Na podstawie zebranego materiału na temat języka polskiego w duszpasterstwie wrocławskiej diecezji dochodzimy do następu­

sie. Świadectwa te znajdują się w wizytacjach parafialnych i szkol­

nych w sprawozdaniach, przesyłanych do Stolicy Apostolskiej w li­

stach pasterskich wrocławskich biskupów, w schematyzmach die­

cezjalnych, w ustawach najnowszych synodów i w programach studiów teologicznych.

Na podstawie zebranego materiału na temat języka polskiego w duszpasterstwie wrocławskiej diecezji dochodzimy do następu­

jących wniosków:

1) Kościół zdołał zachować przez długie wieki mimo licznych presji język polski w kaznodziejstwie, religijnej pieśni i innych czynnościach duszpasterskich, zwłaszcza w administracji sakra­

mentów i katechizacji;

2) Germanizacja była głównie dziełem panujących rządów na Śląsku i powolne ograniczanie polskiego języka w duszpaster­

stwie wypływało z państwowego nacisku na duchowieństwo.

3) Rola jednostek spośród duchowieństwa, biorących wydat­

niejszy udział w akcji germanizacyjnej, nie może osłabiać zasad­

niczej linii Kościoła w samoobronie przed naporem niemczyzny.

Ks. BOLESŁAW K UM OR

ORGANIZACJA TE RYTO RIALN A DIECEZJI KIELECKIEJ

Celem niniejszej pracy jest przedstawienie zmian w historycznej geografii kościelnej diecezji kieleckiej. Największą uwagę poświę­

cono samej diecezji, genezie jej powstania, kasaty i wznowienia, przy czym szczególnie dokładnie omówiono zmiany terytorialne w stanie jej posiadania. Na dalszym nieco planie uwzględniono również sieć dekanalną i parafialną diecezji; te jednak zagadnienia zostały ujęte nieco ogólniej. Pod względem czasowym praca obej­

muje lata 1805— 1958; górną jej granicę stanowi pierwsza erekcja diecezji, zaś dolną wydanie ostatniego przeglądu statystycznego die­

cezji w r. 1958. Granica zatem dolna posiada charakter umowny.

Ze względu na to, że diecezja kielecka nie posiadała dotychczas prawie żadnego opracowania naukowego !, publikacja niniejszej pracy jest jak najbardziej usprawiedliwiona.

1. S P R A W Y O R G A N IZA C Y JN E K O ŚCIO ŁA ŁACIŃSKIEGO NA ZIEM IACH TR ZECIEG O ZA B O R U A U ST R IA C K IE G O (1 .9 3 — 1803)

Jeszcze w czasie w ojny insurekcyjnej, kierow anej przez Tadeusza K oś­

ciuszkę, i w obliczu klęski powstania n arodow ego Austria zawarła 3 stycznia 1795 r. z R osją traktat rozbiorow y co do podziału resztek ziem polskich. D. 24 października tegoż roku pod obny traktat podpisały z Rosją Prusy. Na m ocy

•styczniowego traktatu Austria zagarnęła maksimum swych żądań tery to­

rialnych tj. w ojew . sandom ierskie, lubelskie, praw ie całe w ojew . krakow skie, a nadto część w ojew ództw m azow ieckiego, podlaskiego, brzesko-litew skiego i ziem i chełm skiej — łącznie 47 100 km 2 i ok. 1 500 000 ludności. Granice now onabytych terenów biegły od K rakow a (p o stronie A u strii), rzekam i Pilicą,

1 O diecezji k ieleck iej pisali: W ł. S i e r a k o w s k i , K ieleck a d iecezja , [w :] E ncyklopedia kościelna N ow odw orskiego, Warszawa 1877, t. 10 s. 326— 327;

d z . S o k o ł o w s k i , B iskupstw o k ie le c k ie , [w :] Podręczna en cykloped ia k o ­ ścielna, Warszawa 1910 t. 21/22 s. 90— 91; D iecezja kielecka . Przegląd D iece­

zjalny (K ie le ck i). R. 3 : 1913, nr 12 s. 178— 182; R. 4 : 1914, nr 1 s. 4— 9;

nr 2 s. 19— 23; Ks. J. Z d a n o w s k i , Zarys d ziejów d iecezji k ie le c k ie j, [w :]

Synodus dioecesana Kielcensis. K ielce 1927 s. 3— 17. Odl.

W i s łą i B u g i e m ; w N i e m i r o w i e n a P o d l a s i u s p o t k a ł y si ę g r a n i c e t r z e c h z a ­ b o r c ó w 2.

P o d w z g l ę d e m k o ś c i e l n y m a n e k t o w a n e p r z e z A u s t r i ę t e r e n y o b e j m o w a ł y c a ł ą d i e c e z j ę k r a k o w s k ą o p r ó c z t r z e c h d e k a n a t ó w : p i l e c k i e g o , s i e w i e r s k i e g o i c z ę s t o c h o w s k i e g o , k t ó r e d o s t a ł y si ę p o d p a n o w a n i e P r u s , c a ł ą d i e c e z j ę c h e ł m - s k ą o p r ó c z d e k a n a t u l u b o m e l s k i e g o , p o z o s t a ł e g o p o s t r o n i e z a b o r u r o s y j s k i e g o , a n a d t o z a r c h i d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j a r c h i d i a k o n a t k u r z e l o w s k i z 6 d e k a n a ­ t a m i i 8 4 p a r a f i a m i , c zę ść a r c h i d i a k o n a t u w a r s z a w s k i e g o z d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j z 3 7 p a r a f i a m i , c z ę ś ć d i e c e z j i ł u c k i e j z 4 7 p a r a f i a m i i c z ę ś ć d i e c e z j i p ł o c k i e j z 19 p a r a f i a m i 8.

Z d z i e l n i c y t e j u t w o r z o n o n o w ą p r o w i n c j ę p o d n a z w ą N o w e j G a l i c j i , z w a ­ n e j t e ż G a l i c j ą Z a c h o d n i ą ze s t o l i c ą w K r a k o w i e , p r z y c z y m p o d z i a ł a d m i n i ­ s t r a c y j n y k r a j u n a c y r k u ł y d o s t o s o w a n o d o s t r u k t u r y o r g a n i z a c y j n e j z i e m z a ­ b o r u p i e r w s z e g o . W r. 18 03 o b y d w i e G a l i c j e p o ł ą c z o n o w j e d n ą p r o w i n c j ę . L ic z y ł y o n e w ó w c z a s 132 ty s. k m 2 o b s z a r u i 3 9 0 0 t y s. l u d n o ś c i 4. W e d ł u g w s p ó ł ­ c z e s n e j a n o n i m o w e j i n f o r m a c j i n a t e r e n i e t r z e c i e g o z a b o r u a u s t r i a c k i e g o m i a ł o się z n a j d o w a ć ł ą c z n i e 7 7 0 p a r a f i i ł a c i ń s k i c h i 1 0 2 8 5 4 9 k a t o l i k ó w 5.

N i e b a w e m r z ą d y z a b o r c z e p r z y s t ą p i ł y d o u p o r z ą d k o w a n i a o r g a n i z a c j i k o ­ ś c i e l n e j n a z a b r a n y c h z i e m i a c h . J a k o n a c z e l n ą z a s a d ę p r z y j ę t o , że ż a d e n z b i ­ s k u p ó w z a k o r d o n o w y c h n i e m o ż e p e ł n i ć j u r y s d y k c j i k o ś c i e l n e j n a d w i e r n y m i i n n e g o z a b o r u , b y w t e n s p o s ó b z l i k w i d o w a ć d a w n ą o r g a n i z a c j ę k o ś c i e l n ą , p o ­ s i a d a j ą c ą t r a d y c j e p o l s k i e . W t e n s p o s ó b s t r a c i ł b i s k u p k r a k o w s k i j e s z c z e w r. 1 7 9 8 j u r y s d y k c j ę k o ś c i e l n ą n a d „ N o w y m Ś ląs k iem * ’, g d z i e i s t n i a ł y 3 d e k a ­ n a t y : s i e w i e r s k i , p i l i c k i i c z ę s t o c h o w s k i z 4 8 p a r a f i a m i , d l a k t ó r y c h u t w o r z o n o

„ K o m i s a r i a t s i e w i e r s k i ” , w c i e l o n y n a s t ę p n i e n a m o c y b r e w e p a p . P i u s a V I I z 9 w r z e ś n i a 18 00 r. d o d i e c e z j i w r o c ł a w s k i e j 6. R ó w n o c z e ś n i e n a ż ą d a n i e R o s j i b i s k u p c h e ł m s k i W o j c i e c h S k a r s z e w s k i e r y g o w a ł 2 8 I X 179 5 r. o f i c j a l a t r a t - n e ń s k i d l a d e k a n a t u l u b o m e l s k i e g o w c z ę ś c i z a b u ż a ń s k i e j (9 p a r a f i i ) i p o w i e ­ r z y ł j u r y s d y k c j ę n a d n i m k s. M i k o ł a j o w i F a l i s z e w s k i e m u , k a n t o r o w i k a p i t u ł y ł u c k i e j , a n i e c o p ó ź n i e j 11 V 1796 r. b i s k u p o w i k i j o w s k i e m u K a s p r o w i Cieci-

2 S t. H e r b s t , T r ze c i ro zb ió r i lik w id a c ja p a ń stw a p o lsk ie g o, [ w : ] H i s t o ­ r i a P o l s k i . R e d . T . M e n t e u f f e l . T . 2 , cz. 1 ( 1764 — 1 7 9 5 ) , W a r s z a w a 1 9 5 8 s.

361 n . ; Z. K a c z m a r c z y k , B. L e ś n o d o r s k i , H isto ria p a ń stw a i p raw a P o lski o d p o ło w y X V w. do r. 1795, W a r s z a w a 1 9 5 7 s. 376 .

3 K s . B. K u m o r , O rganizacja te ry to ria ln a K o ścio ła ła ciń skieg o na zie- m iach p o lsk ic h ( m a s z y n o p i s ) , r o z d z . 2.

4 S. K i e n i e w i c z , R zą d y a u stria c k ie w G a licji [ w : ] H i s t o r i a P o l s k i , t. 2 , cz. 2, s. 62.

5 A D L ( A r c h i w u m D i e c e z j a l n e w L u b l i n i e ) n r 163 V i s i t a t i o . . . , s. 1763.

6 A A P o z n . ( A r c h i w u m A r c h i d i e c e z j a l n e w P o z n a n i u ) n r O A 20 8 7 A c t a c o r r e s p o n d e n t i a e c u m S. S e d e A p o s t o l i c a e j u s q u e o f f i c i a l i b u s , k . 13 7 a ( I n f o r ­ m a c j e w R e l a t i o s t a t u s a r c h i d i o e c e s i s G n e s n e n s i s e x a n . 1 8 1 0 ) ; J . J u n g n i t z, D ie G ren zen des B resla u er B is tu m s, [ w : ] D a r s t e l l u n g e n u n d Q u e l l e n z u r sc h le- s i c h e n G e s c h i c h t e . B d . 3 W r o c ł a w 19 0 7 s. 11; k s. M. P ę c k o w s k i. J ó z e f O lech o icski a rc h id ia k o n k r a k o w s k i, K r a k ó w 1 9 2 6 s. 171 n . ; J . K n o s s a 1 a, Das D eka n a t B e u th e n O IS in se in em sch lesisch en T e il, K a t o w i c e 193 5 s. 3 0 5 ; ks. B. K u m o r , Do d zie jó w d ie c e zji ta rn o w sk ie j, N a s z a P r z e s z ł o ś ć . T. 12 : 1960>

s. 292.

s z e w s k i e m u W r a m a c h r e o r g a n i z a c j i K o ś c i o ł a ł a c i ń s k i e g o n a t e r e n a c h w ł ą ­ c z o n y c h w 2 i 3 z a b o r z e <lo R o s j i d e l e g a t a p o s t o l s k i W a w r z y n i e c L i t t a d e k r e ­ t e m D e a p o sto lica e p o te s ta lis p le n itu d in e z d n i a 8 V I I 17 9 8 r. w ł ą c z y ł o f i c j a ­ l a t r a t n e ń s k i d o d i e c e z j i ł u c k i e j , c o n a s t ę p n i e p o t w i e r d z i ł p a p . P i u s V I b u l l ą M a x im u m u n tlią u e p ressi c ą la m ita tib u s z d n i a 15 X I 17 9 8 r . 8.

N i e b a w e m i „ a r c y k a t o l i c k i ” d o m h a b s b u r s k i w s t ą p i ł n a d r o g ę p r o t e s t a n c k i c h P r u s i p r a w o s ł a w n e j R o s ji. Z e w z g l ę d u n a u s t a w i c z n e w o j n y p r o w a d z o n e z F r a n c j ą i n i e j a s n ą s y t u a c j ą S t o l i c y A p o s t o l s k i e j , r ó w n i e ż i A u s t r i a n a w ł a s n ą r ę k ę z a b r o n i ł a s p e ł n i a n i a j u r y s d y k c j i k o ś c i e l n e j a r c y b i s k u p o w i g n i e ź n i e ń s k i e m u , o r a z b i s k u p o m p o z n a ń s k i e m u , p ł o c k i e m u i ł u c k i e m u j a k o „ b i s k u p o m z a g r a ­ n i c z n y m ” n a t e r e n a c h o b j ę t y c h k o r d o n e m z a b o r u a u s t r i a c k i e g o .

C z ę ś c i ą d i e c e z j i ł u c k i e j z r e z y d e n c j ą b i s k u p ó w ł u c k i c h J a n o w e m n a P o d ­ l a s i u i 47 p a r a f i a m i z a r z ą d z a ł d o s w o je j ś m i e r c i b i s k u p ł u c k i A d a m N a r u s z e ­ w i c z (6 V I I 1 7 9 6 ) , k t ó r y j e d n a k ż e m u s i a ł si ę z r z e c j u r y s d y k c j i t a k w „ r o s y j ­ s k i e j ” c z ę ś c i d i e c e z j i 9, j a k i w p r u s k i e j , g d z i e n a r o z k a z B e r l i n a p r z e j ą ł j u ­ r y s d y k c j ę k o ś c i e l n ą t a m q u a m v i c i n i o r j e s z c z e w r. 1 7 9 7 b i s k u p p ł o c k i , K r z y s z ­ t o f H i l a r y S z e m b e k 10. P o j e g o ś m i e r c i 13 V I I 17 9 6 r. k a n o n i c y łu c c y , p r z e ­ b y w a j ą c y p o s t r o n i e p r u s k i e g o i a u s t r i a c k i e g o z a b o r u w y b r a l i n a a d m i n i s t r a ­ t o r a d i e c e z j i ks. T o m a s z a H a l y b u t o w i c z a , k a n o n i k a ł u c k i e g o . D. 17 V I I t e g o ż r o k u ks. H a l y b u t o w i c z z w r ó c i ł si ę p o z a t w i e r d z e n i e n a t e n u r z ą d d o a r c y ­ b i s k u p a g n i e ź n i e ń s k i e g o I g n a c e g o K r a s i c k i e g o , j a k o sw e g o m e t r o p o l i t y , p o n i e ­ w a ż u z n a ł s w ó j w y b ó r za n i e w a ż n y . K r a s i c k i u n i e w a ż n i ł a k t e l e k c j i , a l e d o ­ k u m e n t e m z d n i a 25 V I I 1796 r. m o c ą p r a w p r z y s ł u g u j ą c y c h m u j a k o m e t r o ­ p o l i c i e u s t a n o w i ł ks. T. H a l y b u t o w i c z a a d m i n i s t r a t o r e m d i e c e z j i ł u c k i e j 1!.

W t e n s p o s ó b p o w s t a ł a o d r ę b n a d l a a u s t r i a c k i e g o z a b o r u . . a d m i n i s t r a c j a ” d i e ­ c e z j i ł u c k i e j , k t ó r e j n i e b a w e m ze w z g l ę d u n a n o w ą o r g a n i z a c j ę p o l i t y c z n e j

7 A D L n r 17 0 P r o t h o c c o l l o n a c t o r u m c u r i a e e p i s c o p a l i s e p i s c o p i H e l m e n - sis e t L u b l i n e n s i s 17 91— 1802, s. 4 3 5 — 4 4 0 , 4 7 5 ^ 1 7 7 , 5 0 5 — 506 .

8 A k t y i g ra m o ty o u stro istw i u sp ra w le n ij R im s k o -k a to lic z e s k o i C erkw i w im p e rii R o ssijsko i i C arstw e p o lsk o m, P e t e r s b u r g 184 9 s. 8 0 — 8 5 , 12 5— 132.

9 K o re sp o n d e n c ja A d a m a N a ru sze w ic za 1762—1796. W y d . J . P 1 a 11. W r o ­ c ł a w 195 9 n r 4 1 4 s. 4 9 3 — N a r u s z e w i c z d o S t a n i s ł a w a A u g u s t a „ C z ę ś ć d i e c e z j i na P o d l a s i u , m a j ą c a w so b i e o k o ł o 3 0 p a r a f i a l n y c h k o ś c i o ł ó w p o p r a w i e s t r o ­ n i e B u g u o p a n o w a l i P r u s a c y . C z ę ść d r u g ą t e j ż e p o s t r o n i e r z e k i o b j ę ł a R o s ja ..., w L i t w i e i n a P o d l a s i u l e ż ą c y m i p o l e w e j s t r o n i e B u g u z k o ś c i o ł a m i p a r a f i a l ­ n y m i w i ę c e j n iż 5 0 d o s t a ł się c e s a r s k i m ( A u s t r i i ) . . . w r o s y j s k i m n a W o ł y n i u j u ż m i p r z e z u k a z o d j ę t o j u r y s d y k c j ę d u c h o w n ą p r z e d d w o m a m i e s i ą c a m i z p r z y c z y n y j a k o b y m m i a ł m o j ą r e z y d e n c j ę e x t r a i m p e r i u m ” .

10 A D P ł o c . ( A r c h i w u m D i e c e z j a l n e w P ł o c k u ) n r 103 A c t a g r a t i o s a a n n o - r u m 17 96 — 1 79 8, s. 2 9 6 — 3 01, 334— 338. J u ż p o d d n i e m 9 I 17 9 7 r. b p p ł o c k i S z e m b e k o b s a d z i ł b e n e f i c j a k o ś c i e l n e w B i a ł y m s t o k u i W y s y l k o w i e n a t e r e n i e d i e c e z j i ł u c k i e j . ( T a m ż e , s. 2 3 0 ) .

11 A A G n i e z . ( A r c h i w u m A r c h i d i e c e z j a l n e w G n i e ź n i e ) n r D. 6. A c t a p o s t - c u r i a l i a . . . I g n a t i i K r a s i c k i a r c h i e p i s c o p i G n e s n e n s i s 1 7 9 5 / 9 9 , s. 9 9 — 1 0 4 — . . T h o m a m H a l y b u t o w i c z . . . i n v i c a r i u m g e n e r a ł e m e t a d m i n i s t r a t o r e m d i c t i e p i- s c o p a t u a e t d i o e c e s i s L u c e o r i e n s i s ac B r e s t e n s i s t a m i n s p i r u t u a l i b u s , q u a m in t e m p o r a l i h u s a u t h o r i t a t e N o s t r a a r c h i e p i s c o p a l i m e t r o p o l i t a n a ... d e p u t a m u s ” . P o r . ks. J . K o r y t k o w s k i , A r c y b is k u p i, p ry m a so w ie i m e tr o p o lic i g n i e ź ­ n i e ń s c y o d 1000 r. aż do 1821, P o z n a ń 189 2 t. 5 s. 2 4 3 — 244.

a d m i n i s t r a c j i k r a j u d e l e g o w a ł j u r y s d y k c j ę n a p a r a f i ę S i e d l c e b i s k u p c h e ł m s k i W o j c i e c h S k a r s z e w s k i (20 V I 1 7 9 9 ) 12. T e n ż e b i s k u p p o d p r e s j ą w ł a d z p o l i ­ t y c z n y c h „ o d s t ą p i ł ” p a r a f i ę W a r g o c i n b i s k u p o w i k r a k o w s k i e m u F . T u r s k i e m u ze w z g l ę d u n a t o , że z o s t a ł a o n a o b j ę t a g r a n i c a m i c y r k u ł u r a d o m s k i e g o 13.

26 V I 18 03 r. z g o d n i e z z a r z ą d z e n i e m g u b e r n i o m p a r a f i a w r ó c i ł a z p o w r o t e m d o d i e c e z j i c h e ł m s k i e j , a b i s k u p S k a r s z e w s k i p r z y d z i e l i ł j ą d o d e k a n a t u stę- ż y c k i e g o 14.

P o z o s t a j ą c e w g r a n i c a c h z a b o r u a u s t r i a c k i e g o 3 d e k a n a t y d i e c e z j i p ł o c k i e j ( k a m i e ń c z y k o w s k i , s t a n i s ł a w o w i e c k i i r a d z y m i n s k i ) z 19 p a r a f i a m i p o z o s t a ł y d o p o ł o w y 17 97 r. p o d b e z p o ś r e d n i m z a r z ą d e m o r d y n a r i u s z a p ł o c k i e g o ; je s z c z e 4 V 17 97 b p p ł o c k i K . H . S z e m b e k n a p o l e c e n i e w ł a d z p o l i t y c z n y c h a u s t r i a c ­ k i c h p r z y s t o s o w u j e p o d z i a ł a d m i n i s t r a c y j n y cz ę ś c i d i e c e z j i p ł o c k i e j d o g r a n i c a d m i n i s t r a c j i p a ń s t w o w e j , o r a z w y z n a c z a n o w e g r a n i c e p a r a f i o m w r e j o n i e R a ­ d z y m i n a , D ą b r o w y , K a m i e ń c z y k a i S ą d o w n ą 15. T y m c z a s e m j u ż 19 X I 1 7 91 r.

i s t n i e j e n a t y c h t e r e n a c h o f i c j a l a t g e n e r a l n y d l a „ a u s t r i a c k i e j cz ę śc i d i e c e z j i p ł o c k i e j , n a c z e l e k t ó r e g o s t o i ks. I g n a c y O b r ę b s k i , d z i e k a n w K a m i e ń c z y k u B li ż sz e s z c z e g ó ł y , d o t y c z ą c e o f i c j a l a t u k a m i e ń c z y k o w s k i e g o , n i e są z n a n e . ^ ia- d o m o t y l k o , że p a p . P i u s V I I b u l l ą Q uern a d m o d u m R o m a n o ru m P o n tific u m z 23 I X 18 05 r. w c i e l i ł go w r a z z c z ę ś c i ą d i e c e z j i ł u c k i e j d o n o w o e r y g o w a n e j d i e c e z j i l u b e l s k i e j 17.

„ G a l i c y j s k ą ” c z ę ś ć d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j p o d z i e l o n o z g o d n i e z z a l e c e n i e m k r a k o w s k i e g o g u b e r n i u m n a d w i e c z ę ś c i ; je s z c z e 11 \ 1797 r. b p p o z n a ń s k i I g n a c y R a c z y ń s k i d e l e g o w a ł j u r y s d y k c j ę b i s k u p o w i c h e ł m s k i e m u S k a r s z e w s k i e m u n a p a r a f i ę Ł a s k a r z e w , p r z y n a l e ż n ą d o t ą d d o a r c h i d i a k o n a t u w a r s z a w s k i e g o w d i e c e z j i p o z n a ń s k i e j 18, p o d c z a s g d y d l a p o z o s t a ł e j c zę ści , o b e j m u j ą c e j 36 p a r a f i i , u t w o r z y ł t e n ż e b i s k u p o f i c j a l a t w G a r w o l i n i e o c h a r a k t e r z e g e n e r a l ­ n y m 19. P o d k o n i e c r. 1799 p o d o b n ą j u r y s d y k c j ę n a t e r e n y o f i c j a l a t u g a r w o l i ń - s k i e g o d e l e g o w a ł p o d w p ł y w e m w ł a d z a u s t r i a c k i c h b p R a c z y ń s k i a r d y n a r i u -

12 AD L n r 171 P ro tlio c o llo n , s. 6 9 7 — 701.

13 T am że — „C um d e c re tu m sit ecclesiam p a ro c h ia le m in W arg o cin dioece- sis n o s tra e in fu tu ru m ad ieci c ircu lo R a d o m ien si... (d a le j p ro si b isk u p a k r a ­ kow skiego) ... q u a te n u s h u ju s ecclesiae W arg o cin en sis d ioecesis n o s tra e ad m in i- s tra tio n e m in se su scip e re v e lit eu m q u e in fin em d o n ec, a lite r p ro v isu m f u e rit .

14 ADL n r 171 P ro th o c o llo n , s. 18 n.

15 A D Płoc. n r 103 A cta g ra tio sa , s. 362 n.

16 T am że, s. 502— 505.

17 R u lla rii R o m a n i C o n tin u a tio (BRC) ... quas co lle g it A. A. B a r b e r i*

R om ae 1846 t. 13 s. 377.

18 ADL n r 17 0 P ro th o c o llo n , s. 69 0—691.

19 A A P ozn. E x p e d itio n e s c a n c e lla ria e cu ria e e p isco p a lis P o sn an ie n sis, v o |.

23 (1800), n r 76. B isk u p R aczy ń sk i do O lechow skiego. „ Q u am e tsi p r o p te r p u b li- cas re ru m c irc u m s ta n tia s in illa p a rte dio ecesis n o stra e P o sn an ie n sis, q u ae m R egno G aliciae O c citlcn talis ad p ra ese n s c o n sistit, ab a liq u o te m p o re pecu lia- rem o fficiale m n o s tru m cum f a c u lta tib u s n e ce ssa riis ad ex erc en d a m ib id em no m in e n o s tri ju ris d ic tio n e m s p iritu a le m c o n s titu e rim u s ” . P o r. A A P ozn. A cta e p isco p a lia , vol. 4 6 (1794— 1799), n r 79.

s z o w i k r a k o w s k i e m u F . T u r s k i e m u 20, a p o j e g o ś m i e r c i (31 I I I 1800) a d m i n i ­ s t r a t o r o w i d i e c e z j i k r a k o w s k i e j J . O l e c h o w s k i e m u (3 V 1 8 0 0 ) s l . 21 X I I 1800 r.

g u b e r n i u m k r a k o w s k i e z g o d z i ł o się , b y o f i c j a ł g a r w o l i ń s k i h y l w y n a g r a d z a n y z d ó b r m e n s y b i s k u p s t w a k r a k o w s k i e g o 22. O s t a t e c z n i e 23 I X 1805 r. t e r e n y t e z o s t a ł y i n k o r p o r o w a n e d o d i e c e z j i l u b e l s k i e j 23.

P r z y p a d ł a w 3 r o z b i o r z e A u s t r i i c z ę ś ć a r c h i d i e c e z j i g n i e ź n i e ń s k i e j tj. a r c h i ­ d i a k o n a t k u r z e l o w s k i z 6 d e k a n a t a m i i 8 4 p a r a f i a m i , p o d l e g a ł a j e s z c z e d o 17 98 r. b e z p o ś r e d n i o a r c y b i s k u p o w i g n i e ź n i e ń s k i e m u , k t ó r y ze s w e j s t r o n y s p e ł n i a ł j u r y s d y k c j ę za p o ś r e d n i c t w e m d w ó c h o f i c j a l a t ó w o k r ę g o w y c h w Ki i- r z e l o w i e i S k r z y ń s k u . I t u n a ż ą d a n i e w ł a d z a u s t r i a c k i c h d o s z ł o s z y b k o d o z m i a n . 8 % 1 7 9 8 r. a b p I g n a c y K r a s i c k i p o w o ł a ł d o ż y c ia d l a t y c h t e r e n ó w o f i c j a l a t g e n e r a l n y z s i e d z i b ą w K u r z e l o w i e , p o w i e r z a j ą c j u r y s d y k c j ę n a d n i ą ks. F r a n c i s z k o w i J a n o w i Z d z i e c h o w i c z o w i , k a n o n i k o w i k o l e g i a t y k u r z e l o w s k i e j i d o t y c h c z a s o w e m u o f i c j a ł o w i o k r ę g o w e m u w K u r z e l o w i e . R ó w n o c z e ś n i e zo s t a ł y z n i e s i o n e o b y d w a o f i c j a l a t y o k r ę g o w e w K u r z e l o w i e i S k r z y ń s k u 24. T a k i e

” A K M K ( A r c h i w u m K u r i i M e t r o p o l i t a l n e j w K r a k o w i e ) P r o t h o c o l l o n e x h i b i t o r u m 1799. n r 6 3 8 —- e p i s c o p u s P o s n a n i e n s i s j u r i s d i c t i o n e m e x e r c e n d a m m i t t i t e p i s c o p o C r a c o v i e n s i in p a r t e s d i o e c e s i s in C a l i c i a ; p o r ks. J . P ę c- k o w s k i, tlz. cyt., s. 172.

21 A A P o z n . E x p e d i t i o n e s c a n c e l l a r i a e , v o l. 23 ( 1 8 0 0 ) , n r 7 6 R a c z y ń s k i d o O l e c h o w s k i e g o — „ . . . a n i m a d v e r t e n t e s u n i v e r s u m c l e r u m a c p o p u l u m d i c t a e p a r - tis ( d i o e c e s i s ) e j u s m o d i r e g i m i n i , gu b j u r i s d i c t i o n e ac p a s t o r a l i s c u r a , a l t e r i u s d i o e c e s i s i i m u l t a n e a , c u m e o d e m o m n i n o p r a e e x i s t a t , s u b i e c t u m esse ... , i d e o i l l u s t r i s s i m a m a c r e v e r e n d i s s i m a m f r a t e r n i t a t e m v e s t r a m . q u a a d m i n i s t r a t o r e m e p i s c o p a t u s s u b u n o e o d e m q u e c u m e a d e m p a r t e r e g i m i n i v i v e n t e m . p e r h u - m a u i t e r e x p o s t u l a m u s . . . , q u a t e n u s h u j u s c e p a r t i s d i o e c e s i s n o s t r a e a d m i n i s t r a - t i o n e m in se s u s c i p e r e v e l i t c u n i q u e i n f i n e m , d o n e c a l i t e r a S. S e d e A p o s t o - lica p r o v i s u m f u e r i t . I l l u s t r . f r a t e r n i t a t i s v e s t r a e o m n e m j u r i s d i c t i o n e m ac f a c u l t a t e s ... i n t o t o c o m m u n i c a m u s ; A K M K P r o t h o c o l l u m e x h i b i t o r u m 1800.

n r 108 E p i s c o p u s P o s n a n i e n s i s j u r i s d i c t i o n e m o m n i m o d a e p o t e s t a t i s d i o e c e s i s I l l u s t r . R e v . J o s e p h O l e c h o w s k i , m o d e r n u m a d m i n i s t r a t o r e m d i e o c . C r a c o v i e n - sis q u o a d p a r t e m d i o c . P o s n a n i e n s i s in G a ł i c i a O c c i d e n t a l i s i t a e ” : t a m ż e , n r 5 9 7

(22 X I I 1 8 0 0 ) .

22 A K M K P r o t o c o l l u m e x h i b i t o r u m 18 00, n r 681 (21 X I I 1 8 0 0 ) . D a l s z e w z m i a n k i o j u r y s d y k c j i K r a k o w a n a d t y m i t e r e n a m i : P r o t h o c o l l u m e x h i b i t o r u m 180 1. n r 5 0 7 (17 V I I I ) , n r 2 5 9 (22 I V ) , n r 2 6 0 (22 I V ) ; P r o t h o c o l l u m ... 180 2, n r 12 4 (8 I I ) , n r 2 6 4 (2 4 I I I ) .

23 Ż o b . p r z y p . 17.

A A G n i e z . n r D. 6. A c t a p o s t c u r i a l i a ... I g n a t i i K r a s i c k i a r c h i e p i s c o p i G n e s n e n . e x a n . 17 9 5 — 179 9, s. 2 2 0 — „ U n i v e r s o c l e r o t u m s a e c u l a r i q u a m r e g u - l a r i ... a r c l i i d i o e c e s i s N o s t r a e G n e s n e n s i s i n a r c h i d i a c o n a t u C u r e l o v i e n s i a c in d e c a n a t i h u s C u r e l o v i e n s i , M a ł o g o s t e n s i , O p o c z n e n s i . P r z y t y c e n s i , S k r z y n e n s i e t Z a r n o v i e n s i a t q u e in t o t a d i t i o n e S u a e S. C. M a j e s t a t i s i n G a ł i c i a O c c i d e n t a l i e x i s t e n t i b u s ... s i g n i f i c a m u s . . . Q u o d c u m g r a v i s s i m u m h u m e r i s N o s t r i s i m p o - s i t u m a r c h i e p i s c o p a l e m u n u s e x i g a t , u t p r o a d j u m e n t o p a s t o r a l i s N o s t r a e c u r a e e t s o l i c i t u d i n i s in p a r t i b u s p r a e s e r t i m . q u i b u s t a m q u a m l o n g i u s a N o h i s dissis- t i s p e r N o s m c t i p s o s i n v i g i l a r e n o n v a ł e a m u s , v i r o s q u a m m a x i m e i d o n e o s seli- g a m u s . N o s p r o i n d e h u j u s m o d i e x i g e n t i a q u a n t u m i n N o h i s es t o p p o r t u n e p r o - v i d e r e v o l e n t e s , o f f i c i a l e m g e n e r a ł e m C u r e l o v i e n s e m c u m j u r i s d i c t i o n e s u p e r o m n e s d e c a n a t u s s u p r a ... s c p e c i f i c a t o s ( e x t i n c t i s in il la p a r t e a r c h i d i o e c e s i s N o s t r e b i n i s o f f i c i a l i b u s f o r a n e i s , u t p o t e ( C u r e I o v i e n s i e t S k r z y n n e n s i ) d e n o v o e r i g e n d u m , c o n s t i t u e n d u m i n h u j u s m o d i o f f i c i a l e m g e n e r a ł e m C u r e l o -

tymczasowe rozw iązanie ju rysdykcji „za gra n iczn ego” biskupa rząd austriacki praktykow ał rów nież p o pierwszym rozb iorze P olski w zabranych częściach d iecezji k r a k o w s k ie j25 i diecezji łu c k ie j28. N ajp óźn iej przed 4 lipca 1800 r.

przejął ordynariusz krakowski ju rysdykcję kościelną nad oficja la tem kurze- lowskim na m ocy delegacji od arcybiskupa K ra s ick ie g o 27, a fungujący nadal d o­

tychczasow y o ficja ł generalny kurzelow ski był odtąd zależny od K r a k o w a 28.

P o śm ierci K rasickiego ju rysdykcję nad oficja la tem otrzym ał nadal adm ini­

strator d iecezji krakow skiej O lechow ski (27 V I 1801), ale tym razem od nun­

cjusza w iedeńskiego Rufusa, potw ierdzoną następnie przez pap. Piusa V I I 2®.

W ładzę tę spełniał jeszcze w r. 1805 30.

Taki stan rzeczy na odcinku organ izacji diecezji utrzymał się do r. 1805, kiedy to w ramach now ej regulacji d iecezji w posiadłościach austriackich d o ­ szło do erek cji now ych diecezji na ziem iach p olsk ich : k ieleck iej i lubelskiej.

Rzecz jasna, że w zględy duszpasterskie dom agały się szybkiego uregulowania spraw norm alnej ju rysdy k cji kościeln ej, nie m niej i względy p olityczn e o d e ­ grały tu zasadniczą rolę.

2. E REK CJA D IECEZJI K IELECKIEJ I JEJ O R G A N IZ A C JA (1805— 1818)

W latach 1795— 1797 m onarchia habsburska wprawdzie utraciła Belgię i L om bardię, ale za to poczyniła duże nabytki terytorialne w P olsce przez udział w 3 rozbiorze i na południu we W łoszech, oraz na terenie dzisiejszej Jugosławii przez zagarnięcie W en ecji, Istrii i Dalm acji na m ocy p ok oju w Cam po Form io. W związku z tymi zmianami politycznym i zachodziła konieczność u regulo­

wania spraw organizacji kościelnej. W praw dzie w latach 1780—

1790 ces. J ózef II dokonał przy zatw ierdzeniu przez Stolicę A po-

viensem Peril. Adm . Rew. Franciscum Joannem Cantium Z d ziech ow icz col- legiatae Cureloviensis can onici in Piekoszów praepositi, tamquam in o ffic io p rim o surrogati ac postae officia lis foranei Cureloviensis probatum ... depu- tandum, uti quidem erigimus, constituim us, deputamus et actu conferim us per praesentes litteras Nostras tamdium duraturas, quam diu a Nobis expresse re- vocatae non fu erin t” .

25 Ks. B. K u m o r , D zieje p olityczn o-g eog ra ficzn e d iecezji ta rn ow skiej, Lublin 1958 s. 2 3; p or. ks. J. R z e p a , K on systorz gen era ln y w Tarnoivie, Na­

sza Przeszłość. T. 7: 1958 s. 145 nn.

28 O. E. H. W y c z a w s k i, K atalog archiwum prow in cji OO. B ern ard y­

nów w K rak ow ie. A rchiw a, B iblioteki i Muzea K ościeln e. T. 5: 1962 s. 193 n.

27 A K M K P roth ocollu m expeditorum in gratiosis 1800. nr 296 (2 V I I ), nr 320 '(8 IV II), nr 652 (11 X I I ) , nr 697 (27 X I I ) ; por. M. P ę c k o w s k i , op. cit.t 8. 178.

28 Tam że. P roth ocolu m exhihitorum 1801, nr 366 (16 X I I ), O ficialis Cu- reloviensis Z d ziech ow icz referit...

29 Tam że, nr 467 (27 V I) Praesidium mandat facultates Illustr. D. admi- nistratori super territorio archidioecesis Gnesnensis in Galicia O ccidentali sito ab Em inentissim o Cardinali nuntio apostolica Viennensi R u ffo prorogatas, Ssmo Patre P io papa V II nunc confirm atas. actis ingrossari.

80A D K iel (A rch iw um D iecezjalne w K ielca ch ) A cta Capituli Cureloviensis an. D. 1725— 1804, 8. 396 (11 X 1805 O lech ow ski instaluje ks. Jarosińskiego na kanonika w k o le g ia cie ); por. ks. M. P ę c k o w s k i , dz. cyt., s. 172, 177.

stolską zak rojon ej na szeroką skalę regulacji całej hierarchii k o ­ ścielnej na terenie Austrii, Czech, W ęgier i pierw szego zahoru p o l­

skiego (erek cja diecezji tarnowskiej — 1783/86) przez erek cję sze­

regu now ych diecezji i w yrównanie granic d iecezjom dawnym , nie mniej tak nowe nabytki terytorialne, jak i „id ą cy w ślad swego stryja ces. Józefa I I " na odcinku polityk i kościelnej ces. Franci­

szek I I 2, dały nową okazję do dalszej regulacji organizacji die­

cezjalnej w m onarchii naddunajskiej. Tym razem największych zmian dokonano na terenie W ęgier i na ziemiach polskich, zabra­

nych i 1 i 3 rozbiorze. I tak l i V III 1804 pap. Pius V II bullą In universa gregis Dom i ni ci cura utw orzył diecezję koszycką z części diecezji E g e r 3. Tego dnia datowaną bullą Qiium in supremo aposto- latus officio rów nież z części diecezji Eger erygował d iecezję szat- marską 4. 13 V III 180-1 bullą Super universas terrarum orbis diecezja Eger została wyniesiona do god n ości m etropolii, której p od p orzą d ­ kow ano w charakterze sufraganii d iecezje: koszycką, szatmarską, spiską i różniawską ’. 12 III 1807 r. tenże papież bullą Eximia catholicorum principum w yłączył okręg Eger w Sudetach z archi­

d iecezji ratysbońskiej i w cielił do arch idiecezji praskiej 6. W resz­

cie 19 V II 1807 r. bullą Quaedam tenebrosa caligo zniósł archi­

diecezję i m etropolię w Lublanie i utw orzył tu biskupstwo bez­

pośredn io podległe Stolicy A postolsk iej 1.

Na ten sam okres przypada rów nież regulacja diecezji polskich w granicach cesarstwa austriackiego. W łączenie K rakowa w r. 1796 do posiadłości austriackich wraz z terenami trzeciego zaboru o tak różn orodn ej przynależności ju rysdykcyjn ej domagały się rów nież uporządkowania spraw organizacyjnych K ościoła na tym terenie.

Regulacja „ga licyjsk ich diecezji dała w wyniku zniesienie die­

cezji chełm skiej i tarnowskiej i erek cję diecezji lubelskiej i kie­

leckiej, oraz zniesienie zależności ju rysdykcyjn ej niektórych te­

1 D. 29 I 1784 kasata d iecezji Neustadt i erekcja d iecezji św. H ipolita (BRC t. 7 (1845), s. 240— 2 4 7 ); 29 I 1784 erekcja d iecezji Linz (BRC t. 7 s. 247— 2 5 5 ); 10 \ l l 1780 wyznaczenie now ych granic d iecezji waratlyńskiej na W ęgrzech (B R C t. 6 (1845), s. 230— 2 3 3 ); 27 IX 1785 erekcja diecezji w Bn- dziejow ica ch (BRC t. 7, s. 439 n n .); 13 III 1786 erekcja d iecezji tarnow skiej (BRC t. 7, s. 387— 3 9 0 ); 8 III 1788 erekcja m etropolii w Lublanie (BRC t. 8 (1844), s. 124— 1 3 4); 19 V III 1788 erekcja m etropolii w G rado (B R C t. 8, s. 210— 2 1 8 ); 12 IX 1791 przeniesienie m etrop olii z G rado do Gorz (BRC t. 8

(1845), s. 51— 5 3 ); 12 IX 1791 erekcja diecezji w Trieście (BRC t. 53— 6 2 );

p or. E. T o m e k , K irch en gesch ich te ó sterreiclis, Innsbruck— W ien — Miinchen 1959 Bd 3 s. 434— 447.

2 E. T o m e k, op. cit., Bd 3 s. 513.

3 BRC t. 12 (1846), s. 196— 204.

4 Tam że, s. 204— 211.

5 Tam że, s. 211 nn.

6 Tam że, t. 13 (1847), s. 104 n.

13 — Nasza Przeszłość

renów trzeciego zaboru od arcybiskupa gnieźnieńskiego, oraz bi­

skupów poznańskiego, p łock iego i łuckiego.

Z godnie z życzeniem ces. Franciszka I pap. Pius \ II bullą Quemadmodum Romanorum Pontificum z 23 IX 1805 r. zniósł diecezję chełmską, a w jej m iejsce utworzył prawie dla całości ziem trzeciego zaboru austriackiego, położon ych na wschód od W isły, nową diecezję lubelską. W skład now ej diecezji weszły:

6 dekanatów z dawnej diecezji chełm skiej (chełm ski, krasnostaw­

ski, kurow ski, lubelski, parczow ski, łukowski i stężycki) z 90 pa­

rafiami i kolegiatą św. Michała w L u blin ie; z diecezji łuckiej 4 dekanaty (janow ski, m iędzyrzecki, koszycki i w ęgrow iecki) z 47 parafiami i kolegiatą T ró jcy Przenajsw. w Janow ie; 3 dekanaty z diecezji poznańskiej (garwoliński, łatow icki i liwski) z 37 para­

fiami i z diecezji p łock iej 3 dekanaty (kainieńczykowski, stanisła- w ow iecki i radzym iński) z 19 parafiam i '. Bullę papieską w prow a­

dził w życie abp lwowski oh. lac. Kajetan K icki jako delegat apo­

stolski dekretem Unirersi Christi orilis z dnia 1 9 X 1 8 0 7 r . 9 22 X 1807 r. bp lubelski W o jcie ch Skarszewski przejął ju rysdykcję nad częściam i diecezji p łock iej, poznańskiej i łuck iej, które w ten sposób stały się integralnymi częściam i diecezji lubelskiej

W raz ze zniknięciem kordonu granicznego, oddzielającego K ra ­ ków od G alicji, dalsze istnienie diecezji tarnowskiej (erygow anej 13 III 1786) stało się niepewne tym bardziej, że je j utrzymanie p ochłaniało zbyt wiele w ydatków z funduszu religijnego. O bli­

czon o, że koszta utrzymania diecezji tarnowskiej wynosiły 26 475 flor., podczas gdy uposażenie now ej diecezji wym agało najwyżej 18 475 flo r .11. Nową diecezję postanow iono utw orzyć dla p ó łn o c­

nych części diecezji krakow skiej; zamierzano też do niej włączyć archidiakonat kurzelow ski z a rch idiecezji gnieźnieńskiej. Jako na stolicę n ow ej diecezji wskazvwrano na K ielce. Tu istniała od X II w.

kolegiata p. w. W niebow zięcia N M P, ufundowana ok. 11 il r.

przez bpa krakow skiego Gedkę 12 wraz z kapitułą kolegiacką. o b e j­

mującą na początku X IX w. 5 prałatur (prepozyt, dziekan, scho­

lastyk, kustosz i archidiakon) i 7 kanoni grem ialnych 13. Tak k o ­ ściół kolegiacki, jak i istniejąca kapituła kolegiacka m ogły sta­

now ić podstawę dla przyszłej katedry i kapituły katedralnej. Od-

7 Tam że, 8. 205 n.

8 Tamże. t. 12 (1846), s. 374— 381.

9 A K a pK L (Archiw um kapituły katedralnej w Lublinie) nr 6 Acta veneral>- capituli cathedralis Helmensis inchoata 15 V II 1782, k. 164— 173.

10 ADL nr 171 P roth ocollon 1803— 1819, s. 136 n.

11 Ks. B. K u m o r . dz. cyt., s. 61.

12 J. D 1 u g o s z, L iber b en eficioru m d ioecesis Craeoviensis. Ed. A. P r z e-

z d z i e c k i, K raków 1863 t. 1 8. 463. ..

13 Consignatio cleri saecularis ac regularis in d ioecesi K ielcen si report 11 1 s*

[w :] D irectorium o ffic ii divini ... p. a. D. 1810 in usum dioec. K i e l c e u s i s

(B. m. r. w .), k. 1.

nosić się to m ogło zwłaszcza do uposażenia tej ostatniej. Jeszcze w latach 20-ycli XIV w. p repozyt kapituły kieleckiej otrzym ał ju rysdykcję ad instar archidiaconatus nad okręgiem kościelnym 14, w skład którego w X V III w. w chodziły 2 dekanaty: bodżentyński i kunowski z 39 parafiam i 15. Dziekan kapituły kieleckiej posiadał podobną jurysdykcję nad archidiakonatem radom skim , zwanym później „dekanatem radom skim ", lub też „dekanatem k ielec­

kim^ 16, który w X V III w. obejm ow ał 2 dekanaty radom ski i stę­

życki z 33 parafiami 17. W reszcie już w- X V I w. K ielce są siedzibą oficjała okręgow ego, który z ramienia ordynariusza krakow skiego miał zlecone wym ierzanie spraw iedliwości w spornych sprawach sądowych i czuwać nad zachowaniem dyscypliny kościelnej w p od ­ ległym sobie o k r ę g u 18, l a k więc K ielce posiadały najlepszą tra- d ycję pod względem adm inistracji kościeln ej; nic dziwnego, że b io ­ rąc pod uwagę nadto względy duszpasterskie, k tóre przemawiały w ięcej za Kielcam i, jak o dalej położon ym i od K rakowa, niż za I arnowem , gubernium lwowskie wskazało na te pierwsze jak o na przyszłą siedzibę biskupstwa.

Dnia 12 \ I 1801 r. gubernium lwowskie przesłało odnośne plany do W iednia, w' rezultacie czego dekretem nadw ornej kan­

celarii wiedeńskiej z dnia 26 V III 1802 r. postanow iono:

1" znieść diecezję tarnowską,

2" tereny je j p odzielić między diecezje przemyską i krakowską, 3" utw orzyć nową diecezję kielecką 19.

30 M I I 1803 r. ces. Franciszek II zamianował na pierwszego biskupa kieleckiego, dotychczasow ego administratora diecezji tar-

E- ^ i ś n i o w s k i, P oczą tk i p r ep o z y tu ry k ieleck iej. Sprawozdania TN nr 1861- Lublin 1962, s. 74— 76; por. T. Ł a d o g ó r s k i, Studia nad zaludnieniem Polski X IV w. W rocław 1958 8. 193 wymienia w je j granicach 21 parafii.

15 Synodus dioecesana ab Casim iro Łubieński ... ep. Crac. celebrant 6 X 1711. Cracoviae 1711 s. 12.

J. D ł u g o s z , op. cit., t. 1, s. 513 Iste decanatus non ideo vocatur Ra- dom iensis. quod sedem et stallum hahet in eadem. hahet eniin sedem et stallum in ecclesia K yelcen si; por. T. Ł a d o g ó r s k i , op. cit.y s. 205 n. (24 p a ra fie );

St. L i t a k, Sieć parafialna archidiakonatu radom skiego tv ok resie p rzed roz­

b iorow ym . Sprawozdania TN K U L nr 9 : 1958, Lublin 1959 s. 102— 107.

17 Synodus 1711, s. 13.

^ R z e p a * Organizacja terytorialna sądownictwa k ościeln ego w d iecezji k rak ow sk iej do p ierw szego rozbioru Polski. R oczniki Teolog.-K anon . T. 4: 1957, z. 3 s. 100.

19 A D K iel. (Archiw um D iecezjalne wr K ielcach ) Acta capituli cathedralis I arnoviensis, s. 266; AK apM K (A rchiw um kapituły m etropol. w K rakow ie) I roth ocollon actorum capituli cathedralis Cracoviensis al> an. 1799— 1802 k. nlb.

(przy k o ń cu ); por. K u m o r , dz. cy t.t s. 62; ks. T. G 1 e m m a. K rakow ski k o n - systorz biskupi za rządów A nd rzeja Rawy G aw rońskiego. Nasza Przeszłość T. 4: 1948 s. 235.

nowskiej, prepozyta tamtejszej kapituły katedralnej, ks. Wojciecha de Boża Wola Górskiego 20.

Tymczasem kapituła krakowska z chwilą otrzymania wiado­

mości (18 X I 1802 r.) o projektowanym podziale diecezji kra­

kowskiej postanowiła wszcząć odpowiednie starania, by przeciw­

działać jego realizacji. Po śmierci biskupa F. Turskiego ( f 31 III 1801) administratorem diecezji krakowskiej został biskup sufra- gan Józef Olechowski. Pod jego przewodnictwem kapituła odbyła 9 XII 1802 r. posiedzenie, rezultatem którego był memoriał do ces. Franciszka II z dnia 23 X II 1802 r. pod tytułem Remon- stratio pro integritate episcopatus et capituli ... od Sacratissimain M a j e s t a t e m W memoriale tym kapituła upraszała:

1° aby cesarz zachował w całości biskupstwo krakowskie 2° aby uposażenie biskupstwa wyrównać do 25 tys. flor. ren.

i dodać dalszych 5 tys. flor. jako rekompensatę za skonfiskowany klucz lipowiecki,

3° aby pozostawić biskupom krakowskim tytuł „księcia sie­

wierskiego4', lub w razie przeszkód politycznych inny tytuł ksią­

żęcy,

4° aby zachować nadal cały skład kapituły; dekret bowiem z 26 VIII 1802 r. redukował kapitułę krakowską do 3 prałatur i 5 kanonii gremialnych.

Memoriał ten oczywiście nie odniósł żadnego skutku, a szyb­

kiemu wykonaniu planów wiedeńskich stanęła na przeszkodzie nie prośba kapituły krakowskiej, lecz brak odpowiednich zarządzeń Stolicy Apostolskiej i kłopoty polityczne Austrii. Prawdopodobnie nawet w r. 1804 zamierzano zaniechać tych planów. Dopiero po dalszych pertraktacjach między Wiedniem a Rzymem pap. Pius VII bullą Indefessum personarum regia dignitate fulgentium z dnia 13 VI 1805 r. „stolicę biskupią w Tarnowie na ten czas wakującą wraz z kapitułą katedralną przeniósł do Kielc i tamże ustanowił nową siedzibę biskupią i nową diecezję, zwaną odtąd diecezją kie­

lecką” 23. Jako główne przyczyny erekcji nowej diecezji pismo pa­

pieskie podaje prośbę cesarza i nowe warunki polityczne, za­

istniałe po trzecim rozbiorze na ziemiach polskich.

50 K u m o r , dz. cyt., 8. 62. Stolica Apostolska prekonizow ała go na b i­

skupstwo kieleckie d op iero po form alnym utw orzeniu d iecezji (26 V II 180.%).

21 A K apM K Acta actorum capituli cath. Cracoviensis, vol. 26 (30 IX 1793 — 2 21 V 1803), s. 828— 852; por. P ę c k o w s k i , dz. cyt., s. 179.

22 Tam że, s. 829 Capitulum ... cum vacantis episcopatus tutela de jure ecclesiastico ipsi incum het, stricte ohligationis suae esse duxit pro ipsius episco­

patus integritate Sacratissimae Majestatis Vestrae im prim is feventissim e sup- plicare.

13 BRC t. 12, s. 307.

Gdy przeto — czytam y we w stępie bulli — um iłow any syn Nasz Franciszek II cesarz rzymski przez swego pełnom ocnika przy Stolicy A p o ­ stolskiej hr. Kevenhiillera w yluszczyl racje, że w rezultacie trzeciego roz­

bioru Polski liczne kościoły parafialne z arch idiecezji gnieźnieńskiej i in ­ nych biskupstw zostały w łączone do posiadłości austriackich, a nadal są zależne w ju rysdykcji kościeln ej tak od arcybiskupa gnieźnieńskiego, jak i innych biskupów , rezydujących w granicach K rólestw a Prus; sytuacja ich o tyle jest trudna, że z parafii tych nie można utw orzyć jed n ej die­

cezji, ani też nie można ich p rzydzielić innym diecezjom ju ż istniejącym w granicach G alicji. Stąd też zrodziła się potrzeba now ego urządzenia diecezji odnośnie terytoriów i ju rysdy k cji biskupiej (z w yjątkiem archi­

diecezji lw ow sk iej), aby, po przecięciu w szelkich związków z biskupami zagranicznym i, te właśnie k ościoły parafialne z większym pożytkiem dla w iernych i rządów cyw ilnych podlegały istniejącym biskupstw om w Ga­

licji 24.

Następna bulla papieska Operosa ottpie indefensa z dnia 24 IX 1805 r. rozdzielała terytoria zniesionej diecezji tarnowskiej; wscho­

dnie okręgi polityczne tarnowski i jasielski wraz z Tarnowem (9 de­

kanatów, 184 parafii, 443 042 wiernych) wcielono do diecezji prze­

myskiej, podczas gdy trzy okręgi polityczne: sądecki, bocheński i myślenicki (14 dekanatów, 232 parafie, 608 182 wiernych) przy­

dzielono do diecezji krakowskiej 2\

6 II 1806 nadworna kancelaria wiedeńska dała exe(|uatur dla obydwu buli papieskich 2“, a 18 lutego tegoż roku gubernium lwowskie poleciło arcybiskupowi lwowskiemu oh. łac. Kajetanowi Kickiemu, mianowanemu przez bulle papieskie delegatem apostol­

skim do ich wykonania, wprowadzić zarządzenia papieskie w ży­

cie Ale jeszcze i tym razem nie nastąpiła formalna erekcja diecezji kieleckiej prawdopodobnie na skutek wojen napoleońskich z jednej i oporu krakowskiej kapituły katedralnej z drugiej strony.

Istnieją bowiem pewne przekazy źródłowe informujące, że w związ­

ku z erekcją diecezji kieleckiej i podziałem diecezji krakowskiej nie zapytano o zgodę ani ordynariusza, ani kapituły krakowskiej, chociaż zgoda taka była koniecznie wymagana przez prawodawstwo i zwyczaj kościelny "8. Tymczasem taki właśnie konsens na podział

24 Tam że, s. 307.

25 Tam że, s. 381— 384; p or. K u m o r , dz. cyt., s. 63 n.

26 K u m o r , dz. cyt., s. 62.

27 A D Przem . (Archiw um D iecezjalne w Przem yślu) nr 19 Einreichungs- p roth ocoll des Konsistorium s 1806. nr 89 — Exc. gubernium nr 1 1199 intimat archiepiscopum Leopoliensem ad transferendum episcopatum de Krasnystaw Lublinum , et dislim itandam Cracoviensem et Prem isliensem dioecesum .

28 Ks. VII. C h o t k o w s k i , H istoria polityczn a K ościoła w G alicji za cza­

sów rządów Marii T eresy, K raków 1909 t. 2 s. 40.

diecezji oddał ordynariusz i kapituła krakowska dopiero 31 V 1806 r."9, a więc już po wydaniu, ale przed wykonaniem pisma papieskiego. Również i biskup chełmski Wojciech Skarszewski do­

piero 15 IX 1807 r. wyraził zgodę na odłączenie od jego diecezji trzech dekanatów na prawym brzegu Wisły i włączenie ich do mającej powstać diecezji kieleckiej 30.

Dnia 12 V 1807 r. abp lwowski K ajetan Kicki skierował na adres tarnowskiej kapituły katedralnej pismo w sprawie supresji diecezji tarnowskiej i jej translacji do Kielc co dopiero teraz (9 IX 1807) podał do wiadomości kapituły jej prepozyt, ks. W oj­

ciech Górski Od tego czasu sprawa erekcji diecezji kieleckiej poszła szybko naprzód. 6 VIII 1807 nadworna kancelaria wie­

deńska upoważniła abpa lwowskiego, by jako delegat apostolski (delegacja z dnia 13 \ I 1805 r.) wprowadził w życie obydwie bulle papieskie Tenże arcybiskup dek retem Qu»e a Sanctissimo Domino nostro z dnia 17 IX 180

r., ogłoszonym w katedrze ta r ­ nowskiej. zniósł diecezję tarnowską i ogłosił przeniesienie stolicy biskupiej wraz z kapitułą katedralną do Kielc. Dnia zaś 30 IX 1807 r. wyniósł kościół kolegiacki p. w. Wniebowzięcia NMP w Kielcach do godności katedry i ogłosił erekcję diecezji kie­

leckiej 34.

F orm alne ukonstytuowanie diecezji kieleckiej 30 IX 1807 r.

i tym razem nie było równoznaczne z rozpoczęciem samodzielnego

A K a p M K A c t a a c t o r u m , vo l. 27 (1 8 0 3 — 1 8 1 3 ) , s. 142 n . H a c in se s s io n e Re v . C u s t o s r e t u l i t i n s i n i i a t i o n e m E xc . ac. R e v . D n i P a s t o r i s s u p e r eo . q u o d a d d i s m e m b r a t i o n e m d i o e c e s e o s p e r Exc. ac l l l u s t r . A r c h i e p i s c o p u n i L e o p o l i e n s e r a vi d e l e g a t i o n i s a S e d e A p o s t o l i c a a s s u m e n d a s , c o n s e n s u s a S u a E x c e l l e n t i a r e q u i r a t u r . Cui c o n s e n s u i e t i a m c o n s e n s u s c a p i t u l i d e j u r e a c c e d e r e d e b e t . Q u a r e l a t i o n e l l l u s t r . D n i P r a e l a t i e t C a n o n i c i a u d i t a , c o n s e n s u m s u u m v o t o Excel*

l e n t i a e S u a e a c c o i n i n o d a t u m d e c r e v e r u n t .

A D L A n r 171 P r o t h o c o l l o n , 8. 117 11. Q u o d c u m n o n n u l l a e e c c l e s i a e p a- r o c b i a l e s d i o e c e s i s n o s t r a e L u b l i n e n s i s o l i m in c i r c u l o J o s e p h o v i e n s i s i t a e a d r i p a i n d e x t e r a m ł l u v i i \ i s t u l a e v i g o r e b u l l a e S sm i D o m i n i N o s t r i e j u s n o m i n i s 1 ii \ II p a p a e n u p e r e n i a n a t a e a n o s t r a j u r i s d i c t i o n e e p i s c o p a l i d i s m e m b r a n d a e t u m s u b i j c i e n d a e e t i n c o r p o r a n d a e s i n t j u r i s d i c t i o n i e p i s c o p a t u s K i e l c e n s i s p r o p e d i e m e r i g e n d i p e r E x c . l l l u s t r . a c R e v . D . C a j e t a n u m d e K i t k i K i c k i a r c b i e p i s - c o p u m I . o p o l i e n s e m e t p e r R e g n a G a l i c i a e e t L o d o m e r i a e m e t r o p o l i t a n u m t a m - q u a m ad ea d e l e g a t u m a S e d e A p o s t o l i c a . N o s m o r e m g e r e n d o p r a e s c r i p t i s in p r a e f a t a b u l l a d a m u s c o n s e n s u m e c c l e s i a s p a r o c b i a l e s in i 1 la e x a r a t u s d i s m e m - b r a n d i a L u b l i n e n s i . i n c o r p o r a n d i q u e K i e l c e n s i d i o e c e s i . I n q u o r u m f i d e m .

31 A D K i e l . A c t a c a p i t u l i c a t h . T a r n o v . , s. 29-1— 300.

I a m ż e , s. I i 8 Re v . E p i s c o p u s b u l l a n i S e d is A p o s t o l i c a e s u p p r e s s i o n e m c a l l . e d r a l i s e c c l e s i a e T a r n o v i e n s i s a n n o 1 7 8 6 e r e c t a e e t e r e c t i o n e m in l o c u m i p s i u s e c c l e s i a e c o l l e g i a t a e K i e l c e n s i s in o r d i n e a d t r a n s f e r e n d u m p r a e s e n s ca- p i t u l u m c u m e p i s c o p a l i s e d e ... b i sc e d i e b u s a b E x c . l l l u s t r . e t R e v . A r c h i e p i s - c o p o L e o p o l i e n s i c o m m u n i c a t a i n e x h i b e t .

M T a m ż e , s. 3 0 0 n.

T a m ż e , s. 3 0 0 n .; A K M K P r o t h o c o l l o n c o n s i s t o r i i C r a c o v i e n s i s a n . 1807.

p o r . K u m o r , dz. c y t ., s. 63 n.

n r 7 2 1 ; A D P r z e m . n r 20 E i n r e i c h u n g s p r o t h o c o l l d e s K o n s i s t o r i u m s 1807, n r 3 9 0 ;

życia nowej diecezji. Pierwszy biskup kielecki Górski pozostał nadal w la m o w ie , gdzie pełnił w dalszym ciągu obowiązki rządcy diecezji tarnowskiej aż do chwili objęcia jurysdykcji przez wła­

ściwych ordynariuszów 30 IX 1807 r. skierował bp Górski pismo na ręce biskupa lubelskiego W. Skarszewskiego z prośbą

0 tymczasowe zatrzymanie pod swoją jurysdykcją trzech deka­

natów wcielonych z diecezji chełmskiej do biskupstwa kielec­

ki* go , co bp Skarszewski 19 X 1807 r. podał do wiadomości duc hov\ ienstwu i wiernym dekanatów chodelskiego, urzędowskiego 1 zaklikowskiego Na pozostałą część diecezji delegował bp G ór­

ski uprawnienia władzy kościelnej ordynariuszowi krakowskiemu Andrzejowi Kawie G a w ro ń sk ie m u M. T ak więc na terenie nowej diecezji kieleckiej faktycznie na razie nic się nie zmieniło.

Tymczasem gtibernium lwowskie pod datą 28 IX i 12 X, a k r a ­ kowskie 15 X 1807 zleciło konsystorzowi przemyskiemu i k ra ­ kowskiemu przejęcie jurysdykcji z rą k nom inata kieleckiego Gór­

skiego. jaką ten pełnił na te rytorium diecezji tarnowskiej **. Dele­

gowany w tym celu z Przemyśla do Tarnowa ks. Wojciech Za­

borski, prepozyt i surogat pilzneński przybył do Tarnowa i prze­

jął inwentarz dawnej katedry tarnow skiej, zlecając ad casum nad nim opiekę ks. St. Zabierzewskiemu, ale nie mógł przejąć jurys- dykcji, p o n ieważ jak to stwierdził „nie zgodził się na to biskup

35 K u m o r. <lz. c y t., s. 64.

d io e, csi,AIKL f " 171 P r “ ,l,0<■0l,0l,,.■ s - 152 ~ L i " * l>o*t su b sec u tam e rec tio n e m t . . t A r " " l>f|r a rcb iep isc o p u m L eopoliensem a S. Sede A posto- a et A ugiistissim o Im p e ra to re d e le g ata a n th o r ita te o rn a ta m . die h o d iern o

< ff< < tu a ta m c o n sis to n o K ielcensi, c le ru s a C helm ensi dioecesi ad n o v am K iel- SU J,a 7 , re nUnr te n e a ,u r - ‘■ "am en exc. et rev. c o n sisto riu m P ' P C b elm en se-L u b lin en se ex p a rte h u ju s c o n sisto rii arnice e t h u m ilite r ro g a tu m est u t u lte r.u s ad b u c c le ru m dio ecesis K ielcen sis olim in circ u lo Jo- sel.p o v .en s, d e g en tem sub sua ju ris d ic tio n e et o b e d ie n tia r e tin e re ac c o n se rv a re ad in te n m d .g n .r e tu r . P ro in d e u n iv erso c le ro tam sa e cu lari, q „ am re g u la ri diaecesis K .elcen s.s s u p ra fa to p ra e s e n tib u s p ra e d is p o n itu r. q u a te .n .s p ra e fa to c o n s is to n o ... o m n ib u s p a re a t, et eju s d isp isitio n e s e x e q u a tu r q u o u sq u e alte- n o r e m a h h in c d isp o sitio n e m non re c e p e rit. Ad. G órski.

. la m ż e , 8. 133 n. ... clero in c ircu lo Jo sepl.ovie.i8i ... adm . re v . decan is L rz ęd o y .en s i, (b o d e lie n s . e t Z ak lik o v ie n si ... n o tu m facim us. Q uod lic e tsi p e r e rec tio n e m n u p e r ex ec u ta m dio ecesis novac K ielcensis ab Exc. A rcb iep isco p o L eopoliensi el M e tro p o b ta n o p e r u tra m q u e G aliciam sp e c ia lite r a S. Sede Apo- sto lica de e g ato , cleru s s u p ra fa ti c irc u li Jo sep h o y ie n sis a H elm en si dio ecesi dis- m em lirau d u s i.n itu sq u e dioecesi K ielcen si aliinc c o n sisto rio illius s u b ja c e re te- n e a tu r, cum tam e n ex p a rte illu str. ac rev . A d a lb e rti G ó rsk i episco p i K ie lc en sis ro g a t. sim us o fficio se sub die 30 I X a. c. n r 1 u t s u p ra fa tu m c le ru m dio ecesis K i e l c e n s i s i n c i r c u l o o lim J o s e p h o v i e n s i c o n s i t u t u m r e t i n e r e e t c o n s e r v a r e u t e n u s d i g n a r e m u r ; q u o c i r c a i l l u s t r . d e c a n i s C h o d e l i e n s i , U r z ę d o v i e n s i e t Za- k l i k o v i e n s i t u m o m n i h u s r e c t o r i h u s e c c l e s i a r u m ... m a n d a m u s , o r d i n a t i o n e s sive n o s t r a si v e illiu s e x e q u a n t u r q u o u s q u e a l i a m h a c in r e d i s p o s i t i o n e m r e c e - p e n n t . Jn q u o r u m .

A K M K P ro th o ro llo n c o n sisto rii C raco v ien sis an. 1807, n r 938.

. A D P rzem . n r 20 E in re ic h u n g sp ro th o c o ll des K o n sisto riu m s 1807 n r 375, 390; A K M K P ro th o c o llo n consist. C rac. an. 1807, n r 721.

Górski, który nadal spełnia ju rysdykcję kościelną nad okręgam i, przydzielonym i do tejże d iecezji'140. P raw dopodobn ie na taki sam op ór biskupa G órskiego trafił now y delegat konsystorza p rze­

myskiego, ks. F. Siarczyński. kanonik jarosławski, kiedy przybył do Tarnowa w listopadzie 1807 r.41. W rzeczy samej jeszcze 11 grudnia t. r. biskup Górski, przebyw ając w Tarnow ie, instytuował na probostw a w W adow icach i S łu p cu 4".

Sprawa oddania ju rysdykcji kościelnej i wyjazdu biskupa G ó r­

skiego do K ielc oparła się o gubernium lwowskie, które przed 19 X II 1807 r. (nr 48 583) nakazało Górskiem u oddanie akt k on ­ systorskich i ju rysdykcji kościelnej delegatow i biskupa przem y­

skiego 43. D op iero tym razem biskup zdał jurysdykcję w ręce ks.

W . Zaborskiego (przed 20 X II 1807)44, i udał się do K ielc wraz z kapitułą katedralną, w skład k tórej w ch odziło zaledwie dw óch kanoników : ks. H ipolit Biberstein-Starow iejski i ks. A ntoni Ski­

biński. 18 X II i 30 X II 1806 r. bp G órski pow iadom ił ordynariu- szów krakow skiego i lubelskiego o przeniesieniu się do K ielc i przejęciu ju rysdycji kościelnej na całym terenie diecezji kie­

leckiej J5. Z datą 30 X II 1806 r. wysłał bp lubelski Skarszewski list do duchowieństwa trzech dekanatów : chodelskiego, urzędowr- skiego i zaklikow skiego, że odtąd w sprawach jurysdykcji k ościel­

nej mają się udawać do K ie lc 4I>. Tak więc po 1 roku, 6 miesią­

cach i 6 dniach od form alnej erek cji diecezji kieleckiej nowa die­

cezja rozpoczęła własne życie.

40 A D P nr 20 Einreichungsprothocoll, nr 467.

41 Tam że, nr 453.

42 Tam że, nr 520.

43 Tam że, nr 544 Exc. gubernium iutimat consistorio se nominato Kiel- censi expresse se mandasse, ut omnia acta consistorii ilelegato extradet, illustris- simo vero ordinario loci com m endat. ąnatenus jurisdictiouem suam in adjectis sibi circulis piane exerceat.

44 Tam że, nr 556.

43 A K M K P rotb ocollon consist. C racov. an. 1807, nr 938 — Episropus Kielcensis super trauslatione sui K ielcium , fundata respective ju risdictione dioecesana. n ec non de revocata continenti jurisdiction e ordinariatus huic con- cessa, relationatur.

46 A D L A nr 171 P roth ocollon , s. 150— 151 — U niverso clero... notum vo- bis facimus sub die 19 octobris an. cur. vigore bullae pon tificiae ad effectu m perductae clerum per deranatus Cbodeliensem . U rzędoviensem et Zaklikovien- sem circuli olim Josephoviensis degentem a Helmensi dioeeesi dism embratum esse, unitum que dioeeesi K ielcen si; rogatus attamen nos fuisse illo tem pore ab il- lustr. ep iscop o K ielcensi, ut ad diem banc in re dispositionem huncce clerum sub ju risdictione et obedientia nostra, eui hactenus subjacebat, retinere et eonser- vare dignarem ur. Cum vero suprafatus illustr. episeopus K ielcensis sub tlie 18 rnrr. men. certiores nos reddiderit, ju risdiction em suam in persona exequi jam caepisse K ielciis, quapropter praesentibus signafioamus omnibus et singulis tum declaram us, ąuatenus ab hac prom ulgatione plenariae potestatis et autlio- ritati ordinariae illustr. episcopi K ielcensis nunc et pro tem pore existentis per- petuo adseriptos et subjectos esse, tum ad illustrissimum sive ad suum consi- storium generałem K ielcense se referate debere in occurrentibus negotiis, sciant.

Teraz przypatrzm y się częściom składowym now ej diecezji i je j organizacji terytorialnej w latach 1806— 1818. Granice now ej diecezji biegły od zachodu rzeką Pilicą (granica zaboru prusko- austriackiego), następnie od je j ujścia do W isły, Wisłą w górę je j biegu aż do Puław. W rejon ie Puław przekraczała granica W isłę i obejm ow ała 3 dekanaty z dawnej diecezji chełm skiej, sięgając w rejon ie N iedrzw icy aż pod Lublin. Na południu w re­

jon ie puszczy solskiej dotykały granic diecezji przem yskiej, a na­

stępnie biegły w kierunku zachodnim i od Zaw ichostu szły w górę W isły aż do N ow ego Miasta K orczyna i Opatowca. Odtąd gra­

nicę stanowiła m. w. rzeka N idzica i Nida aż do swoich źródeł.

Zasadniczy zrąb now ej diecezji wraz z je j stolicą K ielcam i zo­

stał w yłączony z diecezji krakow skiej. Pod względem p rzed roz­

b iorow ej struktury organizacyjnej diecezji krakowskiej były to:

archidiakonaty: sandomierski z dekanatami koprzyw nickim i p o ­ łanieckim , archidiakonat zaw ichojski i dekanaty zaw ichojski, opa- tow iecki; prepozytura wiślicka z dekanatam i: proszow ickim , kij- skim i sokolinskim ; prepozytura kielecka z dekanatami bodzen- tyńskim i kunowskim. oraz „dekan at kieleck i44 z dekanatami ra­

dom skim i częścią dekanatu stężyckiego po praw ej stronie W isły (dek. zw oleński), a nadto z archidiakonatu krakow skiego dekanat opatow iecki i z dawnego archidiakonatu lubelskiego dekanat so­

lecki (po lewej stronie W isły), oraz n iektóre parafie prepozytu ry i archidiakonatu pileckiego. W sumie było na tym terenie 4 k o ­ legiaty: Sandomierz (5 prałatur, 6 kanonii grem ialnych), W iślica (6 prałatur, 4 kanonie grem ialne), Skalbm ierz (1 pralatura, 3 ka­

nonie gremialne) i Opatów (4 prałatury i 2 kanonie grem ialne), 4 opactwa (W ąch ock, K oprzyw nica. Sieciechów i Św. K rzyż), 19 klasztorów męskich (K arczów ka k /K ie lc, Szaniec, P iń czów (2), Piotrow ice, N owe Miasto, O patow iec, Beszowa, R ytw iany, Stop­

nica, Radom (2), W ysokie K o ło . Opatów, Sandomierz (2), K li­

m ontów , Św. Katarzyna, Solec), 4 klasztory żeńskie (Busko, San­

dom ierz (2), Zaw ichost) i łącznie 216 p a r a fii47.

Z archidiecezji gnieźnieńskiej p rzydzielono cały archidiakonat kurzelow ski z dekanatami: kurzelow skim , m ałogoskim , żarnow- skim, opoczyńskim , skrzyńskim i przytyckim i 1 kolegiatą w Ku- rzelow ie (3 prałatury i 2 kanonie grem ialne), 1 opactw o w Sule­

jow ie (cystersi), 5 klasztorów m ęskich (Chęciny, Kazanów, Stu- dzianna, Sm ardzewice, W ielk ow ola), 2 żeńskimi (Chęciny, D rze­

wica) i 84 kościołam i parafia ln ym i48.

4' BRC t. 12, s. 309— 315; por. Synodus 1711, s. 8— 16; Consignatio cleri 1810. k. 2 '— 21.

48 A A P ozn. nr OA 20 87 Acta correspondentiae cum S. Sede A postolica ejusąue officialibu s (R elatio status archidioecesis Gnesnen. 1810), k. 137— 148, 137, 144 — Postquam etenim archidiaconatus Cureloviensis ... in terra San- dom iriensi situs, et ad hanc archidioecesim spectans, in ditionem Austriacam