598 Z A P I S K I
R ozp raw a b ęd ąca p racą z zak resu h isto rii u stro ju w n o si n o w e u sta le n ia dla p ozn an ia k o n sty tu c y jn e g o o k r e su K ró lestw a , jed n o cześn ie w y ty c z a n o w e k ieru n k i b adań h isto ry czn o -p ra w n y ch .
P o d sta w ę źród łow ą sta n o w iły p rzed e w s z y s tk im n ie w y d a n e p ro to k o ły posiedzeń R ad y oTaz d ru k ow an e źródła p raw ne.
A .B .
S to w a r z y s z e n ie L u d u P o lsk ie g o w K r ó le s tw ie P o lsk im . G u sta w E h re n b e rg i „ S w ię to k r z y ż c y ”, P o lsk ie ru ch y sp o łe c z n o -p o lity c z n e i ż y c ie lite r a c k ie 1832— 1855. S tu d ia i m a teria ły , Z ak ład N a ro d o w y im . O sso liń sk ich — W y d a w n ictw o , W rocław 1978, s. 477.
D zieje K ró lestw a P o lsk ie g o w o k r e sie m ię d zy p o w sta n io w y m są sto su n k o w o m a ło znane przede w sz y stk im ze w zg lęd u n a brak d ostateczn ej b azy źró d ło w ej. Znane d o ty ch cza s źród ła z o sta ły w o sta tn ic h la ta c h u zu p ełn ion e o o d n a lezio n e w a rch i
w a ch ra d ziec k ich m a teria ły są d o w o -śle d c z e d otyczące o rg a n iza cji sp isk o w y c h , k tó re z o sta ły w y k r y te w K r ó le stw ie P o lsk im za n a m ie stn ic tw a P a sk ie w ic z a . O dkrycie to sta ło się n o w ą zech ętą do w sp ó łp ra cy h isto ry k ó w i h isto ry k ó w lite r a tu r y P o lsk i i ZSRR .
N in ie jsz y w o lu m in in a u g u ru je n o w ą o b liczo n ą n a 7 to m ó w se r ię w y d a w n iczą n osząca ty tu ł: ’’P o lsk ie ru ch y sp o łe c z n o -p o lity c z n e i ży cie lite r a c k ie w la ta c h 1832—
1855”. M a on a n a c elu z jed n ej stron y u p rzy stęp n ić b ad aczom n o w o o d k ry te „n ajb ar
dziej w a ż k ie i cie k a w e m a te r ia ły ź r ó d ło w e” in e x te n s o w r a z z o b sz e r n y m i k o m en tarzam i o ra z w fo rm ie p rzeg lą d ó w źró d ło w y ch , z d ru giej zaś w sy n te ty c z n y sposób p rzed sta w ić is tn ie ją c y ju ż zasób w ie d z y o ru ch a ch sp o łeczn y ch w o m a w ia n y m o k r e sie i ic h zw ią zk a ch „z p ro cesem lite r a c k im ”.
P ie r w sz a część o m a w ia n eg o to m u p rzy n o si o sie m stu d ió w m a ją c y c h p o części ch arak ter m o n o g ra ficzn y (W łodzim iera D j а к o w , ’’S to w a r z y sz e n ie L u d u P o lsk ieg o w K r ó le stw ie P o lsk im (1836— 1839)”; M aria J a n i o n , ’’L itera tu ra i sp ise k ”), po czę
śc i zaś b ę d ą c y c h p rzy czy n k a m i i p rzeg lą d a m i źró d eł oraz lite r a tu r y (te k sty W łodzi
m ierza B o r y s a , B o le sła w a Ł o p u s z a ń s k i e g o i in n ych ). R o zp ra w y te ch a
ra k tery zu ją ruch k o n sp ira cy jn y w K r ó le stw ie P o lsk im p rzeło m u la t 30-tych i 40 -ty ch , o m a w ia ją sk ła d sp o łe c z n y i p o g lą d y je g o u czestn ik ó w , o d tw a rza ją p rze
b ie g śle d z tw a itd .
C zęść d ruga to zbiór p rzek a zó w ź r ó d ło w y ch w r a z z o b szern y m i kom en tarzam i.
S ą to sta tu ty i d o k u m en ty p ro g ra m o w e S to w a rzy szen ia L u d u P o lsk ie g o , zeznania śle d c z e i p ro to k o ły k o n fro n ta cji jeg o u c z e stn ik ó w (m .in. G u sta w a E hrenberga, A lek sa n d ra W ężyk a i in n y ch ) o r a z w a ż n ie js z a k o resp o n d en cja w ła d z ca rsk ich na te n te m a t. C ałość z o sta ła op atrzon a bard zo sta ra n n y m in d e k se m osób , w k tórym zam ieszczon o ta k ż e n o tk i b iograficzn e.
A .B .
É v a H a r a s z t i , C h a r tis m , A k a d ém ia i K ia d ó , B u d a p est 1978, s. 276.
P ra ca b a d a czk i w ę g ie r sk ie j to s tu d iu m z a ró w n o m y ś li p o lity czn ej i społecznej c z a r ty stó w ja k i zarys d z ie jó tf ic h ru ch u . A u to rk a o p iera s ię n a różn orod n ej bazie źró d ło w ej, w k tó rej p rzew a ża ją a r c h iw a lia b r y ty jsk ie (op rócz z b io ró w P u b lic R ecord O ffic e i B r itish L ib ra ry w L o n d y n ie s ię g n ię to ta k ż e d o k o le k c ji p ro w in cjo n a ln y ch ). P rzero b iła ró w n ie ż k ilk a d z ie s ią t ty tu łó w cza so p ism (w ty m p ra se zb li
Z A P I S K I 599
żoną do ru ch u czartystów ), liczn e p a m ię tn ik i a n a w e t lite r a tu r ę p ię k n ą p rzyn oszącą ob raz sp o łeczeń stw a w c z e sn e j d ob y w ik to r ia ń sk ie j.
R o zd zia ł p ie r w sz y , o b e jm u ją c y o k res 1834— 1839, p o św ięco n y je s t n arod zin om stro n n ictw a i p oczątk om je g o d zia ła ln o ści, sy lw e tk o m jeg o n a jw y b itn ie js z y c h p rzy w ó d có w . R ozd ział drugi: ’’T h e d e c is iv e y e a r o f C hartism : 1839” sk u p ia u w a g ę n a w y d a rzen ia ch p o lity czn y ch , m ity n g a c h i d em on stracjach o raz zb iera n iu p o d p isó w pod p e ty c ja m i w sp ra w ie refo rm y w y b o rczej. O m ów ion o tu ta k ż e p r z e c iw d z ia ła n ie b ry ty jsk iej a d m in istra cji i p o lic ji. R ozd ział trzeci d oty czy la t 4 0 -ty ch , k ie d y to sła b n ie ru ch czartystów , poza k ró tk ą a k ty w iza cją w o k r e sie W io sn y L u d ów . Z w ięzły ep ilo g p rzyn osi o p is k lę s k i d ziałaczy, k tó rzy , jak p isze a u tork a, n ie p o tra fili w k ro czy ć n a drogę r e w o lu c y jn ą i u le g li przem ocy lę k a ją c e g o się 0 sw ą p o zy cję a n g ie lsk ie g o m ieszcza ń stw a .
K sią żk a za w iera lic z n e w z m ia n k i o d em on stracjach i d ek la ra cja ch p o p iera ją cych w ę g ie r sk i ru ch n a ro d o w y , k tó re m ia ły m ie jsc e w W ielk iej B r y ta n ii w la ta c h 1848— 1849. O bszerny an ek s za w iera w y b ó r ów czesn ej p u b lic y sty k i w ę g ie r sk ie j, która w id z ia ła w cza rty sta ch soju szn ik a; są tu n p . rela c je z lo n d y ń sk ic h m ity n g ó w . N a w ią zu je on do fra g m en tu k sią ż k i z a ty tu ło w a n e g o ’’C hartism an d In te r n a tio n a lism ” (s. 204— 226). W ty m k o n te k śc ie w sp o m in a się i o k w e s tii p olsk iej; au tork a w y k o r zy stu je t u g łó w n ie stu d ia P . B r o c k a. In fo rm u je m .in. o p op arciu c za rty stó w dla p o w sta n ia k r a k o w sk ie g o 1846 r. (s. 210— 211); n a k a rta ch k sią ż k i p o ja w ia ją się sp o
ra d y czn ie n a z w isk a ks. A d am a C zartorysk iego, S ta n isła w a W orcella, L u d w ik a Obor
sk ieg o i Joach im a L e le w e la .
A .S .
F ra n ciszk a R a m o t o w s k a , R z ą d N a r o d o w y P o ls k i w la ta c h 1863— 1864. N a czeln a D y rek cja A r c h iw ó w P a ń stw o w y c h . Z ak ład N au k o
w o -B a d a w c z y A r c h iw isty k i. A r c h iw u m G łó w n e A k t D a w n y c h w W ar
sz a w ie , PW N , W arszaw a—Ł ódź 1979, s. 443.
B o g a ta h isto rio g ra fia d otycząca p o w sta n ia sty c z n io w e g o u zu p ełn io n a zo sta ła w a r to śc io w y m stu d iu m o n a czeln ej w ła d z y n a ro d o w ej te g o ok resu (fa k ty c z n ie aż po k w ie c ie ń 1865 г.). A u to rk a b ęd ąc je d n o c z e śn ie h isto r y k ie m p o w sta n ia sty czn io w eg o i a r c h iw is tą za n a c z e ln e za d a n ie p o sta w iła so b ie zr e k o n str u o w a n ie form o rg a - n iz a c y jn o -u str o jo w y c h z e szczeg ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m o rg a n iza cji, d zia ła n ia o ra z w y tw o r ó w k a n c e la r y jn y c h a ta k ż e s k ła d ó w o so b o w y ch z m ie n ia ją c y c h się k o le jn o R ząd ów N a ro d o w y ch . P o za n a c z e ln y m i w ła d z a m i p o w sta n ia b a d a n ia m i o b ję to ta k ż e n iek tó re organ y p o m o cn icze (np. S e k r e ta r ia t S ta n u , E k sp ed ytu ra i p o szczeg ó ln e
w y d zia ły ).
P rzep row ad zon a p od ty m k ą tem a n a liz a z m ien ia ją c y ch się r zą d ó w (przy ś w ia dom ości in n y c h c z y n n ik ó w sp ra w czy ch ) w zb o g a ciła n aszą w ie d z ę n ie ty lk o o ustro
ju i m e c h a n izm ie fu n k c jo n o w a n ia k iero w n icze g o a p aratu p o w sta n ia le c z p o zw o liła tak że n a u k a za n ie u m ie ję tn o śc i o rg a n iza cy jn y ch , w iz ji p a ń stw o w o tw ó r c z y c h oraz p ostaw lu d zi, k tórzy tw o r z ą c te n ap arat w p ły w a li n a k ie r u n e k sa m eg o p o w sta n ia .
B a zę źród łow ą sta n o w iły o c a la łe szczą tk i ak t w ła d z n a ro d o w y ch , zw ła szcza Rządu N a ro d o w eg o oraz je g o p u b lik o w a n e d o k u m en ty, k o resp o n d en cja ó w czesn y ch d ziałaczy, zezn an ia śled cze. W a n ek sa ch o p u b lik o w a n y z o sta ł m .in. sp is m a teria łó w a r c h iw a ln y c h R ząd u N a ro d o w eg o R om u ald a T rau gu tta i d zien n ik p o d a w czy o sta t
n iego R ząd u N arod ow ego.
A .B .
