A R T Y K U Ł Y
WUJEK JAKO TŁUMACZ ŚWIĘTEGO AUGUSTYNA
O ż y o iu i d z ie ła c h Wujka /1 5 4 1 - 1 5 9 7 / n ie podaję na tym miej sou żadnyoh w iad om ości, bo na te n tem at I s t n i e j e w ie le nowszyoh prao o g ło sz o n y c h w zw iązku z ju b ile u sz e m 3 S 0 - le o ia wydania p r z e k ła d u o a łe j B i b l i i /1 5 9 9 - 1 9 4 9 /. Z a in te r e so w a n ie Wujkiem n ie u s - t a j e , czeg o dowodem s ą wydane o s t a t n i o je g o b i b l i o g r a f i e ^ . Spo śród w ie lu d z i e ł Wujka in t e r e s u j ą nas t u t a j t y lk o obydwie "Posty] le " t j . m n ie jsz a 1 w ię k s z a . W n lo h bowiem znajdujem y p rzek ład y oa ły o h kazań Ojców K o ś c io ła a fragm en ty, k tó r e tu pomijamy, rów n ie ż w innyoh d z ie ła o h . Wśród Ojców w y b ija s i ę u Wujka na plerw s:
1 Ź yolorys ks.W ujka o p ra o o w a li o s t a t n i o : J .P o p la te k S J , Obeony s t a n badań nad życiem Jakuba Wujka SJ 1 program d a ls z e j p r a - o y , PS 3 / 1 9 5 0 / 2 0 -9 1 ; K.Drzymała S J, K s.Jakub Wujek z Wągrow- oa /1 5 4 1 - 1 5 9 7 /, RBL 3 /1 9 5 0 / 2 3 -5 3 . S p e c j a ln ie o P o s t y lla o h pi- s a l i : A .Jougan, H om ilie p o ls k ie od ozasów n a jd a w n ie jsz y c h po dobę ob ecn ą. S z k io e b ib l i o g r a f i c z n e i k r y ty o z n e , Lwów 1902, 85 -1 1 0 /Jakub W ujek/; J .S y g a ń s k i S J, Wujek w ś w i e t l e nowo od k r y te j k o r e s p o n d e n c ji, PP 1 2 2 /1 9 1 4 /, 2 3 8 -2 4 1 ; T .D łu g o sz , P o s t y l l a "m niejsza" Jakuba Wujka, PS 3 /1 9 5 0 / 1 8 9 -1 9 8 . B ib lio g r a f i ę Wujka o p r a c o w a li: Nowy K orbut, t . 3 , Warszawa 1965, 419-42< /Opraoował z e s p ó ł pod kierow niotw em domana P o lla k a , h a s ła o so bowe N -Ż /; H.E.W yozawskl, Wujek Jakub /1 5 4 1 - 1 6 9 7 /, w: Słow nik P o ls k ic h Teologów K a to lio k io h , Warszawa 1983, IV, 4 6 9 -4 7 8 .
m ie js c e św .A ugustyn. Te w ła ś n ie a u g u sty ń sk le p rzek ład y będą przedmiotem n a sz e j uw agi.
Przed przeprowadzeniem ic h a n a liz y , tr z e b a n ajp ierw u s t a - l i ć l i c z b ę p rzeło ż o n y c h k a za ń ,co do k tó r e j n ie ma zgody w p r z e s tudiowanych p r z e z nas p raoach . A.Jougan n ie podaje w o g ó le l i o z - b y2, W .K rynicki mówi o 9**, a J.C zu j n a p is a ł o tym ogólnikow o: "Dużo j e s t tłum aczonych kazań 1 h o m ilii w obydwóoh P o s t y lla c h k s.J a k u b a Wujka . Dokładne p r z e sz u k a n ie obu P o s t y l l i p o z w o liło
u s t a l i ć , że w P o s t y l l i m n ie jsz e j j e s t 9 kazań A ugustyna, a w w ięk s z e j jedno - razem w ięo 10. Zaznaczyć n a le ż y ,ż e jako podstawę ba dań w ziąć n a le ż y czw arte wydanie P o s t y l l i m n ie js z e j z r . i 5 9 6 , bo w nim d o p ie r o z ja w ia ją s i ę k a z a n ia "z doktorów sta ry o h " ^ . Cytować będziemy według przedruku w rocław sk iego z 1643 roku^.
P o ja w ie n ie s i ę p rzek ład u kazań Ojoów K o ś c io ła w P o s t y l l i p o w it a li w s p ó łc z e ś n i z w ielk im zadow oleniem . S ta n is ła w W arszew ickl
2 A .Jougan, H om ilie p o l s k i e . . . , 91: "Tu i ówdzie z a m ieszo za d łu ż s z e wyim ki, a nawet p rzek ład y o a ły c h h o m ilii Ojców św. I tak w c z ę ś o i I I I . . . , na d z ie ń Bożego N arodzenia jedno k a z a n ie św. Augustyna; na u r o c z y s to ś ć św .S zczep an a R elaoya św . Augustyna z je g o k s ią g o "M ieście Bożym".
3 W .K rynicki, Wymowa ś w ię ta o ż y l i podręoznik do t e o r y i k a z n o d z le j stw a , / w y d .l , Warszawa 1906, 1 9 4 /, w yd .2, Poznań i9 2 1 , 2 3 i: "W p o s t y l l i ks.Wuyka z r .1 5 9 4 - kazań 9".
4 J .C z u j, P a t r o lo g ia , wyd.2 u z u p e łn io n e , Poznań 19 ^ 4 ,2 2 4 . 6 Wydania P o s t y l l i w ię k sz e j b yły n a stę p u ją c e : Kraków 1573; Kra
ków 1594 /u z u p e łn io n e /. To d r u g ie wydanie s t a ł o s i ę podstawą p ó ż n ie jsz y o h przedruków, m .in . W ładysława J a w o r sk ie g o , Kraków 1 8 6 8 -i8 7 0 . Według te g o o s t a t n ie g o t e ż oytujem y. Inne wydania zo b . J.Brown, B ib lio t e k a p isarzów a s s y s t e n o y i p o ls k ie j Towa rzy stw a Jezu sow ega, Poznań 1862, 4 3 2 -4 3 4 . Wydania P o s t y l l i m n ie js z e j: Kraków 1579-1580; Poznań 1582, Poznań 1590; Kraków 1596. To w ydanie, o s t a t n ie za ż y o ia Wujka j e s t n a j p e łn ie j s z e i w nim d o p ie r o z ja w ia ją s i ę p rzek ład y Ojoów.
6 Jakób Wuyek, P o s t y l l a K a to llo k a M n iejsza to j e s t : k a z a n ia c z y l i wykłady św .K w angellj na n i e d z i e l e i ś w ię ta o a łe g o roku. Na p is a n a w r .1 5 7 9 a te r a z na nowo według w ydania krakow skiego z 1617 r . przedrukowana? c z .I - I V , Wrooław 1843.
- 411
SJ, r e k to r w W iln ie , któremu o d e s ł a ł Wujek p ie r w sz ą c z ę ś ć P o s t y l l i w ię k sz e j do cen zu ry , p i s a ł do Wujka w P u łtu sk u : " P la o et etiam i l l u d , u t aliąu cru m Sanotorum Patrum c o n o io n e s e le g a n t e r e t g r a - v i t e r d e s o r ip ta e p o lo n ie e red d a n tu r , h a b e b it enim r e s n e s c io quid g r a v it a t ia " 7 .i Sąd W arazew ickiego n ie s t r a o i ł do d z i ś na w a r t o ś c i. P rzek ład y Ojoćw w P o s t y lla c h Wujka aą ic h cenną ozdobą zarówno oo do t r e ś c i , ja k i p o l s k i e j swej s z a t y .
A u gu styń sk ie k a z a n ia w P o s t y lla c h Wujka
i . K azanie o przygotow aniu na d z ie ń N arod zen ia Pańskiego** W wydaniu Maurynów j e s t t o sermo i l 6 w Dodatku /A p p e n d ii/, a w ię c mowa n ie a u t e n t y c z n a ,t z n . n ie poohodząca od A ugustyna. Po niew aż w ię k s z o ió rękopisów p rzy p isy w a ło j e j au to rstw o św .A u gu sty
now i, d la te g o tak d łu g o u c h o d z iła ona za je g o d z i e ł o . Już jednak wydawoy lowańsoy /XVI w . / z a l i c z y l i j ą do w ą tp liw y ch , a Y e r lin u s i V indingus / i p o ł . XVII w . / j ą o d r z u o i l i , n ie zajm ując żadnego sta n o w isk a o d n o śn ie do a u to r stw a . Tę sprawę z b a d a li M a u r y n i.u c ie - kająo s i ę do wymowy k r y te r ió w w ewnętrznyoh, poniew aż żadnych wska zówek oo do a u to r stw a n ie dawały r ę k o p is y , k tó r e obok Augustyna p rzy p isy w a ły j ą Maksymowi / l i o z n e / , Ambrożemu, F austow i a nawet Leonowi. Na C ezarego wskazywały t y lk o dwa r ę k o p isy h o m ilia r z y pa
r y s k ic h /sygnow ane u Morina ja k o H ^*^/. Sama t a o k o lio z n o ś ó n ie dawałaby d o s t a t e c z n e j podstawy do op o w ied zen ia s i ę za Cezarym, gdy by n ie znaczne podobieństw o w s t y l u i t r e ś c i do innych mów biskupa z A r le s . Z te g o powodu Mauryni p r z y p i s a l i j ą Cezaremu a io h o p i n ię p r z y ją ł w c a ł e j r o z o ią g ło ś c l Morin w swym wydaniu C ezarego. C Morina j e s t to mowa i8 8 z a ty tu ło w a n a według ręk op isów : "Omelia
7 L is t S ta n is ła w a W arsżew iokiego do Wujka w P u łtu sk u /2 7 I I 1571/ w: K orespondencja k s.J a k ó b a Wujka z Wągrówca z l a t 1 5 69-1596. Podług autografów wydał i o b j a ś n ił k s .J a n Sygańskl S J , Poznań 1917, 19a.
8 Sermo 116, a l i a s de tempore 2 , PL 3 9 , 1 9 7 5-1977, P o s t y l l a Mniej s z a I , 5 1 -5 4 .
S a n o ti C aaaarii e p is o o p i anta n a ta le Domini dioenda" ^ .
T r e śo ią j e j j e s t p rzygotow anie na owocny obohćd ś w ią t Boże go N arod zen ia. Utrzymana w t o n ie gawędy f a m i l i j n e j , d a je poznać z n a j le p s z e j str o n y d z ia ła ln o ś ć r e l i g l j n o - k u l t u r a l n ą C ezarego. Trzeba o o z y ś o ić i duszę i c i a ł o /w id o c z n ie mćwi na w s i, bo w m ie ś c i e t a za o h ę ta byłaby z b y te o z n a /, wstrzymać s i ę od p o ż y o la m ałżeń s k ie g o , na u o z tę z a p r o s ić ubogioh i biedakćw i h o j n ie j jałm użny rozdawać.
2 . Na N ie d z ie lę p ierw szą w p o s t , a lb o na w stępną Środę. K azanie św .A ugustyna o W ielkim P o śo ie o z t e r d z ie ś o l dni*^ U Maurynćw f ig u r u j e t a mowa jako sermo 205 w k l a s i e I I : Sermones de Tempore. J e s t t o w ięo a u te n ty c z n a mowa św .A ugustyna pośw iadozona p rzez P o ssy d iu sz a w w ykazie pism Augustyna /d o z d z . 1 0 /
3 . Na N ie d z ie lę t r z e c i ą w P o s t . K azanie św .A ugustyna o Spo w ie d z i* * .
P rzez Maurynćw um ieszczona w Dodatku /Serm ones s u p p o s i t l t i i / jak o sermo 2 5 4 /. Już p op rzed n icy Maurynćw, a w ięo wydawoy lowańsoy oraz V e r lin u s i V indingus s t w i e r d z i l i , że j e s t to z le p e k z 12 1 13 r o z d z ia łu A lkuina,D e v lr t u t ib u s e t v i t i i s . Pogląd t e n p r z y j ę l i Maurynl / i . o . / 1 wobec o c z y w is to ś c i dowodćw do d z iś j e s t w iążący*^ .
4 . Na Dni W ielkanocne. K azanie św .A ugustyna, 0 Pańskim Zmartwychwstaniu*^
J e s t to w ięo a u te n ty c z n a mowa 231 św .A ugustyna.
9 Por. CC 104, 7 6 6 -7 7 0 .
10 Sermo 205 In Quadrageslma I , a l i a s de d l v e r s i s 6 8 , PL 38, 1 0 3 9-1040, P o s t y l l a M n iejsza I , 1 8 6 -1 8 8 .
11 Sermo 254 De C o n fe sslo n e pecoatorum e t P o e n it e n t ia , a l i a s de tempore 6 6 , PL 3 9 , 2 2 1 5 -2 2 1 6 , P o s t y l l a M n iejsza I , 2 1 0 -2 1 3 . 12 Pop. C la v ls Patrum Latinorum , S te e n b r u g ls 1961, 7 0 .
- 413
5. Na Dzień Wniebowstąpienia Pańskiego. Kazanie św.Augustyna*
Mauryni u m ie śc ili tą mowę wśrśd podrzuoonyoh. W ioh k la s y f i
k a c ji j e s t to sermo 177 w Dodatku /Appendiz/. Długi czas uchodziła
za autentyczną, tym b ard ziej, że jako augustyńską zamieszoza ją
brewiarz /Dominioa in fra Ootavam A sc sn sio n ls/. A toli już wydawoy
lowańsoy powątpiewali o autentyoznośoi a Verlinus i Yindingus
wprost j e j za p rzeo zy li. Mauryni*** s tw ie r d z ili ddże zapożyczenia z
sermo 291 Augustyna. Wlęoej jeszo ze zapożyozeń augustyńskich zauwa
żył Morln w rękopisach niedostępnyoh Maurynom. Okazało s i ę , że j e s t
to oenton augustyński, a w sposobie zszywania oudzyoh zdań widać wy
raźnie rękę Cezarego. Dlatego włączył tę mowę jako sermo 210 do
swego korpusu oezariańsklego***.
6. Na Dzień Wszech św iętych. Kazanie św.Augustyna o zapłacie
niewymownej wszystkich świętych w niebie*?
Mauryni umieszczają ją w Dodatku jako 209 mowę nieautentycz
ną. Do ohw lli obeonej sprawa autorstwa te j hom ilii nie j e s t załatw i
na. Dokładna analiza przeprowadzona przez Maurynów wykazała, że
j e s t to oenton zasadnlozo z Alkuina i Bedy, choć wyłowiono jeszoze
zapożyczenia z Augustyna, Chryzostoma a nawet Cypriana. Za Będą
przemawia stara tradyoja brewiarza. W rękopisaoh natomiast brak au
tora. W tym sta n ie rzeczy Clavis*** opowiedział s i ę za Będą jako
autorem wątpliwym.
7 . Na Dzień Zaduszny. Kazanie św.Augustyna o słow lech
19
Apostolskioh: Abyśmy s ię z umarłych nie sm ęoili
J e st to autentyczna mowa św.Augustyna, aozkolwlek Mauryni
14 Sermo 177 In Asoenslone Domini I I , a lia s de tempore 175, PL
39, 2082-2083, P o sty lla Mniejsza I I , 71-73.
15 Por. PL 39, 2082.
19 Por. CC 104,837-840 De asoenslone Domini. Potwierdza to również
Clavis Patrum Latlnorum 97.
17 Sermo 209 In fe s to omnium Sanotorum, ollm de Sanotls 37, PL
39, 3136-2i37, P o sty lla Mniejsza IV, 109-110.
18 Por. C lavis Patrum Latinorum 99.
p r z y z n a ją , że n a su n ęły im s i ę pewne b ła h e tr u d n o ś c i oo do j a j au te n ty c z n o ś c i^ ^ . D o ty c z y ły t y lk o i n t e g r i t a s mowy. Mowa jednak j e s t c a ł a .
Co do p rzek ład u p o ls k ie g o u Wujka nasuwają s i ę pewne u w agi. Wujek r o z s z e r z y ł t e k s t , widać t o w za k o ń czen iu : "Verum i l l a , que
ad iu v a n t s p i r i t u s defunotorum , o b l a t i o n e s , o r a t io n e s , e r o g a t io n e s , m ulto pro e i s o b s e r v a n t iu s , i n s t a n t i u s , abundan tiu s im pendant, qui su o s c a r n e , non s p i r i t u m ortu os, non solum c a r n a l i t e r , sed etiam s p i r i t u a l i t e r amant". "Lecz one r z e c z y , k tó r e pomagają du szom um arłych, jak o s ą o f ia r y /M szy ś w . / , m o d litw y , jałm u żn y, da le k o za n ie n a b o ż n ie j, p i l n i e j i h o j n ie j n ie o h a j przyjm ą, k tó r z y sw oje na c i e l e n ie na d u szy um arłe, n i e t y lk o o i e l e ś n l e , a l e t e ż
21 duchownie m iłu ją " .
Na tym s i ę kończy t e k s t mowy u Maurynów; n a to m ia st p r z e k ła d Wujka ma j e s z c z e praw ie c a łą s tr o n ę t e k s t u . Autorem te g o dodatku j e s t n ie w ą tp liw ie sam Wujek. N ie mają go M auryni, a n i t e ż p a r y sk ie wydanie z 1555 roku^^. T ek st p a r y sk i kończy s i ę tak samo ja k u Ma urynów.
Dodatku sw ojego / c z y l i z a k o ń c z e n ia / Wujek niozym n ie wyodrę b n i ł , nawet n ie z a c z ą ł a l i n e a . A o to p o c z ą te k u z u p e łn ie n ia Wujko- wego / l . c . i 2 1 / : "W k s ię g a c h M achabejskloh ozytam y, i ż o f ia r y ozyn ion o za umarłe / 2 Mach i 2 / . A le choóbyśmy te g o w s ta r y c h p i e śn ia c h nigdy n ie c z y t a l i , jednak n ie mała j e s t ważność K o ś c io ła
w ^ z y t k ie g o , k tó r y w sz ę d z ie t e n ob yczaj ja w n ie zach ow u je, i ż na m odlitw ach k a p ła ń s k ic h , k tó r e s i ę d z i e j ą Bogu u o ł t a r z a j e g o , ma t e ż m ie js c e sw oje umarłyoh z a l e c e n i e . 0 tym te d y n ic w ą tp ić n ie mamy, że dusze umarłyoh nabożeństwem p r z y j a c i ó ł swych żywląoyoh bywają wspomagane, gdy za n ie o f i a r a P o śr z e d n ik a / t j . Msza ś w . / bywa o fia ro w a n a , abo jałm użny w k o ś c i e l e bywają c z y n io n e . Idem i n B n o h ir id io o a p .1 1 0 . Wszakże t y lk o tym t e r z e c z y pom agają, k t ó
-PL 3 8 , 9 3 5 -9 3 7 , P o s t y l l a M n iejsza IV, 1 1 9 -1 2 2 . 20 P or. p r z y p is PL 3 8 ,9 3 6 .
21 P or. PL 3 8 ,9 3 7 1 tłu m a c z e n ie t e j mowy u Wujka, P o s t y l l a M niej s z a IV, i 2 i .
415
rzy e t o . . . " . Ten o d sy ła c z do "Podręcznika" od razu ujaw nia rękę Wujka. Z r e s z tą tr z e b a przypom nieć, że Wujek s k o r z y s t a ł tu z okazj by p r z e n ie ś ć do t e k s t u Augustyna pewne s z o z e g ć ły ze swej k s ią ż k i p t . " C zyśoiec" 23.
8 . Na p o św ię c a n ie k o ś c i o ł a . K azanie św.Augustyna^^ J e s t to a u te n ty c z n a 336 mowa św .A ugustyna w k l a s i e I I I sermones de S a n o t is . P ośw iadczona w w ykazie p rzez P o ssy d iu sz a /Ko 1 0 /. W p r z e k ła d z ie Wujka z n a jd u ją s i ę pewne r o z s z e r z e n ia t e k s t u , n p .: "Volens ergo Dominus C h r istu s in t r a r e , e t in n o b is h a b it a r e , tamęuam a e d ifio a n d o d io e b a t: Mandatum, novum do v o b is" e t o . Wu je k : "P rzotorz i Pan C h r y stu s, k tó ry n ie j e s t bóg n ie z g o d y , a le pokoju i j e d n o ś c i, /k t ó r y o to n a j p i l n i e j Boga Ojoa p r o s i ł , abyśm zawsze b y l i je d n o , ta k jak o On z Ojcem jed n o j e s t / ohoąo w n ijś ć do nas 1 m ie sz k a n ie s o b ie w nas u c z y n ić , jakoby budując nas mówił Mandat te n nowy dawam w am " ... . T ek st d o sło w n ie p r z e ło ż o n y przez Wujka p o d k r e ś liliś m y ; r e s z t a j e s t je g o własnym dodatkiem . K onieo r o z d z ia łu ozw artego Wujek o p u ś c i ł . Z r o z d z ia łu p ią te g o p r z e ło ż y ł ty lk o k i l k a zd ań , r e s z t ę o p u ś c i ł .
9 . K azanie Augustyna św . o s ło w le o h A p o s to ls k ic h : Wszyscy s i ę mamy pokazać przed s t o l i c ą S ę d z ie g o , aby każdy od n i ó s ł ja k o c z y n i ł , lubo d o b re, lubo z ł e . 0 p rzyszłym c i a ł n aszych zmartwychwstaniu*^
Mauryni p o ł o ż y l i j ą wśród mów podrzuoonyoh /Sermona suppo- s i t l / ja k o sermo 109, n ie zdoław szy d o o le o , k to był domniemanym
23 C z y śo ie o t o j e s t zdrowa a gruntowna nauka o m odlitw ach, o mszaoh y o jałm użnaoh za umarłe w iern e y o mękach ozyśoowych ś m ie r o i, Poznań 1579. D z ie ło t o omówił k s .F r a n c is z e k Bracha, PS 3 / 1 9 5 0 / 1 5 9 -1 6 5 , zw raoająo uwagę, że wśród św iadeotw z dok rów, Augustyn zajm uje ozołow e m ie js o e .
24 Sermo 336 De d e d io a tio n e E o o le s ia e 5 , a l i a s de tempore 256, PL 3 8 ,1 4 7 i- 1 4 7 5 , P o s t y l l a M n iejsza IV, 1 5 9 -1 6 3 .
25 P or. PL 3 8 ,1 4 7 2 , P o s t y l l a M n iejsza IV 159.
26 Sermo 109 Do v e r b is A p o s to li I I Cor 5 ,1 0 , o lim de v e r b ls A p o s to li 3 4 , PL 3 9 ,1 9 6 1 -1 9 6 2 , P o s t y l l a M niejsza IV, 1 7 7 -1 8 0 .
ohoóby j e j autorem. J e s t w ięo według Maurynów ln o e r t l a u o t o r i s ^ . D z is ie j s z a krytyka a le o s ią g n ę ła postępu odnośnie do autorstw a t e go k azan ia, stw ie r d z a ją c t y lk o , że pochodzi z czasów p ó ś n ie js z y o h . Przekład Wujka j e s t dokładny 1 p iękny.
10. K rótkie k azan ie Auguthlna św ię te g o , 0 prawym B óstw ie Sy na Bożego y Ducha św. naprzeoiwko Arrianom, Sabbolianom, Bblonitom , Samosatenianom, Maoedonianom, y d z is ie js z y m kaoerzom, Troybożanom, Nowokrzezeńoom, y innym m inistrom szatań sk im , przesłańoom antyohrystowym, o B ó stw ie, o przed -w ie c z n o śc i Syna Bożego y Duoha św. op aczn ie trzymający*^? W wydaniach przed Maurynami j e s t to sermo 6 de tempore. Mauryni u m ieszczają j ą w Dodatku, t j . wśród n ieau ten tyczn ych jako sermo 234. W dopisku stw ie r d z a ją Mauryni, że ju ż wydawoy lowańsoy oraz Y erlin u s i V irdingus o d r z u c ili t ę mowę. Sami s t w i e r d z i l i , że sk ład a s i ę ona z dwóch wyjątków: pierw szy z d z i e ł a "De r a tio n e f ld e l" Fausta z H e ji, drugi z VI K s ię g i "De T r ln lta te " W lg iliu sz a z Thapsus. Sąd ic h j e s t miarodajny do d z i ś , z tym ty lk o z a s t r z e żeniem , że d z ie ło "De T r in ita te " n ie w yszło spod p ió r a W lg iliu s z a , le o z E uzebiusza z V e r o e lll^ ^ .
Tak w ięo mamy u Wujka 9 kazań au gu styń sk ioh w P o s t y l l i m niej s z e j a jedno kazanie w P o s t y l l i w ię k s z e j. Prócz t y c h 10 mów augu- sty ń sk io h warto odnotowaó Wujkowy p rzekład fragmentu "0 Państw ie Bożym" - "0 oudach r o z lio z n y o h , k tó r e s i ę s t a ł y na yóżnyoh m le j- soach , p rzez r e lik w ie a p rzez wzywanie Szozepana św iętego" zam iesz czony w P o s t y l l i w ięk szej o Świętyoh^^.
27 Por. p rz y p is PL 3 9 ,1 9 6 1 .
28 Sermo 234 De f id e o a th o llo a I I , ollm de tempore 6 , PL 39, 2176-2480, P o s t i l l a o a t h o lic a , to j e s t k azan ia na ew an gelie n ie d z ie ln e y odśw iętne przez c a ły rok według wykładu samego prawdziwego K o śo io ła a.Pow szechnego, t . 3 - 0 Sw lętyoh, o z . l Oślm la, Kraków 1684, przedruk Władysława Jaw orsk iego, Kraków 1870, 146-151.
29 Por. B .A ltan er - A .S tu ib e r , P a tr o lo g ie , 8 durchgesehene und e r w e lte r te A u fla g e, Frelburg 1978, 489 1 366; por. tak że C lavlo Patrum Latinorum 69.
- 417
W podsumowaniu tr z e b a s t w ie r d z ić , de sprawa au torstw a iO kazań au gu styń sk ioh przełożonych p rzez Wujka przedstaw ia s i ę nas tęp u jąoo:
a / autorstw a n ie w ą tp liw ie au gu styń sk iego są /w edług n aszej nu m e r a o ji/ k azan ia: 2 , 4 , 7 , 8 ;
b / Cezarego z A r le s: 1 ,5}
o / Inne natom iast są oentonami lub n ie u sta lo n e g o p ochodzenia. Andrzej Bober SJ DH S.AUGUSTINI SBRMONUM
A JACOBO WUJEK SJ IN LINGUAM POLONAM TdANSLATIONE De P atre Jaoobo Wujek SJ, n o tlssim o saororum ^ ibliorum ln linguam Polonam in t e r p r e t e , m u ltl m ulta s o r ip s e r e , ut widere e s t in b lb lio g r a p h iis v .g r . Nowy Korbut i Słownik P o lsk io h Teo logów K a to lio k io h , a t f r u s t r a i b i de eo p r o u ti Sanotorum Patrum in te r p r e te quidquam quaereres e t in w e n ir e s. D is s e r ta tiu n o u la e r go hao auotor id s i b i p r o p o su it, u t omnes S .A u g u stin i sermones a Jaoobo Wujek SJ t r a n s la t o s p eroen aeret e t artem eorundem i n t e r - p retandi d liu d ic a r e t . Nowem S .A u g u stin i sermones Wujek in P o s ty l la M niejsza, unum vero in P o s t y lla Większa in nostram linguam e le g a n ti s t l l o e t w enustate verborum t r a n s t u l i t . Aliquando vero t e z t u l S .A u g u stin i quaedam de suo penu a d d id it , n u llo tamen v e r - bo leotorem de hoo m onuit; v ld e supplementum de p u rg a to rio ln sermone 172 de v e r b is A p o s t o li.
