FINANSOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO NA PRZYKŁADZIE GMIN WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 341 · 2017

Patrycja Kokot-Stępień

Politechnika Częstochowska Wydział Zarządzania

Instytut Finansów, Bankowości i Rachunkowości patrycja@zim.pcz.pl

FINANSOWE UWARUNKOWANIA ROZWOJU JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

NA PRZYKŁADZIE GMIN WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

Streszczenie: W artykule poddano analizie finansowe uwarunkowania rozwoju gmin województwa śląskiego w latach 2010-2015. W tym względzie poddano ocenie poziom nadwyżki operacyjnej określającej potencjalne możliwości finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych oraz wskazano jej udział w dochodach ogółem. Przeanalizowano również wskaźnik samofinansowania, a także operacyjną i całkowitą zdolność do rozwoju, które informują o rzeczywistych możliwościach finansowania nakładów inwestycyjnych z wy- pracowanej nadwyżki wolnych środków finansowych. Ponadto poddano badaniu wydatki inwestycyjne i dochody umożliwiające realizację przedsięwzięć rozwojowych.

Słowa kluczowe: inwestycje komunalne, wydatki inwestycyjne, jednostki samorządu terytorialnego.

JEL Classification: M19, M48.

Wprowadzenie

Proces korzystnych zmian zachodzących na obszarze danej jednostki samo- rządowej z wykorzystaniem jej zasobów oraz z uwzględnieniem potrzeb wła- ściwych temu obszarowi, a także preferencji i hierarchii wartości określany jest mianem rozwoju lokalnego [Kożuch, 2011, s. 9; Włodarek,2014, s. 342]. Jedną z głównych kwestii o kluczowym znaczeniu dla rozwoju jednostek samorządu terytorialnego są ich możliwości w zakresie realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych. Inwestycje gminne, czyli obarczone ryzykiem celowe wydatkowanie

(2)

środków finansowych na powiększenie korzyści materialnych i niematerialnych wspólnoty samorządowej, a także poprawę jakości i zakresu wykonywanych usług komunalnych i społecznych [Czempas, 2013, s. 26], stanowią jeden z naj- ważniejszych czynników rozwoju lokalnego. Ich realizacja, ukierunkowana na zaspokajanie potrzeb lokalnej społeczności oraz poprawę jej bytu, wpływa na zwiększenie konkurencyjności samorządów lokalnych. Działalność inwestycyj- na jednostek samorządowych, która powinna zapewnić ich długotrwały rozwój poprzez aktywizację gospodarczą regionu, różni się znacząco od inwestycji przedsiębiorstw zarówno ze względu na cel, sposób finansowania, jak i sposób liczenia efektywności [Misterek, 2008, s. 35].

Rozwój jednostek samorządowych w znacznym stopniu zależny jest od ich sytuacji finansowej. Posiadane zasoby finansowe stanowią fundament funkcjonowania gminy oraz warunkują realizację wszelakich zadań, w tym o charakterze inwestycyjnym. Celem artykułu jest ocena finansowych uwarunkowań rozwoju gmin znajdujących się na terenie województwa śląskiego. W pierwszej części opracowania dokonano analizy wydatków inwestycyjnych gmin woje- wództwa śląskiego, wskazując przy tym ich poziom oraz udział w wydatkach ogółem. Przeanalizowano także poziom i strukturę dochodów budżetowych sta- nowiących źródło finansowania ich działalności bieżącej i inwestycyjnej. Podda- jąc ocenie finansowe uwarunkowania badanych samorządów do rozwoju, przeanalizowano poziom nadwyżki operacyjnej oraz jej udział w dochodach ogółem, a na podstawie relacji wolnej kwoty netto do ogółu dochodów budżetowych oceniono ich możliwości rozwojowe bez względu na źródło finansowania wy- datków inwestycyjnych. Pogłębieniem badania była analiza wskaźnika samofinansowania odzwierciedlającego stopień wsparcia realizowanych przedsięwzięć rozwojowych środkami własnymi, a także ocena ich potencjału inwestycyjnego w oparciu o wskaźniki operacyjnej i całkowitej zdolności do rozwoju. Analizę samorządów gminnych województwa śląskiego przeprowadzono z uwzględnie- niem podziału gmin na miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie. Okres badawczy obejmuje lata 2010-2015, co pozwoliło na ocenę tendencji zmian analizowanych wielkości w czasie. Materiał empiryczny wykorzystany w badaniu stanowiły informacje pochodzące z Banku Danych Lokalnych GUS.

(3)

Patrycja Kokot-Stępień 146

1. Analiza dochodów i wydatków inwestycyjnych gmin województwa śląskiego w latach 2010-2015

Finansowanie rozwoju jednostek samorządu terytorialnego oparte na budże- towych źródłach zasilania jest uwarunkowane prowadzeniem samodzielnej gospodarki finansowej, która z kolei uzależniona jest od posiadania stałych źródeł dochodów [Kogut-Jaworska, 2011, s. 307]. Poziom i struktura dochodów wpły- wają na tempo rozwoju społeczno-gospodarczego jednostek samorządowych, warunkując przy tym ich aktywność inwestycyjną.

Tabela1. Dochody budżetowe gmin województwa śląskiego w latach 2010-2015

Dochody (tys. zł) 2010 2011 2012 2013 2014 2015

Gminy ogółem 15 209 687 15 837 956 16 392 302 17 249 605 18 560 411 18 838 495 Gminy miejskie 11 908 879 12 331 604 12 836 788 13 578 550 14 698 125 14 804 410 Gminy miejsko-wiejskie 954 464 987 668 1 020 513 1 027 927 1 116 860 1 170 899 Gminy wiejskie 2 346 345 2 518 683 2 535 002 2 643 128 2 745 426 2 863 187 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Z oceny poziomu dochodów budżetowych gmin województwa śląskiego w latach 2010-2015 wynika systematyczny wzrost ich wartości, zarówno w uję- ciu łącznym, jak i w poszczególnych typach gmin. Uwzględniając skrajne lata okresu badawczego, w 2015 r. w stosunku do 2010 r. dochody wzrosły o 22%

w przypadku gmin wiejskich, o 23% w gminach miejsko-wiejskich oraz o 24%

w gminach miejskich. W sumie we wszystkich gminach województwa śląskiego ich poziom zwiększył się z 15,2 do ponad 18,8 mld zł. Warto przy tym dodać, że wzrost wartości dochodów ogółem związany był niewątpliwie z corocznym wzrostem poziomu dochodów bieżących gmin województwa śląskiego, których znaczenie jest zdecydowanie największe, bowiem ich wartość wahała się od 13,5 mld zł w pierwszym analizowanym roku do prawie 17 mld zł w roku ostatnim.

(4)

Rys. 1. Stru

Źródło: Opra

Anal jewództw dominację dów budż majątkow 2011 (prz udział do w latach 2 w tym ok 11%, przy 13%, a z się bowie udział do w 2014 r jedynie 7 wyniósł 8

gmi gmi gmi gmi

uktura dochodó

cowanie własne n

lizując strukt wa śląskiego

ę dochodów żetowych, p wych. Po spad

zy wartości ochodów bi 2013-2015 st kresie. W gm y czym w 20

kolei 3 lata p em na poziom ochodów bie

r. na skutek -procentowy 88% ogółu do

0, 20, 40, 60, 80, 100,

ny ogółem ny miejskie ny miejsko-wiejs ny wiejskie

%

ów budżetowy

na podstawie dan

turę dochod w przyjętym bieżących, przy zaledwi dku udziału d 113 i 121 m

eżących wy tanowiły od minach wiej 011 r. z war później zmal mie zaledwie eżących był

20-procento ym zwiększe

ochodów tyc

0 0 0 0 0 0

DB DM

2 010 88,8 11,2 88,9 11,1 kie 88,2 11,8 88,5 11,5

ych gmin woje

nych GUS.

dów budżetow m okresie b

które stanow e ok. 10-12 dochodów m mln zł) do za ystąpił w g

93 do 91% w jskich docho rtością ponad lał do niespe e 241 mln zł względnie owego wzro eniu poziomu ch gmin.

DB DM DB

2 011 2 89,6 10,5 89,7 90,2 9,8 90,0 87,7 12,3 89,8 86,9 13,1 88,6

ewództwa śląsk

wych samor adawczym ( wiły średnio 2-procentowy majątkowych

aledwie 7%

gminach mie wszystkich d ody majątko d 330 mln z ełna 9%, ich ł. Natomiast

stały i wyn ostu dochodó

u dochodów

DM DB DM

012 2 013 10,3 89,4 10, 10,0 89,3 10, 10,2 92,8 7, 11,4 88,6 11,

kiego w latach

rządów gmin (rys. 1), dos 88-90% ogó ym udziale

z 12% w lat w 2013 r. n ejsko-wiejsk dochodów os owe stanowi zł ich udział wartość uks t w gminach nosił 89-90%

ów majątkow w bieżących

M DB DM

2 014 ,6 88,9 11,1 9 ,7 88,2 11,8 9 2 92,3 7,8 9 ,3 91,2 8,8 8

2010-2015

nnych wo- strzega się ółu docho-

dochodów tach 2010- największy kich, które

iągniętych ły średnio wzrósł do ształtowała miejskich

%. Jedynie wych przy

ich udział

DB DM

2 015 90,0 10,1 90,0 10,0 91,4 8,6 89,2 10,8

(5)

148

Rys. 2. Stru

Źródło: Opra

We w i miejsko- że w przy i wynosił niem. Nat zaledwie dochodów tecznie w dopiero w przekrocz

Pozio aktywnoś no-gospod finansowe skompliko nego wpły nej społec kającymi W b naprzemie

gm gm gm gm

uktura dochodó

cowanie własne n

wszystkich l -wiejskich do ypadku pierw od 60% w la tomiast w gm

o 50 mln w w, jednakże z w latach 2014

w dwóch os zyła wartość

om i struktur ci inwestycy darcze i tery ej sprawiają owany i złoż ywu działaln czności, a tak [Filipiak i D adanym okr ennie, co zos

4 10

miny ogółem miny miejskie miny miejsko-wiej miny wiejskie

%

Patry

ów budżetowy

na podstawie dan

latach okres ochody włas wszego typu

atach 2012-2 minach miej większe od s z każdym ko 4-2015 stano statnich lata

dochodów tr ra dochodów yjnej będącej ytorialne oraz ą, że proces

żony. Szczeg ności inwesty kże zależnoś Dylewski, 201

resie wartość stało zobrazo

0 20 40 60 80 00

DW DT 2 010 59 41 63 37 skie 52 48 46 55

ycja Kokot-St

ych gmin woje

nych GUS.

su badawcze sne były dom gmin ich ud 2014 do 63%

sko-wiejskic subwencji or lejnym rokie owiły już 56 ach wartość

ransferowych w samorządó

j miarą rozw z specyfika p s finansowa gólnie istotne

ycyjnej na st ści między ko 15, s. 870].

ć wydatków owane na rys

DW DT DW

2 011 2 58 42 58 61 39 60 51 49 52 46 54 48

tępień

ewództwa śląsk

ego w przyp minujące. Nal dział był zde

% w pierwszy ch dochody w raz dotacji i em ich udzia 6%. W gmin

dochodów h.

w gminnych woju lokalne prowadzonej nia inwesty e jest właści topień zaspo osztami a ko

w inwestycyj s. 3.

DT DW DT 012 2 013

42 58 42 40 60 40 48 55 45 52 48 52

kiego w latach

padku gmin leży jednak p ecydowanie n ym roku obję

własne w 20 stanowiły 5 ał wzrastał, ta nach wiejski

własnych m

h warunkują ego. Czynnik

j gospodarki ycji komuna

we określen okojenia potr orzyściami z nych kształt

T DW DT DW

2 014

2 58 42 6

0 60 40 6

5 56 44 5

2 50 50 5

2010-2015

miejskich podkreślić,

najwyższy ętym bada- 011 r. były 51% ogółu ak że osta-

ch z kolei minimalnie

zakres ich ki społecz-

i i polityki lnych jest ie pożąda- rzeb lokal- niej wyni- towała się

W DT 2 015 60 40 62 38 56 44 50 50

(6)

Rys. 3. Wy

Źródło: Opra

We w systematy czuwaneg opóźnieni gmin głów skiem na dom loka na nie za Jednakże inwestycy ków na ro na realiza 4,1 mld z nakładów rozwój o odnotowa stanowiły podkreślić rialnego z zadań bie jeszcze n Europejsk w związk w tym cz tym badan

gm gm gm gm

ydatki inwesty

cowanie własne n

wszystkich g yczny spadek go przez jedn iem, spowoln wnie w post

dochody z lnym wystar adań przełoż w dwóch k yjnej gmin ba ozwój począt ację przedsi zł. Niemniej w inwestycyjn ponad 706 m ano w gmina y 79% nakład

ć, że wartoś zależy nie ty żących i środ negocjacje w

kiej. Regiona ku z rozpoc zasie w pełni niem aż o 23

1 000 0 2 000 0 3 000 0 4 000 0 5 000 0

miny ogółem miny miejskie miny miejsko-wiej miny wiejskie

tys. zł

ycyjne gmin w

na podstawie dan

gminach woj k wartości n nostki samo nienia gospo taci niższych

podatku CIT rczających śr żyło się na kolejnych lat

adanego woj tkowo o 14, ięwzięć inw jednak w 2 nych do nies mln zł, czyli ach miejskich

dów inwesty ść wydatków lko od łączn dków obcych w sprawie os

alne program częciem now i uruchomion 3% zmalała

0 000 000 000 000 000

2010 3 437 479 2 512 761 jskie 219 264

705 453

województwa

nych GUS.

jewództwa ś nakładów in rządu teryto odarczego, kt h dochodów T i PIT. Dod

rodków fina spadek wart tach (2013-2 jewództwa, a a następnie westycyjnych

2015 r. wido spełna 3,4 m i o 21% w p h, w których ycyjnych gmi w inwestycyj

nych dochodó h pozyskiwa statecznego my operacyjn

wego okresu ne. W następ

wartość środ

2011 20

3 183 603 2 88 2 303 880 2 20 226 762 162 652 961 522

śląskiego w la

śląskiego do westycyjnyc orialnego, co tóre wpłynęł w własnych, datkowo nie ansowych na

tości wydatk 2014) nastąp a co się z tym

o kolejne 26 w 2014 r.

oczny był ko mld zł. Zmni porównaniu h wydatki na

in wojewódz nych jednos ów, ale także anych z zewn kształtu pom ne skierowan u programow

pstwie tego dków unijny

012 2013

5 431 3 299 830 0 658 2 592 824 2 766 145 188 2 008 561 819

atach 2010-20

2012 r. wid ch, co wynik prawda z n ło na poziom ze szczególn ezapewnienie

realizację n ków prorozw pił wzrost a m wiąże wzr 6%, w związ przeznaczo olejny spadek

iejszenie wyd z rokiem po a inwestycje ztwa śląskieg stek samorzą

e od kosztów nątrz. W 201 mocy finans ne na rozwój wania UE n w ostatnim r ych wykorzys

2014 2

0 4 149 233 3 3 4 3 354 691 2 6 186 112 18 608 430 53

015

doczny był kało z od- niewielkim m finansów nym naci- e samorzą- nałożonych

wojowych.

aktywności ost wydat- ku z czym ono ponad

k wartości datków na oprzednim, w 2015 r.

go. Należy ądu teryto- w realizacji

5 r. trwały owej Unii j regionów nie zostały

roku obję- stywanych

2015 369 182 648 781 81 443 38 957

(7)

w procesie finansowania przedsięwzięć rozwojowych gmin województwa ślą- skiego, co z pewnością przełożyło się na odnotowany w tym okresie spadek nakładów inwestycyjnych, który w stosunku do 2014 r. wyniósł 19%. Zmniej- szenie aktywności inwestycyjnej badanych samorządów gminnych wynikało również ze zmian w sposobie opracowywania indywidualnego wskaźnika zadłu- żenia oraz wprowadzenia zasady równoważenia budżetu bieżącego.

Rys. 4. Udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem gmin województwa śląskiego w latach 2010-2015

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Analizując udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem można dostrzec, że w gminach województwa śląskiego odczuwających skutki kryzysu inwestycyjnego przejawiającego się głównie w mniejszej dynamice dochodów do 2012 r. widoczny był spadek badanego wskaźnika. W 2013 r., z wyjątkiem gmin miejsko-wiejskich, których udział w nakładach inwestycyjnych całego województwa był niewielki (zaledwie 4%), nastąpił wzrost wydatków na reali- zację przedsięwzięć rozwojowych, co przełożyło się na zwiększenie udziału wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem do prawie 19% w gminach miejskich oraz do ponad 21% w gminach wiejskich. W roku kolejnym na skutek efektywnego wykorzystania środków z budżetu Unii Europejskiej oraz ustabili- zowania sytuacji gospodarczej w kraju nastąpił dalszy wzrost badanej miary do niemalże 22% w gminach miejskich i wiejskich oraz 17% w gminach miejsko- -wiejskich.

2010 2011 2012 2013 2014 2015

gminy ogółem 21,6 19,6 17,4 18,8 21,5 17,9

gminy miejskie 20,4 18,3 16,9 18,7 21,9 17,9

gminy miejsko-wiejskie 21,8 22,2 16,1 14,1 16,6 15,8

gminy wiejskie 27,1 25,0 20,4 21,1 21,5 19,0

0,0 10,0 20,0 30,0

%

(8)

2. Ocena śląski

Doko śląskiego, umożliwia rzystano części nin

W pi nowiąceg jednostki tem wyst spłaty zob nansowan oceny…,

Rys. 5. Poz

Źródło: Opra

W k wództwa mających samorząd operacyjn w gminac nych latac

gm gm gm gm

a finansowy iego w latac onując oceny , poza anali a realizację szereg wska niejszego opr ierwszej kole

o różnicę p samorządu tępowanie na

bowiązań jed nia wydatków

2015, s. 6].

ziom nadwyżk

cowanie własne n

każdym roku śląskiego w największe ów gminnyc nej odnotowa ch tego typu ch dochody

300 00 600 00 900 00 1 200 00 1 500 00 1 800 00

iny ogółem iny miejskie iny miejsko-wiejs iny wiejskie

tys zł

ych determ ch 2010-20

y finansowy zą dochodów

zadań powi aźników, któ racowania.

ejności przea pomiędzy do terytorialneg adwyżki ope dnostki sam w związanyc

ki operacyjnej

na podstawie dan

u okresu bad ypracowano

znaczenie w ch wojewód ano w 2012 poniesione w bieżące w c

0 00 00 00 00 00 00

2010 1 129 689

892 170 skie 54 778

182 740

minant rozw 15

ych determin w budżetow ierzonych je órych poziom

analizowano ochodami bi go. Dodatnia eracyjnej oz morządowej, z

ch z działaln

j

nych GUS.

dawczego w nadwyżkę o w ocenie fin dztwa śląski

r. (niecałe 8 wydatki inw coraz większ

2011 20

1 292 753 1 148 985 487 864

72 408 71 234 857 212

woju gmin w

nant rozwoju wych, których dnostkom sa m i opis zam

poziom wyn ieżącymi a a wartość wy znacza z jed

z drugiej na nością inwes

we wszystkic operacyjną. W nansowych u

ego, najniżs 865 mln zł) westycyjne by

zym stopniu

012 2013

8 811 1 292 031 4 674 973 126

342 75 232 2 795 243 674

województ

u gmin woj h odpowiedn amorządowy mieszczono

niku operacy wydatkami yniku bieżąc dnej strony m atomiast moż

tycyjną [Ws

ch typach gm W gminach uwarunkowa szy poziom

i również w yły najniższe przewyższał

2014 1 1 656 676 1 6

1 263 372 1 3 101 823 1 291 481 26

twa

jewództwa ni poziom ym, wyko-

w dalszej

yjnego sta- bieżącymi cego, a za-

możliwość żliwość fi-

kaźniki do

min woje- miejskich, ań rozwoju

nadwyżki w roku tym

e. W kolej- ły wydatki

2015 691 723 316 527 10 311 64 884

(9)

bieżące, co także znalazło odzwierciedlenie we wzroście aktywności inwestycyjnej badanych gmin. W ostatnim roku wydatki na sfinansowanie przedsię- wzięć rozwojowych zmalały, mimo iż w przypadku gmin miejskich i miejsko- -wiejskich osiągnięto najwyższy poziom nadwyżki operacyjnej. Należy tu jednak wspomnieć o wprowadzonej w 2014 r. nowej formie limitowania zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego w oparciu o indywidualny wskaźnik zadłu- żenia, której skutki znalazły odbicie w budżecie 2015 r.

Dla określenia stopnia, w jakim jednostki samorządowe mogłyby zaciągnąć nowe zobowiązania, należy przeanalizować wskaźnik odzwierciedlający udział nadwyżki operacyjnej w ich łącznych dochodach. Relacja nadwyżki operacyjnej do dochodów ogółem wskazuje, jaka część dochodów bieżących pozostałych po pokryciu wszystkich wydatków bieżących gmin może być wykorzystana na sfinansowanie działań o charakterze inwestycyjnym. Im wyższa wartość opisy- wanego wskaźnika, tym większe możliwości inwestycyjne danej jednostki sa- morządowej [Wskaźniki do oceny…, 2015, s. 6].

Rys. 6. Udział nadwyżki operacyjnej w dochodach ogółem

Z danych zestawionych na rys. 6 wynika, że gminy województwa śląskiego mogły z osiągniętej nadwyżki operacyjnej sfinansować średnio 7-9% wydatków majątkowych. Zarówno w gminach ogółem, jak i w gminach miejskich (których znaczenie ze względu na osiągane dochody i ponoszone wydatki jest zdecydowanie największe) badana miara przyjęła wartość najniższą w 2012 r., co przeło- żyło się na zmniejszenie możliwości rozwoju, w wyniku czego nakłady na reali- zację przedsięwzięć inwestycyjnych badanych jednostek samorządowych były w tym czasie najmniejsze. W gminach miejsko-wiejskich oraz wiejskich najniż- sze wartości odnotowano w 2010 r., niemniej jednak w gminach wiejskich wydatki inwestycyjne w tym okresie przyjęły wartość najwyższą.

2010 2011 2012 2013 2014 2015

gminy ogółem 7,43 8,16 7,01 7,49 8,93 8,98

gminy miejskie 7,49 7,99 6,74 7,17 8,60 8,89

gminy wiejskie 7,79 9,32 8,39 9,22 10,62 9,25

0,00 3,00 6,00 9,00 12,00

%

(10)

W ocenie możliwości rozwojowych gmin istotną kategorią, bez względu na źródło finansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym, jest wolna kwota netto, stanowiąca różnicę między dochodami ogółem a wydatkami bieżącymi pomniejszonymi o wydatki na obsługę długu [Zawora, 2013, s. 436]. Odniesie- nie wolnej kwoty netto do łącznych dochodów budżetowych dostarcza informa- cji o zdolności danej jednostki samorządu terytorialnego do finansowania nakła- dów inwestycyjnych ze środków własnych i/lub zwrotnych źródeł finansowania pochodzących z zaciągniętych kredytów, pożyczek bądź emisji obligacji komunalnych, czyli dłużnych papierów wartościowych.

Rys. 7. Wolne środki netto w relacji do dochodów ogółem

Poddając analizie zdolności gmin województwa śląskiego do finansowania wydatków o charakterze inwestycyjnym można dostrzec, że najniższy poziom wskaźnika wyrażającego udział wolnej kwoty netto w dochodach budżetowych wystąpił w tym roku, w którym poszczególne typy gmin oraz wszystkie gminy razem poniosły najmniejsze wydatki inwestycyjne. Zatem w gminach ogółem oraz w gminach miejskich i wiejskich było to w 2012 r., a w miejsko-wiejskich w następnym, czyli w 2013. W gminach miejskich, w których zarówno nakłady poniesione na przedsięwzięcia rozwojowe, jak i osiągnięte dochody były naj- większe, badana miara przyjęła najwyższą wartość w 2014 r., czyli dokładnie w tym samym, w którym poziom wydatków o charakterze inwestycyjnym był najwyższy.

Pogłębieniem oceny możliwości inwestycyjnych gmin jest wskaźnik samofinansowania, odzwierciedlający udział nadwyżki operacyjnej powiększonej o dochody majątkowe w wydatkach majątkowych. Jego wyższy poziom oznacza zmniejszenie ryzyka utraty płynności finansowej wynikającej z nadmiernych kosztów obsługi zadłużenia. Jednakże zbyt wysoki poziom, szczególnie w dłuż-

2010 2011 2012 2013 2014 2015

gminy ogółem 17,8 17,5 16,0 17,1 19,2 18,3

gminy miejskie 17,7 16,7 15,5 16,9 19,6 18,2

gminy wiejskie 18,5 21,4 18,4 19,5 18,5 19,2

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0

%

(11)

154

szym okr niskiej ak finansowy

Rys. 8. Ws

Źródło: Opra

W la nych w w wskaźnika kolejnych inwestycy w 2012 r.

utrzymał wskaźnika płynności jednak, sz aktywnoś cych, gdy z własnyc daniem w zakresie p nia inwes rych anali Uzup wództwa inwestycy rozwoju j

gm gm gm gm

resie, nie jes ktywności in ymi [Kokot-S

skaźnik samof

cowanie własne n

atach objętyc województwi a wystąpił w h latach jego yjnych, które Z wyjątkiem się do 2013 a samofinan i na skutek c zczególnie w

ci inwestycy yż tylko w n ch środków.

wszystkie gm pokryć nakła stycji dotycz izowany wsk pełnieniem o śląskiego w yjnego na p jednostek sa

0 30 60 90 120

miny ogółem miny miejskie miny miejsko-wie miny wiejskie

%

Patry

st zjawiskiem nwestycyjnej Stępień i Kra

finansowania

na podstawie dan

ch analizą ws ie śląskim ul w pierwszym o wartość wz e w zadecydo m gmin wiej r., w pozosta nsowania sys

coraz to wy w przypadku yjnej mimo w nieco ponad

Warto jedna miny wojewó

ady inwestyc zyły przy tym kaźnik dwukr

oceny finan w przyjętym podstawie dw amorządu ter

0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

2010 80,00 84,69 ejskie 76,35 63,84

ycja Kokot-St

m pozytywny j w porówn awczyk, 201

nych GUS.

skaźnik sam legał znaczn m roku okresu

zrastała, przy owanej więks jskich, w któ ałych typach stematycznie yższych kosz gmin miejsk wykorzystan 82% gminy ak podkreślić ództwa śląsk cyjne. Najwię m gmin mie

rotnie przekr nsowych uw

okresie bada wóch wskaź rytorialnego

2011 20

88,03 93 88,82 91 85,09 10 86,05 95

tępień

ym, gdyż m naniu z wła 6, s. 151].

mofinansowan nym wahanio u badawczeg y jednoczesn szości gmin órych wzrost h gmin w lata e malał, rosło ztów obsługi kich, rok 201 nia w większ te mogły sf ć, że w ostat kiego były w

ększe możliw ejsko-wiejski

roczył poziom warunkowań

awczym jest źników: oper (WOR) i ca

012 2013

3,11 90,15 1,72 88,40 4,98 99,78 5,52 96,09

może świadcz snymi możl

nia samorząd om. Najniższ go, po czym nym spadku

były najniżs t, co prawda ach 2013-20

o zatem ryzy i zadłużenia.

4 to okres n zym stopniu finansować i tnim roku ob w stanie we wości samof ich, w przyp

m 100%.

rozwoju gm t ocena ich racyjnej zdo ałkowitej zdo

2014 2

83,52 10 82,15 10 98,91 11 86,86 10

zyć o zbyt liwościami

dów gmin- zy poziom m w dwóch nakładów ze właśnie niewielki, 14 poziom yko utraty . Niemniej ajwiększej źródeł ob- inwestycje bjętym ba- e własnym finansowa- padku któ-

min woje- potencjału olności do

olności do

2015 01,66 00,06 13,20 05,98

(12)

rozwoju j informacj cją przeds morządow przeznacz Wskaźnik kowych i Natomias w tym ma lewski i in

Rys. 9. Op

Źródło: Opra

Zesta możliwoś rządowyc racyjnej z nadwyżki się na poz w następs niż docho tość utrzy sko-wiejs a w gmina to nadwy wszystkic gminy, w i oznacza dów bieżą

gm

jednostek sa i o zakresie sięwzięć roz wych zależna zone na fina k operacyjnej

i służy prze t całkowita ajątkowe, nie n., 2010].

peracyjna i cał

cowanie własne n

awione na r ściach finans ch z uzyskan zdolności do i operacyjnej ziomie 8%, stwie zdecyd odów bieżący ymała się do

kich operac ach wiejskic yżka operacy ch samorząda w 2015 r. bad ł, że środki ących i mogł

0 5 10 15 20 25

WOR

%

iny ogółem

amorządu te możliwości zwojowych.

a jest od śro ansowanie ak ej zdolności ede wszystki

zdolność d emniej jedna

łkowita zdolno

na podstawie dan

rys. 9 wskaź owania nakła nej nadwyżki o rozwoju og j do dochodó z wyjątkiem dowanie więk ych, poziom

końca analiz cyjna zdolno ch przyjmow

yjna osiągnę ach gminnyc dany wskaźn pozyskane z ły zostać prz

WOR WORC WOR

2 010 2 01 gminy miejskie

erytorialnego finansowani Całkowita z odków, które ktywności [ do rozwoju im do ukaza do rozwoju ak mają one

ość do rozwoj

nych GUS.

źniki dostar adów związa i wolnych śr gółu gmin śl ów bieżących m 2011 r., w kszej dynam badanej mia zowanego ok ość do rozw wała wartości

ęła wartość ch wojewódz nik ukształto z nadwyżki o eznaczone n

WORC WOR WORC

11 2 012

e gminy m

o (WORC).

ia wydatków zdolność do e pochodzą z

Łukomska-S nie uwzględ ania wydatk

uwzględnia tylko charak

ju

rczają inform anych z rozw rodków finan ąskich odzw h w latach 20

którym wyn miki wzrostu

ary zwiększy kresu. W gmi woju wahała

od 9 do 12%

najwyższą.

ztwa śląskieg ował się na operacyjnej s

a finansowan

WOR WORC

2 013 miejsko-wiejskie

Miary te d w związanych rozwoju jed z budżetu i Szarek, 2014 dnia dochod ków eksploa a wszystkie kter jednostk

macji o rzec wojem jednos nsowych. An wierciedlająca 010-2013 ks niosła 9%. W

nadwyżki o ył się do 10%

inach miejsk a się od 7

% w 2014 r., Niemniej j go, bez wzglę

tym samym stanowiły 10 nie inwestycj

WOR WORC WOR

2 014 2

gminy wie

dostarczają h z realiza- dnostek sa- mogą być 4, s. 147].

dów mająt- atacyjnych.

dochody, kowy [Dy-

czywistych stek samo- naliza ope- a stosunek ształtowała W 2014 r., operacyjnej

% i ta war- kich i miej-

do 10%, w którym jednak we

ędu na typ m poziomie

0% docho- cji.

WORC

015 ejskie

(13)

Natomiast całkowita zdolność do rozwoju w latach 2012 i 2013 przyjęła najniższe wartości dla ogółu gmin śląskich, w tym w gminach miejskich mają- cych największe znaczenie z uwagi na poziom zarówno osiągniętych dochodów, jak i poniesionych wydatków, z kolei najwyższy w 2014 r., co znalazło niewąt- pliwie odbicie w aktywności inwestycyjnej badanych jednostek samorządowych, w roku tym bowiem gminy miejskie oraz wszystkie gminy razem województwa śląskiego przeznaczyły na swój rozwój najwięcej środków finansowych, naj- wyższy był też udział wydatków inwestycyjnych w wydatkach ogółem. Podob- nie jak w przypadku operacyjnej zdolności do rozwoju, również przy tym wskaźniku najwyższy poziom odnotowano w gminach wiejskich, w 2011 r. wolne środki stanowiły bowiem 22% ich łącznych dochodów.

Podsumowanie

Warunkiem efektywnego funkcjonowania jednostki samorządu terytorialnego jest dążenie do permanentnego rozwoju. Oznaką rozwoju, czyli podąża- niem za potrzebami społeczności lokalnej i kształtowaniem nowych potrzeb, jest inwestowanie obejmujące realizację przedsięwzięć infrastruktury komunalnej i społecznej. Wdrażane inwestycje wpływają na poziom życia mieszkańców gminy oraz przekładają się na wzrost konkurencyjności jednostki samorządowej.

Na aktywność inwestycyjną gmin województwa śląskiego w pierwszych latach okresu badawczego wpłynął kryzys finansowy i będące jego konsekwencją spowolnienie gospodarcze, które jednostki samorządowe odczuły z pewnym opóźnieniem. Najniższe wydatki inwestycyjne oraz ich udział w wydatkach ogółem odnotowano bowiem w 2012 r., przy czym należy zaznaczyć, że naj- większy wpływ na poziom aktywności inwestycyjnej ogółu gmin województwa śląskiego miały gminy miejskie, których nakłady inwestycyjne stanowiły nie- malże 80% łącznych wydatków o charakterze inwestycyjnym. Najwyższy poziom nakładów na działalność prorozwojową wystąpił w 2014 r., niemniej jednak w roku kolejnym ich wartość ponownie zmalała. Spadek ten był niewątpliwie związany ze zmianą zasad kształtowania poziomu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego i wprowadzenia indywidualnego wskaźnika zadłużenia, który, uwzględniając sytuację finansową jednostki samorządowej, wymusza wprowadzenie większej dyscypliny wydatkowej. Nie bez znaczenia było także ukończenie realizacji przedsięwzięć dofinansowanych ze środków unijnych przyznanych w ramach perspektywy finansowej 2007-2013 oraz roz- strzyganie wniosków w ramach nowej, obejmującej lata 2014-2020, i jeszcze

(14)

stosunkowo niewielkie wykorzystanie w działalności inwestycyjnej środków obcych pozyskanych z budżetu unijnego.

W latach objętych analizą we wszystkich typach gmin województwa ślą- skiego wypracowano nadwyżkę operacyjną. Uwzględniając skrajne lata okresu badawczego, wzrósł także jej udział w dochodach ogółem, co szczególnie w 2014 r. przełożyło się zwiększenie wydatków inwestycyjnych. Wskaźnik samofinansowania w 2015 r. przekroczył poziom 100%, jednakże w latach wcze- śniejszych, mimo iż badane gminy nie posiadały pełnych możliwości finansowania działalności inwestycyjnej z własnych środków, przy wykorzystaniu źródeł zewnętrznych mogły bez większych zakłóceń realizować przedsięwzięcia prorozwojowe, co było szczególnie widoczne w 2014 r. Ponadto w roku tym zarówno operacyjna, jak i całkowita zdolność do rozwoju ukształtowały się na najwyższym poziomie.

Literatura

Czempas J. (2013), Skłonność jednostek samorządu terytorialnego do inwestowania.

Ujęcie ilościowe na przykładzie miast na prawach powiatu województwa śląskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice.

Dylewski M., Filipiak-Dylewska B., Gorzałczyńska-Koczkodaj M. (2010), Metody ana- lityczne w działalności jednostek podsektora samorządowego, Difin, Warszawa.

Kogut-Jaworska M. (2011), Źródła finansowania rozwoju lokalnego i regionalnego [w:]

A. Szewczuk, M. Kogut-Jaworska, M. Zioło (red.), Rozwój lokalny i regionalny.

Teoria i praktyka, C.H. Beck, Warszawa.

Kokot-Stępień P., Krawczyk P. (2016), Wskaźnikowa ocena działalności inwestycyjnej gmin województwa śląskiego w latach 2008-2014, „Zarządzanie i Finanse”, nr 3, cz. 1.

Kożuch A. (2011), Rola samorządu terytorialnego we wspieraniu rozwoju lokalnego [w:] A. Kożuch, A. Noworól (red.), Instrumenty zarządzania rozwojem w przedsię- biorczych gminach, Instytut Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Łukomska-Szarek J. (2014), Operacyjna i całkowita zdolność do rozwoju samorządów terytorialnych państw Grupy Wyszehradzkiej, „Prace Naukowe Uniwersytetu Eko- nomicznego we Wrocławiu”, nr 326.

Misterek W. (2008), Zewnętrzne źródła finansowania działalności inwestycyjnej jedno- stek samorządu terytorialnego, Difin, Warszawa.

Włodarek J. (2014), Zmiany potencjału inwestycyjnego jednostek samorządu terytorial- nego w latach 2007-2013 na przykładzie województwa zachodniopomorskiego,

„Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług”, nr 115.

(15)

Wskaźniki do oceny sytuacji finansowej jednostek samorządu terytorialnego w latach 2012-2014 (2015), Ministerstwo Finansów, Warszawa.

Zawora J. (2014), Ocena możliwości finansowania działalności rozwojowej gmin woje- wództwa podkarpackiego na tle kraju, „Nierówności Społeczne a Wzrost Gospo- darczy”, nr 39.

[www 1] http:// www.bdl.stat.gov.pl (dostęp: 25.03.2017).

FINANCIAL CONDITIONS FOR THE LOCAL GOVERNEMENT UNITS DEVELOPMENT ON THE EXAMPLE OF SILESIAN VOIVODESHIP

MUNICIPALITIES

Summary: In the paper there is an evaluation of financial conditions for the develop- ment of local governments in the Silesian Voivodeship in 2010-2015. Therefore it exam- ines the level of operating surplus that defines potential financing opportunities for investment projects, indicates its share in the municipalities’ total income, analyzes a self- financing indicator, as well as operational and total capacity for development which informs about the real possibilities of finansing investment expenditures from achived surplus of free funds. Moreover it investigates investment spendings in local selfgov- ernments and income which enables implementation of development projects.

Keywords: commune investments, investment expenditures, local governments units.