View of Anonim, Adversus aleatores

- 2 3 0

PRZECIW KOSTEROM* /a d v e r s u s a l e a t o r e s /

W a t ę p

Mała anonimowa h o m ilia ła c iń s k a "Adversus a le a t o r e s " wym ierzona j e s t p r z e c iw ro zp o w szech n io n ej w ówczesnym s p o łe ­ c z e ń s tw ie na Z ach od zie n am iętn ej g r z e hazardow ej w k o ś c i . Z oburzeniem i temperamentem p ię t n u j e a u to r t ę n a m iętn o ść jak o d z i e ł o s z a ta n a , r u jn u ją c e majątkowo i m o r a ln ie , bo n ie r a z ł ą - o z y ło s i ę z r o z p u s tą . To " s ie d z ą c e i gnuśne ła jd a o tw o " / 6 / j e s t w ynalazkiem sz a ta ń sk im , a sk u tk iem te g o t a hazardowa gra j e s t je d n ą z form b ałw och w alstw a. Kto s i ę j e j oddaje n ie j e s t ju ż c h r z e ś c ija n in e m , l e c z poganinem , n ie n a le ż y j u ż do Chrys­ t u s a , l e c z do s z a t a n a . A utor kończy napom nieniem , aby p i o - ' n ią d z e , k tó r e m ia ły p ó j ś ć na g r ę " z ło ż y ć na s t o l e Pańskim i r o z d z i e l i ć między ubogich" / i i / .

Sama g r a w k o ś c i b y ła początkowo n ie w in n ą , domową zaba­ wą emerytowanych a r y sto k r a tó w ^ . Jednakże począw szy od A ugusta, k ie d y z a c z ę l i j e j hołdow ać o o s a r z e , s t a ł a s i ę pow szechną i ju ż w ynaturzoną n a m ię tn o ś c ią . Znały j ą t e ż ludy poza g ran icam i

im-x P r z e ło ż y ł, wstępem i komentarzem o p a t r z y ł Andrzej Bober SJ z ł a c iń s k ie g o t e k s t u : Anonymus, A dversus a l e a t o r e s . /G egen das U a z a r d sp ie l und d io B r ie f c an C yp rian , L u cian , C e l e r i - nus und an den k p r th a g in ie n s is o h e n I t le r u s . Cypr. E p la t . 8 , 2 1 - 2 4 / . K r it is c h v e r b o s s e r t , e r l g u t e r t und i n s D eu tsch e M bersetzt von Dr p h i l . Adam M iod oń sk i. Mit einem Vorworte von P r o f. Kduart ń d i f f i i n . K rlangon und L e ip z ig 18 8 9 . T ytu­ ły akapitów pochodzą od tłu m a c z a .

1 C ic e r o , De s e n e c t u t e 5 8 , tłu m . Z .C iern iak ow a /C io e r o , P i s ­ ma f i l o z o f i c z n e , Warszawa 1963, IV, 4 3 /: "Pozostawmy mło­ d z ie ż y w sz e lk ą broń, k o p ie , ćw iczeb n e m ie c z e , k o n ie , p i k i , p ływ an ie i g o n itw y . N iech nam z t y l u g i e r z o sta w i t y lk o gry w k o ś c i , a to ta k ż e zdajemy na j e j w o lę . S ta r o ś ć i bez t e ­ go może być s z c z ę ś liw a " . P or. De o f f i c i i s l , 1 0 3 ł De o r a t a - re 3 ,5 8 .

pcrium, jak Germunowie^ i Hunowie**,

Spustoszenie szerzyła również wśród chrześoijan, toteż Ojcowie Kościoła od samych poozątkćw energicznie ją zwalczali. Można tu wspomnieć choćby jej niesłychanie ostre potępienie przez św.Ambrożego^. Również poprzez swoje oTlojalne

prawodaw-2 Tacitus, De origine ot situ Germanorum prawodaw-24, tłum. S.Hammer, II, 278: "Grę w kości - rzeoz dziwna - w trzeźwym stanie ja­ ko poważne zajęcie uprawiają, i to z taką wielką lekkomyśl­ nością w zyskach lub stratach, że skoro wszystkie środki się wyozerpią, ostatnim i rozstrzygającym rzutem o własną wol­ ność i życie grają. Kto przegra oddaje się dobrowolnie w niewolę; choćby był młodszy i silniejszy pozwala się zwią­ zać i sprzedać. Taki jest ich w przewrotnej sprawie upór; sami nazywają to poozuoiem humoru. Niewolników togo gatun­ ku pozbywają się na targach, aby siebie także uwolnić od sromoty takiego zwyoięstwa".

3 Ambrosius, De Tobia 11,39, CSEL 32/2, 540: "Ferunt Chuno- rum populos omnibus bellum inTerre nationibus, Taonoratori- bus tamen eśse subiootos et oum sine leglbus vlvant, aleae solius logibus oboedlro, in proolnotu ludere, tcssoras sl^ mul et arma portare ot plures suis-quam hostilibus iactl- bus interire, In vlctorla sua oaptivos Tiorl ot spolia suo- rum perpoti, quae pati ab hoste non noverint, ideo numquam belli studia deponere, quod viotus aleae ludo, oum totius praedae munus ataiserit, ludendi subsidia roquirat bellandi perioulo, Trequenter autem tanto ardora rapi, ut, cum oa quae sola magni aestimant viotus arma tradiderit, ad unum aleae iaotum vltam suam potestati vel viotoris vel Taenorą- toris addioat".

4 Do Tobia 11,38, CSEL 32/2, 539: "Aliud non minoris aoerblta- tis aooipite. Observant lsti aleatorum oonventioula et per- dentis aorumnam commoditatem suam iudioant. Spondent pro slngulis: varios primo sors ludit eventus, ad divorsos sao- pe transfertur viotoria stipendiaque elus vioissim atque aorumna mutantur. Omnes vincuntur et vincunt, Taenerator solus adqulrlt: penos alios inane nomen quod vioerlnt, penes solum Taeneratorem Tructus est, non annuus, sed momentarius: 1111 soli lucrum iaciunt in omnium detrimento, lllis solis est usura viotorlae. Videas roliquos sublto ogentes, repen- te divites, deinde nudos, singulis laotibus statum mutantos. Vorsatur enim eorum vita ut tessera, volvitur oensus in ta- bula, Tit ludus de perioulo et de ludo periculum: quot pro- positiones tot prosorlptiones. Clamor plaudontlum, fletus despoliatorum, gemitus doplorantium. Sedet Inter hos oredl- tor ut tyrannu3, damnans unumquemque sorte oapitall, agitat hastas, Terałem institult de singulorum exuvlis auotlonem. Alios prosoriptionl addloit, alios serYltutl: non tanti oo- olsi sub tyrannis sunt. Vltae igitur hanc aleatu roctius di- xerlm quam peouniae; sub momento Tortur quod valeat in ae- ternum. Bbrletas iudicat et nullus appellat. Habet et alea

232

stw o K o ś c ió ł w ystęp ow ał p rzeciw k o stero m . Tak np. synod w E l­ w ir z e /o k . 300/^ ja k i tzw . Kanony A p o s to ls k ie ^ n a k ła d a ły s u ­ rowe kary na g r a c z y , ustawodawstwo zaś J u s ty n ia n a m ówiło o du­ chownych: "Aby n ie g r a l i w k o ś c i , a n i n ie t o w a r z y s z y li tym, co g r a j ą , a n i t e ż n ie b y l i ic h k ib ic a m i / s p e c t a t o r e s / . Gdyby k t o ś z n ic h d o p u ś c ił s i ę t e g o , nakazujem y, aby p r z e z t r z y l a ­ t a z o s t a ł oddalony od w s z e lk ie j c z c ig o d n e j p o s łu g i i w trącony / c o n i c i a t u r / do k la s z to r u " ^ . W t e n n u rt w łą c z a s i ę n a sz a u to r n ie s z c z ę d z ą o słów p o t ę p ie n ia d la t e j , ja k j ą nazywa, d i a b e l ­ s k i e j n a m ię tn o ś c i. Mocny j e s t w k a r c e n iu , n ie podaje jednak środków z a r a d c z y c h , ja k w y jśó z te g o n a ło g u .

D z ie łk o n a p isa n e j e s t ł a c i n ą p o to c z n ą , w ykazującą zn a­ czne z a p o ż y c z e n ia językow e u C yp rian a, którem u t e ż za w d z ię c z a n a jw a ż n ie js z e o y ta ty b i b l i j n e , o d b ie g a ją c e c z ę s t o od formy u s t a lo n e j p ó ź n ie j p r z e z W u lg a tę. Autor świadom sw ej w ładzy i o d p o w ie d z ia ln o ś c i "za o a łe b r a te r stw o " / i / k ie r u j e swe wezwa­ n ia i napom nienia do " w iernych" . Formuły t e z d a ją s i ę w skazy­ wać na b isk u p a ja k o a u to r a f i l i p i k i , ubranej w s z a t ę h o m i l i i . Czy b y ł nim b isk u p r z y m sk i, czy j a k i ś in n y , trudno o s ą d z ió . P r o fe s o r UJ Adam M iod oń sk i, a u to r n a j le p s z e g o w ydania t e j k s i ą ż e c z k i , wysuwa o s tr o ż n e p r z y p u s z c z e n ie o a u to r s tw ie pa­ p ie ż a M ilt ia d e s a / 3 1 0 - 3 1 4 /; j e s t to jed n ak t y lk o h ip o t e z a . Pew ne j e s t t y lk o t o , że d z i e ł o t o p o w sta ło po ś m ie r c i ów.Cypriana /+ 2 5 8 /, zapewne o k . 300 roku.

Wydawcy o g ła s z a j ą t o d z ie łk o wśród s p u r ia św .C yp rian a. Tak PL 4 ,8 2 7 - 8 3 6 , CSEL 3 / 3 , 9 2 -1 0 4 i i n n i . T e k st op a rty na n a j s z e r s z e j b a z ie rę k o p iśm ie n n e j opracow ał p o ls k i uczony Adam M iodoński /+ 1 9 1 3 /. Wydania te g o n ie zna jed n ak C la v is Patrum

su a s l e g e s , quas f o r i iu r a non s o lv a n t " .

5 C on ciliu m E lib e r ita n u m , c a n . 79: "Si q u is f i d e l l s aleam , id e s t tab u lam , l u s e r i t num is, p l a c u i t eum a b s t i n e r i e t , s i omendatus c e s s a v e r i t , p o s t annum p o t e r i t oommunloni r e c o n c i l i a r i " ; Canones A postolorum 4 2 -4 3 .

6 N o v e lla e 1 2 3 ,1 0 .

7 P or. C la v is Patrum L atinorum , e d . E .D ek k ers, S te e n b r u g is 1 9 6 l2 nr 60.

L atinorum . P rzek ła d n i n i e j s z y dokonany z t e k s t u A .M iodońskiego u k azu je s i ę w ję z y k u p o lsk im po r a z p ie r w s z y , i po n iem ieck im i h o le n d e r sk im j e s t z k o l e i tr z e c im . Z uwagi na t r e ś ć dogm aty­ czn ą na pewne fragm enty te g o d z i e ł k a p ow ołu ją s i ę n ie k t ó r e e n - c h lr ld io n y .

B i b l i o g r a f i a p o lsk a :

Morawski K a z im ie r z , Gra w Rzymie i n a j s t a r s z a p r z e c iw n ie j f i - l i p i k a , " P rzegląd P o ls k i" 2 4 /1 8 8 9 / 2 0 7 -2 1 7 .

M iodoński Adam, Zur K r it ik d e r H lt e s t e n l a t e i n i s c h e n P r e d ig t A dversus a l e a t o r e s . Com m entationes W d lf f lin , L e ip z ig 1891, 3 7 1 -3 7 6 .

P .K ., Kto b y ł autorem t r a k t a t u "De a le a t o r ib u s " ? ," P r z e g lą d Ka­ t o l i c k i " 2 9 /1 8 9 1 / 1 1 3 -1 1 5 . A utor i d z i e za zdaniem H arnacka, że t r a k t a t j e s t d z ie łe m p a p ie ż a W iktora / i 8 9 - 1 9 9 / , p ie r w s z e - g o , zdaniem św .H ieron im a, p is a r z a ł a c i ń s k i e g o .

M iodoński Adam, M is c e lla n e a L a tin a , Kraków i8 9 2 , PAU, D i s s e r - t a t i o n e s , XVI, 3 9 3 -4 0 1 /g łó w n ie : 3 9 6 - 4 0 1 /. P raca d o ty c z y k r y ty k i t e k s t u i a n a liz u j e różn e je g o w a ria n ty w r ę k o p i­ s a c h .

Morawski K a z im ie r z , H i s t o r i a l i t e r a t u r y r z y m s k ie j, V II, Kraków 1921, 1 2 8 -1 2 9 .

T e n ż e , Zarys l i t e r a t u r y r z y m s k ie j, Kraków 1922, 2 9 5 . _ Hammer Sew eryn, H i s t o r i a f i l o l o g i i k la s y c z n e j w P o l s c e , Kra­

ków 1948, 3 1 -3 2 .

R o d ziew icz E l ż b i e t a , S ta r o ż y tn i g r a j ą w k o ś c i , "Meander" 15 / 1 9 6 0 / 2 3 3 -2 4 2 .

H u in z lg a Johan, Homo lu d e n s , Warszawa 1967, 8 8 - 8 9 .

Bober Andrzej SJ, Wkład nauki p o l s k i e j do badań nad antykiem c h r z e ś c ija ń s k im , STV 9 / 1 9 7 1 / 3 7 -3 8 .

8 P or. C .K iroh , E n c h ir id io n fo n tiu m h i s t o r i a e e o o l e s i a s t i c a e a n t ią u a e , F reib u rg i9 6 5 , nr 310 /r o z d z . 1: 0 prym acie Koś­ c i o ł a R zym sk iego/; C .M irb t, Q u ellen zur G e sc h ic h te d e s -P a - p sttu m s und d es rdm ischen K a th o liz ls m u s , THbingen 1 9 6 7 °, I , Von den AnfHngen b i s zum T rid en tin u m , nr 218 /r o z d z . 1: god­ n o ść i z a d a n ie b isk u p ó w /, nr 219 / r o z d z . 3: P io t r i b i s k u p i / nr 220 /r o z d z . 10: Paweł n a m ie stn ik ie m C h r y s tu s a /.

234

-P r z e k ł a d

A. Godność i ob ow iązk i b isk u p a

1^ B ezu stan n a i c ię ż k a tr o s k a o c a łe b r a te r stw o ^ c ią ż y na n a s , drodzy w ie r n i, s z c z e g ó ln ie z powodu d z i k i e j z u ch w a ło - ó o i nikozemnyoh l u d z i , t j . k o ste r ó w , k tó r z y in n yoh p o g r ą ż a ją w n ie p r a w o ś c i, a s i e b i e samyoh w s i d ł a ś m ie r c i^ . Poniew aż z a ś ojcow sk a dobroć p o w ie r z y ła nam z n i e b i e s k i e j ł a s k i k ie r o w n ic ­ two a p o s t o la t u i z a s t ę p c z ą s t o l i c ę Pana, a my sami p ia stu je m y w naszym Z a ło ż y c ie lu a u te n ty c z n y od p o c z ą tk u urząd a p o s t o l s k i ,

na ktćrym C h rystu s z a ł o ż y ł K o ś c ió ł /Mt 1 8 , 1 8 / , poniew aż d a l e j , otrzym aliśm y w ładzę ro zw iązyw an ia i zw iązyw an ia i rozsą d n eg o o d p u sz c z a n ia grzechów /Mt 1 6 ,1 9 / , d la t e g o zbaw ienna nauka pouoza n a s, abyśmy p r z e b a o z a ją o u s ta w ic z n ie g r zech y upadającym , sami razem z nim i n ie p o p a d a li pod są d .

2 . D la te g o nazywamy s i ę " s o lą d la z ie m i" /M t 5 , 1 3 / , aby o a łe b r a te r stw o mogło być p rzez nas n ie b ia ń s k ą m ą d ro ścią p o ­ so lo n e ^ .- Albowiem k ie d y mćwi: " J e ś l i s ć l u t r a c i swój smak, na n ic s i ę ju ż n ie p r z y d a , chyba na w y rzu cen ie i p o d e p ta n ie p r z e z lu d z i" /Mt 5 , 1 3 / 4 , , powinniśmy s i ę moonó o b a w ia ć , żebyśmy o z u - ją o s i ę b e z p ie c z n ie w K o ś c ie le oo do ty c h spraw , j a k i e w g o d

-1 " F r a te r n ita s " , d o s ł . b r a te r s tw o , o zn a cza u a u to r a , w z a l e ż ­ n o ś c i od k o n te k s tu , w iern ych /w p r z e c iw ie ń s tw ie do k l e r u / , a lb o c a łe c h r z e ś c ij a ń s t w o . Termin j e s t p o ch o d z e n ia b i b l i j ­ n e g o , p or. i P 2 ,1 7 ; 5 , 9 . W sz y stk ie nazwy c h r z e ś c ij a n z p ie r w sz y c h wieków z e b r a ł i omówił A .H arnack, D ie M is s io n und A u sb reitu n g des O h risten tu m s, L e ip z ig 1924 , I , 4 1 0 -4 3 3 . 2 "In laąueum m o r tis dem ergunt". 0 c z ło w ie k u p o p e łn ia ją c y m

g r z e c h mówiono w Starym T e sta m e n c ie , że wpada w " s i d ł a śm ie r ć c i " , p o r . Ps 1 7 ,6 ; Prz 2 1 ,6 ; 2 Sm 2 2 , 6 . Sw.Paweł o z ę ś c i e j mó­ wi o " s id ła c h s z a ta n a " , p o r . 1 Tm 3 ,7 ; 6 ,9 ; 2 Tm 2 ,2 6 .

5 P or. sło w a św .H ieronim a: " S olą nazyw ają s i ę a p o s t o ło w ie , a l ­ bowiem o n i p r z y p r a w ia ją c a ły r o d za j lu d z k i" / I n M atth. 1 ,2 4 , PL 2 6 ,3 5 B /.

4 Autor p o s łu g u je s i ę sta r y m , p r z e d h ie r o n im ia ń sk im , p rzekładem Pisma ś w ., różniącym s i ę w drobnych s z c z e g ó ła c h od W ulgaty.

n o ś c i k a p ła ń s k ie j ^ z o s t a ł y nam p o w ie r z o n e , n i e o d d a w a li s i ę g n u ś n o ś c i i n i e b y l i p r z e z pew nych b r a c i o b w in ie n i o b e z c z y n ­ n o ś ć , a lb o żebyśm y z w ła s n e j w iny w sk u tek g n iew u B ożeg o n i e u - t r a c i l i t e g o , cośmy z ł a s k a w o ś c i B o ż ej na n a s z e w y r ó ż n ie n ie o - t r z y m a l i , gdy f a ł s z y w i e d opu szczam y do w s p ó l n o t y . Mówi bowiem P ism o B oże^ : " B iad a b ę d z ie p a s te r z o m , A j e ś l i s i ę o k a ż e , ż e n a­ w et p a s t e r z e s t a l i s i ę n i e d b a l i , co o n i w ów czas o d p o w ie d z ą Pa­ nu t r z o d y ? Co p o w ie d z ą ? Że owce w y r z ą d z iły im k rzyw d ę? N ik t im n i e u w ie r z y , bo t o p r z e c i e ż r z e c z n i e do w ia r y , żeby p a s t e r z m ia ł d o z n a ć krzyw dy od t r z o d y , W ię k sz a go s p o t k a k a ra z a j e g o k ła m s tw o " . In n e z a ś Pism o mówi: "Na p r z e ło ż o n e g o c i ę p o p r o s z o ­ no? N ie w ynoś s i ę ; b ąd ź m ięd zy n im i ja k o j e d e n z n i c h . S t a r a j s i ę o n i c h , a d o p ie r o potem u s ią d ź " / S y r 3 2 , 1 - 2 / . I znow u: " B ą d ź c ie p r z e k o n a n i, ż e b is k u p j e s t g o sp o d a r ze m i w s z y s t k i e s p i c h l e r z e s ą u n ie g o p e ł n o , a c z e g o k o lw ie k lu d odeń z a p r a g n ie

-o tr z y m a w -o b f i t -o ś c i " . Aby je d n a k s t a ł -o s i ę j a s n e , ż e my, t j . b i s k u p i , j e s t e ś m y p a s te r z a m i o w ie c d uch ow n ych , t j . w ie r n y c h , k t ó r z y s ą p o w ie r z e n i n a s z e j t r o s c e , aby n i e można b y ło w n ic h z n a l e ź ć j a k i e j k o l w i e k s k a z y , co w i ę c e j , p ow inn iśm y j e co d z ie ń b a d a ć , aby p r z y z a s t o s o w a n iu n i e b i e s k i c h l e k a r s t w , r o s ł a na n ic h b u jn a w e łn a , k t ó r a by p r z y c z y n i ł a s i ę do b la s k u z b a w ie n ­ n e j s z a t y .

T łu m aczę t e k s t w ed łu g b r z m ie n ia u a u t o r a .

5 " S a o e r d o t a lis d i g n i t a s " - j u ż od św .C y p r ia n a s u o e r d o s o z n a ­ c z a b i s k u p a , P o r . Ep. 5 5 , 8 : " grad u s c a t h e d r a e s a o e r d o t a l i s " . 6 " S c r ip t u r a d i v i n a " . Po ta k im w p row ad zen iu n a s t ę p u j e c y t a t z

" P a s te r z a " Herm asa / S i m i l . 9 , 3 1 , 5 , POK 1 , 4 3 9 / . D z i e ł o to pow­ s t a ł o o k . 150 r . i s k ła d a s i ę z 5 w i z j i / v i s i o n e s / , 12 p r z y ­ k a za ń /m a n d a t a / i 10 p o d o b ie ń s tw / s i m i l i t u d i n e s / . Ma c h a r a k ­ t e r a p o k a li p s y i t o sp o w o d o w a ło , ż e w p ie r w s z y c h t r z e c h w ie ­ k ach o i o s z y ł o s i ę powagą k a n o n ic z n ą u n a j w c z e ś n i e j s z y c h Oj­ ców i p i s a r z y k o ś c i e l n y c h . J e d n a k ż e j u ż Kanon M u r a to r ie g o 73 - 8 0 p o z w a la t y l k o n a p ryw atn ą j e g o l e k t u r ę ; A ta n a zy /+ 3 7 3 , mówi w p r o s t , że " n ie n a le ż y do kanonu" / E p i s t o ł a d e d e o r e - t i s N ic a e n a e s y n o d i 1 8 , 3 / , a R u f in / + 4 1 0 / p o w o łu ją c s i ę na z a s t a n ą t r a d y c j ę p i s z e , ż e O joow io " n ie p o z w o l i l i go c y to w a ć d l a d o w o d z e n ia prawd w ia ry " / E x p o s i t l o l n Symbolum A postorum 3 6 ; p r z e k ła d : A .B o b e r , A n t o lo g ia p a t r y s t y c z n a , Kraków 1 9 6 5 , 191A

236

-B. P io t r i b isk u p i

3 . ' Pan p o w ie d z ia ł w E w a n g e lii do P io tr a : " P io tr z e - po­ w iada - czy m iłu je s z mnie" / J i 9 , i S / . P io t r o d p o w ie d z ia ł: "Tak, P a n ie , ty w ie s z , że c i s m iłu ję " . I p o w ie d z ia ł: "Paś owce m oje". I z n a c isk ie m p o le c a ją c j a po raz t r z e c i p o t w ie r d z ił mówiąc: "Paś owce m oje". Poniew aż z a ś my b is k u p i otrzym aliśm y ponadto Ducha Ś w ię te g o p r z e z w ło ż e n ie rąk i p r z y ję liś m y go do gospody n a szeg o s e r c a , d la t e g o Pan nas napomina, abyśmy naszemu w sp ó ł­ m ieszkańcow i n ie s p r a w ia li sm utku, i mówi: "Nie z a sm u c a jc ie Du­ cha Ś w ię te g o , k tó r y w was j e s t i n ie g a ś c ie ś w i a t ł a , k tó r e w was z a j a ś n ia ło " /E f 4 ,3 0 ; 1 Tes 5 , 1 9 / . Jak bowiem b is k u p , gdy dobrze p o s tę p u je i z b a w ie n n ie napomina, z a s łu g u j e na koronę mę­ c z e ń sk ą , nawet wówczas gdy na c i e l e mąk n ie p r z e c i e r p i a ł , tak znów b isk u p n ie d b a ły , k tó r y ze sk a r b n io y Pism ś w ię ty c h n ie do­ bywa żadnyoh św ia d e c tw , z a s łu g u je na w ie lo r a k ie k a r y . A p o sto ł nas napomina i z w ła śc iw ą swojemu sta n o w isk u s i ł ą o k r e ś la b i s ­ kupów ja k o opiekunów i rządoów, mówiąc: "Dopóki d z i e d z i c j e s t n i e l e t n i p o d le g a opiekunom i rządcom , a l e gdy d o r o ś n ie , doma­ ga s i ę swego d z ie d z ic tw a " /G a l 4 ,1 - 2 ; Łk 1 5 , i 2 / . My ró w n ie ż je s te ś m y sz a fa r z a m i i opiekunam i E w a n g e lii, a od s z a f a r z y i o - piekunów ju ż t u t a j s i ę żąda, aby każdy z n ic h b y ł w iern y i sp r a w ie d liw y / i Kor 4 , 1 - 2 / .

C. O d p ow ied zialn ośó biskupów

4 . J e ż e l i w ięo od s z a fa r z y i opiekunów żąda s i ę , aby k a ż ­ dy z n ic h b y ł w iern y i sp r a w ie d liw y / i Kor 4 , 1 - 2 / , có ż wobeo te g o p o w ie d z ie ć , j e ż e l i lu d z ie p o p e łn ia j ą p r z e w in ie n ia , a s z a ­ f a r z e przym ykają na to oczy? Czyż i o n i sami n ie o b c ią ż a j ą s i ę o ię ż k ą o d p o w ie d z ia ln o ś c ią za ty c h b łą d z ą c y c h ? Tenże a p o s t o ł Paweł zw racając s i ę do T ym oteusza, aby go p ou czyć i um ocnić w s i l n e j w ie r z e , d a je u p om n ien ie, że przed Bogiem n ic sk r y ć s i ę n ie może i że modlitwom sp r a w ie d liw e g o n ic p r z e s z k o d z ić n ie z d o ła , z w ie lk ą rozwagą i tr o s k ą mówi: "0 sy n u , T ym oteuszu, z a ­ chow aj, co c i pow ierzono / i Tm 6 , 2 0 / , n ie gard ź darem, k tó r y j e s t w t o b ie p r z e z w ło ż e n ie rąk s t a r s z y c h / i Tm 4 , 1 4 / , opasz s i ę mocno i p o stę p u j m ężn ie, a p o słu g iw a n ie sw oje wykonuj r z e

-t e i n i e / 2 Tm 4 , 5 / , bądź d la in n y ch dobrym przykładem / i Tm 4 ,1 2 / n ie c h c i s i ę n ik t n ie s p r z e c iw ia /T t 1 , 9 / , n ie c h a j n ik t n ie l e k ­ ceważy tw o jeg o m łodego w ie k u / i Tm 4 , 1 2 / , tr w a ją c y c h w g r z e ­ chu upominaj w o b e c n o ś c i w s z y s t k ic h , żeby ta k ż e i p o z o s t a l i p rzejm ow ali s i ę lę k ie m / i Tm 5 , 2 0 / i n ie b i e r z u d z ia łu w g r z e ­ chach cudzych / i Tm 5 , 2 2 / . Na innym z a ś m ie jso u : " J e ż e li j a ­ k i ś b r a t j e s t r o z p u s tn ik ie m , b a łw o ch w a lcą , chciw cem , z d z ie r c ą a lb o n ie sp r a w ie d liw y m , z takim nawet n ie s i a d a j c i e w s p ó ln ie do p o s iłk u " / i Kor 5 ,1 1 /.* Na innym znów m ie jsc u " : " J e ś l i k t ó r y k o l­ w iek b r a t ż y je obyczajem pogan i trw a w t a k ic h uczynkach ja k o n i, s t r o ń od n ie g o i n ie ż y j z nim razem , bo gdybyś te g o n ie u c z y n i ł , b ę d z ie s z w sp ó ln ik iem j e g o g r z e c h u " . A w "Naukaoh Apos­ tołów " : " J e ż e li ja k ik o lw ie k b r a t d o p u sz c z a s i ę p r z e w in ie ń w K o ś c ie le i n ie j e s t p o s łu s z n y Prawu, t e n n ie o h s i ę z wami n ie grom ad zi, d op ók i n ie o d b ęd zie p o k u ty , i n ie może byó d o p u sz c z o ­

n y , aby n ie s p la m iła s i ę i n ie n a p o tk a ła na p rzeszk od y m o d li­ twa w asza" . Tenże A p o sto ł j e s z o z e r a z mówi: "Usuńoie ty c h sp o ­ śr ó d was" / i Kor 5 , 1 3 / . J e ż e l i zatem w ie le jed n om yśln ych ś w ia ­ dectw 1 zgodne upom nienia p o u c z a ją n a s , abyśmy z g r zeszą o y m i braćm i nawet pokarmu n ie p r z y jm o w a li, o i l e ż b a r d z ie j powinno s i ę ic h w yk lu czyć od o f ia r y C h rystu sa?

D. św ię to k r a d z k a ręk ą k o s te r y

5 . Jak w ie lk a i h o jn a , w ie r n i, j e s t ła s k a Pana, k tó r y z n a ją o p r z y s z ło ś ć o s t r z e g a n a s , aby żaden n ie o s tr o ż n y b r a t n ie d a ł s i ę na nowo poohw yoió w s i d ł a ś m ie r c i. K azał nam być o s t r o ż

-8 Swobodny c y t a t z P a s te r z a Hermasa /lla n d . 4 , 1 , 9 , POK 1 ,3 2 1 / . 9 Swobodny c y t a t z n a j s t a r s z e g o p o za k an on iczn ego pism a a n o n i­ mowego "Didache" / 1 4 , 2 , i 1 5 ,3 , POK 1 , 3 8 / . Nasz a u to r uważa j e , ja k w id ać z k o n te k s tu , z a k s ię g ę k a n o n io z n ą . Z p r z y t o ­ c z e n ia fragm entu "Didache" w p r z e k ła d z ie ła c iń s k im w "Adver- su s a le a t o r e s " w n iosk u je A lt a n e r , że p r z e k ła d ł a c i ń s k i D i­ dache i s t n i a ł j u ż w 111 w. /D ie l a t e i n i s c h e D o c tr in a A p o sto - lorum und d ie g r ie o h is c h e G r u n d sc h r ift d e r D id aoh e, VC 6 / 1 9 5 2 / 1 6 0 -1 6 7 ; przedruk: K le in e p a t r i s t i s c h e S c h r i f t e n , B e r lin 1967, 2 3 5 -2 4 2 , z w ł. 2 3 9 - 2 4 0 /.

- 238

nym i, przezornym i i rozważnym i, bo t e n a ta r y p r z e c iw n ik k r ą ­ ży i uderza na s ł u g i B oże, zwodząo ic h w n ie j e d e n B posób. J e a t w ie le rodzajów je g o pokus, a n a jw a ż n ie js z e z n ic h s ą n a s tę p u ją ­

c e : b ałw och w alstw o, n ie r z ą d , k r a d z ie ż , rabunek, c h c iw o ś ć , o sz u stw o , p ija ń s tw o , n ieo p a n o w a n ie, c u d z o łó stw o , z a b ó js tw o , z a w iś ć , p r z e w r o tn o ść , fa łs z y w e św ia d e c tw o , fa łs z y w e z e z n a n ia , z a z d r o ś ć , p y s z a łk o w a to ś ć , z ł o r z e c z e n i e , b łę d n a nauka i in n e tym podob- n o l l , do k tó r y c h n a le ż y g ra w k o ś c i . Jaw nie tu p rzew odniczy s z a t a n , p rzyn osząo ś m ie r t e ln ą t r u c iz n ę wężową i zgubny p o d s tę p , bo uważa s i ę t o za n ic g r o ź n e g o , gdy tymczasem kosterom g o tu je s i ę g łę b o k i upadek. Co t o ma z n a c z y ć , p r o s z ę j a w as, w ie r n i, że r ę k a ,k t ó r a z a lu d z k ie krzywdy o tr z y m a ła j u ż e k s p ia c j ę i z o s t a ł a d op u szczon a do o f ia r y F a ń s k ie j , k tó r a n a le ż y do d z i e ł a zb a w ie­ n ia o a łe j lu d z k o ś c i, k tó r ą z ł a s k i B ożej o tr z y m a ła , k tó r a w do­ mu m odlitw y p o d n o si s i ę na ohw ałę B ożą, k tó r a c z y n i na c z o le o h ro n ią cy nas znak C h r y stu sa , k tó r a s p e ł n i a Boże sakram enty - co t o w ię c z n a c z y , że d a jo s i ę na nowo u w ik ła ć w te p ę ta s z a ­ t a ń s k i e , z k tó r y c h s i ę ju ż w y p lą ta ła ? Mam na m y ś li r ę k ę k o s t e ­ r y , k tó r a sk a z u je sama s i e b i e na z a t r a c e n ie , r ę k ę , k tó r a p r z y ­ z w y c z a iła s i ę ju ż do n am iętn ej g r y , t o j e s t gry w k o ś c i , a to j e s t d ia b e ls k a p rzo w ro tn o ść i n ie u le c z a ln a rana g r z e c h u . B. Kasyna gry r o z sa d n lk le m n le m o r a ln o śc i

6 . Mówię o s t o l o do g r y , przy którym p rzew od zi c z a ją c y s i ę na porw anie s z a t a n , a gdy p o r w ie , tr iu m fu je nad pojmanym. Mówię o g r z e w k o ś c i , g d z ie panuje s z a lo n a n a m ię tn o ść , s p r z e - d a jn e k r z y w o p r z y się stw o i p e łn e żm ijowego jad u rozmowy. P r z y ja - o i e l s t a j e s i ę tu rab u siem , potworne z b r o d n ie o s ią g a j ą tu s z c z y t y , b r a te r stw o s t a j o s i ę n ie z g o d ą , o b e lg i i b e z c z e ln o ś ć s ą o

-10 " H o stis a n tią u u s" - wróg starodaw ny; p o r . Ap 1 2 ,9 : "Wąż starod aw n y, k tó r y s i ę zw ie d ia b e ł i s z a ta n " .

11 C h a ra k te r y sty c z n y k a ta lo g 18 grzechów głów n ych . W a n a lo ­ g ic z n y c h k o n te k sta c h w y stę p u ją zazw yczaj t r z y . W ś r e d n io ­ w ie c z u w y k r y s ta liz o w a ł s i ę sy stem sie d m iu grzechów g łó w ­ nych.

k r u tn e , rozum chory i d z i k i e n ie o p a n o w a n ie . Mówię o g r z e w ko­ ś c i , g d z ie t r a c i s i ę p o s i a d ł o ś c i i trw on i olb rzy m ie p ie n ią d z e , g d z ie p anują z a ż a r t e k ł ó t n i e o sw oją r a o ję i niczym niepoham o­ wana u t r a t a rozumu. 0 z g r o z o ty c h g r a c z y , o s ie d z ą c e i gnuśno ła jd a c tw o , o ręk o okrutna i na sw oją r u in ę u z b r o jo n a , w h a n ie b ­ nej n a m ię tn o śc i tr w o n ią c a m ajątek o jc o w sk i i zasoby w p o c ie o z o ła z d o b y te p r z e z d zia d ó w . 0 d z ik a , g r z e s z n a i b ezsen n a r ę ­ k o , k tó r a dniam i i nocami trzym asz t e n a r z ę d z ia , k tó r a samą s i e b i e p r z e z g r z e c h p o t ę p i ł a i d a le j g r z e s z y ć n ie p r z e s t a j e . O n ie g o d z iw a r ę k o , na zgubę samej s i e b i e u z b r o jo n a , w brudnej g r z e t r a c ą c a c a ł e m ie n ie i mimo t y l u in n ych sposobów na pow ięk­ s z e n i e m ajątku i d o s ta tk u , t e r a z j e s t o g o ło c o n a i b ie d n a . Gra w k o ś c i j e s t zn ien a w id zo n a p r z e z prawo, za g r ą i d z i e h ań b iące p r z e s tę p s tw o . Pokusa j e s t tu jaw na, a le kara s k r y t a . Są t o p ę­ t a s z a ta n a i p o d stę p p r z e c iw n ik a , k tó r y n ie t y lk o zysk u n ie p r z y n o si l e c z nawet w sz y stk o p o ż e r a . Tak w ię c s t a j ą s i ę n ędza­ r z a m i, ta k t r a c ą m a ją te k , a gdy j u ż w sz y stk o s t r a c ą , d a ją s i ę p r z y g n ie ś ć pożyczkam i i w r e s z c ie tr a o ą c a łą sw oją o jc o w iz n ę bez procesów i b ez n ie s ła w y . Co t o za sp ó r , w ie r n i, że c i , k tó r y c h n ik t n ie p r z e ś la d u j e , sami s i ę w z a w iś c i p r z e ś la d u j ą ,

że doprow adzają do ru in y d z ie d z ic tw o o jc o w sk ie p rzez różn orod ­ ne l i c z b y k o s t e k . Zdarza s i ę 1 t a k , że s z u le r z y u sw ojego gospo d a r z a u r z ą d z a ją s o b ie przy drzw iach zam kniętych nocne o r g ie z p r o s t y t u t k a m i^ . N i e s z c z ę ś n i , n a p e łn ie n i duchem s z a t a n a , ch w yta j ą z a broń p r z e c iw s o b i e , p o p e łn ia j ą c podwójną i na dwa sposob y z b r o d n ię : tu r o z le g a s i ę łoskot* k o s t e k , tam w c i s z y d o p e łn ia s i ę n ie r z ą d ; tu n ie bacząc na sw o je s ta n o w isk o , bez j a k ie g o k o l­ w iek u s p r a w ie d liw ie n ia , w zgubnej n a m ię tn o śc i zm uszani s ą do w y ło ż e n ia sw o jeg o m ajątku, tam w c i c h o ś c i p i j e s i ę ś m ie r t e ln ą t r u o iz n ę .

12 Że k asyn a gry b y ły m iejsca m i r o z p u s ty , p o św ia d c z a ją a u to ­ rzy p o g a ń sc y , np. C ic e r o , In C a tilin a m , 2 ,1 0 : "Si in v in o e t a le a c o m m issa tlo h e s solum e t s c o r t a ą u a e r e r e n t" ; Macro- l i u s , S a t u r n a lia , 3 ,1 6 ,1 4 : "Ludunt a l e a s t u d i o s e , d e l i b u - t l u n g u e n t ib u s .s c o r t is s t i p a t i " .

- 240

F . Gra w k o ś c i bałwochwalstwem

7 . Spróbujmy t e r a z p r z e d sta w ić przy pomocy św iad ectw autorów , skąd s i ę w z ię ły t e św ię to k r a d z k ie pom ysły, skąd t e w y stę p k i? Dawno temu pew ien c z ło w ie k gru n tow n ie w y k sz ta łc o n y w naukach, w wyniku d łu g ic h namysłów w y n a la z ł t ę g rę^ ^ , i to z a pod u szozen iem , jak z w y k le, s z a t a n a , k tó r y go n a p e łn ił tym i sz tu c z k a m i, on z a ś p o d a ł j ą do w iadom ości i wraz z e swym w i­ zerunkiem s p o r z ą d z ił j ą ja k o p rzed m iot k u lt u d la c z c i c i e l i . K azał p r z e to s p o r z ą d z ić w izeru n ek sw o je j p o s t a c i i p o d p isa ć go swoim im ien iem , co p od su n ął mu s z a ta n k ła d ą c mu na s e r c e , aby t ę s z tu k ę w y n a la z ł. Tak w ię c ukazując s i ę w swej zgubnej p o s t a c i , k a z a ł s i ę p o s ta w ić na wysokim p ostu m en cie trzym ając przy s o b ie d esk ę do g r y , aby okazać s i ę graczem i w yn alazcą t e j p r z e w r o tn o ś c i. Jego im ie n ia s łu d z y Boży n ie pow inni nawet w ym ien iać, albowiem j e s t ono rów nie h a ń b ią c e , ja k czyny je g o n ie g o d z iw e : k to s i ę g r z e w k o ś c i o d d a je , p o w in ie n n o s ić nazwę j e j w y n a l a z c y l \ Ten z a ś k ażąc s i ę p r z e d s ta w ić w fo r m ie s t a ­ t u e t k i , p o p e łn ił nowe p r z e s tę p s tw o zo b o w ią z u ją c sw oich zw o len ­ ników do oddawania mu c z c i b o s k i e j . D ok ład n ie o k r e ś l i ł prawo o f ia r n lo z e : k to by c h c i a ł p o ś w ię o ió s i ę je g o g r z e , n ie wolno mu wpierw w yciągn ąć r ę k i w k ieru n k u s t o ł u g r y , zanim n ie z ło ż y o f ia r y je g o spraw cy. W t a k i w lęo sp osób d o s z ło do t e g o , że t e n , oo k ie d y ś b y ł c z ło w ie k ie m i w yn alazoą te g o w ystęp k u , d o s t ą p i ł po śm ie r c i sw o je j c z c i od profanów i z a b łą k a n y c h , pod zm y ślo ­ nym im ieniem bóstw a.

13 O p oczą tk a ch gry w k o ś o i p i s a l i Warron / c e l : z d u s ić w z a ­ rodku bunty b ezczyn n ego w o js k a /, c e s a r z K la u d iu sz / S u e t o - n iu s , C lau d iu s 33: n a m ię tn ie g r a ł w k o ś c i i o t e j s z t u c e wydał nawet k s i ą ż k ę / , P a u z a n ia sz , P l i n i u s z S ta r s z y i i n n i . S z c z e g ó ły p or. wydanie M iodońskiego 42 i 8 9 . Za w ynalazoę u c h o d z ił Palam edes i je g o im ię j e s t u k ryte w t e k ś c i e na­ s z e g o a u to r a : "Olim quidam / . . . / multum meditando*} t e dwa wyrazy: o lim i.m e d ita n d o / - dawno, r o z m y ś la j ą c / tk w ią w i - m ien iu Palam edes / g r . p a la l =* dawno, medomai - rozm yślam , zastanaw iam s i ę / .

14 Jak c h r z e ś c ij a n ie od C h r y stu sa , d o n a ty ś o i od D onata, m arojo n i c i od M arojona i t d . Pow inni s i ę w ięo nazywać p a lam ed ea- m i.

8 . - Kto gra w k o ś c i , p o w in ie n w ie d z ie ć , że tym samym po­ p e ł n i a g r z e c h , że d a le k o o d d a la s i ę od s łu g B ożych, k tó r z y w ie ­ d z ą , że " zło czy ń o y i t r u c i c i e l e są o d r z u c e n i" /Ap 2 2 , 1 5 / , że "w d n iu sądu na p ło m ie n isty m k o le d r ę c z e n i będą" . Kto g r a w ko­ ś c i , musi n a jp ierw z ło ż y ć o f i a r ę w y n a la z c y , a te g o c h r z e ś c i j a ­ ninow i c z y n ić n i e wolno z g o d n ie z e słow am i Pana: "Kto o f i a r u j e bogom b ę d z ie w yk orzen ion y, chyba że samemu Bogu" /Wj 2 2 , 2 0 / i znowu: "Nie s k ł a d a j c i e o f i a r cudzym bogom, a b y ś c ie n ie pobu­ d z i l i mnie do gniew u uczynkami w aszych r ą k , abym n ie sprow a­ d z i ł na was n i e s z c z ę ś c i a " / J e r 2 5 , 6 / . Jakim kolw iek j e s t e ś c h r z e ś c ija n in e m i g r a s z w k o ś c i , ch oćb yś nawet o f ia r y n ie s k ł a ­ d a ł, podpadasz pod prawo t e g o w ystęp k u . Tymczasem Pan w ychodzi n ap rzeciw c i e b i e i mówi: "Wyjdź z n i e j , ludu m ój, abyś n ie b y ł u c z e s tn ik ie m j e j grzechów" /Ap 1 8 , 4 / . I znowu: " W yjdźcie, w y j­ d ź c ie sta m tą d , wy, k tó r z y n i e s i e c i e n a c z y n ia P a ń sk ie i n i e ­ c z y s t e g o s i ę n ie d o ty k a jc ie " / I z 5 2 , 1 1 / . K tok olw iek j e s t e ś , c h r z e ś c i j a n i n i e i g r a sz w k o ś c i , p o w in ie n e ś na pierwszym m ie j s ­ cu t o w ie d z ie ć , że n ie j e s t e ś j u ż c h r z e ś c ija n in e m , le c z n o s is z ju ż miano p o g a n in a , a t o , co n a le ż y do o f ia r y P a ń s k ie j , b i e - r z e s z na daremno. Tak bowiem mówi Pan: "W szelki n ie c z y s t y n ie c h n ie d otyk a o f ia r y m ojej" / Kpł 7 , 1 9 . 2 i / . Mówi bowiem Pismo: "W szelki mąż spożyw ający m ięso o f i a r n i c z e ' - n i e c z y s t o ś ć je g o na n ie g o - n ie c h z g i n i e d u sza t a z ludu mego" /%pł 7 , 2 0 / . Ko­ s t e r o ! Kim kolwiek j e s t e ś , a nazywasz s i ę c h r z e ś c ija n in e m , n ie j e s t e ś nim , albowiem twoim u d zia łem j e s t ś w ia t . N ie m ożesz t e ż być w p r z y ja ź n i z C hrystusem , sk o ro j e s t e ś p r z y ja c ie le m n i e ­ p r z y j a c i e l a C h r y stu sa .

9 . Doprawdy, ja k a ż to g łu p o ta k o ste r ó w , o w ie r n i, k t ó ­ rzy s z a l e j ą i w n ie n a w istn y c h g ło s a c h k r z y w o p r z y się g a ją ,b o z a ś l e p i ł y ic h c ie m n o śc i s z a ta n a , o k ła d a ją s i ę nawzajem k u ła ­ kam i, z ł o r z e c z ą , z a k lin a j ą s i ę i na oczach obecnych hańbą okry­ w ają p o ch o d z e n ie r o d z ic ó w . Ł oskot k o s te k d och od zi aż na u l i c ę . N ie s z c z ę ś n ik ś p ie s z y s i ę do u tr a ty o d z ie d z ic z o n e g o m ajątku i nawet n ie z d a je s o b ie spraw y, ja k ą szkodę s o b ie w yrządza, k ie d y z a p r z e d a je s i ę g rze w k o ś c i . Na domiar z łe g o im c z ę ś c i e j d a je s i ę j e j z w y o ię ż y ó , tym za podszeptem s z a ta n a n a b ie r a j e s z

-- 242

oze w ię k sz e g o anim uszu do t e j zgubnej g r y . O gro n io s ą c a r u in ę d ia t y c h , co j ą u p ra w ia ją , o nam iętna zabawo p r z y n o sz ą c a n ie b ogactw o, l e c z n a g o ść i n ie d o s t a t e k . O ręko sam obójoza, o r ę ­ ko w ystęp n a, k tó r a po wygranej n ie u s t ą j o , a le i po s t r a t a c h

od gry n ie o d s tę p u je . C h r z e ś c ija n in g r a ją c y w k o ś c i k a la swo­ j ą r ę k ę , bo przed w izerunkiem w ynalazcy s k ła d a o f i a r ę s z a ta n o ­ w i. D la te g o Pan zagniew any na to mówi: "Nie w y c ią g a j c ie rąk sw o ich n ie s p r a w ie d liw ie i n ie d r a ż n ij o io m nie, bo n ie pozw olę wam d łu g o trw ać na z ie m i" . I znowu: " C o fn ijc ie r ę c e w asze od n ie s p r a w ie d liw e g o

i

ta"

G. św .P aw eł n a m ie stn ik ie m C h rystu sa?

1 0 . Jednakże aby za p r z e s tę p s tw o wobeo Boga n ie b y ło żąd­ n e j wymówki i aby n ik t n ie l i c z y ł na p r z e b a o z e n ie i d arow an ie, Pan mówi w E w a n g e lii: " J e ż e li k t o ś wypowie b lu ź n ie r s tw o przeciw Synowi C złow ieczem u , b ę d z ie mu o d p u szo zo n e, a t o l i k to z g r z e s z y p r z e c iw Duchowi^ Św iętem u, n ie b ę d z ie mu odpuszczone a n i t u ani w p rzy szły m w ieku" /Mt 1 2 ,3 2 / . A prorok znowu mówi: " J e ż e li uchybi i z g r z e s z y mąż p rzeoiw m ężowi, b ę d z ie za n ie g o m odlitw a do Boga, a le j e ś l i z g r z e s z y p rzeciw Bogu, k to s i ę zań b ę d z ie m o d lił? " / i Sm 2 , 2 5 / . I b ło g o sła w io n y a p o s t o ł P aw eł, n a m ie stn ik i z a s t ę p c a C h r y stu sa , mający p ie c z ę nad K o śc io łe m , p od aje i mó­

w i: "Wy j e s t e ś c i e ś w ią t y n ią Boga 1 C hrystu s w was m ie sz k a . J e ś l i k to ś ś w ią ty n ię Boga n a r u sz y , te g o z n is z c z y Bóg" / i Kor 3 ,

1 6 - 1 7 /. I znowu Pan w sw ej E w a n g e lii w yrzeka s i ę g r z e sz n ik ó w i k a r c i ic h : " O dejdźcie ode mnie wy, k tó r z y o z y n lc ie n ie s p r a w ie d llw o ś ó ; nigdy was n ie znałem" /Mt 7 , 2 3 / . A Jan a p o s t o ł mówi: "Każdy, k to g r z e s z y , n ie j e s t z Boga, l e c z z d i a b ł a , a w i e c i e , że po to p r z y jd z ie Syn B oży, aby z n is z c z y ć synów d ia b ła " / i J 3 , 8 / .

H. F i l i p i k a p r z e c iw kosterom

J e ś l i t y , będąc c h r z e ś c ija n in e m , j e s t e ś k o s t e r ą , j e s t e ś tym samym wrogiem swego d z ie d z ic t w a . Kimkolwiek j e s t e ś , o d s tą p n ie s z c z ę s n y od te g o s z a le ń s tw a ! D la c z e g o r z u c a sz s i ę d o b r o w o

l-n ie w s i d ł a ś m ie r c i z k o r z y ś c ią d la d ia b ła ? D la czeg o t r a c i s z sw o je m ie n ie i bogactwo w n ie s ły c h a n ie brudnym h a z a r d z ie ? D la ­ c z e g o wpadasz w s i d ł a ś w ia t a , aby razem ze św iatem być s ą d z o ­ nym? D la c z e g o g r z e s z y s z chw aląo i g r a t u lu j ą o p r z e c iw n ik o w i, z którym b ę d z ie s z bezwarunkowo ukarany?

i i . Bądź w ię c c h r z e ś c ija n in e m , a n ie h a z a r d z is t ą , a p i e ­ n iąd zu sw o je r z u ć na s t ó ł P a ń s k i, p r z y którym C h rystu s z a s i a ­ d a , a n io ło w ie s p o g lą d a j ą , m ęczennicy s ą o b e c n i. M ajątok sw ó j, k tó r y b y ś zapewne s t r a c i ł w d z i k i e j n a m ię tn o ś c i, rozd aj ubogim; bogactw a sw o je p ow ierz C h r y stu so w i, k tó r y wygrywa, w y tc h n ie n ia szu k aj ja k o s łu g a razem z Panem, p i l n i e z a jm ij s i ę sprawami Bo­ żym i, n a śla d u j p o stę p o w a n ie Pana, k tó r y n ie t r a c i , l e c z r a c z e j z y s k u j e . Z a p r z e sta ń ty c h s z a lo ń c z y c h o b yczajów , poskrom ij w io - dąoą c i ę ku p r z e p a ś c i n iep r a w o ść s w o ją . Rozrywką tw o ją n ie c h b ę ­ d z i e o o d z ie n n e obcow anie z u b o g im i, a wdowami zajm uj s i ę c z ę s t o . M ajątek swój i w s z e lk ie p rzed m ioty luksusow e p r zezn a cz na po­ tr z e b y K o ś c io ła ; z ł o t o , sr e b r o i p ie n ią d z e z ł ó ż w sk a r b n ic a c h n i e b i e s k i o h . P o s ia d ło ś ć i w i l l e p r z e n ie ś spraw iedliw ym rozp o­ rząd zen iem do r a j u , aby darowano c i g r z e c h y . Oddawaj s i ę bez przerwy jałmużnom i m odlitwom . N ie g r a j w k o ś c i , bo t a zabawa j e s t sz k o d liw a i j e s t grzechem n ie ś m ie r te ln y m , bo panuje tu nierozum przy braku r e f l e k s j i , bo n ie ma tu prawdy, t y lk o c a ły łań cu ch *^ kłam stw . O d e tn ij w ięc sw oją ręk ę i odwróć od te g o s e r c a sw o jo , r o z p r o sz c ie m n o śc i n i e p r z y j a c i e l a z oczu sw oich i o c z y ś ć r ę k ę sw oją od o f i a r s z a ta n a . %erwij z tym i w a riack im i o b y c z a ja m i, bądź konsekwentnym c h r z e ś c ija n in e m , bądź sp r a w ie ­ dliwym i przew idującym w ood zien n yoh c z y n n o śc ia c h zarówno wo­ bec s i e b i e , ja k i sw ojego ż y c i a . U ciekaj przed p r z e śla d u ją c y m c i ę szatan em , u c ie k a j p rzed g r ą hazardową ja k o wrogiem tw ojego m ajątk u . S ta r a j s i ę o m ądrość, naukę c z e r p z w ypow iedzi ewan­ g e l i c z n y c h , w y c ią g a j o z y s t e r ę c e do C h r y stu sa , abyś mógł z a s ł u ­ ż y ć na n ie b o z Panem. Na k o s tk ę j u ż w o g ó le n ie spoglądaj.A m en. - ______________________ T łu m .A n d rz e j B o b er S J

15 Mandra, wyraz g r e c k i p r z e s z c z e p io n y b ez zmian do ł a c i n y , o zn a cza s t a j n i ę , o b o r ę , o w c z a r n ię , i o g ó ln ie s k u p is k o , z b io r o w is k o . W z n a o z e n iu m etaforycznym ozn acza k o s z a r y , a w c z a sa c h b iz a n t y j s k ic h b y ł synonimom k la s z t o r u /" p o m ie sz ­ c z e n ie duchownych tr z ó d " /; s tą d t e ż w y sz ła nazwa p r z e ło ż o ­ nego k la s z t o r n e g o na W sch od zie; a r c h im a n d r ite s .