Próba
określenia wpływu
wieku
ś
ladu
zapachowego
*
umieszczonego
w
ciągu
selekcyjnym na wskazania psów
d
o
badań
osmo
logicznych
Wstęp i cel pracy
Problem jednoczesnego pobrania wszystkich mate-rialów do budowyciąguselekcyjnegowzbudzałszereg kontrowersji iwątpliwości wśród przedstawicieli szero-ko rozumianej teorii kryminalistyki oraz praktyków osmologii1.W latach 90. ubiegłego wieku postawiono hipotezę, że to nie zgodność zapachowa śladu dowo-dowego iśladu porównawczego,lecz jakoby świeżość zapachu miałaby być przyczynąjego wskazania wcią gu selekcyjnym przez psy do badań osmologicznych.
Sprecyzowano,że świeżyto ślad zapachowy pobrany póżniej niżstare materiały uzupełniające ciąg selekcyj-ny(stąd jegoświeżość)2.
Przyczynkiem do powstania artykułu była postawio-na postawio-nawstępiehipoteza orazwystąpienie dotyczące do-świadczeń nad wpływemwieku materiału uzupełniają cego na poprawność zestawienia ciągu selekcyjnego
i wiarygodność badań osmologicznych wygłoszone w trakcie warsztatów kryminalistycznych "Osmologia 2004 r."
w
Zakopanemś.Doświadczenie nad wpływem wieku materiału uzu-pełniającego na poprawność zestawienia ciągu selek-cyjnego iwiarygodność badańosmologicznychbyło re-alizowane w dwóch pracowniach osmologii,w Labora-torium Kryminalistycznym Komendy Wojewódzkiej Po
-licji w Szczecinie filia w Koszalinie i w Laboratorium Kryminalistycznym Komendy Wojewódzkiej Policji w Lublinie. W obu pracowniach,w trakcie wykonywania ekspertyz kryminalistycznych, przebadano 46 zapa-chów różniących sięwiekowo od innych. Budując ciągi selekcyjne, wkładanojeden materiał uzupełniający po-brany kilka latwcześniejodpozostałych materiałów za-pachowych zciągu.
Podobne doświadczenie w latach 2000-2001
w Centrum Szkolenia Policji w Legionowie przeprowa-dziłautor artykułu, gdyżobserwacje instruktoraszkolą cego przewodników i psy do badań osmologicznych orazdoświadczenieeksperta nabywane w trakcie real
i-*"Metodyka prowadzenia badań osmologicznych"
HJf\JV--64/11/09wprowadzanową terminologię,zamiastślad
za-pachowy stosowane jest pojęcie próbka badawcza (przyp. red).
zacjipostanowień o dopuszczeniu dowodu zopinii bie-głego nie pozwalały przychylić się do przedstawionej
na wstępie hipotezy.Doświadczenie poszerzono o
sy-tuację odwrotną, a więc możliwość wyróżniania się
w ciągu selekcyjnym śladu zapachowego pobranego kilka miesięcy wcześniej niż pozostałe materiały uzu-pełniające (zapach stary). Wynikówdoświadczenia nie publikowano na łamach ogólnie dostępnych periody
-ków kryminalistycznych.
W celu określenia, czy wiek śladu zapachowego umieszczonego wciąguselekcyjnymwpływana wska-zania psów do badań osmologicznych,przeprowadzo
-nodoświadczeniewZakładzieTechnikiKryminalistycz
-nej CSP w Legionowie.
Materiałi metodyka doświadczenia
Materiałdo budowy ciągów selekcyjnych pobierany był od mężczyzn z uprzednio umytych i osuszonych dłoni. Czas pobierania wynosił 15 minut. Wykorzysty-wano go doćwiczeńtresurowych na kursach przewod-nikówpsów dobadańosmologicznych.Niewykorzysta
-ny był przechowywany i używany na następnych kur-sach. Takaróżnorodność śladówzapachowych pozwo-liła na przeprowadzenie doświadczenia i zbudowanie ciągów selekcyjnych,w których jeden ślad zapachowy był pobierany póżniej bądź wcześniej niż pozostałe. Schemat badania nieodbiegałzasadniczo od propono-wanego wdostępnej lłteraturze'ł.Wdoświadczeniuwy
-korzystano psy Zakładu Techniki Kryminalistycznej CSP oraz psy słuchaczy kursów przewodników psów
do badań osmologicznych.Kursy te organizowane by -ły w ZTK CSP w Legionowie w latach 2000-2001. Sprawność użytkowatych psówpozwalałana wykorzy-stanieich wdoświadczeniu. Badanie śladów zapacho-wych prowadzono w układzie badawczym z materiału dowodowego na materiał porównawczy. W układzie tym psy na starcieotrzymywałydonawęszenia śladza
-pachowy (zapach zabezpieczony z przedmiotu, odzie-ży itp.),a w ciągu selekcyjnym umieszczano śladyza
-pachowe pobrane z dłoni. Psy każdego przewodnika pracowałyna jednym ciągu selekcyjnym.Przewodnicy pracowali w parach,jeden z nich budował ciąg selek-cyjny izmieniałustawienie słoików. Wyjątkiem byłasy
wykonując czyn n ości zwi ązan ez budową ci ąg u selek -cyjnego.Przewodnik pracujący z psem nieznał usta-wienia materiału badanego w ciągu selekcyjnym. Ciąg selekcyjny budowano ześladów zapachowych pobra -nych zdłoni. Właściwepróbyidentyfikacyjne zkażdym psempoprzedzanopróbamikontrolnymi.Pospra wdze-niu,że psybyły w dyspozycjido pracy węchowej, aw ciągu selekcyjnym nie było atrakcyjnych materiałów,
przystępowan odo identyfikacj i osmologicznej. Uzyska-ne wyniki prób kontrolnychi prób identyfikacyjnychza -pisywano w kartach pracy psa.
trzy powtórzenia.Poprawidłowym wykonaniu prób kontrolnych psy otrzymywały do nawęszenia z a-pach a.W tym układzie kontrolizapach
X
zawsze znajdował się w ciągu selekcyjnym przed śladem zgodnym zapachowo z otrzymywanym do nawę szenia na starcieprzez psy.Schemat układ u kon-troli pozytywnejprzedstawionow tabeli 1.Za prawidłową uznawano sytuację, w której po na-węszen iu zapachu k pieszaznaczał w ciągu se lekcyj-nym zapach pobranyod osoby k,aponawęszeniuz a-pachu a pies zaznaczał w ciągu selekcyjnym zapach Tabela 1 Schematukładukontrolipozytywnej z wyszczególnieniemwyróżniającegobodźcawciąguselekcyjnym
Positiveeontroiset-up w/thspecitieddifferentiatingstimulus in the se/ecfianfine-up
Elementymolekuły Nrstanowiska
zapachowej*
wmateriale 1 2 3 4 5
na wę sz a nyma b X c a d
1. Zl Brak elementów Brak elementów Brak elementów
2. ZW moleku łyzapachowej wiekśladujako mol ekułyzapachowej Zl molekułyzapachowej
3. ZZ mogącychbyć badany bodziec mogących być mogącychbyć
4. ZT wyróż nikami wyróżnikami wyróżnikam i
*molekułazapachowajeslloumowna ,najmniejszacząsteczka śladuzapachowegoczłowieka,składającasięzczterechwspółistniejącychelementów,
to jestz:1.zapachuindywidualnego - ZI,2.zapachówwewnąt rz p och od nych- ZW,3.zapachówzewnątrz pochodnych- ZZ,4.ZapachuIla- ZT; b,c, d- śladyuzupełniającepobrane mniejwięcej równocześnieitą samąmetodą;
X- śladuzupełniającypobranywcześn iej bądźpóźniejodpozostałychśladów uzupełniających;
a- śladzgodnyzapachowoznawęszanymna starcie;
źródło(tab.1-2):opracowaniewłasne ;(tab.3-6):opracowaniewłasnenapodstaw ieprze prowadzonychbadań
Doświadczenieprowadzono w dwóch wariantach: Wariant I- w ciągu selekcyjnym jeden ślad zapa-chowybyłpobrany 12miesięcy póżniejodpozostałych (zapachświeży),np.zapach X pobrany w 2000r.,a po-został ezciągu w 1999 r.
Wariant II - w ciągu selekcyjnym jeden ślad zapa-chowy byłpobrany 12miesięcy wcześniejod pozosta -łych(zapach stary),np. zapach X pobrany w 2000r.,a pozostałezciągu w 2001 r.
W obydwu wariantach badawczych stosowano układ:
• kontrolipozytywnej,w przypadku której zzałożenia występowała zgodność zapachowa pomiędzy śla dem zapachowym otrzymywanym przez psy do na-węszeniana starcie a jednym ześladów zapacho-wych w ciągu selekcyjnym. W ciągu selekcyjnym umieszczano ślady zapachowe pobrane z rąk od osób a,b,c,d,k,X.Zapachy a,b,c, d,kbyły po-brane mniejwięcej równocześnieitą samą metodą. Zapach
X
był celowo pobrany 12miesięcy póżniej bądź wcześniej niż pozostałezapachy zciągu.Psy pracowały na dwóch zapachach. W próbach kon -trolnych wukładziekontrolipozytywnej otrzymywa-łydonawęszeniazapachk.Wykonywano minimumPROBLEMY KRYMINALISTYKI 267(styczeń-marzec)2010
pobrany od osoby a. Wskazanie natomiast zapachu osoby
X
traktowano jakofałszywie pozytywne.• kontroli negatywnej, w przypadku której z założe nia niebyło zgodnościzapachowej między śladem zapachowym otrzymywanym przez psa do nawę szeniana starcie a śladami zapachowymi z najdu-jącymi sięwci ągu selekcyjnym.Wciągu selekcyj -nym umieszczano ślady zapachowe pobrane od osób a,b,c,d,k, X.Zapachy a,b,c,d, kbyły po-brane mniej więcej równocześnie itą samą meto-dą.ZapachXbyłcelowo pobrany 12miesięcy póź niejbądź wcześniej niż pozostałezapachy zciągu. Psy pracowały na dwóch zapachach.W próbach kontrolnych, wukładz i e kontroli negatywnej,otrzy -mywały do nawęszenia zapach k. Wykonywano minimum trzy powtórzenia .Poprawidłowym wyko-naniu prób kontrolnych psyotrzymywałydo nawę szenia zapach e (brak odpowiednika wciągu). Wy-konywano minimum dwa powtórzenia. Na koniec badań przeprowadzono próbę kontrolną w ukła dziekontroli pozytywnej. Schemat układu kontroli negatywnej przedstawiono w tabeli 2.
Za prawidłową uznawano sytuację, w której po na-węszeniu zapachu k pieszaznaczał w ciągu
Tabela 2 Schematukładukontroli negatywnej z wyszczególnieniemwyróżniającegobodźcawciąguselekcyjnym
Negative contro! set-up w/rh specitied ditterentiating stimulus in the selection line-up
Elementymolekuły Nr stanowiska
zapachowej
wmateriale 1 2 3 4 5
nawęszanyma a X b c d
1. ZI Brak elementów Brak elementów Brak elementów Brak elementów
2. ZW molekułyzapachowej wiekśladujako molekułyzapachowejmolekułyzapachowejmolekuły zapachowej
3. ZZ mogących być badany bodziec mogących być mogących być mogących być
4. ZT wyróżnikami wyróżnikami wyróżnikami wyróżnikami
nym materiałpobrany od osobyk,a ponawęszeniu za-pachu e pies nie zaznaczałwciągu selekcyjnym żad nego materiału, wykazując brak zgodności zapacho-wej. Wskazanie natomiast zapachu osoby
X
traktowa-no jakofałszywie pozytywne.Wyniki i dyskusja
Wyniki doświadczenia w pierwszym wariancie ba-dawczym w układzie kontroli pozytywnej przedstawio-no w tabeli 3. Zastosowaprzedstawio-no go w czterech badaniach. Użyto w tym wariancie badawczym dwóch psów. Nie uzyskano wskazań (0%) wciągu selekcyjnym świeże gośladu uzupełniającego.
w tym wariancie badawczym 21 psów. W trakcie prób kontrolnych zdyskwalifikowano jednego psa (4,35%) z dalszych badań, gdyż niechciał pracować. Trzy psy w trzech badaniach (13,04%) wskazały na etapie prób kontrolnych stary ślad uzupełniający. Ślady pochodziły od dwóch różnych mężczyzn. Do prób identyfikacyj-nych zakwalifikowano 17 psów.W czterech badaniach (17,39%) w trakcie prób identyfikacyjnych uzyskano wynikfałszywiepozytywny - psywskazaływciągu se-lekcyjnym staryślad uzupełniający(pobrany 12miesię cywcześniej niż pozostałezciągu selekcyjnego).Śla dy te pochodziły od dwóch różnych mężczyzn. Stare śladyzapachowe wciąguselekcyjnymwskazywałypsy słuchaczydwutygodniowych kursów retresury i
atesta-Tabela 3 Wynikibadań śladówzapachowych z wariantu I wukładziekontroli pozytywnej
Results ot examination ot scenttracestrem variant I and in positive eontroI set-up
Liczba materia/ów Liczbabadańze Liczbabadańze %
Liczba zbadanych wciągu Liczbabadań wskazaniami wskazaniami wskazań
użytychpsów selekcyjnym materiału świeżegowmateriału świeżegow świeżych śladów
próbach kontrolnych próbachwłaściwych
2 2 4 O O O
Tabela 4 Wyniki badań śladówzapachowych z wariantu I wukładzie kontroli negatywnej
Results ot examination ot scenttraces
trom
variant I and in positivecomrot
set-upLiczbamateriałów Liczbabadańze Liczbabadańze %
Liczba zbadanych wciągu Liczbabadań wskazaniami wskazaniami wskazań
użytychpsów selekcyjnym materiału świeżegowmateriału świeżegow świeżych śladów
próbach kontrolnych próbachwłaściwych
2 2 4 O O O
Wyniki doświadczenia w pierwszym wariancie ba-dawczym w układzie kontroli negatywnej przedstawio-no w tabeli 4.Zastosowano go w czterech badaniach. Użyto w tym wariancie badawczym dwóch psów. Nie uzyskano wskazań (0%) w ciągu selekcyjnym świeże gośladu uzupełniającego.
Wyniki doświadczenia w drugim wariancie badaw-czym w układzie kontroli pozytywnej przedstawiono w tabeli 5. Zastosowano go w 23 badaniach. Użyto
cji. Na kursy te przyjeżdżali przewodnicy z jednostek terenowych z psami, którymkończyła się ważność ate-stów uprawniających do procesowych badań osrnolo-gicznych, bądż przewodnicy, którym niedawno przeka-zano psy do badań osmologicznych. Brak całkowitej adaptacji do nowej rozpoznawalni oraz w drugim przy-padku dodatkowo nie w pełni wykształcona więż emo-cjonalna psa z przewodnikiem sprzyjały popełnianiu błędówprzez psy.
Tabela 5 Wynikibadań śladówzapachowych z wariantu IIwukładziekontroli pozytywnej
Results ot examination ot scen! rraccs trom variant1/and in positive control set-up
Liczbaśladów Liczbabadań ze Liczbabadańze %
Liczba badanychwciągu Liczbabadań wskazaniami starego wskazaniami starego wskazań starych
użytychpsów selekcyjnym śladuwpróbach śladuwpróbach śladów w23
kontrolnych właściwych badaniach
21' 5 23 3 4 30,43
• 1psaniezakwalifikowa no dodoświadczenia, gdyżniewykonałprób kontrolnychiniewskazałwciąguselekcyjnymświeżegomatertalu
Wyniki doświadczenia w drugim wariancie badaw-czym w układzie kontroli negatywnej przedstawiono w tabeli 6.Zastosowano go wsześciu badaniach.Użyto w tym wariancie badawczym dwóch psów.Nie
uzyska-no wskazań (0%) w ciągu selekcyjnym starego śladu
uzupełniającego.
Wyniki niniejszej pracy potwierdzają spostrzeżenia poczynione przez B. Lorek, G. Sutowskiego, M. Bor -kowskiego.Niezależnie od zastosowanej metodyki do-świadczalnej badań psy niezawężająpola wyboru za-pachów z ciągu selekcyjnego ze względu na wiek za -pachu.
waruj w ciągu selekcyjnym, za co zostaje nagrodzony pochwałą słownąismakołykiem. W elekcie szkolenia
bodżcem wywołującym wskazanie zgodności
zapa-chowej (przyjęcieprzez psa pozycji waruj) wciągu se-lekcyjnym jest zapach indywidualny człowieka, tożsa my z otrzymanym donawęszeniana starcie. Skojarze-nie to jest wzmacniane nagrodąza nawęszenie przez psamateriału na starcie oraz poprawidłowym zidenty-fikowaniu wciąguselekcyjnym materiału tożsamegoz
nawęszanym na starcie w zakresie obecnościw tych
materiałach zapachu indywidualnego jednej osoby.
Tabela 6
Wynikibadań śladówzapachowych z wariantu IIwukładziekontroli negatywnej
Results ot examination ot scent traces trom variant /I in negative controlset-up
Liczbaśladów Liczbabadańze Liczbabadańze %
Liczba badanych wciągu Liczbabadań wskazaniamistarego wskazaniamistarego wskazań użytychpsów selekcyjnym śladuw próbach śladuw próbach starychśladów
kontrolnych właściwych
2 3 6 O O O
Uzyskane wyniki pozwalająna stwierdzenie,że zda-rzające się błędy związanez zapachami wciągu są po-pełniane losowo,gdyż liczba prawidłowych ifałszywie pozytywnych wskazań dokonanych przez psy w do-świadczeniunie odbiega w istotny sposób od wyników uzyskanych w trakcie badania wpływu innych czynni-ków na wskazania psów do badań osrnoloqlcznychś. Wyniki czterech psów uzyskane w drugim wariancie układukontroli pozytywnej wskazująna to,że stosując próby kontrolne, nie da się wyeliminować u wszystkich psów błędóww próbach identyfikacyjnych.
Skąd zatem biorą się tego typu wątpliwości niema-jące nic wspólnego z praktyką i procesem szkolenia psów do badań osmologicznych? Szkolenie to opiera się przede wszystkim na warunkowaniu
instrumental-nym, chociaż często jest ono łączone z
warunkowa-niem klasycznym oraz uczewarunkowa-niem metodą prób i błę dów. Pies przez cały cykl szkolenia jest uczony, żepo znalezieniu wciąguselekcyjnym materiału tożsamego z otrzymanym do nawęszenia na starcie ma wskazać
ich zgodność zapachową poprzez przyjęcie pozycji
PROBLEMY KRYMINALISTYKI 267 (styczeri-marzec) 2010
Teoretycznie rozważając, możliwa jest sytuacja, że
bodżcemwarunkowym wywołującym reakcję przyjęcia
przez psa pozycji waruj (odruch warunkowy) w ciągu selekcyjnym może być wiek śladu zapachowego. Na-wyk ten powstanie, gdy wytworzy się związek między wiekiem śladu zapachowego a przyjęciem przez psa pozycji waruj w ciągu selekcyjnym. Związek ten musi się stopniowo utrwalić i przejść w automatyzm. Dojść możedo tego w sytuacji,gdy przez2-3miesiącew wy-konywanych badaniach śladówzapachowych zostanie wykorzystany ślad zapachowy pobrany póżniej bądż wcześniejod materiałów uzupełniających, a osoba, od której go pobrano, pozostawiła swój ślad zapachowy na miejscu zdarzenia. Wtedy dopiero może wytworzyć
się związek pomiędzy wiekiem śladu zapachowego a
przyjęciem przez psa pozycji waruj w ciągu selekcyj -nym. Rozpatrującnawetskrajną sytuację, że doszłodo powstania tego nawyku u psa, tojużw trakcie wykony-wania prób kontrolnych pieszareagowałbyprzyśladzie zapachowym różniącym sięwiekiem od pozostałych z ciąguselekcyjnego.
Wątpli wościprzedstawicieli teorii kryminalistykimo
-gą również wynikać z antropomorfizowania zachowań
psów i interpretacji zachowania się psa jako wyniku
wyższych procesów psychicznych.Z tegoteż powodu
bardzo często, niesłusznie zresztą, specjaliści
porów-nują ekspertyzęosmalogicznądookazamaś.
Aby interpretacja zachowania danego zwierzęcia
wypadła możliwieobiektywnie idawała prawdziwy ob
-raz jego psychiki,bez antropomoriizowania ,lub z
dru-giej strony bez zbytnich uproszczeń, prot. Jezierski?
(za Wojtusiak, 1969) proponował stosowanie dwóch
zasad.Zasada Morganagłosi, że nie powinnosięoce
-niaćzachowaniazwi erzęciajako wynikuwyższych
pro-cesów psychicznych,jeżeli dane działanie można wy
-tłumaczyćprostymi zjawiskami behawioralnymi.Chroni
ona przed antropomoriizowaniem.Zasada Oescartesa
zakłada, że zachowania się zwierząt nie powinno się interpretowaćjako prostych reakcji,bez uwzględn iania
poziomuewolucyjnego danego gatunku.
Znajomość podstaw fizjologii węchu, uczenia się i
etologii zwierząt jest warunkiem niezbędnym do uzy
-skania uprawnieniaeksperta zzakresubadań osmo
lo-gicznych.Beztej wiedzy ekspert bardzo szybko dopro
-wadz i łby do powstania u psównawyków eliminujących je z badań osmologicznych . Użycie psów kończyłoby
si ę na próbach kontrolnych, na co nie może pozwolić
sobie ekspert.
Wnioski
1.Wiek śl ad u zapachowego znajdującego się w
szeregu selekcyjnym niewpływawistotny sposób
na wskazania psów do badań osmologicznych
(przynajmniej tych wykorzystanych w doświad
czeniu).
2.Wiek śladu zapachowego znajdującego się w
szeregu selekcyjnym nie jest atrakcyjny dla psów
dobadańosmologicznych.Atrakcyjnośćśladu
za-pachowego jest cechą wynikającą z i
ndywidual-nych preferencji psów.
3.Błędy psów podczas pracy w szeregu se lekcyj-nymsą popełniane losowo.
Mirosław Rogowski PRZYPISY
1 Widacki J.: Kilka uwag o identyfikacji zapachówlud
z-kich przez psa na użytek procesu karnego,.Palestra"
1998,nr 11-12 ,s.102-108; WójcikiewiczJ.: Me
taek-spertyza osmologiezna,,,2Zagadnień NaukSądowych"
1988, z.XXXVII,s.158-164 ;DzierżanowskaJ.:Glosa
dowyrokuSąduApelacyjnegowLubliniez 29 września
1999 r. IIA Ka 142/97, .Palesna" 1998, nr 7-8,
s. 194-196;BednarekT.,SulowskiG.:Glosadowy
ro-kuSądu Najwyższego,V KKN-440/99z dnia 5listopada
1999 r., .Palestra" 2000,nr 5-6,s.246--260.
2 WójcikiewiczJ.:Metaekspertyza osmologiezna,,,2 Za
-gadnieńNaukSądowych" 1998, z.XXXVII, s.158-164;
WidackiJ.: op.cit.
3Lorek B.,5utowski G.,BorkowskiM.: Czy "wiek" ma
-teriału uzup ełniająceg o ma wpływ na poprawność
ze-stawie nia ciąg u selekcyjnego i wiarygodność badań
osmologicz nych,MateriałyCLK KGP z warsztat ów
kry-minalisty cznych "Osmologi a 2004", Zakopane
26-28.05.2004r.
4 Bednarek T.,Sutowski G.: Schemat ekspertyzy zz
a-kresu kryminalistycznych badań śladów zapachowych,
"ProblemyKryminalistyki"1999,nr 224, s.5-11.
SBednarek T.: Próby określenia wpływu laku, stosowa
-nego w zabezpieczaniuśladówzapachowych na praw
i-dłowość pracy psów specjalnych,"ProblemyKryminali
-styki"1999,nr 226,s. 47-51;MarciniakR.:Próby okre
-ślen ia wpływu kosmetykó w na prawidłowość pracy
psów, "Problemy Kryminalistyki"1999,nr 226, s.45-46;
MisiewiczK.:Badaniewpływu zapachu nikotyny na po
-prawność wskazań psów specjalnych do identyfikacji
śl adów zapachowy ch, "Problemy Kryminalistyki"2000,
nr 229,s. 38-40.
6WidackiJ.:op.cit.
7JezierskiT.:Podstawy fizjologiiwęchu,uczeniasięi eto -logiizwierząt,ZeszytyMetodycznenr 4- Badaniaosmo
-logiczne, Wydawn ictwoCLK KGP,Warszawa 1999.
Streszczenie
Wpracyprzedstawiono metodykę iwyniki badaniaśladów
zapachowych ludzi, którychcelembyłookreślen iewpływuwie -kuśladu zapachowego umieszcz onegow ciągu selekcyjnym na wskazania psów dobadańosmologicznych .Po przeprowadzeniu
badańianalizie wyn ikówsformu łowanowniosek,żewiekśladu zapachowego niewpływa na wskazania psów dobadańcenioto -gicznych .
Słowa kluczowe: badaniaosmologiczne, wiekśladu zap
a-chowego, wskazaniapsówdobadańosmologicznych,piesdo ba
-dańosmalogicznych . Summary
The articlepresents methodology and resultsoj examination of human scent traces aimingat derermining the influenceoj a scent traceplaces in a selectionfine-up on indicationsby scent identification dogs. Upon completion oj ihe examination and analysis oj resufts ił was ccncluded that age oj ascen ł trace does not infl uenceindicałionsby seent identificntiondogs.
Keywords:osmological examina t ion,age oj scent trace,in
