Ekran i widz: "Bez znieczulenia"

Mirosław Darecki (M.D.)

EKRAN I WIDZ: „BEZ ZNIECZULENIA”

Po teatralnej a potem telewizyjnej realizacji „Nocy listopadowej” Wyspiańskiego, po sięgnięciu do wielkiego narodowego repertuaru, Andrzej Wajda zaprezentował oto film, który mógłby się mieścić w konwencji… melodramatu. Ale oczywiście „Bez znieczulenia”

melodramatem nie jest. Po prostu na kanwie tego gatunku Wajda tworzy wielowątkowy wielopłaszczyznowy filmy, tym trudniejszy zresztą w odbiorze, im bardziej - przekraczając powierzchniowe warstwy: obyczajową, publicystyczną, satyryczną - zstępujemy w region psychologii, który wydaje się niezwykle istotny w tym filmie. Dochodzi do tego jeszcze aspekt sui generis sensacyjności dla widza: główny bohater, Jerzy Michałowski, jest z zawodu reporterem tzw. międzynarodowym, od lat obserwującym to, co się dzieje w krajach Trzeciego Świata. Bezbłędnie trafia w największe ogniska zapalne, na pierwszą linię frontu.

Michałowski to człowiek odważny, pełen poświęcenia, retorskiej dociekliwości, a jego książki cechuje dziennikarska uczciwość i pisarski talent. Jest inteligentny, błyskotliwy i na swój sposób niekonwencjonalny. Daje tego dowód zaraz w pierwszej, obszernej

„telewizyjnej” sekwencji „Bez znieczulenia”.

I naraz ten monolit zaczyna chwiać się w posadach. Po przyjeździe z kolejnego zagranicznego wojażu zostaje przez żonę poinformowany, że odeszła do innego mężczyzny, a w pracy, okazuje się, że oto znalazł się w innej niż dotąd konstelacji.

Poruszając się wśród ludzi niewysokich lotów, z pewnością zazdroszczących mu sławy, talentu, pozycji, będzie teraz poddany całemu szeregowi przykrości i upokorzeń ze strony otoczenia, jak to się często zdarza, gdy świecąca równym blaskiem gwiazda zaczyna nagle migotać. A na dodatek, pracownik redakcji, młody chłystek, beztalencie szermujące frazesami, typ o tyleż nieciekawy, co godny pożałowania, okaże się jego zwycięskim rywalem na gruncie osobistym, uczuciowym.

Środowisko otaczające reduktora Michałowskiego rysuje Wajda grubą, ostrą kreską

zatrącającą nierzadko o rysunek przesadny, satyryczny. To samo dzieje się w scenach

dotyczących jego życia prywatnego. Choć satyra ustępuje częściej miejsca dramatowi a w

końcu - tragedii. A najsilniej zaczyna się dramat rysować wówczas, gdy sięgniemy do

problemu dotychczas przez krytykę niepodnoszonego: problemu, który w jakimś sensie łączy film Antonioniego „Zawód: reporter” z „Bez znieczulenia” Andrzeja Wajdy.

I tam i tutaj bohater, „grand reporter”, wciąż poszukujący, wciąż blisko znajdujący się życia kłębiącego się w odległych krajach, zajmujący postawę aktywnego obserwatora ważkich wydarzeń na świecie, niepostrzeżenie jakby odrywał się od własnego gruntu, tracił kontakt z własnym środowiskiem, nawet - ze swoją rodziną. On jest tym, który jeździ w dalekie podróże, na całe tygodnie lub miesiące znika z domu, żądny wiedzy, zrozumienia wstrząsających światem konfliktów, przetwarzania zdobytych doświadczeń przez pryzmat własnej osobowości. W domu jest gościem. Przypomina trochę marynarza, który w kilka dni po powrocie do portu zaczyna marzyć o morzu, o następnym rejsie. U Antonioniego wszystko to przyjmuje wymiar filozoficzny, egzystencjalny, postawę bohatera cechuje zniechęcenie do świata, życia, totalna rezygnacja. U Wajdy wprost przeciwnie: Michałowski jest człowiekiem czynu, zaangażowanym energicznym, bezkompromisowym. Lecz... czasem nie chce się zgodzić nawet na kompromisy „pozytywne”, słuszne, logiczne. Jak choćby wówczas, gdy nie godzi się na rozwód, co doradza mu znajoma uważając, że żonie Jerzego nie powinno się w tym momencie stawiać żadnych przeszkód, jakie mogłyby ją tylko utwierdzić w podjęciu pochopnej decyzji…

Bez znieczulenia, boleśnie i gorąco doświadcza oto życie Jerzego Michałowskiego. A boleśnie tym bardziej, że ukołysany przez lata zawodowymi sukcesami, poprawnymi stosunkami w pracy i w rodzinie, swoiście „odrealniony” ciągłym, przebywaniem poza domem, zapomniał jakby, jak wygląda prawdziwe życie. Że składa się ono z sukcesów, ale i z trosk, kłopotów, wzlotów, upadków i konfliktów. Że z życiem trzeba się nie jeden raz brać za bary, w sposób umiejętny i cierpliwy. Otrzymany niespodziewanie cios prowokuje Jerzego nie tyle do obrony, sensownego działania, co do dość chaotycznej walki na oślep, aż do przegranej.

Jerzy Michałowski nie może sprostać sytuacji, w jakiej się znalazł. Nie ma na to dostatecznej odporności, spoistości wewnętrznej.

Nie stać go na samotność. Może właśnie istotny moment „Bez znieczulenia” stanowi scena, kiedy przybyła z zagranicy kilkunastoletnia córka przeczuwająca, że w rodzinie dzieje się coś niedobrego, zwierza się ojcu, że „uczy się być sama”. Gorzkie to, smutne i - w aspekcie rodzinnym - wiele mówiące stwierdzenie. A ojciec odpowiada, że... on sam nigdy nie potrafił się zdobyć na próbę czegoś podobnego.

Unoszony na przyjaznej fal życia nie dostrzegł redaktor Michałowski realiów

codzienności, samotności żony, córek, ich problemów, zainteresowań, tęsknot. Gdy i nad nim

zawisła samotność nie umiał ani się w niej zmieścić, ani znaleźć z niej sensownego wyjścia.

W roli Jerzego Michałowskiego występuje Zbigniew Zapasiewicz i jest to wielki popis gry aktorskiej. Może pewien niedosyt po obejrzeniu tego tak interesującego, z pasją - choć nie bez pewnych wad scenariusza - zrobionego przez Wajdę filmu wynika również właśnie ze zdominowania „Bez znieczulenia” przez wspaniałą osobowość aktorską Zapasiewicza.

Pierwodruk: „Kamena”, 1979, nr 1, s. 14.