Wczesnośredniowieczne osadnictwo na Czwartku w Lublinie w świele badań wykopaliskowych w latach 1959 - 62

Marta Młynarska-Kaletyn

Wczesnośredniowieczne osadnictwo

na Czwartku w Lublinie w świele

badań wykopaliskowych w latach

1959 - 62

Rocznik Lubelski 9, 79-143

MARTA MŁYNARSKA-KALETYN

WCZESNOŚREDNIOWIECZNE OSADNICTWO NA CZWARTKU W LUBLINIE W ŚWIETLE BADAÑ WYKOPALISKOWYCH

W LATACH 1959— 1962

I. WSTĘP

Niniejsze opracowanie w yników badań wykopaliskow ych na stano­ wisku 1 w Lublinie na C zw artku przedstaw ia całościowo analizę układu stratygraficznego zbadanej części stanow iska oraz możliwie pełny opis odkrytych obiektów wczesnośredniowiecznych*.

Dokładne ustalenie układu naw arstw ień, niejednokrotnie bardzo skomplikowanego, jest istotną częścią opracowania badanego przez nas stanowiska. Analiza ta, dokonana w niedługim czasie po ukończeniu dotychczasowych badań, stanow i niezbędny etap pełnego opracow ania źródłowego.

Badania na C zw artku w Lublinie ukazały nie tylko bogate ślady osad­ nictw a wczesnośredniowiecznego, ale także dostarczyły w ażnych źródeł archeologicznych dla późniejszej historii tej dzielnicy m iasta. Stanow ią one istotną podstawę do dalszych badań historyczno-archeologicznych rozw oju ośrodka miejskiego w Lublinie.

Badania archeologiczne podjęte w 1959 roku przez Lubelski Ośrodek Archeologiczny w Lublinie m iały , na celu poznanie osadnictw a wczesno­ średniowiecznego, związanego z początkam i ośrodka miejskiego. Prace wykopaliskowe były prowadzone w latach 1959— 1963 pod kierunkiem prof dr. A leksandra Gardawskiego przez m gr M artę M łynarską oddele­ gowaną przez In sty tu t H istorii K u ltu ry M aterialnej PAN do prow adze­ nia tych badań L

Nieliczne i stosunkowo późne przekazy źródeł pisanych o Lublinie w bardzo m ałym zakresie mogą stanowić podstaw ę do odtw arzania jego wczesnych etapów rozwoju. Dlatego t e ż . m ateriały archeologiczne m ają w tym przypadku w yjątkow o ważne, a właściwie decydujące znaczenie * 1 2.

* Szczególnie serdeczne podziękowania składam Kierownikowi Katedry Ar­ cheologii UMCS w Lublinie prof. dr. Aleksandrowi Gardawskiemu za bardzo' życz­ liwą pomoc i konsultację udzielane mi zarówno w czasie prac wykopaliskowych, jak i przy opracowywaniu ich wyników.

1 Prace finansowane były przez Miejską Radę Narodową i Wojewódzką Radę Narodową w Lublinie. W badaniach uczestniczyli studenci sekcji archeologii UMCS w Lublinie, przede wszystkim mgr A. Klossowa, mgr I. Demkowska-Ku- tyłowska, mgr A. Przewoźnik, A. Golusdakowska, E. Górka, J. Kępa.

2 Dotychczasowe próby rozwiązania tej sprawy opierały się przede wszyst­ kim na analizie źródeł pisanych i pomocniczo na interpretacji danych topono- mastycznych oraz elementów topografii miasta. Ostatnio rekonstrukcję początków Lublina przedstawili — S. W o j c i e c h o w s k i (Położenie i rozwój przestrzenny

O wyborze C zw artku jako pierwszego miejsca poszukiwań osadnictwa wczesnośredniowiecznego zadecydowało kilka różnych czynników, z któ­ rych niew ątpliw ie najw ażniejszym i były sugestie analogii historycznych. Studia nad w czesnaśredniowiecznymi ośrodkami m iejskim w Polsce, roz­ w inięte w latach ostatnich, daw ały podstaw ę do przypuszczeń, że ten punkt, dotychczas przez archeologów nie penetrow any, może dostarczyć istotnych m ateriałów do znajomości początków Lublina.

Przede w szystkim nazwa miejscowa „C w artek”, podobnie jak inne tego typu nazwy oznaczające dni tygodnia, wiąże się z miejscem odby­ wania się tam tygodniowych targów. P rzyjm uje się, że powstanie tych nazw przypadało na ogół na okres upowszechniania się in stytu cji pol­ skiego targu tygodniowego w X I/X II w ieku * i * 3.

Geneza C zw artku jako wczesnomiejskiej osady targow ej w ydaw ała się tym bardziej prawdopodobna, że znajdujący się na C zw artku kościół św. M ikołaja mógłby się z nią wiązać. Na wczesne pow stanie tego koś­ cioła w skazuje jego wezwanie, często spotykane w m iejskich osadach X II/X III w ie k u 4.

Hipotezę o wczesnej roli tej dzielnicy w rozwoju osadnictwa daw ne­ go Lublina, potwierdzać się zdawało położenie C zw artku w pobliżu dwóch wzgórz, na których tradycyjnie lokowano grodziska wczesno­ średniowieczne. Pierw szym z tych punktów jest wzgórze zamkowe, a właściwie „Zam ek” posadowiony został najpraw dopodobniej na wcześ­ niejszym grodzie. Zamek usytuow any jest w dolinie Czechówki w m iej­ scu, gdzie Czechówka wpada do Bystrzycy.

Na wschód od C zw artku znajduje się drugi p u nkt tradycyjnie uzna­ w any za zalążek osadnictwa wczesnośredniowiecznego w Lublinie. Jest to daw ny cm entarz żydowski — „k irch ut”, jak jest nazw any na planie Lublinia z 1827 roku. W edług dotychczasowych poglądów tam miało się koncentrować właściwe osadnictwo z grodem. W myśl niektórych opinii

miasta. W: Dlieje Lublina. T. I. Lublin 1965, s. 11 i n.), który analizując położenie

i rozwój przestrzenny miasta głównie na podstawie danych topograficznych, wska­ zał tylko na możliwości lokalizowania najwcześniejszego osadnictwa miejskiego w Lublinie. Z. S u ł o w s k i (Przedlokacyjny Lublin w świetle źródeł pisanych. W: Dzieje Lublina. T. I. Lublin 1965, s. 30 i n.), zdając sobie sprawę z bardzo nikłej podstawy źródłowej, dla pełniejszej rekonstrukcji rozwoju tego ośrodka przedstawia ją na szenszym tle współczesnych wydarzeń politycznych i procesów gospodarczych. W tok rozumowania włączył on z braku bliższych analogii histo­ rycznych stosunkowo dobrze znane zjawiska osadnicze z innych miejskich ośrod­ ków polskich, ale z terenów Polski środkowej i zachodniej. Wydaje się, że nie zawsze można korzystać z odpowiedniego materiału porównawczego dla odtwarza­ nia rozwoju wschodniopolskiego miasta, jakim był Lublin. Rozporządzając bardzo szczupłym materiałem dowodowym obaj badacze jsiłą rzeczy na tej drodze mogli dać tylko nie sprawdzone, niestety, hipotezy. Jak wynika zresztą ze studiów K. M y ś l i ń s k i e g o (Najstarsza miejska historia Lubelszczyzny w świetle do­

kumentów Konrada Mazowieckiego z roku około 1239. W: Studia Historyczne, Księga Jubileuszowa z okazji 70 rocznicy urodzin prof, dr S. Arnolda. Warszawa

1965, s. 288 i n.) źródła pisane nie dają pewnych podstaw do wyznaczania po­ czątków nie tylko miejskiego ośrodka w Lublinie, ale i Lubelszczyzny.

s S. T r a w k o w s k i Geneza regionu kaliskiego. W: Osiemnaście wieków

Kalisza. T. III. Kalisz 1962, s. 24 i n.

4 Można tu powołać przykłady wielkopolskie Krzywinia, Kalisza czy Lądka. Zob. H. M ü n c h Geneza rozplanowania miast wielkopolskich XIII i XIV wieku. Kraków 1946, s. 75—149; M. M y n a r s k a Proces lokacji Kalisza w XIII i w

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E O S A D N IC T W O N A C Z W A R T K U ₈₁

zamek, a raczej gród z donżonem był późniejszym ośrodkiem, raczej 0 charakterze adm inistracyjnym 3.

N iestety, w ielokrotne poszukiw ania powierzchniowe na kirchucie, m iędzy innym i K. Jażdżewskiego, oraz nasze obserw acje wykopów z cza­ sów ostatniej wojny, rowów strzeleckich i głębokich lejów po bombach nie dostarczyły m ateriału wcześniejszego niż X III wiek. W ciągu tych po­ szukiw ań zwróciliśmy uwagę na drugą część wzgórza lessowego, obok dawnego cm entarza żydowskiego. W XVI wieku, jak przekazuje współ­ czesne źródło, część w zniesienia zw anego grodziskiem została w ydzierża­

w iona Żydom przez starostę lubelskiego. Nasze obserw acje otoczenia

„kirch u tu ” oraz analiza dawnego planu wykazały, że ulica u podnóża wzgórza cm entarnego od północy pow stała zapewne stosunkowo nie­ daw no i została po prostu w ostatnich stuleciach „w yjeżdżona” .'Wzgórze, na którym znajduje się cm entarz stanowiło jeden masyw z drugim większym, leżącym bardziej na północ wzniesieniem, k tó re nosi obecnie nazwę „Białkowska G óra” . N iestety jest ona obecnie szczelnie zabudo­ w ana i użytkow ana, nie można więc spraw dzić naszej hipotezy, że ta w iększa północna część mogła stanowić daw ne grodzisko, wcześniejsze niż koniec X III wieku.

Tak więc z dwóch tradycyjnie uznaw anych starych punktów ani jed­ nego przy obecnej znajomości źródeł nie można bezspornie uznać za ośrodek wcześniejszej fazy osadnictwa w Lublinie 5 6.

J a k okazało się ostatnio, jedyny zabytek pochodzący z dawnego ośrod­ ka obronnego na Zamku, mianowicie ostroga w ydobyta z w arstw y k u ltu ­ row ej podczas w ykonyw ania głębokich wykopów budow lanych w pobli­ żu donżonu, nie jest chyba odeń starsza i może być datow ana najwcześ­ niej na koniec X III w ieku 7. Jedynym zanotowanym w literatu rze śladem jakichś starszych niż m urow ane budow li na wzgórzu zam kowym były zaobserwowane podczas porządkow ania teren u i budowy drogi dojazdo­ w ej resztki w arstw y kulturow ej ze spalenizną. Na w arstw ie tej nasado- wiona została zniszczona już budow la (wieża) kam ienna w połudpiowo- -zachodniej części wzgórza. Resztki ru in tej budowli odsłonięto i są one obecnie widoczne 8. Z wcześniejszej w arstw y nie zachowały się zabytki 1 nic bliższego o jej chronologii nie można powiedzieć.

Także i S tare Miasto nie legitym uje się wczesnośredniowiecznymi znaleziskami. Nie m am y właściwie dotąd naw et jednej wczesnośrednio­ wiecznej skorupy z daw niejszych poszukiwań w tej części Lublina.

Jeszcze jeden interesujący p u n k t na obszarze m iasta zwrócił naszą uwagę, mianowicie ulica Żmigród, a raczej jej stara nazwa. Miejscowości o tej nazwie na obszarze Polski zwykle łączy się z istnieniem tam wczes­ nych grodów. Nie wiadomo natom iast, jak ta spraw a przedstaw ia się w L u b lin ie 9. Ulica Żmigród otaczała daw niej niezbyt wielki, lessowy

5 S. W o j c i e c h o w s k i op. cit., s. 13 i n.

8 Zwrócił już na tę sprawę uwagę A. G a r d a w s k i (Archeologia o począt­

kach Lublina. W: Dzieje Lublina. T. I. Lublin 1965, s. 29).

7 W zbiorach Działu Archeologicznego Muzeum Lubelskiego.

8 J. G u r b a Wyniki obserwacji archeologicznych na terenie wzgórza zamko­

wego w Lublinie w 1954 r. „Wiadomości Archeologiczne”. T. XXIII, 1956, z. 1,

s. 111.

8 M. B u c z y ń s k i Nazwy dzielnic i przedmieść Lublina. „Rocznik Lubel­ ski”. T. V, 1962, s. 265.

cypel w yżynny nad rozlewiskami Bystrzycy, na lewym jej brzegu. Obec­ nie tylko niewielki odcinek ulicy zachował swą daw ną nazwę, reszta zwana jest dziś ulicą Szymonowica. Na tym cyplu wzgórza usytuow any jest XVII-wieczny klasztor, obecna siedziba Sem inarium Duchownego. Przeprow adzone na tym terenie badania sondażowe nie doprowadziły do odkrycia osadnictwa starszego niż nowożytne.

Obserwacje te, wnioski i spostrzeżenia n arastały w ciągu kilk u let­ nich badań. W momencie gdy trzeba było w ybrać pu nkt do rozpoczęcia poszukiwań najstarszego osadnictwa lubelskiego, nie mieliśmy żadnych danych wyjściowych. Ponieważ początkowe sugestie, że należałoby roz­ począć badania od dawnego grodziska — cm entarza żydowskiego, od Zam ku lub wykopów na S tary m Mieście nie zadowalały kierow nictw a prac w ykopaliskowych, zwrócono więc całą uwagę na w spom niane już wzgórze Czwartkowe.

A. T o p o g r a f i a C z w a r t k u

Czw artkiem nazw any jest płaskowyż lessowy, położny po lewej stro-. nie rzeki Czechówki, stanow iący jedną z dzielnic Lublina. Strom e zbocza wzgórza opadają od południa i południowego zachodu ku dolinie Cze­ chówki, wyznaczając północny zasięg doliny w jej dolnym odcinku. Od wschodu zbocza C zw artku opadają ku dolinie Bystrzycy, która, prze­ chodząc równoleżnikowo bardziej na wschód od Czw artku, w tym m iejs­ cu w rzyna się głębokim zakolem aż po wzgórze czwartkowe. Od północ­ nego zachodu wzgórze obniżając się opada łagodnie do naturalnego obni­ żenia, przez które przebiega obecnie ul. Lubartow ska. Wielowiekowa działalność ludzka, zabudowa wzgórza oraz procesy denudacyjne spra>- w iają, że zasięg wzgórza i jego rzeźba uległy i ulegają ciągłym zmianom. Obecna ul. Szkolna (dawniej Nadstaw na) idąca głębokim jarem od po­ łudniowo-zachodniej kraw ędzi w głąb wzgórza w ytw orzyła się w tej postaci, jak w ydaje się, dopiero w ciągu X IX /X X wieku. Jeszcze na pla­ nie Lublina z 1827 r o k u 10 widoczna jest ciągła zabudowa u podnóża wzgórza na tym odcinku. Na planie zaznaczona ulica w ty m sam ym ukła­ dzie co dzisiejsza Szkolna przebiega nie w jarze, lecz wysoczyzną. Z cza­ sem więc zapewne przez w yjeżdżenie drogi i w ślad za tym przez erozję oraz na skutek zmian w zabudowie u stóp C zw artku utw orzył się wąwóz, prow adzący z C zw artku na Podzamcze. Zanikła natom iast zupełnie część ulicy K rzyw ej, k tó ra obecnie idąc w głąb wzgórza po linii wschód-zachód, skręcała kiedyś pod kątem prostym z północnego wschodu na południe, przechodzący w schodnią kraw ędzią wzgórza. P rzynajm niej w pew nym okresie swego istnienia schodziła ona na dół niew ielkim jarem z południo­ wo-wschodniego cypla wzgórza koło cerkw i unickiej (obecnie praw osław ­ na). Od wschodniej strony wzgórze jest tak obsypane, że zachowała się tylko wąska ścieżka, zaś wąwóz jest obecnie ledwo widoczny, częściowo zasypany i zarośnięty krzewam i. O dkryte ślady trzech piwnic XVII- wiecznych na południowo-wschodnim cyplu wzgórza czwartkowego (Sta­ nowisko 1) układają się wzdłuż zanikłej na tym odcinku ulicy K rzyw ej.

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E O S A D N IC T W O N A C Z W A R T K U ₈₃

Stąd też można przypuszczać, że w ty m czasie m usiała ona na pewno istnieć.

Sądząc z przebiegu ulicy K rzyw ej, skarpa wschodnia wzgórza uległa dość znacznemu obsunięciu. Podobnie też obsunąć się m usiała południo­ wo-zachodnia skarpa. W skazuje na to chociażby obecne położenie tuż przy obryw isku m urow anej, X V III-w iecznej dzwonnicy kościoła św. Mi­ kołaja. Z pewnością nie budowano jej w tak bliskiej odległości od stoku wzgórza. Z drugiej strony stw ierdzić trzeba, że erozja nie była bardzo daleko posunięta. Bowiem cerkiew położona u podnóża południowo- wschodniego cypla wzgórza, pochodząca z XVI/XVII wieku, wskazuje, że w tym miejscu, u w ylotu daw nej ulicy K rzyw ej, wzgórze mogło ulec zniszczeniu od czasu budowy cerkw i w granicach około 30 m.

Wzgórze Czwartek, mimo że stanowiło pierw otnie m niej więcej jed­ nolity masyw, było jednak już w daw nych czasach częściowo rozczłon­ kowane. W skazuje na to jego układ n atu ra ln y między skrajem zabu­ dowy parafialnej, a częścią położoną nad cerkwią. Potw ierdziły to rów ­ nież pom iary, a także i badania w arstw osadniczych w obu częściach wzgórza. Na kulm inacji płaskowzgórza (192,32—193,22 m n.p.m.) usy- tuow ny jest kościół św. M ikołaja. Nie zabudowany obecnie, wydłużony cypel południowo-wschodni m asyw u jest nieco niższy (190,01 na k ra ­ wędzi południowej, 189,93—190,05 m n.p.m. w kierunku północnym), w yraźnie odcina się od całości wzgórza. Między cyplem i wzniesieniem, gdzie stoi kościół, szczególnie na sk raju wzgórza, widoczne jest zaklęś­ niecie terenu, oddzielające obie części na sk raju wzgórza oznaczono jalfo stanowisko 1, wzgórze z kościołem św. Mikołaja jako stanowisko 2.

B. D z i e j e b a d a ń

W 1959 roku na południowo-wschodnim cyplu wzgórza założono dwa w ykopy sondażowe, pierw szy o w ym iarach 4X2,5 m usytuow any był na sk raju wzgórza, drugi o w ym iarach 2,5 X 2,5 m zlokalizowany został w głębi wzgórza w odległości 30 m od pierwszego. O dkryte ślady osad­ nictw a wczesnośredniowiecznego ■— fragm enty dwóch jam w wykopie n r 1 datow ane m ateriałem ceram icznym na X I/X II wiek oraz luźne zna­ leziska ceram iki wcześniejszej w obu w ykopach sygnalizowały istnie­ nie w tej części wzgórza czwartkowego ciągłości osadniczej we wczes­ nym średniowieczu. W ystępująca licznie w pierw szej i drugiej w arstw ie ceram ika nowożytna oraz odkryty w wykopie n r 2 fragm ent piwnicy X VII-wiecznej w skazyw ały również na to, że ta część wzgórza użytko­ w ana była intensyw nie i w w iekach późniejszych 11.

W 1960 roku, w pierw szym sezonie badań system atycznych, rozsze­ rzono wykopy sondażowe z poprzedniego roku. Na sk raju zbadano jeden a r (nr 6), stanow iący poszerzenie w ykopu n r 1, oraz w głębi wzgórza odsłonięto przestrzeń o powierzchni 1,1 ara (nr 24, ćw. В dz. 1,2; ar 31, część ćw. A, ćw. C; ar 32, część ćw. B, ćw. C). Do calca zbadano 47,5 m2 (ar 24 ćw. B, dz. 1,2; ar 32 część ćw. B, ćw. C; ar 31 część ćw. C). Nie eksplorowano bowiem do calca odsłoniętej dalszej części piw nicy XVII- 11

11 M. M ł y n a r s k a Sprawozdanie z prac wykopaliskowych przeprowadzo­

nych na Czwartku w Lublinie w 1959 r. „Sprawozdanie Lubelskiego Ośrodka Ar­

wiecznej, zbadanej wycinkowo w 1959 roku, lecz uchwycono tylko jej zasięg w poziomie na głębokości 0,80 m. Drugą odkrytą tam piwnicę z tego samego okresu (w ystępującą częściowo w arze 24, ćw. В i w arze 31, ćw. C) zbadano tylko wycinkowo, celem poznania jej chronologii i głębokości zalegania.

Na sk raju wzgórza (ar 6) osadnictwo wczesnośredniowieczne było bardzo zniszczone przez intensyw ne osadnictwo nowożytne. Oprócz od­ k ry ty ch w poprzednim roku dwóch jam wczesnośredniowiecznych, zba­ dano jeszcze dwie jam y n r 3 i 4 (1/60, 6b/60) oraz. fragm ent budynku n r 1 (9/60). Mimo znacznego zniszczenia śladów osadnictwa wczesno­ średniowiecznego w arze 6 w ażnym osiągnięciem było stw ierdzenie zasięgu jego w ystępow ania przy skarpie, zarówno dla fazy wcześniejszej (budynek n r 1, 9/60), jak i późniejszej.

W wykopie w głębi wzgórza odkryto i zbadano fragm enty trzech budynków (nr 2, 3, 14), datow anych na wcześniejszą fazę wczesno­ średniowieczną, fragm ent jam y (nr 7) oraz fragm ent row u (24/60) po­ chodzących z późniejszej fazy wczesnośredniowiecznej. Na tym odcinku, jak wspomiałam, odkryliśm y nową piwnicę nowożytną (nr 3) i uchw y­ ciliśmy dalszy ciąg znanej piwnicy, odkrytej w poprzednim roku. O dkry­ cie na niedużej przestrzeni fragm entów trzech budynków półziemianko- wych, pochodzących z wcześniejszej fazy wczesnośredniowiecznej, odpo­ w iadającej młodszej fazie grodu chodlikowskiego (VII/VIII wiek) zmie­ niło w stępne przypuszczenia badawcze o charakterze osadnictwa w tej części C zw artku 12. W 1961 roku odsłonięto dalszą część wczesnej osady. Zbadano w całości budynek 3 i 14 oraz częściowo trzy następne budynki n r 4, 5, 6. Z pźnięjszego osadnictw a wczesnośredniowiecznego odkryto tylko dwie jam y n r 5, 6 oraz dalszy ciąg row u (24/60). Przebadano do calca niecały jeden ar (24 ćw. A, ćw. В dz. З, 4; ar 32 ćw. A i C). Wyniki tego sezonu badań utw ierdziły nas w mniem aniu, że późniejsze X I— X III-w ieczne osadnictwo ma w tej części wzgórza ch arak ter peryfe- ry jn y 13. W 1962 roku dokończono przebadania trzech budynków odkry­ tych w poprzednim roku (nr 4, 5, 6) oraz odkryto w dalszym ciągu 4 całe budynki i fragm enty czterech budynków (nr 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13). W ystąpiły one w arze 24 (ćw. C i D), arze 25, 26 (ćw. В dz. 2, 4) i arze 33. Mimo że odkryto znów dalszy ciąg gęstej zabudowy wczesnej osady, m ateriał ceram iczny znajdujący się w w arstw ie wczesnośrednio­ wiecznej miał charak ter bardziej różnorodny; reprezentow ane były w nim liczne fragm enty naczyń pochodzących z późniejszego okresu, niż odkryw ane dotychczas b u d y n k i14. W założonym w 1964 roku ratow ni­ czym wykopie w arze 35 i 36 o w ym iarach 1 X 5 m odkryto fragm enty trzech obiektów wczesnośredniowiecznych, datow anych na podstaw ie

12 M. M ł y n a r s k a Sprawozdanie z prac wykopaliskowych na Czwartku

w Lublinie. „Sprawozdanie Lubelskiego Ośrodka Archeologicznego”. 2, 1960 (po­

wielone).

13 M. M ł y n a r s k a Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na Czwartku

w Lublinie w 1961 r. „Sprawozdanie Lubelskiego Ośrodka Archeologicznego”. 3,

1961 (powielone).

11 M. M ł y n a r s k a Sprawozdanie z badań wykopaliskowych na Czwartku

w Lublinie. „Sprawozdanie Lubelskiego Ośrodka Archeologicznego”. 4, 1962 (po­

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E O S A D N IC T W O N A C Z W A R T K U ₈₅

ceram iki na X/X I wiek 1S. Stąd też opierając się na tych przesłankach wrócono ponownie do koncepcji, staw ianej po przeprow adzeniu na sta­ nowisku 1 badań w stępnych w 1959 roku, o ciągłym charakterze osad­ nictw a w tej części wzgórza czwartkowego.

W 1961 roku podjęliśm y równocześnie przy w spółpracy i na zlecenie Wojewódzkiego K onserw atora m gr inż. H enryka Gawareckiego sonda­ żowe badania w ykopaliskowe w tej części wzgórza, w której znajduje się kościół św. M ikołaja (stanowisko 2). M iały one na celu w eryfikację początków kościoła św. M ikołaja, uzyskanie w stępnych danych odnośnie pierw otnego ukształtow ania wzgórza oraz spraw dzenie, czy w tej partii wzgórza czwartkowego istniało osadnictwo wczesnośredniowieczne. Rów n r 1 założony przy południowej, bocznej ścianie kościoła w miejscu styku m urów naw y kościoła z arkadą chóru oraz oględziny podziemi kościoła w ykazały, że był on od fundam entów wznoszony w XVI/XVII wieku. N ajbardziej interesujących spostrzeżeń dokonano w rowie son­ dażowym n r 4, usytuow anym prostopadle do północnej ściany kościoła koło zakrystii. Tuż poniżej w arstw y zaw ierającej ślady zapraw y w apien­ nej, k tó ra była pozostałością budow y obecnego kościoła w XVI/XVII w ieku, w odległości 3 m od ściany kościoła odsłoniliśmy jamę zaw iera­ jącą olbrzymie zsypisko kości ludzkich. O dkryta część jam y w rowie na przestrzeni 2 m, sięgała do głębokości 1,60— 3,20 m 16.

P rzykrycie jam y w arstw ą z okresu budow y kościoła w skazuje na czas jej kopania i użytkow ania — w łaśnie w okresie przed budową koś­ cioła. Podobne zjawisko — w ykopyw ania osobnego dołu w obrębie poświęconego cm entarza na zsyp kości zlikw idow anych grobów, jest charakterystyczne dla cm entarzy chrześcijańskich i jest przyjętym nadal zwyczajem. Dół na kości na C zw artku został w ykopany tuż opodal budującego się nowego kościoła, co w yraźnie w skazuje na celowe tam jego założenie. Kości w ta k dużej masie pochodziły z pewnością z gro­ bów niszczonych przy budowie nowego kościoła. W obrębie cm entarza kościelnego nie wolno było grzebać innowierców. S tąd też możemy z pewnością przypuszczać, że odkryte kości muszą pochodzić na pewno z cm entarza chrześcijańskiego. G dyby bowiem m iały one inne pocho­ dzenie, na pewno nie chowanoby ich na terenie poświęconego cm entarza przykościelnego. Według wszelkiego praw dopodobieństw a był to cm en­ tarz istniejący przy daw nym kościele. Jest to, jak się w ydaje, dostatecz­ nie pew na podstawa, aby przypuszczać, że skoro istniał tu daw ny i to duży, sądząc po ilości kości ludzkich, cm entarz, istnieć też m usiał opodal kościół św. M ikołaja, którego wezwanie przeniesiono na nowo zbudo­ w aną w XVI/XVII w ieku świątynię.

K westia, gdzie mógł ten daw ny kościół istnieć, jest nadal otw arta. Wobec dokonujących się w ciągu wieków zmian układu wzgórza czw art­ kowego liczyć się trzeba z tym , że daw ny kościół mógł stać w tej części wzgórza, k tó ra się obsunęła, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się głę­

15 Prace te finansowane przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie przeprowadziła mgr I. Demkowska-Kutyłowska. Wyniki tych badań będą też osobno opublikowane.

16 M. M ł y n a r s k a , H. G a w a r e c k i Sprawozdanie z prac ratowniczych,

w Lublinie. „Sprawozdanie Lubelskiego Ośrodka Archeologicznego”. 3, 1961 (po­

boki ja r ulicy Szkolnej (dawniej N adstawna), względnie wreszcie może w okolicy dzisiejszych zabudowań plebańskich w głębi wzgórza. A na­ liza planu m iasta z 1827 roku w ydaje się podbudowywać te możliwości rekonstrukcji usytuow ania dawnego kościoła św. M ikołaja na wzgórzu. Ulica św. M ikołaja znajduje się w głębi wzgórza, nie przy kościele św. Mikołaja, lecz stanowi przedłużenie ulicy N adstaw nej, przechodzącej koło kościoła. Ulica N adstaw na, jak już wspomniano, pow stała zapewne w ostatnich stuleciach, stąd też sądzić można, że pierw otne dojście, a raczej w jazd na teren przykościelny prowadził od północy lub północ­ nego zachodu z głębi wzgórza i kończył się m niej więcej u w ylotu dzi­ siejszej ulicy K rzyw ej w bezpośredniej bliskości teren u przykościelnego. Dwa inne rowy sondażowe (nr 2, 3) usytuow ane prostopadle do połud­ niowej skarpy wzgórza ujaw niły nowożytne w arstw y kilkum etrow ej miąższości. Obok przem ieszczanych luźno kości ludzkich pod późnymi w arstw am i nasypow ym i odkryto trzy groby nowożytne, pochodzące z cm entarza kościelnego. W rowie n r 3 odkryto zniszczony obiekt wczesnośredniowieczny (jamę?) datow any na podstawie ceram iki na

X I/X II wiek.

Jak w ykazały badania sondażowe, ch arak ter osadnictwa wzgórza koś­ cielnego na C zw artku (stanowisko 2) był zupełnie odmienny, w stosunku do cypla południowo-wschodniego. W tej partii wzgórza nie w ystępuje już osada ze starszej fazy wczesnośredniowiecznej. Siady późniejszego osadnictwa wczesnośredniowiecznego są bardzo nikłe, zniszczone dosz­ czętnie późniejszą budową.

Dla uzyskania pełniejszego obrazu nasiedlania wzgórza czw artko­ wego przeprowadzono w 1962 i 1963 roku sondażowe badania w niższej, zachodniej części wzgórza, wzdłuż ulicy Wysokiej, między Szkolną i Lubartow ską (stanowisko 4). Oprócz jednej jam y wczesnośrednio­ wiecznej, zaobserwowanej na profilu wzgórza podczas prac ziemnych przy budowie piwniczki przez któregoś z okolicznych mieszkańców stwierdzono jedynie osadnictwo XVII-wieczne oraz późniejsze w arstw y nowożytne 17.

II. CHARAKTERYSTYKA UKŁADU STRATYGRAFICZNEGO STANOWISKA 1

Wielowiekowe użytkow anie południowo-wschodniego cypla wzgórza czwartkowego zostało ujaw nione w odsłoniętych partiach wzgórza. Sper- cyficzne w arunki, jakie stw arza lessowe podłoże spraw iły, że na tym stanow isku oprócz straty grafii poziomej mieliśmy do czynienia ze s tra ­ tygrafią pionową. M iały one bardzo duże znaczenie przy in terp reto w a­ niu wielu odkryw anych obiektów.

Wyróżniono trzy zasadnicze w arstw y: współczesną powierzchniową, drugą nowożytną, wreszcie trzecią wczesnośredniowieczną. Neolityczna w arstw a w tej części wzgórza w ystępuje w bardzo fragm entarycznej

” M. M ł y n a r s k a , A. K l o s s o w a , Sprawozdanie z prac wykopaliskowych

przeprowadzonych z funduszów Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na

Czwartku (St. 4) w Lublinie (powielane); A. K l o s s o w a XVII-wieczna piwnica na Czwartku w Lublinie (maszpnopis pracy magisterskiej).

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E O S A D N IC T W O N A C Z W A R T K U ₈₇

postaci i w istocie może nie być brana pod uwagę. W arstw a wczesno­ średniowieczna niejednokrotnie zniszczona była now ożytnym i wkopami. Po zdjęciu w ierzchnich wrarstw w calcowej, ciemnożółtej glinie zary­ sowały się poszczególne obiekty. N iejednokrotnie jedne z nich w cinały się w drugie i nakładały się częściowo na siebie. Wypełnisko obiektu, które niszczyło drugie, jako młodsze eksplorowano najpierw . Zdarzało się również, że występowało zgrupow anie obiektów nakładających się na siebie. S tratygrafia pionowa w dużym stopniu ułatw iała w tedy rozpo­ znawanie chronologii poszczególnych obiektów, zwłaszcza gdy pochodziły z jednego okresu, stanow iły wówczas elem ent decydujący w uściśleniu ich datowania. Stąd też tylko na tej podstaw ie uchwycono dwie fazy zabudowy najstarszej osady wczesnośredniowiecznej — budynek n r 14 (22/60) narożami w cinał się w budynek n r 3, 5, 6 (20/60, 9/61, 7/61), budynek n r 12 (6b/62) niszczył praw ie zupełnie starsze domostwo. Na dwufazowość tej osady w skazywało także w kilku przypadkach zbyt bliskie siebie rozmieszczenie w ypełnisk budynków , które nie mogłyby współcześnie w takim układzie egzystować. Jednakże ta obserw acja nie daw ała żadnego argum entu wskazującego na starszeństw o jednego do­ mostwa od drugiego. Dopiero przy pomocy analizy m ateriału ruchomego pochodzącego z poszczególnych budynków można było hipotetycznie wyznaczyć ich przynależność do młodszej lub starszej fazy osady.

W kilku przypadkach obiekty z późniejszej osady wczesnośrednio­ wiecznej nakładały się na obiekty z osady wcześniejszej — jam a n r 6 (8/61) niszczyła naroże budynku n r 14 (22/60), rów biegnący przez ary 31, 32, 33 przechodził, niszcząc częściowo wypełnisko, przez budynek n r 2, 12/18 i 6/62.

W ielokrotnie obiekty nowożytne, przede wszystkim wkopy, a także i piwnice niszczyły osadnictwo wczesnośredniowieczne. Najczęściej w y- pełniska obiektów now ożytnych zalegały bardzo głęboko w calcu — do 3—4 m, natom iast w ypełniska jam, a przede w szystkim budynków wczesnośredniowiecznych zalegały o wiele płyciej. Stąd też osadnictwo nowożytne bardzo poważnie niszczyło ślady wcześniejszej zabudowy. Szczególnie zjawisko to jaskraw o w ystąpiło na sk raju cypla wzgórza w arze 6, gdzie odkryto różnorodność śladów osadnictwa zarówno nowo­ żytnego, jak i wczesnośredniowiecznego, bardzo w łaśnie zniszczonego przez późniejsze osadnictwo.

A. S t r a t y g r a f i a s t a n o w i s k a 18

Na podstawie spostrzeżeń, korygow anych stopniowo podczas badań wykopaliskowych, oraz po opracow aniu całości m ateriałów uzyskanych z dotychczasowych badań przeprowadzono próbę odtworzenia stra ty ­ grafii południowo-wschodniego cypla wzgórza czwartkowego (sta­ nowisko 1).

18 Dane występujące przy opisach głębokości podawane są w wyniku mie­ rzenia od powierzchni ziemi.

Аг 6

1. C a l e c — stanow iła żółta glina lessowa. M iejscami w ystępow ał dość płytko; 0,30—0,40 m od powierzchni ziemi zarówno tam, gdzie nie było wkopów i innych starszych obiektów w części południowo-zachod­ niej wykopu, bliżej skarpy jak i w części północno-zachodniej, mimo że obecny poziom pow ierzchni na przestrzeni aru obniża się ku skarpie wzgórza około 0,20 m. Pierw sza w arstw a lessu o miąższości 0,30—0,80 m m iała barw ę ciemnożółtą. Zaw ierała liczne w kładki ciemnej ziemi (próchnicy) w form ie przew ażnie w ąskich smug ułożonych pionowo: sta ­ nowiły one ślady po korzeniach, natom iast większe zaciem nienia są śla­ dami po norkach zwierzęcych. D ruga w arstw a lessu w ystępująca na głębokości około 0,90— 1,50 m m iała barw ę jasnożółtą i zaw ierała nie­ liczne sm ugi próchnicy — ślady po korzeniach. C harakterystyczną zaw ar­ tością tej w arstw y były drobne, białe w kładki w apienne i większe ska­ m ieliny wapienne, tzw. „lalki”. W kopy współczesne, nowożytne, groby nowożytne, obiekty wczesnośredniowieczne, zależnie od głębokości zale­ gania wkopane były w pierw szą w arstw ę lessu lub przecinając ją wcho­ dziły w drugą w arstw ę lessu.

2. O biekty wczesnośredniowieczne Budynek n r 1 (obiekt 9/60)

Położenie: fragm ent budynku odkryty został w północno-wschodniej części ćw. A. W ypełnisko jego wchodziło w północny profil w ykopu. Wypełnisko: w poziomie zarysowało się w form ie prostokątnego naroża na głębokości 0,80 m i zalegało w calcu do głębokości 1,40 m. W k ieru n ­ ku południowym w ypełnisko zalegało w ćw. A — 1,20 m, w k ieru n k u wschodnim — 1,90 m. W ypełnisko stanow iła zbita szara próchnica z za­ w artością licznych w kładek ciemnożółtej gliny. Na głębokości 1,10 m za­ legała w arstew ka ciem nobrunatnej próchnicy o kilkunastocentym etro­ w ej miąższości. W kieru nku zachodniej kraw ędzi budynku podchodziła ona łukow ato do górnych p artii w ypełniska.

Zniszczenia: południowo-zachodnie naroże zniszczone było now ożytnym wkopem (obiekt 8/60). W schodnia część budynku zniszczona była przez piwnicę nowożytną n r 1 (obiekt 2/60).

K onstrukcja: prostokątny budynek półziemiankowy. Ściany jego ułożone były w kierunku północ-południe i wschód-zachód.

Palenisko, piec: nie uchwycono.

Zawartość: węgle drzew ne drobne; 20 drobnych ułamków polepy; 6 drob­ nych ułam ków kości; naczynia gliniane: 11 dobrze w ypalonych drobnych ułam ków części środkowych, nie zdobionych, średnioziarnistego tłucznia, ślady obtaczania.

Interpretacja: fragm entaryczne zbadanie budynku nie pozwala na od­ czytanie funkcji obiektu, poza danym i dotyczącymi konstrukcji budynku. 3. Osadnictwo późniejszej fazy wczesnośredniowiecznej

Jam a n r 1 (obiekt 2/59)

Położenie: w północno-wschodniej części ćw. C.

Wypełnisko: zalegało w calu od 1,40—2 m, Stanowiło ono szarą przem ieszaną próchnicę ze spalenizną, w ęgielkam i drzew nym i, przepalo­

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E O S A D N IC T W O N A C Z W A R T K U ₈₉

nym i fragm entam i polepy i w kładam i zbitej ciemnożółtej gliny. W yróż­ niono cztery w arstew ki spalenizny o miąższości 0,05—0,10 m — jedna w ystąpiła na głębokości 1,45 m, druga — 1,55 m, trzecia — 1,65 m, na dnie jam y zalegała czw arta w arstew ka spalenizny. W rzucie poziomym jam a m iała zarys prostokątny o w ym iarach 1,40X1,10 m. Zachowana w schodnia część jam y w skazuje, że m iała ona w przekroju k ształt niec- kow aty. Zniszczenia: górna część w ypełniska zniszczona została przez naw arstw iające się częściowo na tę jam ę w ypełnisko jam y n r 2. Zachod­ nia część jam y została zniszczona wkopem nowożytnym .

Zawartość: 45 fragm entów polepy; naczynia gliniane: cienkościenne z domieszką drobnoziarnistego tłucznia, ślady obtaczania, 5 fragm entów części środkowych.

In terpretacja: w arstw y spalenizny w skazują, że było to zapewne ru ­ mowisko pieca, jam a ta m iała więc ch arak ter gospodarczq-produkcyjny.

Jam a n r 2 (obiekt 1/59) Położenie: na granicy ćw. CD.

W ypełnisko: zalegało na głębokości 0,50 m— 1,80 m. W rzucie po­ ziomym miało zarys prostokątny o w ym iarach 2,40X3,40 m. W pionie jam a m iała kształt głębokiej niecki, zw ężającej się ku dołowi w formie prostokątnego leja o średnicy 1,30 m. W arstw y zalegające w jam ie ukła­ dały się półkoliście. Pierw sza w arstw a na kraw ędziach jam y zalegała na głębokości 0,50 m — 0,80 m i m iała miąższość 0,20 — 0,30 m w ew ­ n ątrz jam y, zalegała na głębokości 0,80 — 1,10 m. Stanow iła ona ciem­ noszarą próchnicę z licznymi w kładkam i ciemnożółtej, zbitej gliny. D ru­ ga w arstw a zalegała w środkowej części jam y na głębokości 1,10 m — 1,60 m, składała się z czterech poziomów spalenizny, które zaw ierały popiół i węgle drzewne, polepę i zbitą ciemnożółtą glinę. W arstw y spa­ lenizny, stanowiące zapewne rum ow isko pieca, znajdow ały się w pół­ nocno-wschodniej części jam y. W arstw a druga w pozostałych częściach jam y, a więc przede w szystkim na jej kraw ędziach, w ystępow ała na głębokości 0,80 — 1,10 m i składała się z ciemnobrązowej, zbitej próch­ nicy, przem ieszanej z w ęgielkam i drzew nym i i drobnym i fragm entam i polepy. Trzecia w arstw a zalegała łukow ato na dnie środkowej części jamy, na głębokości 1,60 — 1,80 m. Składała się ona z jashobrązowej, zbitej gliny, miejscami spieczonej i przepalonej.

Zniszczenia: północna i wschodnia kraw ędź jam y zniszczona była nowo­ żytnym i wkopami. W południowej części jam y w kopany był now ożyt­ n y grób (nr 3).

Zawartość: w arstw a I — 13 kości zwierzęcych; naczynia gliniane — wczesnośredniowieczne, średnio- i cienkościenne, z domieszką drobno­ ziarnistego tłucznia, dobrze w ypalone i obtaczane — 113 fragm entów , w tym 10 części wylew u, 1 frag m en t z ornam entem ukośnych nacięć, fragm enty szyjki, 91 części środkowych, w ty m 31 ornam entow ych, 24 rów noległym i liniam i rytym i, 7 liniam i falistym i, 7 fragm entów części przydennych, 1 część dna wklęsłego ze śladam i podsypki z piasku. W tręty: nowożytne naczynia gliniane — siwione, 3 fragm enty części środkowych, 2 fragm enty polewane, 1 część środkowa naczynia, polewa brązowa, 1 część kraw ędzi talerza, polewa różnobarw na. W arstw a II — 2 kości; kilkadziesiąt fragm entów polepy; 3 kam ienie; naczynia gliniane wczesnośredniowieczne — średniościennie z domieszką gruboziarnistego

tłucznia, ze śladam i obtaczania, dobrze wypalone — 2 fragm enty, w tym 1 część wylew u, 1 część środkowa z ornam entem grzebykow ym linii fa­ listych — cienko- i średniościenna z domieszką gruboziarnistego tłucz­ nia, dobrze obtaczana — 30 fragm entów , 1 część wylewu, 29 części środkowych, 9 ornam entow anych rów noległym i liniam i rytym i.

W tręty: naczynia gliniane nowożytne — polewana 1 część środkowa. In terp retacja: naw arstw iona była na jam ę o podobnej zaw artości w y- pełniska. Użytkowana, sądząc po kilku naw arstw ieniach spalenizny, dość intensyw nie. Spełniała zapewne funkcję pieca, m iała więc przezna­ czenie produkcyjno-gospodarcze.

Jam a n r 3 (obiekt 1/60)

Położenie: w południowo-zachodniej części ćw. B.

Wypełnisko: na głębokości 0,60 m ,'w poziomie miało kształt w ydłu­ żonego owalu o w ym iarach 1,60 X 1,30, dłuższą osią ułożone było w kie­ run k u północny wschód, południowy zachód. W przekroju pionowym wypełnisko zalegające w calcu na głębokości 0,60 — 1,10 m miało zarys prostokątny. Wypełnisko stanow iła ciem nobrunatna, zbita próchnica z w kładkam i ciemnożółtej gliny, z zawartością drobin w ęgla drzewnego.

Zniszczenia: zachowana w całości. Palenisko, piec: nie było.

Zawartość: 3 fragm enty polepy, 32 kości zwierzęce, 2 żużle żelazne; Naczynia gliniane: średnio- i cienkościenne z domieszką średnio- i drob­ noziarnistego tłucznia, obtaczane, dobrze wypalone — 27 fragm entów , w ty m 3 części wylewu, 21 części środkowych, w tym 3 części ornam ento­ w ane równoległym i liniam i rytym i, 1 fragm ent szyjki, 1 część przyden- na, 1 część dna ze śladam i podsypki z piasku. W tręty późniejsze: 2 fragm enty now ożytnych naczyń polewanych; fragm ent polewanego kafla; przedm ioty żelazne: sierp żelazny z ułam anym końcem ostrza, skorodo­ wany, w ym iary: długość 31 cm, długość kolca 6 cm, długość ostrza 25 cm, szerokość ostrza w partii środkowej 2 cm, grubość ostrza 0,1—0,3 cm; frag ­ m ent skorodowanego żelaznego sierpa, dolna część ostrza i część kolca, w ym iary: długość 16,5 cm, szerokość ostrza — 1,8 — 2 cm, grubość 0,1 — 0,3 cm; fragm ent ostrza sierpa żelaznego, skorodowanego, w ygię­ tego łukowato, w ym iary: długość fragm entu 17 cm, szerokość 1,2 cm, grubość 0,1 — 0,3 cm fragm en t ostrza sierpa żelaznego, skorodowanego, w ym iary: długość 4 cm, szerokość 2 cm, grubość 0,5 cm; fragm en ostrza sierpa żelaznego, skorodowanego, w ym iary: długość 5,3 cm, szerokość 1 cm, grubość 0,8 cm; fragm ent skorodowanego przedm iotu żelaznego — nóż (?), w ym iary: długość, 3,5 cm, szerokość 1— 2,5 cm grubość 1 — 1,5 cm; fragm ent skorodowanego, żelaznego gwoździa kowalskiego o prze­ kroju prostokątnym , w ym iary: dułgość 11,5 cm, szerokość 0,4 cm, g ru ­ bość 0,3 cm.

Uwaga: przedm ioty żelazne zachowały się na głębokości 0,60 m na spągu w arstw y nowożytnej, na styku z jam ą wczesnośredniowieczną. Stąd też nie wiadomo, czy przedm ioty te są wczesnośredniowieczne, czy też zaliczyć trzeba je do okresu nowożytnego.

Interpretacja: jam a o przeznaczeniu gospodarczym. Jam a n r 4 (obiekt 6 b/60)

Położenie: fragm ent jam y w ystąpił na granicy ćw. A i C i jej dal­ sza część wchodziła w zachodni profil wykopu.

Wypełnisko: we wschodniej części zalegało na głębokości 0,70 m — 2 m przy zachodnim profilu w ykopu zalegało w calcu od 1,15 — 1,70 m.

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E O S A D N IC T W O N A C Z W A R T K U ₉₁

W poziomie jam a m iała zarys ow alny o średnicy 1,10 m, w pionie m iała kształt w orkow aty. W ypełnisko jam y składało się z w arstew ek spale­ nizny, przem ieszanej ze zbitą ciemnożółtą gliną i bryłkam i pomarańczo­ wej polepy.

Zniszczenia: przy zachodnim profilu wykopu górna część była znisz­ czona now ożytnym wkopem (obiekt 6a/60).

Zawartość: oprócz kilkudziesięciu b ry ł polepy inne znaleziska nie w ystąpiły.

Interp retacja: konsystencja w arstw y w ypełniska w skazuje, że jam a spełniać mogła funkcje produkcyjne. Ponieważ znajdow ała się ona pod w kopem nowożytnym , przypuszczalnie datować ją można na wczesne średniowiecze.

W arstw a IV — wczesnośredniowieczna

Zniszczona bardzo przez późniejsze osadnictwo nowożytne w ystą­ piła ona na niedużych odcinkach w arze 6, w ćw. C, w postaci ciemno­ szarej próchnicy z licznymi w kładkam i ciemnożółtej gliny. Miąższość w artw y wynosiła od 0,05 — 0,25 m. W północnej części ćw. C zale­ gała ona na głębokości 0,40 i sięgała do 0,60 — 0,70 m. W zachodniej części ćw. C nad jam ą n r 2 w ystąpiła ta w arstw a na głębokości 0,60 — 0,80 m i zalegała do 0,80 — 1,10 m. Zawartość: naczynia gliniane — kilka ułamków części środkowych, cienkościennych z domieszką śred- nioziarnistego tłucznia, obtaczane.

W arstw y nowożytne Piw nica n r (obiekt 2/60)

Położenie: w północnej części ćw. A i B.

Wypełnisko: fragm ent zaw aliska piw nicy w ystąpił na głębokości 0,50 — 0,70 m. W poziomie miał zarys nieregularnego prostokąta o w y­ m iarach w kieru n ku wschód-zachód 6 m, w kierun k u północ-południe 2,5 — 3 m. W ypełnisko wchodziło w północny i wschodni profil w yko­ pu. W calcu zalegało w części zachodniej do 2,40—2,90 m, w części wschodniej do 1,90, w przekroju miało ono zarys nieregularnego prosto­ kąta. Pierw sza w arstw a o miąższości 0,80 — l m zalegała do głębokości 1,30 — 1,70 m, stanow iła ją ciem nobrunatna próchnica. D ruga w arstw a ciemnożółtej, zbitej gliny z w kładkam i ciemnej próchnicy o miąższości 0,10 — 0,50 m zalegała pochyło w części wschodniej na głębokości 1,50 — 2 m, w części zachodniej na głębokości 2 — 2,20 m. Trzecia w arstw a ciem nobrunatnej próchnicy zalegała w części zachodniej na głębokości 1,80 — 2,20 do 2,20 — 2,85 m. W części wschodniej w y stą­ piły trzy od kilku do kilkunastocentym etrow ej miąższości w arstew ki ciem nobrunatnej próchnicy, zalegały one pochyło w ciemnożółtej glinie, idąc w głąb w kierunku wschodnim do głębokości 2,80 m. Czw arta w arstw a pomarańczowożółtej, zbitej gliny zalegała w zachodniej części w ypełniska piwnicy na głębokości 2 — 2,50 m od wschodu, ku zacho­ dowi opadała głębiej do 2,60 — 2,85 m.

Zniszczenia: przy wschodnim profilu w ykopu współczesny wkop niszczył część w ypełniska piwnicy.

Palenisko, piec: nie w ystąpił.

Zawartość: liczne fragm enty naczyń glinianych polewanych, siwio- nych ceglastych; drobne ułam ki kafli; m oneta Jan a Kazim ierza „bu- ra ty n k a ”, kości zwierzęce.

Uwaga: być może z piwnicą można wiązać ślad po słupie, znajdującym się 0,20 m od południowej ściany w ypełniska. Zarys w poziomie w kształcie ow alu o w ym iarach 0,60X0,40 m w ystąpił na głębokości 0,55 —0,80 m, w przekroju miał kształt zwężającego się ku dołowi półowalu.

Interpretacja: najlepiej zachowana była zachodnia ściana piwnicy. D ruga w arstw a gliny oraz w arstew ki próchnicy zalegające w żółtej gli­ nie we wschodniej części piwnicy są śladem zaw alenia się i obsunięcia się ścian piwnicy w ykopanej w lessowej glinie.

W arstw a 3 c — szarobruntna zbita próchnica zalegała niejednolicie. N aw arstw iła się ona na rum ow isko jam y wczesnośredniowiecznej n r 2 (obiekt 1/59) na granicy ćw. C i D. W ystąpiła na głębokości 0,30— 0,50 m i zalegała soczewkowato do 0,80 m. Zaw ierała nieliczne ułam ki naczyń polewanych i stalowoszarych oraz ceglastych.

W arstaw a 3 b — cm entarzysko.

Grób n r 1 — położenie: na granicy ćw. C i D.

Opis: w calcowej glinie na głębokości 0,60—1 m zalegało wypeánisko jam y grobowej. Stanowiło ono ciemnoszarą ziemię z w kładkam i żółtej gliny. Czaszka usytuow ana była w zachodnim krańcu jam y grobowej. Siady brązowego próchna "i kilka gwoździ żelaznych stanow iły pozosta­ łość po trum nie.

Zniszczenia: w schodnia połowa grobu była zniszczona przez później­ szy wkop — rów (obiekt 21/60). Zachowała się tylko górna część szkie­ letu.

Grób n r 2 — położenie: w południowej części ćw. C.

Opis: wypełnisko jam y grobowej zalegało w calcowej glinie na głę­ bokości 1,05—1,30 m. Jam a grobowa m iała w poziomie zarys w ydłużo­ nego prostokąta o w ym iarach 1,20X0,50, dłuższą osią ułożonego w kie­ ru nku wschód-zachód. W ypełnisko stanow iła ciemnoszara ziemia. Kości lewej ręki ułożone w zdłuż szkieletu. Szkielet usytuow any był czaszką ku zachodowi.

Zniszczenia: zachodni kraniec jam y grobowej zniszczony był wko- pem współczesnym (obiekt 4/60). Czaszka zachowana we fragm entach. Całkowicie były zniszczone kości praw ego przedram ienia i ręki.

Grób n r 3 — położenie na granicy ćw. C i D.

Opis: jam a grobowa w ystąpiła na głębokości 0,50— 1,10 m; jej część zachodnia usadowiona była w jam ie wczesnośredniowiecznej n r 2, część w schodnia w calcowej glinie; wkop jam y przecinał także w arstw ę no­ w ożytną (3c). W poziomie jam a grobowa m iała zarys wydłużonego pros­ to kąta o w ym iarach 1,40X0,60 m, dłuższą osią ułożona w k ierun k u wschód-zachód. W ypełnisko jam y grobowej stanow iła ciemnoszara zie­ mia z licznymi w kładkam i ciemnożółtej gliny. Brązowe próchno, w ystę­ pujące w w ypełnisku w dość dużej ilości, było pozostałością drew nianej trum ny. Szkielet czaszką zwrócony był na zachód, kości rąk ułożone wzdłuż szkieletu.

Grób n r 4 — położenie: w północnej części ćw. D.

Opis: ru in a m urowanego grobowca. W poziomie o zarysie prosto­ kątnym (2,40X2,20), dłuższą osią był ułożony w k ieru n k u północno-za­ chodnim, południowo-wschodnim. Resztki ścian grobowca posadowione były w calcowej glinie, zachodnie naroże wkopane zostało w jam ę wczesnośredniowieczną n r 2. Północno-wschodnia, w

schodnio-południo-W C Z E S N O Ś R E D N I O schodnio-południo-W I E C Z N E O S A D N IC T schodnio-południo-W O N A C Z schodnio-południo-W A R T K U ₉₃

wa i południowot-zachodnia ściana była zbudow ana. z niewielkich, nie­ obrobionych łupków piaskowca łączonych w apienną brązowoszarą za­ praw ą. Północno-wschodnia ściana zachowana była na głębokości 1,70— 0,90 m. Ściana ta w wyższej p artii nachylała się łukowato, tworząc po­ czątek sklepienia. Sęiana wschodnio-południowa zalegała na głębokości 1,80— 0,92 m. Ściana południowo-wschodnia zalegała na głębokości 1,70 —1,24 m. Ściana zachodnio-północna zbudowana była z cegły spojonej zapraw ą w apienną. Zachował się jedynie jeden rząd cegieł posadowiony na calcu i w jam ie wczesnośredniowiecznej na głębokości 1,66—1,50 m. W ypełnisko grobowca stanow iła ciemnoszara, sypka ziemia z zaw artoś­ cią bezładnie rozmieszczonych kości ludzkich.

Zniszczenia: południowe naroże grobowca zniszczone było przez póź­ niejszy wkop — rów (obiekt 21/60).

Interp retacja: układ grobów n r 1, 2, 3 w skazuje, że pochodzą one z dawnego cm entarza, zniszczonego przez późniejsze osadnictwo nowo­ żytne. Grobowiec m urow any położony w bliskiej odległości od innych grobów również łączyć trzeba z ty m cm entarzem . Należał on bądź to do kościoła św. Mikołaja, bądź też do bliżej położonej u stóp wzgórza cer­

kiewki unickiej z XVI/XVII wieku. W arstw a З а — wkopy.

Wkop n r 1 (obiekt 3/60)

Położenie: w południowo-wschodniej części ćw. C, wchodził w połud­ niow y profil wykopu.

Opis: Wypełnisko zalegało w calcowej glinie na głębokości 0,50— 1,05 m. W poziomie miało zarys nieregularnego ow alu o w ym iarach 2,20X2 m i stanow iła je jasnoszara sypka ziemia z nielicznymi w kład­ kam i żółtej gliny.

Zniszczenia: w środkowej części w ypełniska w kopany był współ­ czesny wkop, k tó ry zalegał na głębokości 0,50—0,70 m.

Zawartość: drobne ułam ki naczyń glinianych polewanych; drobne fragm enty cegły.

Wkop 2 (obiekt 5/60)

Położenie: częściowo w południowo-zachodnim narożu ćw. C. Wcho­ dził on w profil zachodni i południowy wykopu.

Wypełnisko: zalegało w calcowej glinie na głębokości 0,60—1 m. W poziomie wkop miał zarys nieregularnego, wydłużonego prostokąta 0 w ym iarach 2,40X1,20 m. W calcu zalegał w postaci czterech osobnych niewielkich wkopów. W ypełnisko stanow iła ciemnoszara, sypka ziemia.

Zniszczenia: nie było.

Zawartość: fragm enty naczyń glinianych siwionych, polewanych 1 drobne ułam ki cegły.

Wkop 3 (obiekt 6b/60)

Położenie: częściowe w zachodniej części ćw. C, wchodził w zachodni profil wykopu.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,20—0,75 m, w poziomie miało zarys wydłużonego, nieregularnego prostokąta o w ym iarach 0,80 X 2,50 m, dłuższą osią wchodziło w profil zachodni. W ypełnisko wkopu sta­ nowiła szarobrunatna ziemia z w kładkam i żółtej gliny. W pionie miało kształt niereguralnego prostokąta.

Zawartość: nieliczne fragm enty polewanych naczyń glinianych. Wkop 4 (obiekt 6c/60)

Położenie: na granicy ćw. A i C, przy zachodnim profilu w ykopu, częściowo wchodził w ten profil.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,70— 1,30 m. W poziomie miało zarys wydłużonego, nieregularnego prostokąta o w ym iarach 0,50 X 2,80 m, ułożonego dłuższą osią w zdłuż zachodniego profilu w ykopu. W y­ pełnisko zawierało jasnoszarą ziemię ze smugami ciemnożółtej gliny, przem ieszaną z bezładnie ułożonymi kośćmi ludzkimi. W przekroju wkop miał zarys lejow aty, na głębokości 1,30—1,80 m zwężał się do 0,40 m. Dolna partia w kopu w ypełniona była kośćmi ludzkimi.

Interpretacja: zsypisko kości ludzkich pochodziło najpew niej ze znisz­ czonego cm entarza, odkrytego częściowo w arze 6.

Wkop 4 (obiekt 12/60)

Położenie: przy zachodnim profilu ćw. A, wchodził w ten profil w y­ kopu.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,30—1 m w calcu. W poziomie zarysowało się w kształcie półkola o w ym iarach 1 m wzdłuż zachodniego profilu i 0,80 m w kierunku wschodnim. W przekroju wkop miał zarys prostokątny. Wypełnisko jego stanow iła szarobrunatna ziemia.

Zaw artość: nieliczne ułam ki naczyń glinianych polewanych, siwio- nych i ceglastych.

Wkop 5 (obiekt 7/60)

Położenie: w północno-zachodnim narożu ćw. A. Wchodził on w profil zachodni i północny wykopu.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,60—1,30 m w calcowej glinie. W poziomie zarysowało się półkoliście. Na przestrzeni 1,70 m wkop wcho­ dził w profil północny, zaś w profil zachodni na przestrzeni 1,20 m. W ypełnisko jego stanow iła szarobrunatna ziemia.

Zniszczenia: częściowo zniszczony współczesnym wkopem przy za­ chodnim profilu.

Zawartość: liczne fragm enty naczyń glinianych, głównie polewanych; drobne ułam ki cegły.

Wkop 6 (obiekt 8/60)

Położenie: w północnej części ćw. A.

W ypełnisko: częściowo zalegało w calcowej glinie, częściowo niszczyło budynek n r 1 na głębokości 0,95— 1,05 m. W poziomie wkop m iał zarys kolisty o średnicy 1,30 m. W ypełnisko stanow iła ciem nobrunatna ziemia.

Zawartość: nieliczne fragm enty naczyń glinianych polewanych oraz drobne ułam ki cegły.

Wkop 7 (obiekt 21/60) — rów Położenie: w ćw. D.

W ypełnisko: w ypełnisko row u przechodziło ukośnie z południowo-za­ chodniego naroża ćw. D w północno-wschodnie naroże. Długość uchwyco­ nego row u wynosiła 6 m, szerokość — 0,50— 0,60 m. W calcowej glinie zalegało ono na głębokości 0,70— 1,40— 1,60 m.. Wypełnisko row u stano­ wiła ciemnoszara ziemia.

Zniszczenia: rów przy wschodnim profilu w ykopu tiiszczony był przez współczesny wkop.

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E O S A D N IC T W O N A C Z W A R T K U ₉₅

Wkop 8

Położenie: w środkowej części aru, na granicy ćw. A i C.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,40—1,70 m. W poziomie miało zarys prostokąta o w ym iarach 1,40X1,20 m. Wkop dłuższą osią usytuo­ w any był w kierunku południowy zachód — północny wschód. W pionie m iał on również kształt prostokątny. Południow a część wkopu była w kopana w jam ę 1 i 2. W ypełnisko w kopu stanow iła jasnoszara ziemia, przem ieszana smugami jasnożółtej gliny.

Zawartość: fragm enty cegieł.

W arstw a 3 a: łączyła się z opisanym i wyżej wkopami. Zalegała na przestrzeni całego aru. W ystąpiła na głębokości od 0,20—0,30 m do 0,50—0,90 m, miąższość jej wynosiła przeciętnie 0,30—0,60 m. Stano­ wiła ona szarobrunatną próchnicę o porow atej konsystencji.

Zawartość: liczne ułam ki naczyń glinianych polewanych, siwionych i ceglastych; fragm enty kafli; drobne grudki cegły. Sporadycznie w ystę­ powały ułam ki naczyń glinianych wczesnośredniowiecznych.

W arstw a 2 — współczesna W arstw a 2 b — wkopy Wkop 9 (obiekt 4/60)

Położenie: przy południowym profilu ćw. C. Wchodził on w profil wykopu.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,20—0,80 m. W poziomie miało zarys nieregularnego półowalu o w ym iarach 1,50X0,80 m. Dłuższą osią wchodził on w południowy profil wykopu. Wkop zalegał w calcowej glinie oraz niszczył częściowo grób n r 2. W ypełnisko jego stanow iła ciemnoszara, sypka ziemia.

Zawartość: współczesne ułam ki naczyń; przedm ioty żelazne; ułam ki cegły i kafli.

Wkop 10

Położenie: w kopany w now ożytny wkop n r 1 w ćw. C.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,20— 0,60 m. Wkop miał w po­ ziomie zarys nieregularnego owalu o średnicy 1,20 m, w pionie — zarys nieckowaty. Wypełnisko jego stanow iła ciemnoszara, sypka ziemia z w kładkam i żółtej gliny.

Zawartość: fragm enty naczyń współczesnych; ułam ki cegły i kafli. Wkop 11

Położenie: przy zachodnio-północnym narożu ćw. D.

W ypełnisko: zalegało na głębokości 0,30— 1,70 m, w poziomie miało zarys kolisty o średnicy 1,40 m, w przekroju kształt w orkow aty. Wkop posadowiony był w calcowej glinie oraz częściowo w kopany w jamę n r 2. W ypełnisko jego stanow iła intensyw nie czarna, sypka ziemia.

Zawartość: m ała ilość fragm entów współczesnych naczyń oraz frag ­ m enty przedm iotów żelaznych.

Wkop 12, 13, 14, 15

Położenie: w północno-wschodnim narożu ćw. D.

W ypełnisko: zachodziły na siebie zalegając w calcowej glinie prze­ ciętnie na głębokości 0,20—1,20 m. W ypełniska wkopów stanow iła ciem­ noszara, sypka ziemia.

Zawartość: współczesne ułam ki naczyń i fragm enty nieokreślonych przedm iotów żelaznych, fragm enty kafli.

Wkop 16

Położenie: w północno-wschodnim narożu ćw. B.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,60—1,05 m. Wchodziło w profil północny i wschodni w ykopu. W poziomie miało zarys półkolisty o w y­ m iarach profilu 0,50X1,20 m. Wkop dłuższą osią usytuow any był wzdłuż wschodniego profilu w ykopu i posadowiony był w w ypełnisku piwnicy nowożytnej. W ypełnisko w kopu stanow iła czarna, sypka ziemia.

Zawartość: fragm enty współczesnych naczyń i kafli; fragm enty przedm iotów żelaznych.

Wkop 17

Położenie: w północno-zachodnim narożu ćw. A.

Wypełnisko: zalegało na głębokości 0,20— 1,10 m, wkopane było w no­ w ożytny wkop n r 5. W poziomie wkop m iał zarys półkolisty o w ym ia­ rach 0,50X0,60 m, wchodził on w północny i wschodni profil wykopu.

Wypełnisko stanow iła szara ziemia z w kładkam i żółtej gliny. Zawartość: fragm enty współczesnych naczyń i kafli. W arstw a 2 a

Zalegała na przestrzeni całego ara na głębokości od 0,05—0,10 m do 0,20—0,30 m. Była to sypka jasnoszara ziemia przem ieszana z współ­ czesnym gruzem i kamieniami. W arstw a ta jest pozostałością po zburzo­ nych w czasie ostatniej w ojny zabudowaniach, znajdujących się na cyp­ lu wzgórza, a których ru in y zarośnięte traw ą są jeszcze widoczne.

Zawartość: fragm enty naczyń współczesnych i nowożytnych. W arstw a 1 — darń

W ystąpiła na pow ierzchni całego ara, miąższość jej wynosiła 0,05 — 0,10 m.

Zawartość: fragm enty naczyń współczesnych i nowożytnych. Wykop główny — ar 23 ćw. C; ar 21, 25, 26 ćw. B; ar ćw. Á, C, ar 32, 33 Calec — ciemnożółta glina lessowa z w kładkam i czarnej próchnicy, sta­ nowiącymi ślady po korzeniach i norkach zwierzęcych. Na zbadanej przestrzeni w ystąpiła duża różnica w głębokości zalegania calca. W pół­ nocnej części w ykopu (ar 31, 32, 33) calec zalegał na głębokości 0,30— 0,50 m, natom iast w południowej części w ykopu (ar 23, 24, 25, 26) ca­ lec w ystępow ał na głębokości 1— 1,20 m. Spadek pierw otnego podłoża wzgórza na tym odcinku z północy, z głębi wzgórza ku południowi w y­ nosił 0,50—0,90 m.

Tam gdzie w ystąpiły ślady intensywnego osadnictwa wczesnośred­ niowiecznego (na 25, 26) calec w swej górnej p artii m iał zabarw ienie szarożółte i pomarańczowoszare.

W arstw a 4 — neolityczna. Jam a 1 (jam a 2/62)

Położenie: na granicy ara 24 ćw. D i ara 23 ćw. C.

Wypełnisko: na głębokości od 1,60—2,30 m w calcowej glinie w ystą­ piło koliste zaciemnienie o średnicy 1,60 m. Zaciem nienie to zalegało pod w arstew ką szarożółtej, spopielałej gliny. Wypełnisko jam y tw orzyła ciem nobrunatna próchnica o miąższości 0,15 m, w arstew ka szaropoma- rańczowej gliny o miąższości 0,20—0,30 m, w arstew ka b runatn ej próch­ nicy o miąższości 0,15 m. Zalegała ona w południowej części jamy.

W C Z E S N O Ś R E D N I O W I E C Z N E o s a d n i c t w o n a c z w a r t k u ₉₇

Zawartość: drobne grudk i'“'polepy; 14 fragm entów brzuśca neoli­ tycznych naczyń glinianych. W ystępow ały one w w arstew kach b ru n a t­ nej próchnicy.

In terpretacja: jam a bardzo zniszczona. Być może pozostałością w ars­ tw y neolitycznej była w arstew ka zalegająca nad jam ą ze śladam i prze­ palenia. W ystąpiła ona na granicy ara 25 ćw. C i ara 24 ćw. D, na głę­ bokości 1,10—1,60 m. Nie zaw ierała ona jednak żadnych zabytków. Wys­ tępowanie w późniejszych w arstw ach ceram iki neolitycznej k u ltu ry p u ­ charów lejkow atych w skazuje, że w tej części wzgórza istniało osad­ nictwo z tego okresu. J a k można sądzić, nie było ono zbyt intensyw ne. Zostało praw ie zupełnie zniszczone przez późniejsze osadnictwo.

OSADNICTWO WCZESNOŚREDNIOWIECZNE

Faza wcześniejsza — w arstw a 3 b. B udynek n r 2 (obiekt 18/60)

Położenie: na granicy ćw. В i D a ru 32.

W ypełnisko: częściowo w ystępow ało już na głębokości 0,50 m. Ca­ łość zachowanego w ypełniska zarysow ała się w calcowej glinie na głę­ bokości 1,20 m i zalegała do 1,35 m. W ypełnisko stanow iła jasnobru- natn a próchnica z w kładkam i żółtej gliny i z zaw artością węgli drzew ­ nych. W poziomie ślady budynków m iały zarys prostokątny o szerokości 3,20 m. Na dłuższej osi budynek zachowany był tylko częściowo i dłu­ gość jego wynosiła 3,70 m. W ypełnisko usytuow ane było dłuższym i bo­ kam i w kierunk u północ-południe.

Zniszczenia: północno-wschodnią część budynku niszczyła piwnica nowożytna. Przez południową kraw ędź w ypełniska budynku przecho­ dził w kierunku wschód-zachód późniejszy rów wczesnośredniowieczny (obiekt 24/60).

Palenisko, piec: przy zachodniej kraw ędzi w ypełniska, zapewne w połowie długości budynku, na głębokości 1,50 m w calcowej glinie wys­ tąpił ślad paleniska w postaci koliście zarysowanego zaciemnienia o śred­ nicy 0,50 m. Była to ciemna spalenizna i glina spieczona na kolor po­ marańczowy.

Jam a: do zachodniej ściany w ypełniska budynku przylegała i łączy­ ła się z nim jama.

W ypełnisko: .zalegała ona w calcowej glinie na głębokości od 1,25 do 2,65 m. W poziomie m iała zarys kolisty o średnicy 1,20 m, w prze­ kroju pionowym — kształt zwężającego się ku dołowi półowalu. W dol­ nej p artii średnica jej wynosiła 0,30 m. W ypełnisko jam y stanow iła b ru ­ n atn a próchnica przem ieszana ze spalenizną, popiołem i w ęglam i drzew ­ nymi, przepaloną polepą i w kładkam i zbitej ciemnożółtej gliny. Na głębokości od 1,60 do 1,80 m w ystąpiły trzy w arstew ki spalenizny z m ia­ łem węglowym i fragm entam i w ęgli drzew nych.

Elem enty konstrukcji: budynek półziemiankowy w kopany w podłoże około 0,90 m.

Zawartość — w ypełnisko budynku: 4 m ałe żużle żelazne, jeden z nich z polepą; 3 kam ienie; 1 fragm ent polepy; naczynia gliniane wczesnośredniowieczne — grubościenne, z domieszką gruboziarnistego

tłucznia, ślady obtaczania — 20 fragm entów , w tym 1 fragm ent wylewu, 1 fragm ent szyjki, 8 części środkowych, jeden zdobiony ornam entem grzebykow ym rów noległych linii; naczynia średniościenne z domieszką drobnoziarnistego tłucznia, dość dobrze wypalone, ze śladam i obtaczania — 2 fragm enty, w ty m 1 frag m en t w ylew u i frag m en t części środkowej z ornam entem rów noległych linii w ykonanych rylcem . Być może w trę t z późniejszego row u wczesnośredniowiecznego.

W tręt późniejszy: 1 frag m ent nowożytnego naczynia glinianego.

Zaw artość — jam a: 25 fragm entów polepy: 7 kości zwierzęcych ze śladam i cięcia. 2 częściowe- przepalone; naczynia gliniane — grubo- ścienne z domieszką gruboziarnistego tłucznia, dość dobrze w ypalone, ze śladam i obtaczania — 10 fragm entów , w tym ułam ek wylewu, 1 frag ­ m ent dna lekkowklęsłego, pow ierzchnia zew nętrzna zagładzana, 8 części środkowych; łyżw a kościana, w ym iary: długość 20,5 cm, szerokość 35 cm, wysokość 2 cm; półfabrykat szydła kościanego, długość 6 cm.

Interp retacja: budynek m ieszkalny z jam ą o charakterze produk­ cyjnym — obróbka kości. Zaleganie śladów ogniska w jamie, w jej gór­ nej p artii w skazuje, że założone ono było na wczesnej, używ anej, za­ walonej, głębokiej jamie.

Bydynek n r 3 (obiekt 20/60).

Położenie: na granicy aru 24 ćw. В i aru 32 ćw. D.

Wypełnisko: w ystępowało częściowo na głębokości 0,5 m. Zarys jego w calcowej glinie uchw ytny był na głębokości 0,70— 0,80 m. Miąż­ szość w ypełniska wynosiła 0,80—0,70 m, zalegało ono na głębokości 1,30 —1,40 m. Składało się z jasnobrunatnej, zbitej próchnicy z domieszką węgli drzew nych i z w kładkam i żółtej gliny. W w ypełnisku zalegały trzy w arstew ki: 1. intensyw nie ciemnej próchnicy na głębokości 0,80— 1 m; 2. jaśniejszej próchnicy z w kładkam i żółtej gliny (w ystąpiła na. głębokości 1—1,20 m); 3. ciemna, zbita próchnica zalegała na dnie w y­ pełniska na głębokości 1,30—1,40 m. B udynek w poziomie m iał kształt zbliżony do kw ad ratu o w ym iarach 3,5X3,60 m. Dłuższą osią był on usytuow any w kierunku wschód-zachód.

Zniszczenia: w środkową część zachodniej ściany budynku około 0,20 m w głąb w ypełniska budynku wcinało się naroże budynku n r 14 (obiekt 22/60). Północno-wschodnie naroże oraz część wschodnią b u ­ dynku niszczyła piwnica now ożytna (obiekt 19/60).

Palenisko, piec: nie wystąpiło.

Elem enty konstrukcji: przy ścianie północnej od strony w ew nętrz­ nej, bliżej naroża północno-wschodniego, w ystąpił ślad po słupie na głę­ bokości 1,40 m i zalegał do 1,80 m w calcowej glinie. Siad po słupie w poziomie zarysował się w kształcie koła o średnicy 0,45 m, w pionie miał zarys wydłużonego prostokąta. Drugi ślad po słupie znajdował się naprzeciw słupa pierwszego przy ścianie południowej w ew nątrz w ypeł­ niska budynku. Zalegał on na głębokości od 1,30 do 2 m w calcowej glinie. W poziomie m iał zarys kolisty o średnicy 0,30 m, w pionie zaś kształt wydłużonego prostokąta. W ypełniska śladów po słupach miały tę samą konstrukcję, co w ypełnisko budynku.

Budynek półziemiankowy w kopany był pierw otnie w ziemię około 0,90 m.