3. Kulturowe walory turystyczne w Polsce

Kl.IV(maturzyści)

Temat: Turystyczne walory Polski

Turystyka to ważny dział usług, ściśle wiążący się z innymi ich rodzajami, np. transportem, hotelarstwem, gastronomią,

handlem. Wyjeżdżając na wakacje, każdy z nas staje się turystą. Wszyscy lubimy wakacje i wakacyjne podróże – odpoczywamy, poznajemy nowe miejsca, nowych ludzi. Nie musimy się uczyć, a jednak się uczymy.

Masz wiedzieć:

 czym jest turystyka;

 co to jest przyroda ożywiona i nieożywiona;

 jakie są główne atrakcje turystyczne Polski.

Nauczysz się

 rozróżniać rodzaje turystyki;

 wskazywać na przykładach różne rodzaje walorów turystycznych Polski;

 opisywać polskie obiekty znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości;

 wskazywać obszary naszego kraju najbardziej atrakcyjne pod względem turystycznym.

1. Turystyka i jej rodzaje

Szeroko pojmowana turystyka obejmuje wszelkie rodzaje podróżowania w przeróżnych celach, np. wypoczynkowych, krajoznawczych, rodzinnych, towarzyskich, sportowych, biznesowych, zakupowych, pielgrzymkowych, leczniczych

i innych. Formalna definicja turystyki mówi natomiast, że są to tylko te wyjazdy poza miejsce zamieszkania, które trwają dłużej niż jedną dobę – muszą zawierać co najmniej 1 nocleg. I takie wyjazdy uwzględniane są we wszystkich opracowaniach

statystycznych. Ale oczywiście nasze jednodniowe wycieczki krajoznawcze, wypoczynkowe czy inne również możemy traktować jako turystykę.

Podstawowy podział pozwala wyróżnić

turystykę wypoczynkową i krajoznawczą. Wypoczynek służy odprężeniu, oderwaniu od codziennych obowiązków

i regeneracji sił fizycznych oraz psychicznych. Krajoznawstwo to ogólnie zwiedzanie, czyli poznawanie nowych ciekawych miejsc, ich historii, przyrody, kultury.

Pamiętaj o różnych rodzjach turystyki, które rozwinęły się w poszczególnych regionach

Polecenie 1

Przypomnij sobie swoje ostatnie wakacje i nazwij rodzaj turystyki, jaki to był.

Wymień też inne rodzaje turystyki, które kiedykolwiek dane ci już było wypróbować.

Przedstawiony powyżej podział nie jest sztywny i zamknięty, gdyż niektóre rodzaje turystyki mogą się ze sobą łączyć.

Przykładem są wycieczki piesze czy rowerowe, kiedy to podczas wypoczynku czynnego poznajemy nowe miejsca.

Często też całe krajoznawstwo określa się mianem turystyki czynnej, ponieważ zwiedzanie zawsze wymaga

przemieszczenia się, czyli ruchu.

Warto wiedzieć

Czynnym wypoczynkiem jest też turystyka kwalifikowana, czyli dokładnie zaplanowana i zorganizowana forma turystyki

wymagającej szczególnych kwalifikacji. Do jej uprawiania

często potrzeba specjalistycznego sprzętu, a przede wszystkim odpowiednich umiejętności i chęci, by wykonywać zaplanowane zadania. Zaliczają się tu m.in. różnego rodzaju wycieczki

piesze, rowerowe, kajakowe, a także żeglarstwo, nurkowanie, narciarstwo, alpinizm, speleologia i inne. Skrajnym

przypadkiem turystyki kwalifikowanej są tzw. sporty ekstremalne, np. paralotniarstwo, motolotniarstwo,

spadochroniarstwo, skoki na bungee, kajakarstwo górskie. Ich uprawianie, poza odpowiednim przygotowaniem, wymaga dużej odwagi. Turystyką ekstremalną jest też tzw. survival, czyli szkoła przetrwania – wyprawa na obszar dzikiej przyrody i przebywanie tam lub wędrówka, będąc zdanym wyłącznie na własne siły, bez kontaktu ze światem.

Poza zasadniczym podziałem turystyki na wypoczynek i krajoznawstwo, wyróżnia się też wiele innych podziałów powstałych w oparciu o rozmaite kryteria, np.:

 miejsce przebywania – turystyka górska, wyżynna, nizinna, nadmorska, miejska, wiejska (agroturystyka);

 sposób przemieszczania – turystyka piesza, rowerowa, kajakowa, motorowa, samochodowa, lotnicza, narciarska;

 czas trwania – turystyka weekendowa, urlopowa (wyjazdy jedno- lub dwutygodniowe), ekspedycyjna (wyprawy

wielotygodniowe);

 liczba uczestników – turystyka indywidualna i grupowa, w tym rodzinna;

 miejsce zakwaterowania – turystyka hotelowa, kempingowa, biwakowa;

 wiek uczestników – turystyka dziecięca, młodzieżowa, emerycka.

Warto wiedzieć

W ostatnich latach coraz większą popularnością cieszy się agroturystyka. Jest to aktywne spędzanie czasu wolnego na obszarach wiejskich. Atrakcjami są m.in. przejażdżki konne i bliski kontakt z innymi zwierzętami oraz z roślinnością, czyste powietrze i woda, polowania i łowienie ryb, spożywanie

żywności przygotowanej w gospodarstwie, ogniska, grillowanie i inne imprezy pod gołym niebem. Częste jest też uczestnictwo agroturystów w życiu codziennym mieszkańców wsi, np.

w pracach polowych, ogrodniczych czy hodowlanych.

Agroturystyka ma duże znaczenie dla regeneracji fizycznej i psychicznej dorosłych oraz dla edukacji dzieci.

2. Przyrodnicze walory turystyczne

w Polsce

Pod pojęciem walor turystyczny rozumiany jest obiekt lub zespół obiektów mający wartościowe cechy unikalne, dzięki którym wzbudza on zainteresowanie turystów.

Wśród przyrodniczych walorów turystycznych Polski wyróżnić można kilka grup obiektów:

 roślinność, a zwłaszcza lasy wraz zamieszkującymi je zwierzętami;

 wody – morza, jeziora, rzeki wraz z wodospadami

i źródłami, tereny podmokłe, podziemne wody mineralne;

 formy terenu, np. pasma i masywy górskie, szczyty, przełęcze, doliny, kotliny, wyżyny, wydmy, plaże;

 formy skalne, np. głazy narzutowe, gołoborza, jaskinie, ostańce;

 czyste powietrze, cisza i spokój.

Wymienione wyżej obiekty występują w naturze w różnych konfiguracjach i często składają się na piękne krajobrazy, których mamy w Polsce całkiem sporo. Obiekty te są

wykorzystywane zarówno do turystyki wypoczynkowej, jak i krajoznawczej.

Nad Bałtykiem szerokie piaszczyste plaże latem służą turystom jako miejsce odpoczynku i opalania. Wysokie klify i wydmy tworzą malownicze krajobrazy nadmorskie. W wodach morza, a także jezior pływamy i uprawiamy sporty wodne, np.

żeglarstwo. Pas pojezierzy przyciąga turystów licznymi jeziorami i dużymi kompleksami lasów iglastych,

pokrywającymi pofałdowane tereny polodowcowe. Na nizinach występują stare, gęste lasy mieszane i liściaste, np. Puszcza Białowieska czy Puszcza Kampinoska. Wśród wyżyn

wyróżnia się Jura Krakowsko-Częstochowska z białymi skałami wapiennymi pośród zielonej roślinności. Atrakcyjne są też stare Góry Świętokrzyskie z gołoborzami i Puszczą Jodłową.

Szczególnymi walorami turystycznymi odznaczają się nasze góry – Karpaty i Sudety. Poza wyjątkowo pięknymi

krajobrazami, które latem zachęcają do wędrówek pieszych, w zimie występują tam korzystne warunki do uprawiania

narciarstwa czy snowboardu. W Karpatach turyści najczęściej odwiedzają Tatry, a ponadto Bieszczady, Pieniny oraz Beskid

Żywiecki, Śląski i Sądecki. W Sudetach najbardziej atrakcyjne są Karkonosze oraz rejon Kotliny Kłodzkiej z otaczającymi ją Górami Stołowymi i Masywem Śnieżnika. W Kotlinie Kłodzkiej oraz w wielu innych miejscach Polski kuracjusze korzystają z leczniczych właściwości wód mineralnych (patrz lekcja 10.

Wody powierzchniowe i podziemne w Polsce).

.

.

.

3. Kulturowe walory turystyczne w Polsce

Kulturowe walory turystyczne to unikalne obiekty lub

zespoły obiektów stworzone przez człowieka i mające wartość historyczną. Są one przedmiotem zainteresowania przede wszystkim w turystyce krajoznawczej. Wyróżnić można kilka rodzajów tych walorów:

 miasta o zabytkowej zabudowie, np. Kraków, Warszawa, Toruń, Wrocław, Zamość, Sandomierz, Kazimierz Dolny, Gdańsk, Poznań, Lublin;

 pojedyncze obiekty zabytkowe o dużej, często

międzynarodowej renomie, np. Kopalnia Soli w Wieliczce, były Obóz Koncentracyjny w Oświęcimiu, Zamek

Krzyżacki w Malborku, Pole Bitwy pod Grunwaldem, Prasłowiańska Osada w Biskupinie, Wilczy Szaniec na Mazurach (była kwatera Hitlera), Kanał

Elbląsko-Ostródzki;

 muzea gromadzące wiele cennych eksponatów

powiązanych ze sobą tematycznie, np. muzeum techniki, sztuki, literatury czy też archeologiczne, geologiczne, wojskowe; szczególnym rodzajem są regionalne muzea etnograficzne, których zabudowania oraz wiele

eksponatów często znajduje się na wolnym powietrzu, tworząc skanseny, czyli rekonstrukcje dawnych osad;

 miejsca kultu religijnego będące celem pielgrzymek, np.

Klasztor Jasnogórski w Częstochowie, Bazylika w Licheniu (k. Konina), Katedra w Gnieźnie, Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej (k. Krakowa), Bazylika w Świętej Lipce (k. Olsztyna), Góra Grabarka (na Podlasiu), Lednogóra (k. Gniezna)

Zamek królewski w Warszawie

Szlak Orlich Gniazd

Zamek w Chęcinach

.

klasztor w Wąchocku

Synagoga w Tykocinie

panorama Muzeum Sienkiewicza w Oblęgorku

Zamek w Olsztynie

Obiekty najcenniejsze wpisywane są na Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO . Jest ich już blisko 1000 na całym świecie, z czego 14 znajduje się w Polsce.

Polecenie 2

1. Na mapie poniżej odszukaj wszystkie obiekty z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO i przeczytaj podstawowe informacje na ich temat.

2. Wymień obiekty z Listy, które udało ci się już zobaczyć.

Przypomnij sobie ich unikalne cechy.

3. Odczytaj z mapy nazwy i funkcje ośrodków turystycznych w twoim regionie. Jakie obiekty znajdują się w tych ośrodkach?

Czy któryś z nich został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO?

4. Rozwój turystyki w Polsce

Turystykę można podzielić na wyjazdową i przyjazdową.

Turystyka wyjazdowa związana jest głównie ze stopniem zamożności społeczeństwa, gdyż podróże krajoznawcze czy wypoczynkowe są po prostu kosztowne. Ponadto nie

zaliczają się one do podstawowych potrzeb człowieka, toteż zaspakaja się je w dalszej kolejności, kiedy możliwości

finansowe na to pozwalają. Swoje znaczenie ma tu też ogólny model życia ludności, preferujący bądź ograniczający wyjazdy, np. mieszkańcy miast wyjeżdżają znacznie częściej niż

mieszkańcy wsi. Istotna jest również atrakcyjność turystyczna własnego obszaru zamieszkania, która może osłabiać chęć do dalszych podróży.

Liczba Polaków wyjeżdżających w celach turystycznych

zmienia się w zależności od sytuacji ekonomicznej w kraju i na świecie. W latach 90. XX wieku stopniowo przybywało nam turystów. Potem na początku XXI wieku nastąpiło zatrzymanie tej tendencji wzrostowej spowodowane pewnym

nasyceniem się społeczeństwa wyjazdami turystycznymi.

Następnie liczba naszych turystów spadała aż do końca światowego kryzysu w 2011 roku. W kolejnych latach

zanotowano wyraźne ożywienie ruchu turystycznego Polaków, które utrzymuje się do dzisiaj.

Ruch turystyczny związany z Polską (1995-2014)

ROK 199

5 199

6 199

7 199

8 199

9 200

0 200

1 200

2 200

3 200

4 200 5 Liczba polskich

turystów

[mln] 16,1 17,1 19,0 18,8 19,5 18,6 17,7 17,8 18,9 16,4 16,5 z czego za

granicą 21,7

% 22,8

% 20,5

% 19,7

% 21,5

% 21,2

% 20,9

% 20,7

% 20,2

% 20,2

% 21,0

% Turyści zagraniczni przyjeżdżający

do Polski

[mln] 19,2 19,4 19,5 18,8 18,0 17,4 15,0 14,0 13,7 14,3 15,2

Udział wyjazdów zagranicznych w ogólnej liczbie wyjazdów znacznie wzrósł po przystąpieniu Polski do układu z Schengen, który zniósł kontrole na granicach między państwami

członkowskim. Wcześniej od 1989 roku nasz zagraniczny ruch turystyczny utrzymywał się na mniej więcej stałym poziomie.

Po pierwszym otwarciu granic, w latach 90. XX wieku,

nastąpiło gwałtowne zwiększenie ruchu turystycznego.

Rozwinęła się m.in. drobna turystyka handlowa, kiedy to Polacy jeździli do krajów sąsiednich (a nawet dalej – na Węgry, do Rumunii i do Turcji), by sprzedawać i kupować rozmaite

towary, których ceny znacznie różniły się od naszych. Z czasem jednak ceny te wyrównywały się i turystyka handlowa zanikała.

Potem zaczęliśmy już coraz częściej jeździć za granicę w celach typowo turystycznych, głównie wypoczynkowych, często nad Morze Śródziemne. W polskim społeczeństwie stopniowo zaczęła tworzyć się tzw. klasa średnia, czyli ludzie mający dobrą, stabilną pracę, dzięki której mogą korzystać z różnych usług, w tym turystycznych. Ponadto dzięki tanim liniom

lotniczym wakacyjne podróże samolotami nad ciepłe morza nie musiały być już tak bardzo kosztowne.

Wielu Polaków wyjeżdżało również do nielegalnej pracy

w Europie Zachodniej i wyjazdy te często kwalifikowane były jako turystyczne.

Do rozwoju turystyki przyjazdowej oprócz walorów

turystycznych konieczna jest też odpowiednia infrastruktura – komunikacyjna, noclegowa, gastronomiczna, handlowa,

informacyjna. W Polsce infrastruktura ta na większą skalę zaczęła rozwijać się po roku 1989. Oczywiście wcześniej istniały drogi, koleje, hotele, kempingi, restauracje, bary,

sklepy, ale ich standard znacząco odbiegał od norm przyjętych w krajach wysokorozwiniętych. Konieczna była radykalna

poprawa jakości usług świadczonych dla turystów. Toteż zbudowano wiele nowych obiektów, a także gruntownie wyremontowano i odnowiono te, które się do tego nadawały.

W latach 90. XX wieku do Polski przyjeżdżali turyści głównie z krajów sąsiednich. Okazaliśmy się bardzo atrakcyjni pod

względem cenowym, szczególnie dla Niemców. Kupowali u nas m.in. żywność i paliwo, a także korzystali z tanich usług

hotelowych, gastronomicznych, fryzjerskich, medycznych i in.

Wielu Niemców uzyskało też wtedy możliwość odwiedzenia po raz pierwszy po wielu latach miejsc swojego dzieciństwa na ziemiach należących dziś do Polski.

Do naszego kraju zaczęli także gremialnie przyjeżdżać sąsiedzi ze wschodu – Ukraińcy, Białorusini, Rosjanie. Zazwyczaj jednak nie były to przyjazdy typowo turystyczne, lecz mające na celu poprawę ich sytuacji materialnej poprzez drobny

handel czy pracę dorywczą (często nielegalną). Dla wielu z nich Polska była też krajem tranzytowym w drodze (też często

nielegalnej) do Europy Zachodniej.

Opisane wyżej trendy w turystyce przyjazdowej do Polski,

pomimo licznych zmian w latach późniejszych, utrzymują się po dziś dzień.

Zakreskowana część diagramu oznacza turystów z Unii Europejskiej

Po roku 2000 liczba turystów zagranicznych w Polsce spadała, co było efektem swego rodzaju przesycenia – ci którzy mieli tu przyjechać, już przyjechali w latach 90. XX wieku, a nowych chętnych nie było aż tak wielu.

Przyjęcie do Unii Europejskiej nieco zwiększyło liczbę

przyjazdów do Polski. Ludzie z Europy Zachodniej zaczęli nas postrzegać jako normalny, cywilizowany kraj, gdzie można przyjechać na wakacje czy też w interesach. Ludzie z Europy Wschodniej dostrzegli zaś jeszcze więcej szans dla siebie w Polsce należącej już do struktur europejskich. Jednak

przystąpienie do układu z Schengen w 2007 roku wymusiło na nas konieczność uszczelnienia granic wschodnich, co

spowodowało duży spadek liczby przyjazdów z tamtego kierunku.

Po kilku latach ponownie przybywało nam turystów

zagranicznych. Duży był w tym udział Mistrzostw Europy

w piłce nożnej, które rozgrywano w Polsce w 2012 r. Ponadto organizuje się w naszym kraju coraz więcej różnych innych międzynarodowych imprez – festiwali, targów, konferencji – przyciągających gości z zagranicy. Od czasu do czasu

w mediach zagranicznych prowadzone są też kampanie reklamujące Polskę, by jeszcze lepiej dać się poznać światu jako kraj ciekawy i przyjazny dla turystów.

Polecenie 3

Wymień główne przyczyny wystąpienia w Polsce okresów rozwoju i regresu turystyki.

Podsumowanie

 Turystyka to dział usług obejmujący podróżowanie w różnych celach, głównie wypoczynkowych

i krajoznawczych.

 Walory turystyczne – przyrodnicze i kulturowe – to obiekty lub zespoły obiektów o szczególnych cechach, które

wzbudzają zainteresowanie turystów.

 Najcenniejsze obiekty wpisane zostały na Listę

Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. W Polsce znajduje się 14 takich obiektów.

 Nasz kraj jest dosyć atrakcyjny pod względem

turystycznym, z uwagi na występowanie różnorodnych walorów przyrodniczych i kulturowych.

 Turystów zagranicznych przyciągają też do Polski relatywnie niskie ceny. Najwięcej przyjeżdża Niemców.

 Zdecydowany rozwój turystyki oraz infrastruktury z nią związanej nastąpił u nas w latach 90. XX wieku, po transformacji ustrojowej.

 Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej ożywiło nasz zagraniczny ruch turystyczny.

 Układ z Schengen zniósł kontrole graniczne między państwami członkowskimi, co ułatwiło podróżowanie po Europie, z wyjątkiem Europy Wschodniej.

 Turystyka pokazuje rosnące rozwarstwienie polskiego społeczeństwa – część Polaków stale się bogaci

i podróżuje coraz więcej, a inna część wciąż nie

skorzystała finansowo na transformacji ustrojowej i nie korzysta z usług turystycznych.

Praca domowa

Dowiedz się więcej

Polskie obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO

Instytut Turystyki

Główny Urząd Statystyczny / Kultura. Turystyka. Sport Narodowy Instytut Dziedzictwa

Słowniczek agroturystyka

aktywne spędzanie czasu wolnego na obszarach wiejskich

w bliskim kontakcie z przyrodą oraz często z czynnym udziałem w życiu codziennym mieszkańców wsi

skansen

muzeum na wolnym powietrzu składające się z zabudowań i eksponatów charakterystycznych dla danego regionu

turystyka

podróżowanie w celach głównie krajoznawczych,

wypoczynkowych lub innych; formalnie za turystykę uznaje się wszystkie wyjazdy trwające dłużej niż jedną dobę, czyli

zawierające przynajmniej jeden nocleg turystyka kwalifikowana

rodzaj czynnego wypoczynku przebiegający w sposób dokładnie zaplanowany, zorganizowany i uporządkowany;

wymaga odpowiednich umiejętności, w tym często

posługiwania się specjalistycznym sprzętem; zaliczają się tu różne rodzaje turystyki – od wycieczek pieszych czy

rowerowych po żeglarstwo, narciarstwo czy paralotniarstwo

Zadania 1

Rodzaje wypoczynku

Wymienione czynności przyporządkuj do odpowiednich kategorii wypoczynku.

I. wypoczynek bierny II. wypoczynek czynny

A. grillowanie

B. jazda na rowerze C. pływanie

D. piknikowanie E. zwiedzanie F. plażowanie

G. jazda na nartach H. wędkowanie

Zadanie 2

Rodzaje walorów turystycznych

Wymienione obiekty przyporządkuj do odpowiednich walorów turystycznych.

I. walory kulturowe II. walory przyrodnicze

a. jaskinia b. pałac c. muzeum

d. wody mineralne e. kościół

f. pomnik g. plaża h. skansen i. jezioro j. puszcza

Zadanie 3

Obiekty transgraniczne na Liście UNESCO

Wybierz nazwy obiektów transgranicznych znajdujących się na Liście UNESCO i przyporządkuj je do odpowiednich kategorii.

I. w Polsce i na Białorusi II. w Polsce i w Niemczech III. w Polsce i na Ukrainie

a. Zamek Krzyżacki w Malborku

b. Drewniane Cerkwie w regionie karpackim c. Park Mużakowski

d. Drewniane Kościoły w Małopolsce Południowej e. Puszcza Białowieska

f. Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze g. Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej