ponad 50 pozycji bibliograficznych, w tym k ilk a u n ik a ln y ch (np. m apy k a ta stra ln e rzeki San, m apa hydrogeologiczna wód słodkich w oj. rzeszow skiego), by dać w pełni zw a rty i w szechstronny w ykład o przyrodniczych podstaw ach rozw oju życia gospodarczo- -społecznego. T reść u zu p e łn ia ją d w ie m apy, w y k res „róży w iatró w ” oraz 9 ta b e la rycznych zestaw ień o b ejm ujących przegląd zagadnień z geografii fizycznej i ekono m icznej środow iska. D aje to w ięc nie tylk o w artościow ą c h a ra k te ry sty k ę środow iska geograficznego, ale n a w e t pie rw sz ą p róbę u ję cia problem u, w ycinkow o i sp e c ja li stycznie dotąd badanego przez p rzed staw icieli różnych dyscyplin w n au k a ch p rzy rodniczych czy ekonom icznych.P odobny c h a ra k te r m a p rac a K azim ierza G o t t f r i e d a , znanego regionalisty, badacza przeszłości Ja ro sław ia , pt. Z
minionych wieków powiatu. Z
w ielk ą e r u * Nie u stalo n e nazw isko Szykały, jednego z d y sk u ta n tó w w czasie te j n a ra d y (s. 358), odnosi się do S tan isław a K rzy k ały zm arłego w 1976 r. p ro feso ra i d y re k to ra In sty tu tu H istorii w U n iw ersytecie M arii C urie-S kłodow skiej w L ublinie, k tó ry był jednym z uczestników .
R E C E N Z J E , N O T Y , S P R A W O Z D A N I A 207
dycją, um iarem , ale jednocześnie z w y ra źn y m se n ty m e n tem p rze d sta w ia przegląd dziejów , e k sp o n u jąc te w ą tk i h isto rii reg io n aln ej, kiedy głów ny n u r t narodow ej przeszłości d o ty k a ł ziem i n ad Sanem . Ze zn aw stw em , ale bez przesady poszukuje a u to r zw iązków lok aln ej h isto rii z d ziejam i naro d u , zw łaszcza w dobie w alk n a ro dow ow yzw oleńczych, w zak resie postępow ych ru ch ó w społecznych i w a lk klasow ych w la tac h m iędzyw ojennej niepodległości. S praw ność języka i o panow anie w arsztatu naukow ego d ały w efekcie w artościow y przegląd dziejów Jarosław skiego, a obszerna b ib lio g ra fia je st d la czyteln ik a źródłem dalszych info rm acji.
N astęp n y a rty k u ł K am ila S t r a u s s a Z
lat okupacji
i w ałk i onową Polską
n ie p re z e n tu je ju ż tak ich w alorów . W p ierw szym rzędzie budzi zastrzeżenie złącze nie, m im o w ew nętrznego podziału na 6 rozdziałów , w jed n y m opraco w an iu bardzo złożonej p ro b lem aty k i d w u okresów dziejów , przed i po 1945 r. J e s t to potknięcie m etodologiczne, którego nie może przysłonić z e b ran ie m a te ria łu źródłow ego i dużej b ibliografii dotychczasow ych p u b lik acji. C h a ra k te ry sty k a stosunków okupacyjnych je st pobieżna i ogólna, tyczy głów nie stro n y politycznej i społecznej, eksponuje h itlero w sk ie zbrodnie. R ozdział o ru c h u oporu u k a z u je w zasadzie p raw id ło w y obraz w ysiłku społeczeństw a w w alce z ok u p an tem , p o d aje z w a rtą fa k to g ra fię dotyczącą ugru p o w ań konsp iracy jn y ch i c h a ra k te ry z u je ich oblicze polityczne. J e s t to p róba rozeznania u k ła d u sił w ojskow o-politycznych kon sp iracji. O w yzw oleniu pow iatu przez A rm ię C zerw oną a u to r tylko w spom ina i to raczej z au to p sji, n ato m ia st w sposób w pełni u d o k um entow any i bardzo sta ra n n y pisze o k sz tałto w an iu się w ładzy ludow ej. J e s t to n ajlep iej o p raco w an a część a rty k u łu ; u zu p e łn ia ją ją nie p u blik o w an e fotografie d o k u m e n taln e z p rze p ro w ad z an ia refo rm y ro ln ej w M uninie kolo Ja ro sław ia . B ardzo szczegółowo, a po d k reśla to jeszcze załącznik n r 2 (wykaz fu n k cjo n a riu szy MO, SB, członków ORMO poległych w w alce o u trw a le n ie w ładzy ludow ej na te re n ie pow iatu Ja ro sław ), p rze d sta w ia w alk ę z rea k cy jn y m podzie m iem , ch a ra k te ry z u je jego pro m in en cję polityczno-narodow ościow ą, u k az u je cały d ra m a t polskiej ludności za S anem w la ta c h 1944—1947, w okresie te rro ru UPA. Rów nolegle n astęp u je um ocnienie w ładzy ludow ej, proces konsolidacji postępow ych sił społecznych, początek przem ian gospodarczych, k tó re a u to r c h a ra k te ry z u je od stro n y dyspozycji politycznej i o rg an iz ato rsk ie j p ow iatow ej in sta n c ji p a rty jn e j.
R yszard H a j d u k w a rty k u le
Struktura demograficzna
p rze d sta w ia bardzo obszerny, dobrze ułożony i w yko rzy stan y m a te ria ł statystyczny. P o d d aje analizie sto su n k i ludnościow e na szerszym (od 1931 r.) tle porów naw czym , a zw łaszcza w y dobyw a d y n am ik ę p rzem ian w dobie P olski L udow ej. Służy te m u aż 11 ta b el i zesta w ień liczbow ych oraz 3 m apy, co ja k n a lam y jednego a rty k u łu , stan o w i przykładrzetelnego rozpoznania opisyw anej p roblem atyki.
Podobne w alo ry m a p raca Józefa P o d s i a d ł o
Gospodarka przemysłowa i rol
na.
J e s t to s ta ra n n ie opracow any przegląd procesu in d u stra liz a c ji p o w iatu w latach w ładzy ludow ej, p o p arty m a teria łem statystycznym (5 tabel) ułożonym w zestaw ienia porów naw cze. A u to r nie tylk o re je s tru je procesy w zrostu, d ają c p rzy k ła d y różnych w skaźników , ale p o d ejm u je pogłębienie te m a tu przez ro zw ażania o organizacji pionów gospodarki przem ysłow ej, p o ró w n u je m etody zarządzania, uzu p ełn ia te k st d o b rą fotografią. P odana d alej p ro b lem aty k a ro ln ic tw a n aw ią zu je do w stęp n ej części a rty k u łu A. T abora i rów nież je s t dobrze u d o k u m e n to w an a sta ty sty k ą (15 tabel!). W yliczenia poszczególnych w skaźników ilu s tru ją oszczędny w słow ie tek st, a w p ro w adzenie w artości statystycznych w skali w ojew ództw a, d alej pogląd o m iejscu i roli gospodarczej Jarosław skiego. W końcow ej części p o d ją ł a u to r p ró b ę b ila n su osiągnięć ro ln ic tw a w Polsce L udow ej, ale, co w a rto podkreślić, nie bierze za p o d staw ę okresu nieporów nyw alnego (np. ro k 1939 czy 1945), a je d y n ie d a je przegląd różnych działów208 R E C E N Z J E , N O T Y , S P R A W O Z D A N I A
gospodarki rolnej, ok reśla te n d e n c je zm ian w ich dotychczasow ej stru k tu rz e na przestrzen i o sta tn ic h lat.
A rty k u ł Z yg m u n ta S t r e n c z a k a
Gospodarka mieszkaniowa i komunalna
je st bardzo tra fn y m u zupełnieniem d otąd prezentow anego zasobu tem atycznego tom u. K ró tk ie om ów ienie s tr a t m a teria ln y ch w tych dziedzinach w w y n ik u h itlero w sk iej polityki i w o jn y je st au to ro w i p o trzeb n e tylk o d la z a re je stro w a n ia tego problem u. C ałą uw agę pośw ięca procesom u rb a n iz a c ji Ja ro sła w ia i problem om z ty m zw iąza nym — zabezpieczenia ren esan so w ej głów nie zabudow y śródm ieścia. P odobnie ja k u au to ró w p o przednich prac i tu spotykam y p ew n ą łatw ość w opero w an iu m a te ria łem staty sty czn y m używ anym celowo i dający m sporo w iedzy o m ieście, zw łaszcza d la jego m ieszkańców .K olejny a rty k u ł przygotow ali Z bigniew Z a d r o ż n y i M ieczysław K o s m a t y ,
Oświata dla wszystkich
—spełnienie marzeń pokoleń.
P rz y ję to tu za początkow y p u n k t odniesienia, dla u k az an ia d y n am ik i przem ian, okres m iędzyw ojenny, co w y padło niezbyt p rzekonyw ająco ze w zględu n a uproszczone założenie m etodyczne, a także ton „p o tęp iający ” przed w rześn io w ą rzeczyw istość szkolną. Z nacznie lepiej autorzy rad z ą sobie w opisie okupacy jn y ch dziejów ta jn eg o szkolnictw a, k tó re kończą u dokum entow anym w yliczeniem efek tó w tej p atrio ty czn ej działalności ośw iatow ej, k tó ra tw orzyła w a ru n k i do p rze p ro w ad z en ia rew olucji k u ltu ra ln e j po w yzw oleniu. P ro b lem aty k ę pow ojennego system u ośw iatow ego u porządkow ano w edług jego s tr u k tu ry organizacyjnej, d a ją c przegląd ro zw oju u zupełniony sta ty sty k ą szkolną u ję tą w 9 tab elach oraz obszernym załączniku. In tere su ją c o w ypadły p o ró w n a n ia pocho dzenia społecznego uczniów w szkołach śred n ic h w okresie 25-lecia PR L, d ają c pogląd o k ie ru n k u zm ian w stra ty fik a c ji społecznej.S tefan S z e w c opracow ał za g ad n ien ia ochrony zdrow ia, ilu s tru ją c om ów ienie pro b lem aty k i tab elam i porów naw czym i i przeglądem działalności inw esty cy jn ej w zakresie po p raw y w aru n k ó w lecznictw a.
O statn i a rty k u ł to m u :
Rozwój działalności kulturalnej,
przygotow ali M ichał M a r o ń c z y k i Ignacy D a r ł a k. Słusznie au to rz y w sk a z u ją n a d ialektyczny zw iązek pom iędzy bogactw em form i treści w te j dziedzinie działalności społecznej a stru k tu ra ln y m i p rze m ian a m i bazy ekonom icznej pow iatu. J e s t to szczególnie w i doczne w rozw oju placów ek k u ltu ra ln y c h , ich b u d o w n ictw ie oraz am ato rsk im ru ch u artystycznym . Poszczególne odcinki d ziałalności k u ltu ra ln e j ilu s tru je 11 ta b e l s ta ty stycznych, kilk an aście dobrych fotografii i p ró b a o k reśle n ia uczestn ictw a w k u ltu rz e szerokich rzesz społeczeństw a. W arto w spom nieć ciekaw e d a n e o sztuce i k u ltu rz e ludow ej przeżyw ającej okres rozkw itu. O siągnięcia w dziedzinie sztu k plastycznych i m uzyki sta w ia ją Ja ro sła w w rzędzie środow isk liczących się n a m apie k u ltu ra ln e j Rzeszowskiego, a n a w e t k ra ju .J e s t w ięc o m aw ian a k siążka u d a n ą w całości p ró b ą m o n ograficzną zapisu w spółczesności regionu. J e j w arto ść polega p rzed e w szystkim n a rzeteln y m ze b ran iu m a teria łu źródłow ego i podan iu w u p o rząd k o w an ej form ie o brazu przem ian w dobie P olski L udow ej. M a to isto tn e znaczenie d la k sz tałto w an ia zaangażow anej postaw y m ieszkańców , pozw ala dostrzec tem p o przeo b rażeń stru k tu ra ln y c h zarów no w go spodarce pow iatu, ja k też w d ziedzinie coraz b ard z iej socjalistycznych stosunków społecznych i politycznych. J a k każde w stęp n e opraco w an ie nie je st w olna od uproszczonych ocen, ale au to rzy n a ogół w sposób zrów now ażony i pow ażny po tra k to w a li p o d jęte zad an ie i w ykazali sta ra n n o ść w ze b ran iu m a te ria łu źródłowego. K siążka je st na pew no w artościow ym sk ła d n ik ie m do pozn an ia w spółczesności po w iatu i ja k o całość stanow i osiągnięcie m iejscow ych au to ró w , a je j w ielo stro n n a przydatność nie budzi zastrzeżeń.
