WYST¢POWANIE JAJ TOXOCARA SPP. W MIEJSCACH ZABAW DZIECI NA TERENIE TRÓJMIASTA ORAZ PRÓBA OCENY WSPÓ¸ZALE˚NOÂCI EKSTENSYWNOÂCI INWAZJI Z CZ¢STOÂCIÑ WYST¢POWANIA PRZECIWCIA¸ ANTY-TOXOCARA WÂRÓD BADANEJ POPULACJI

(1)

Nades∏ano: 14.03.2011

Zatwierdzono do druku: 28.04.2011

Streszczenie

Celem pracy by∏o okreÊlenie ekstensywnoÊci wyst´po- wania jaj Toxocara canis/cati w wybranych miejscach za- baw dzieci (piaskownice, place zabaw itp.) i porównanie z danymi epidemiologicznymi i wynikami badaƒ serologicznych wÊród dzieci zamieszka∏ych na terenach obj´tych badaniami Êrodowiskowymi. SpoÊród 312 przebadanych próbek piasku z czterech dzielnic Trójmiasta – 3,5% za- wiera∏o jaja Toxocara spp. Jaja znajdowano tylko w okre- sie wiosny i wczesnego lata. Na przebadanym terenie ska-

˝enie jajami Toxocara spp. by∏o na ogó∏ mniejsze ni˝ w in- nych miejscach na terenie kraju. Badaniom serologicznym poddano grup´ 296 dzieci – przeciwcia∏a anty-Toxocara stwierdzono u 18 z nich (6,1%). Dominowa∏a infekcja w postaci bezobjawowej i skàpo objawowej.

S∏owa kluczowe: jaja Toxocara canis/cati, ska˝enie Êro- dowiska, badania serologiczne, wywiad epidemiologiczny, dzieci.

Abstract

The aim of this work was to determine the prevalence of Toxocara canis/cati eggs in outdoor environment in se- lected places (sand-boxes, children playing areas etc) and to make comparisons with serological data and question- naires concerning children population living in areas aro- und the places under study. Among 312 soil tested sam- ples 3,5% contained Toxocara spp eggs – only during spring and early summer period. However number of To- xocara spp. eggs in outdoor environment in the area un- der study was lower in comparison with other places in Poland. A total number of 296 children was assessed – in 18 cases specific antibodies against Toxocara were detec- ted (6,1%). Asymptomatic and covert toxocariosis were predominant.

Key words: Toxocara canis/cati eggs, soil contamina- tion, serological tests, epidemiologic questionnaire, children

WYST¢POWANIE JAJ TOXOCARA SPP. W MIEJSCACH ZABAW DZIECI NA TERENIE TRÓJMIASTA ORAZ PRÓBA OCENY WSPÓ¸ZALE˚NOÂCI

EKSTENSYWNOÂCI INWAZJI Z CZ¢STOÂCIÑ WYST¢POWANIA PRZECIWCIA¸ ANTY-TOXOCARA WÂRÓD BADANEJ POPULACJI

TOXOCARA EGGS IN CHILDREN KINDERGARTENS IN TRI-CITY AREA AND EVALUATION OF INTERDEPENDENCE QUANTIFICATION OF INVASION WITH FREQUENCY OF ANTIBODIES

INCIDENCE AMONG POPULATION UNDER STUDY Andrzej Kot∏owski, Beata Kowalewska, Monika Rudziƒska

Zak∏ad Medycyny Tropikalnej i Epidemiologii, Mi´dzywydzia∏owy Instytut Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni, Gdaƒski Uniwersytet Medyczny

Kierownik: dr n. med. A. Kot∏owski

Praca wykonana w ramach dzia∏alnoÊci wspomagajàcej badania DWB-773 w latach 2007–2008 w Zak∏adzie Medycyny Tropikalnej i Epidemiologii.

(2)

Wst´p

Zanieczyszczona gleba, zawierajàca inwazyjne jaja geohelmintów jest potencjalnym êród∏em prze- wlek∏ych chorób odzwierz´cych, których rozpozna- nie bywa cz´sto trudne i k∏opotliwe w leczeniu.

Toksokaroza jest jednà z najcz´Êciej wyst´pujà- cych antropozoonoz w Polsce i na Êwiecie. U cz∏o- wieka, jako ˝ywiciela niespecyficznego, dochodzi do nietypowego rozwoju paso˝ytów – z inwazyjnych jaj dostajàcych si´ do organizmu drogà pokarmowà wylegajà si´ larwy, które nie mogà przeobraziç si´

w postaci doros∏e bytujàce normalnie w jelitach ˝y- wicieli swoistych: psów i kotów. W zale˝noÊci od umiejscowienia larw w organizmie cz∏owieka tokso- karoza rozpoznawana jest jako zespó∏ larwy trzew- nej w´drujàcej (VLM – Visceral Larva Migrans Syn- drome) z objawami klinicznymi zwiàzanymi z obec- noÊcià larw przede wszystkim w p∏ucach i wàtrobie lub jako toksokaroza oczna (OLM – Ocular Larva Migrans Syndrome) z objawami upoÊledzenia wi- dzenia, prowadzàcymi nawet do ca∏kowitej utraty wzroku. Toksokaroza mo˝e te˝ wyst´powaç w postaci utajonej, kiedy przy braku charakterystycz- nych objawów w badaniu krwi stwierdza si´ pod- wy˝szone miano przeciwcia∏ anty-Toxocara spp.

Zara˝eniu Toxocara spp. mogà ulegaç wszystkie grupy wiekowe ludzi, jednak˝e najwi´cej przypad- ków toksokarozy stwierdza si´ u dzieci, które wyka- zujà ni˝szà odpornoÊç na zara˝enie ni˝ osoby doro- s∏e, cz´sto majà bliski kontakt ze szczeni´tami i koci´tami, a tak˝e wykazujà zachowania sprzyjajàce infekcji jak np. geofagia, obgryzanie paznokci, wk∏adanie ràk i przedmiotów do ust. Konsekwencje toksokarozy najgroêniejsze sà równie˝ w tej grupie wiekowej [1–4].

Badania ekstensywnoÊci inwazji jaj geohelmin- tów, a szczególnie Toxocara spp. sà przedmiotem szeregu opracowaƒ na terenie Europy [4, 5]. Stopieƒ ska˝enia biologicznego Êrodowiska jajami Toxocara spp. zosta∏ w ostatnich latach okreÊlony dla kilku wi´kszych miast i regionów Polski [6–13]. Rejon wo- jewództwa pomorskiego by∏ dotychczas (2008) zba- dany jedynie czàstkowo [6, 11].

Z obserwacji prowadzonych w Zak∏adzie Medy- cyny Tropikalnej i Epidemiologii oraz Przychodni Chorób Zakaênych, Tropikalnych i Paso˝ytniczych UCMMiT GUM wynika, ˝e toksokaroza nabyta stanowi istotny problem zdrowotny w populacji mieszkaƒców Trójmiasta. Brak jest natomiast wia- rygodnych danych dotyczàcych zarówno rozprzestrzeniania si´ choroby w poszczególnych rejonach obszarów miejskich, jak i zwiàzku mi´dzy zachoro- walnoÊcià, a ekstensywnoÊcià inwazji paso˝ytniczej Toxocara canis/cati w Êrodowisku. Po∏àczenie ba- daƒ Êrodowiskowych z badaniami epidemiologicznymi i klinicznymi pozwoli na dok∏adniejsze roze-

znanie znaczenia zanieczyszczenia Êrodowiskowego w rozprzestrzenianiu si´ choroby w Êrodowisku miejskim.

Materia∏y i metody

W latach 2007–2008 wykonano 312 badaƒ gleby w wybranych miejscach zabaw dzieci, piaskownicach oraz trawnikach wokó∏ miejsc zamieszkania w nast´pujàcych rejonach: Sopot, dzielnica Brodwi- no – 72 badania , Gdynia-Dàbrowa – 48 badaƒ, P∏y- ta Red∏owska – 72 badania, Karwiny – 120 badaƒ.

Dodatkowo przebadano 67 próbek odchodów zwierz´cych pochodzàcych z miejsc obj´tych badaniami.

Próbki gleby z badanych terenów pobierano w okresie od marca do paêdziernika. Miejsce badania obejmowa∏o: piaskownic´, plac wokó∏ piaskownicy i przylegajàcy trawnik. Gleb´ z piaskownic pobierano z czterech miejsc naro˝nikowych i Êrodka piaskownicy z powierzchni do oko∏o 3 cm g∏´bokoÊci, natomiast analiz´ przeprowadzano na 100 g pobra- nego materia∏u.

Opracowano i wdro˝ono metodyk´ badaƒ Êrodo- wiskowych w kierunku obecnoÊci jaj Toxocara ca- nis/cati. Zastosowano metod´ flotacji w modyfikacji w∏asnej. Próbk´ gleby (100 g) zalewano buforem fosforanowym z dodatkiem Tween 80, homogenizowano, przenoszono do probówek wirowniczych i wirowano 10 min. przy 2600 obr/min. Nast´pnie zlewano supernatant, a osad zalewano nasyconym roztworem NaCl, homogenizowano i wirowano 10 min. przy 2600 obr/min. Po odwirowaniu probówki uzupe∏niano roztworem nasyconego NaCl do meni- sku wypuk∏ego i przykrywano szkie∏kiem nakryw- kowym. Po 20 min. szkie∏ko nakrywkowe przenoszono na szkie∏ko podstawowe i poszukiwano jaj paso˝ytów pod mikroskopem (pow. 5210). Ponad- to porównawczo zastosowano metod´ wg Wasilko- wej: badanà próbk´ (100 g) zalewano 100 ml 5%

roztworu KOH i dok∏adnie mieszano. Po 60 minu- tach zawiesin´ rozlewano do probówek i wirowano 2 min. przy 2600 obr/min. Nast´pnie zlewano supernatant, a osad zalewano nasyconym roztworem NaNO3, mieszano i wirowano 3-krotnie przez 2 min przy 2600 obr/min. Ka˝dorazowo po wirowaniu zlewano oko∏o 1ml warstwy powierzchniowej superna- tantu. Zebrany po 3-krotnym wirowaniu supernatant sàczono przez bibu∏´ filtracyjnà. Sàczek umieszczano na szkie∏ku i oglàdano pod mikroskopem (5210). Do badania próbek odchodów zwierz´cych zastosowano klasyczne metody badania ka∏u: rozmaz bezpoÊredni w soli fizjologicznej, metod´ Kato-Miura oraz dekantacj´ w wodzie desty- lowanej.

Pobieranie materia∏u biologicznego (surowica krwi) i wype∏nianie uprzednio opracowanych kwe- stionariuszy dotyczy∏o ∏àcznie 296 dzieci w wieku

(3)

od 9 miesi´cy do 14 r. ˝ycia, u których wykonano badania immunoserologiczne z antygenem swo- istym Toxocara canis. (Enzyme immunoassay for the diagnosis of human toxocarosis, Bordier Affini- ty Products, Switzerland). Analizie poddano grup´

dzieci zamieszkujàcych rejon obj´ty badaniami lub zg∏aszajàcych dolegliwoÊci ze strony przewodu pokarmowego, narzàdu wzroku, bàdê ze stwierdzonà wysokà eozynofilià.

Wyniki badaƒ

SpoÊród 312 wykonanych badaƒ gleby 11 próbek by∏o pozytywnych, co stanowi 3,5% przebadanych prób.

Na terenie dzielnicy Brodwino w Sopocie spo- Êród przebadanych 72 prób gleby tylko 1 by∏a pozy- tywna (1,4%) – zawiera∏a 1 jajo Toxocara spp.

W dwóch innych próbach pochodzàcych z tej dziel- nicy stwierdzono odpowiednio 2 jaja Trichuris vul- pis i 1 jajo Taenia sp. Ponadto w 3 próbach pocho- dzàcych z 3 miejsc stwierdzono obecnoÊç ˝ywych i martwych larw nicieni.

W dzielnicy Gdynia – Dàbrowa spoÊród 48 zbadanych próbek tylko jedna by∏a dodatnia (2,1%) – znaleziono w niej 3 jaja Toxocara spp.

W dzielnicy Gdynia-P∏yta Red∏owska stwierdzono 2 próbki dodatnie na 72 przebadane (2,8%).

Stwierdzono w nich 15 jaj (7 i 8 w nast´pujàcych po sobie badaniach obejmujàcych 1,5 miesi´cznà prze- rw´ w okresie wiosennym i wczesnoletnim) pocho- dzàcych z jednego miejsca. Ponadto w 6 próbach pochodzàcych z 3 miejsc stwierdzono obecnoÊç ˝y- wych i martwych larw nicieni.

Na terenie dzielnicy Gdynia-Karwiny uzyskano 7 dodatnich prób na 120 zbadanych (5,8%). Dodatnie wyniki uzyskano w 4 miejscach na 10 obj´tych badaniami, przy czym w piaskownicy przy ul. Iwasz- kiewicza by∏a jedna dodatnia próba (zawierajàca 5 jaj Toxocara spp.), w piaskownicy przy ul. Konop- nickiej dodatnie by∏y dwie próby (6 i 3 jaja Toxoca- ra spp.), w piaskownicy przy ul. Buraczanej dodat- nie by∏y dwie próby (8 i 2 jaja Toxocara spp.), i w piaskownicy przy ul. Tatarczanej dodatnie by∏y równie˝ dwie próby (6 i 4 jaja Toxocara spp.).

Wszystkie dodatnie próby uzyskiwano tylko w okresie wiosennym i wczesnoletnim.

W przebadanych 67 próbkach odchodów zwierz´cych pochodzàcych g∏ównie z terenu Brodwina i P∏yty Red∏owskiej nie stwierdzono jaj Toxocara spp.

Badaniom immunoserologicznym z antygenem swoistym Toxocara canis poddano 296 dzieci. U 18 z nich (6,1%) wykryto obecnoÊç przeciwcia∏ swo- istych anty-Toxocara i podj´to w∏aÊciwe leczenie.

Dyskusja

Zanieczyszczenie Êrodowiska jajami Toxocara spp. stanowi potencjalne zagro˝enie przeniesienia na ludzi, szczególnie dzieci, niebezpiecznej i trudnej w leczeniu toksokarozy. W ostatnich latach dà˝enie do poprawy warunków sanitarnych gleby sta∏o si´

popularnym tematem. Badania przeprowadzane w wielu rejonach Polski wykazujà znaczne ró˝nice w stopniu zanieczyszczenia gleby jajami geohelmin- tów, a przede wszystkim najbardziej rozpowszech- nionym Toxocara spp. W dost´pnym piÊmiennic- twie mo˝na znaleêç dane dotyczàce wielu Êrodo- wisk, poczàwszy od miejskich terenów rekreacyjnych: parków, skwerów, boisk, placów zabaw i piaskownic po przydomowe podwórka na terenach wiejskich i miejskich. Ró˝nice w ekstensywnoÊci inwazji paso˝ytniczej dotyczà zarówno poszczegól- nych miast, jak i terenów w ich obr´bie. W Katowi- cach ogólne ska˝enie jajami Toxocara spp. wynosi∏o 50% i kszta∏towa∏o si´ podobnie na placach zabaw i terenach rekreacyjnych, odpowiednio 47,3%

i 48,1%, natomiast na terenach zielonych i klom- bach wynosi∏o 67,4% [7].

W Krakowie w parku miejskim i na B∏oniach nie stwierdzono ska˝enia jajami Toxocara spp., nato- miast na podwórkach przydomowych ska˝enie si´- ga∏o 57% [8].

W badaniach z terenu Wroc∏awia nacisk po∏o˝o- no na zbadanie placów zabaw dzieci z uwzgl´dnie- niem zalanych i niezalanych w czasie powodzi w 1997 roku. Cz´stoÊç wyst´powania jaj Toxocara spp. na terenach zalanych i niezalanych kszta∏towa-

∏a si´ podobnie i wynosi∏a odpowiednio 7% i 5%

[10].

Na terenie Warszawy stopieƒ ska˝enia piaskow- nic jajami Toxocara spp. w 2000 roku wyniós∏ 5,6%, a w latach 2002–2003 z terenów piaskownic i placów tylko 0,9% [14].

W badaniach przeprowadzonych przez WSSE w Olsztynie (inf. w∏asna) w próbkach piasku z pia- skownic w 2001 roku stwierdzono obecnoÊç jaj To- xocara spp. w 6 na 22 przebadane próby, co stano- wi∏o 27,2%. Skutkowa∏o to nakazem zwi´kszenia dba∏oÊci o tereny zabaw dzieci. Podczas ponownej kontroli w roku 2002 zanieczyszczenia piasku jajami paso˝ytów nie stwierdzono, natomiast w 3 prób- kach piasku z miejskich pla˝ zanotowano obecnoÊç jaj Toxocara spp.

Na terenie ¸odzi badaniami gleby obj´to miejsca zamieszkania pacjentów z rozpoznanà toksokarozà.

Kryterium wyboru miejsc do badaƒ by∏ nied∏ugi czas od momentu diagnozy choroby oraz mo˝liwoÊç pobrania do badaƒ próbek pod∏o˝a z miejsc, w któ- rych potencjalnie mog∏o dojÊç do zara˝enia dzieci.

Poziom ska˝enia jajami Toxocara spp wyniós∏

w tym przypadku 23,3% [15].

(4)

W L´borku badano ska˝enie jajami geohelmin- tów piaskownic wraz z ich najbli˝szym otoczeniem z trzech placów zabaw. Na 288 pobranych prób w 39 wykryto obecnoÊç jaj geohelmintów, z czego 11 prób (3,8%) zawiera∏o jaja Toxocara spp. [6].

Na obszarze Gdaƒska badania przeprowadzono w dzielnicy Gdaƒsk-Oliwa na 3 placach zabaw po-

∏o˝onych na terenie typowych blokowisk. Jaja geo- helmintów wykryto w 21 na 162 pobrane próby pia- sku, jaja Toxocara spp. znaleziono w 10 próbach, co stanowi∏o 6,2% ogó∏u przebadanych prób [11].

Wyniki uzyskane w toku badaƒ w Zak∏adzie Me- dycyny Tropikalnej i Epidemiologii z terenu Sopotu i Gdyni wykazujà stosunkowo niskie ska˝enie badanych miejsc w porównaniu z uzyskanymi przez inne oÊrodki z terenu Polski w kilku ostatnich latach.

W Êwietle dost´pnych danych wynik uzyskany w sopockiej dzielnicy Brodwino, gdzie spoÊród przebadanych 72 prób gleby tylko jedna zawiera∏a 1 jajo Toxocara spp., nale˝y do najni˝szych w kraju (1,4%). Nieznacznie wi´ksze ska˝enie zanotowano na terenie dzielnic gdyƒskich: Dàbrowa – 2,1%, P∏y- ta Red∏owska – 2,8%. Najwi´ksze zanieczyszczenie stwierdzono w dzielnicy Karwiny. Widaç to zarów- no w iloÊci uzyskanych prób dodatnich (5,8%), jak i liczbie wykrywanych jaj w poszczególnych pró- bach w porównaniu do innych obj´tych badaniami dzielnic. We wszystkich badanych dzielnicach zaobserwowano znacznà iloÊç bezpaƒskich kotów. Zwró- cono uwag´, ˝e w sopockiej dzielnicy Brodwino i gdyƒskiej dzielnicy P∏yta Red∏owska koty, mimo ˝e bezpaƒskie, mia∏y opiek´ – postawione by∏y dla nich budki i wy∏o˝ona by∏a karma dla kotów. Wg infor- macji w∏asnej, by∏o to po∏àczone z podawaniem Êrodków odrobaczajàcych.

W Êrodowisku naturalnym krà˝enie nicieni z ro- dziny Ascarididae odbywa si´ przy znaczàcym udziale gryzoni, które pe∏nià rol´ ˝ywicieli parate- nicznych lub poÊrednich. W ich ciele dochodzi do kumulacji larw, które uwalniane sà w przewodzie pokarmowym ˝ywiciela ostatecznego. Przeprowa- dzane regularnie zabiegi deratyzacji wp∏ywajà na zmniejszenie liczebnoÊci gryzoni, co sprzyja ograni- czaniu zaka˝eƒ paso˝ytami u zwierzàt [16–18].

Innym czynnikiem o du˝ym znaczeniu w utrzy- mywaniu si´ paso˝ytów w Êrodowisku sà odchody zaka˝onych zwierzàt. W dost´pnych wynikach ba- daƒ ka∏u psów na obecnoÊç jaj paso˝ytów widoczne jest du˝e zró˝nicowanie. Na terenie L´borka jaja Toxocara spp. stwierdzono w 32% przebadanych próbek ka∏u [6]. W Warszawie, gdzie przeprowadzono badania odchodów psów pochodzàcych ze schronisk i od prywatnych w∏aÊcicieli, zaobserwo- wano niski stopieƒ zaka˝enia Toxocara canis – tyl- ko 0,4% u psów z prywatnych hodowli i 3,4% oraz 8,8% u psów pochodzàcych ze schronisk w Mila-

nówku i Celestynowie [19]. W innych badaniach do- tyczàcych psów badanych w klinikach weterynaryj- nych na terenie Warszawy zaka˝enie Toxocara canis stwierdzono u 12,5% psów, natomiast z materia∏u pochodzàcego od psów ze schroniska z podwar- szawskiego Józefowa nie wykryto jaj tego paso˝yta [20]. W Gdaƒsku 11% prób ka∏u zawiera∏o jaja To- xocara spp. [11]. W przeprowadzonych w naszym zak∏adzie badaniach odchodów zwierzàt zebranych z piaskownic i placów zabaw nie stwierdzono obec- noÊci jaj Toxocara spp., co koreluje z niskim stop- niem ska˝enia gleby z badanych terenów.

Pomimo powszechnej opinii o pospolitym wyst´- powaniu Toxocara spp. na terenie Polski w cytowa- nych badaniach widoczna jest nierównomiernoÊç ska˝enia piaskownic i placów zabaw, a tak˝e innych terenów w zale˝noÊci od rejonu kraju, miejsc pobo- ru w miastach, a tak˝e w mniejszym stopniu od se- zonu w którym pobierano próby do badaƒ. Zwraca uwag´ fakt, ˝e w badaniach uzyskanych z ró˝nych oÊrodków po roku 2000 procent zanieczyszczenia gleby jajami Toxocara spp. kszta∏tuje si´ w wielu przypadkach na poziomie jednocyfrowym. Jedynie badania z Katowic z 2001 roku wykazujà wysokie, w porównaniu z innymi oÊrodkami, bo na poziomie 50% ska˝enie gleby jajami Toxocara spp. Autorzy t∏umaczà, ˝e z powodu ma∏ej iloÊci terenów zielonych w obr´bie miasta, parki miejskie sà jedynymi miejscami gdzie wyprowadza si´ psy, dlatego zanieczyszczenie ich odchodami osiàga tu wi´kszà kon- centracj´ i mo˝e skutkowaç wi´kszym stopniem zanieczyszczenia jajami paso˝ytów [7].

W trakcie dwuletnich prac naszego zespo∏u prób- ki gleby z badanych terenów pobierano w okresie od marca do paêdziernika. Wszystkie dodatnie pró- by uzyskano tylko w okresie wiosennym i wczesnoletnim. Podobne spostrze˝enia zanotowano podczas badaƒ na terenie L´borka oraz Gdaƒska – wyst´powanie jaj w piasku wykazywa∏o sezonowoÊç, najwi´cej dodatnich prób stwierdzano w miesiàcach wiosennych i letnich, natomiast w miesiàcach jesien- nych i zimowych jaj Toxocara spp. nie stwierdzano [6,11]. W pracy Mizgajskiej i Jarosza w badaniach dotyczàcych terenów miejskich na wiosn´ i jesienià odsetek prób zawierajàcych jaja Toxocara spp. by∏

zbli˝ony, natomiast liczba wykrywanych jaj w 100 g gleby by∏a znacznie wi´ksza wiosnà [12]. Dodatnie próby uzyskiwano tylko w okresie wiosennym i wczesno-letnim. Trudno odpowiedzieç na pytanie czy jest to spowodowane faktem, jak twierdzà nie- którzy autorzy podobnych badaƒ prowadzonych w innych miejscach Polski, pojawiania si´ w tym okresie wi´kszej liczby szczeniàt i kociàt, które sà g∏ównym êród∏em jaj Toxocara spp [6,12]. Podczas zbierania materia∏u do badaƒ zaobserwowano, ˝e wymiana piasku w piaskownicach mia∏a miejsce

(5)

najcz´Êciej w okresie wczesnego lata. To w∏aÊnie ten fakt mo˝e stanowiç wyjaÊnienie dlaczego nie uzyskano wyników dodatnich w próbach pobieranych póênym latem i jesienià.

Na podstawie przedstawionych wyników badaƒ daje si´ zauwa˝yç zmniejszajàcà si´ na przestrzeni lat cz´stoÊç wyst´powania w glebie jaj Toxocara spp., jednak˝e wyeliminowanie krà˝enia tego paso-

˝yta ze Êrodowiska jest trudne, gdy˝ wymaga dzia-

∏aƒ na wielu p∏aszczyznach, przede wszystkim w sferze podnoszenia poziomu wiedzy spo∏eczeƒ- stwa na temat rozprzestrzeniania chorób odzwierz´- cych oraz dzia∏aƒ prewencyjnych w∏adz lokalnych w celu utrzymania odpowiedniego stanu sanitarne- go otoczenia. Z ankiet przeprowadzonych na temat ÊwiadomoÊci spo∏eczeƒstwa na temat zagro˝eƒ zdrowotnych niesionych przez paso˝yty odzwierz´- ce, wi´kszoÊç pytanych uwa˝a, ˝e w∏aÊciciele psów powinni sprzàtaç odchody po swoich pupilach, ale tylko 25% rzeczywiÊcie to czyni. Ponad 50% ankie- towanych jest Êwiadoma, ˝e odchody zwierz´ce nio- sà ze sobà jakieÊ zagro˝enie zdrowotne, lecz tylko nieliczni potrafià je bli˝ej okreÊliç. W wielu miastach wprowadzono wprawdzie przepis zobowiàzu- jàcy w∏aÊcicieli do sprzàtania nieczystoÊci po swoich zwierz´tach, jednak˝e jego przestrzeganie i egze- kwowanie bywa sporadyczne [21].

Objawy kliniczne toksokarozy zale˝à od masyw- noÊci zara˝enia, lokalizacji narzàdowej oraz reakcji obronnych organizmu pacjenta. Wi´kszoÊç przy- padków ludzkiej toksokarozy mo˝na zdefiniowaç jako postaç trzewnà pe∏noobjawowà lub utajonà oraz postaç ocznà. Przebieg choroby mo˝e byç tak-

˝e ca∏kowicie bezobjawowy. U dzieci wyst´puje naj- powszechniej postaç trzewna, o zró˝nicowanym ob- razie klinicznym od bezobjawowego lub skàpo obja- wowego do pe∏noobjawowego zespo∏u larwy trzewnej w´drujàcej bàdê postaç oczna. Typowe jest wy- raêne podwy˝szenie poziomu przeciwcia∏ IgE, cz´- sto z towarzyszàcà niedokrwistoÊcià, wysoka leukocytoza, hipereozynofilia, hipergammaglobulinemia.

W postaci utajonej objawy kliniczne nie sà swoiste, a w badaniach krwi zwraca uwag´ eozynofilia cz´- sto wykrywana przypadkowo. W postaci ocznej ob- raz kliniczny zmian zale˝y od umiejscowienia larw w ga∏ce ocznej oraz reakcji organizmu na antygeny larw.

Standardowymi testami w diagnostyce toksokarozy sà testy ELISA, zawierajàce antygeny wy- dzielniczo-wydalnicze larw Toxocara canis, wykry- wajàce obecnoÊç przeciwcia∏ w klasie IgG przeciw tym antygenom. Testy te wykazujà tak˝e reakcj´

krzy˝owà w stosunku do larw T. cati. Dodatni wy- nik badania serologicznego w klasie IgG Êwiadczy tylko o kontakcie z paso˝ytem. Do rozpoznania schorzenia niezb´dna jest zgodnoÊç pomi´dzy ob-

razem klinicznym oraz dodatnimi odczynami sero- logicznymi i odchyleniami w badaniach laborato- ryjnych [22].

Odsetek osób ze stwierdzonà obecnoÊcià prze- ciwcia∏ anty-Toxocara ró˝ni si´ w zale˝noÊci od kra- ju i miejsca zamieszkania, jednak˝e najwi´ksza pre- walencj´ stwierdza si´ wÊród dzieci z obszarów wiejskich rejonów tropikalnych [23–27].

W Polsce przeprowadzone w kilku oÊrodkach badania odczynów serologicznych wykaza∏y obecnoÊç specyficznych przeciwcia∏ u znacznego odsetka dzieci np. badania w woj. mazowieckim, które obj´-

∏y ponad 5,5 tysiàca dzieci w wieku do 14 lat wykaza∏y od 25,9% do 46,4% odczynów dodatnich, w woj. ∏ódzkim 43% wÊród 754 dzieci i m∏odzie˝y do 18 roku ˝ycia, w woj. podlaskim 20,7% spoÊród 1025 przebadanych, w regionie lubelskim u 18,6%

dzieci do 15 roku ˝ycia, podczas gdy na terenach za- chodniej Polski zaledwie 3,5% dzieci by∏o seropozytywnych [28–30].

W badaniach prowadzonych w Zak∏adzie Medy- cyny Tropikalnej i Epidemiologii analizie poddano grup´ dzieci zamieszkujàcych rejon obj´ty badaniami lub zg∏aszajàcych dolegliwoÊci ze strony przewodu pokarmowego, narzàdu wzroku, bàdê ze stwier- dzonà wysokà eozynofilià. U 18 z nich (6,1%) wy- kryto obecnoÊç przeciwcia∏ swoistych anty-Toxoca- ra i podj´to w∏aÊciwe leczenie. Podobne wyniki otrzymano w oÊrodku poznaƒskim gdzie przebadano 63 dzieci zamieszkujàcych na terenach o wyso- kim poziomie ska˝enia jajami Toxocara spp. (53%) – dodatnie odczyny serologiczne stwierdzono u 7,9% dzieci przy braku innych objawów klinicznych w∏aÊciwych toksokarozie. W badaniach w∏a- snych tak˝e dominowa∏y postaç bezobjawowa i skà- po objawowa – najcz´Êciej z objawami alergii wziew- nej i bólami brzucha niezale˝nie od wieku.

U wszystkich seropozytywnych dzieci wyst´powa∏a podwy˝szona leukocytoza i eozynofilia. Pe∏niejsze wyciàgni´cie wniosków dotyczàcych oceny wspó∏zale˝noÊci pomi´dzy stopniem ska˝enia Êrodowiska, a cz´stoÊcià wyst´powania przeciwcia∏ anty-Toxo- cara wÊród populacji b´dzie mo˝liwe w oparciu o zbadanie wi´kszej grupy dzieci w po∏àczeniu z badaniami Êrodowiskowymi.

Wnioski

1. Zanieczyszczenie gleby Êrodowiska miejskiego Sopotu i Gdyni w porównaniu z analogicznymi badaniami wykonywanymi na terenie innych miast w Polsce wykazuje mniejszà ekstensywnoÊç inwazji Toxocara spp.

2. SpoÊród 312 wykonanych badaƒ gleby tylko 11 próbek by∏o pozytywnych co stanowi 3,5% przebadanych prób, przy czym wyniki dodatnie uzyskiwano tylko w okresie wiosennym i wczesnoletnim.

(6)

3. Stosunkowo niewielka iloÊç uzyskanych wyni- ków dodatnich (3,5%) znajduje potwierdzenie w ujemnych wynikach przebadanych próbek odcho- dów zwierz´cych.

4. ObecnoÊç swoistych przeciwcia∏ anty-Toxocara stwierdzono u 6,1% przebadanych dzieci.

5. Wyniki badaƒ kwestionariuszowych wskazujà na celowoÊç wykonywania badaƒ serologicznych w kierunku toksokarozy w przypadkach dolegliwo- Êci ze strony przewodu pokarmowego, narzàdu wzroku i podwy˝szonej iloÊci krwinek bia∏ych, w tym kwasoch∏onnych w rozmazach krwi.

6. Badania wykaza∏y, ˝e istnieje ciàgle potencja∏

inwazyjny Toxocara spp. w Êrodowisku miejskim i niezb´dny jest sta∏y monitoring zanieczyszczeƒ Êrodowiska jajami Toxocara spp. oraz podejmowa- nie dzia∏aƒ prewencyjnych w celu jego zmniejszania.

Wykaz piÊmiennictwa

1. Borecka A: Toksokaroza, epidemiologia, klinika, diagnosty- ka, leczenie i zapobieganie. Agencja Reklamowo-Wydawni- cza A. Grzegorczyk, Warszawa 2005.

2. Boroƒ-Kaczmarska A., Furowicz A.J.: Choroby odzwierz´ce cz∏owieka przenoszone drogà pokarmowà. ISBN:83-200- 2303-3 Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 1999.

3. Kot∏owski A.: Zespó∏ larwy w´drujàcej trzewnej (toksokaroza). (w:) Dziubek Z (red) Choroby zakaêne i paso˝ytnicze.

ISBN: 9788320037685;Wyd Lekarskie PZWL. Warszawa.

Wyd. IV. 2010; 553-555.

4. ¸u˝yna-Lyskov A.: Toxocarosis in children living in a highly contaminated area. An epidemiological and clinical study.

Acta Parasitol 2000; 45:40-42.

5. Duwell D.: The prevalence of Toxocara eggs in the sand in children’s play grounds in Frankfurt/M. Annals of Trop Med and Parasitol 1984; 78:633-636.

6. Ronkiewicz J., Karczewska D., Rokicki J.: Ska˝enie gleby na placach zabaw L´borka. Wiad Parazytol 2007; 53(1): 33-36.

7. Grygierczyk D., Kwiatkowski S., Sadowska H.: Zanieczysz- czenie gleby jajami Toxocara spp. na terenie miasta Katowic.

Wiad Parazytol 2003; 49:57-60.

8. Mizgajska H.: Zanieczyszczenie gleby jajami Toxocara spp na terenie Krakowa i pobliskich wsi. Wiad Parazytol 2000; 46(1):

105-110

9. Borecka A.: Poziom zara˝enia psów i stopieƒ zanieczyszczenia piaskownic jajami geohelmintów na terenie Warszawy i okolic. Wiad Parazytol 2001; 47. Supl.2:7

10. Mizgajska H.: Biologiczne ska˝enie gleby na terenach popo- wodziowych we Wroc∏awia. Wiad Parazytol 1999; 45(1):

89-93.

11. Rokicki J., Kucharska A.P., Dzido J., i wsp. Ska˝enie placów zabaw Gdaƒska jajami paso˝ytów. Wiad Parazytol 2007;

53(3): 227-230.

12. Mizgajska-Wiktor H., Jarosz W.: Porównanie ska˝enia gleby jajami Toxocara canis i Toxocara cati w Êrodowisku wiejskim i miejskim w Wielkopolsce w latach 2000-2005. Wiad Parazy- tol 2007; 53(3): 219-225.

13. Mizgajska H., Jarosz W., Rejmenciak A.: Rozmieszczenie êró- de∏ inwazji Toxocara spp. w Êrodowisku miejskim i wiejskim w Polsce. Wiad Parazytol 2001; 47(3): 399-404.

14. Gawor J., Borecka A.: The contamination of the environment with Toxocara eggs in mazowieckie voivodship as a risk of toxocarosis in children. Wiad Parazytol 2004; 50(2): 237-241.

15. Borecka A., Gawor J., Niedworok M. i wsp. Cz´stoÊç wyst´-

powania jaj inwazyjnych Toxocara spp. w Êrodowisku przydo- mowym dzieci ze zdiagnozowanà toksokarozà w wojewódz- twie ∏ódzkim. Wiad Parazytol 2010; 56(2): 141-144.

16. Okulewicz A., Hildebrand J., Perec-Matysiak A. i wsp. Inwa- zje wybranych nicieni z rodziny Ascarididae u zwierzàt dra- pie˝nych. Wiad Parazytol 2010; 56(3): 200.

17. Hildebrand J., ZaleÊny G., Buƒkowska K. i wsp. Gryzonie jako ˝ywiciele parateniczni nicieni z rodziny Ascarididae. Wiad Parazytol 2010. 56(3): 201.

18. Borecka A.: Rozprzestrzenienie nicieni z rodzaju Toxocara na Êwiecie. Wiad Parazytol 2010; 56(2): 117-124.

19. Borecka A., Gawor J.: Prevalence of Toxocara canis infection in dogs in Warszawa area. Wiad Parazytol 2000; 46 (4): 459- 462.

20. Turkowicz M., Cielecka D.: Wyst´powanie nicieni jelitowych u psów w okolicach Warszawy. Wiad Parazytol 2002; 48(4):

407-411.

21. Mizgajska-Wiktor H., Jarosz W.: Poziom ÊwiadomoÊci spo∏e- czeƒstwa o zagro˝eniach zdrowotnych ze strony paso˝ytów zoonotycznych zwierzàt towarzyszàcych oraz dzia∏ania w∏adz lokalnych na rzecz dba∏oÊci o higien´ sanitarnà miast w Pol- sce. Wiad Parazytol 2010; 56(3): 209.

22. Rubinsky-Elefant G., Hirata C.E., Yamamoto J.H. i wsp.:

Human toxocariasis: diagnosis, worldwide, seroprevalences and clinical expression of the systemic and ocular forms. An- nals of Trop Med and Parasitol 2010; 104: 3-23

23. Hayashi E. Tuda J., Imada M. i wsp.: The high prevalence of asymptomatic toxocara infection among schoolchildren in Manado, Indonesia. Southeast Asian J Trop Med Public He- alth. 2005; 36: 1399-1406.

24. Sadjjadi S.M., Khosravi M., Mehrabani D & Orya A.: Sero- prevalence of toxocara infection in schoolchildren in Shiraz, southern Iran. J Trop Pediatr. 2000; 46: 327-330.

25. Fan C.K., Hung C.C., Du W.Y. i wsp.: Seroepidemiology of Toxocara canis infection among mountain aboriginal schoolchildren living in contaminated districts in eastern Taiwan.

Trop Med Int Health. 2004; 9: 1312-1318.

26. Baboolal S & Rawlins S.C.: Seroprevalence of toxocariasis in schoolchildren in Trinidad. Trans R Soc Trop Med Hyg.

2002; 96: 139-143

27. Prestes-Carneiro L.E., Santarem V., Zago S.C.S. i wsp.: Sero- epidemiology of toxocariasis in a rural settlement in Sao Pau- lo state, Brasil. Ann Trop Med Parasitol. 2008; 102: 347-356.

28. Wnukowska N., Bitkowska E. Dzbeƒski T.H.: Serologiczna weryfikacja klinicznych rozpoznaƒ toksokarozy u 13714 osób badanych w latach 1995-2002. Materia∏y Sympozjum „Para- zytozy – problemy kliniczne”. Bia∏ystok 6.06.2003; 99.

29. Cielecka B., Majda-Stanis∏awska E., Kuszewski W.: Cz´stoÊç wyst´powania inwazji Toxocara w regionie ∏ódzkim i jej zna- czenie kliniczne. Materia∏y Sympozjum „Parazytozy– problemy kliniczne”. Bia∏ystok 6.06.2003; 62-63.

30. Hermanowska-Szpakowicz T., Kondrusik M., Âwierzbiƒska R. i wsp. Incidence of antibody detection against Toxocara canis and clinical symptoms in inhabitants of North-Eastern Poland. Polski Merkuriusz Lekarski 2001; 10:168-170

Adres do korespondencji dr n. med. Andrzej Kot∏owski 81-519 Gdynia

ul. Powstania Styczniowego 9B, tel. 58-3493760, fax. 58 6223354 e-mail: akotl@gumed.edu.pl