Mały Posłaniec, 1909, R.2, nr 4

Dodatek bezpłatny ^do ,,Dziennika Bydgoskiego" Wychodzi ^{co 2} tygodnie.

Nr. 4. Bydgoszcz, niedziela 21 lutego ^{1909. Rok Ii.}

Nieudana wyprawa.

Dokończenie.

Zwrócili się Niemcy najprzód ^w stronę Krakowa, ^Bolesławo wej stolicy. ^{Po drodze} próbowali oblegać ^to jeden gród, ^to drugi, lecz, ^im się nie udawało. A już pod Głogowem

na Śląsku nałykali się ^niemało wstydu.

Głogów było ^{to niewielkie miasto} opasa­

ne murem.

—

Zdobędziemy je jak ^nie

^-

^{m ówili} Niem­

cy. Właśnie że stało się inaczej.

Mieszkańcy Głogowa ^bronili się niby lwy

i choć im napastnicy nadokuczaii porządnie, odpędzili ^{ich w końcu.}

Wielka to była ^{chwała dla} Głogowa,

a w ielki wstyd ^{dla cesarza} Henryka.

Im dalej ^szło wojsko najezdnicze, ^tem by­

ło gorzej.

I głód ⁱ choroby męczyły żołnierzy.

--

Ach żeby ^to już ^raz przyszło ^do bitwy ^I wzdychali wszyscy. Niech już będzie ^albo zwycięstwo, ^albo zguba. Wszystko lepsze, ^niż

to^co teraz ponosimy. ^{A toć nas ten} niewi­

dzialny Bolesław do szczętu wygubi.

Podobno nawet Czesi ułożyli ^{na cześć} Bo­

lesławowi śpiewkę, ^{która tak} się zaczynała:

Bolesławie! Sławny panie, Daj ^{ei Boże} panowanie.

Nie śpisz wednie ani^w nocy I nam nie dasz zmrużyć oka, Sam z gromadką bez pomocy.

Gnasz nas ja ^{k ziemia} szeroka, Bolesławie sławny panie

^—

Daj ^{ci Boże} królowanie.

A co ro bił cesarz niemiecki? Nic. Ce­

sarz z ły był strasznie i na siebie, ^że wojnę roz­

począł ^{i na} Bolesława, ^{że mu dokuczał. Rad-} by był ^wrócić do swego kraju, ^lecz wstyd ^nie pozwalał ^{na to. W} ysłał więc jednego swego

w ojownika do obozu Bolesława i kazał powie­

dzieć królowi, ^że jeżeli ^mu dadzą okup, ^to

w róci do siebie, ^a jeżeli nie, pójdzie prosto ^na Kraków.

Roześmiał się tylko ^{k ról Bolesław z} tych

słów ifnawzajem posła ^{od siebie z} odpowiedzią wyprawił.

A wybrał męża mądrego, który wojować

i mówić rozumnie potrafił. Był ^to niejaki

Skarbek.

Skoro dowiedział się Henryk, ^że poseł ^kn

niemu dąży, ^{zawołał swoich dworzan i} po­

wiada,

-

Wystąpmy wspaniale. Pokażmy ^im, jakie ^nasze bogactwa!

Przybrało się więc rycerstwo ^w stroje świecące, ^w pasy nabijane, przywdziało ^na głowę szyszaki ^{z czubami} pawiemi, przypasy­

wało miecze, iskrzące ^{od rubinów i szmara} gdów.

Lecz Skarbek na te wspaniałości ^{ani nie} spojrzał.

Wprowadzono go do namiotu ^cesarza.

A tam to już wszędzie jeno złoto, jeno szkarłat, jeno drogie ^kamienie świeciły.

Pow tórzył ^Skarbek odpowiedź królewską.

Brzmiała ona tak: Okupu ^nie złożę. ^Idźcie

sobie na Kraków jeżeli ^chcecie!

Spróbował ^{cesarz H e n} ry k jeszcze jednego sposobu; ^oto powiódł ^{Skarbka w} głąb ^namiotu

i wskazując ^na skrzynie pełne ^{złota i srebra}

rzekł.

-

Patrz, mamy ^czem pobić twego Pana, A ciszej ^dodał.

-

I mamy ^czem nagrodzić tych, którzy

są dla ^nas przychylni.

Aż pobladł rycerz słysząc ^te słowa,

^-

^bo wydało ^mu się, ^{że cesarz} jego przekupić pra­

gnie. ^{Ale iż} był człowiek rozumny i sprytny, więc ^{mu zaraz} odpowiedź ^{na m} yśl przyszła.

M iał on na palcu sygnet ^t. j

^.

pierścień kosz­

towny ^{z wielkim} czerwonym kamieniem.

Szybko zdjął go ^z palca, ^{rzucił do} onej skrzy­

n i ze złotem i zawołał:

-

Idź złoto do złota! My ^żołnierze wię­

cej ^{ostre żelazo} kochamy.

Zaniemówił na chwilę ^{cesarz z} wielkiego zdumienia, szybko jednak pohamował gniew

i powiedział spokojnie:

-

Habe Dank!

^-

co znaczy.

^-

Dziękuję.

W duszy ^{zaś aż w nim} kipiało ^{od złości.}

Od tej pory Skarbkowie przydomek ^Hab-

dank mają.

IV.

Ciągnęła się więc ^ta szczególna wojna je­

szcze czas jakiś. Wojska ^{H e n} ry ko wego ^coraz

ubywało, ^{aż wreszcie} gdy opuścili go sprzy­

mierzeńcy, czyli przyjaciele Czesi, zdecydował się ^Bolesław Krzywousty ^na bitwę. Było ^to

niedaleko miasta W rocławia na Śląsku.

Jaka zaś to bitw a była, opisywać ^nie będę,

Przytoczę tylko ^słowa poety:

Blisko Wrocławia bój się krwawy wszczyna,

Brzmią ^w powietrzu trąb odgłosy,

Uderza książę, ^w pień ^Niemców wycina, Poległy trupów ^ich stosy.

Tłu m psów żarłocznych, pokrwawiono szczątki Okropnie wyjąc rozrywa,

A lud to miejsce ^dla srogiej pamiątki

Psiem polem dotąd nazywa.

W tym ^{czasie również} powstało ^takie przysłowie:

,,Bolesław Krzywousty ^{narobił z Niemców} kapusty!4 To znaczy, że ich nazabijał ^mnóstwo

niezliczone.

Całe życie ^Bolesława Krzywoustego prze­

szło w ciągłych wojnach, ^{choć on ich} nigdy

sam nie wywoływał.

Umierając ^Bolesław Krzywousty podzielił Polskę między ^czterech synów. T y lko najmłod­

szy Kazimierz, który ^{miał wówczas rok} zale­

dwie, nic nie dostał.

—

A temu synowi ^{co zostawiasz} panie?

spytał ^{ktoś z} przybocznych.

Na to k ró l ledwie dosłyszalnym głosem odpowiedział:

—

On i tak skrzywdzon ^nie będzie.

—

Wóz ma cztery koła, ^a jednego tylko woźnicę, który ^niemi kieruje.

Sprawdziły się ^słowa umierającego ^króla.

Najmłodszy ^Kazimierz wszystkie ^dzielnice, czyli

ziemie braciom oddane, ^{znowu w} jedną ^całość połączył.

Ogn ^{iem i mieczem.}

Powieść z la t dawnych Henryka Sienkiewicza,

(Ciąg dalszy).

-

Złodzieje, krzyknął, ^{tak to szlachcie}

stawa cie?

Skoczył między nich, bijąc ⁱ siekąc, ^wtem

zarzucono mu jakąś ^rzecz ciężką ^na głowę.

Był pewien, ^że jest ^{w niewoli i wołał o} ra­

tunek. Nożem pchnął po ^za siebie

^-

ale n i­

kogo ^nie było. Wtedy ^obu rękoma porwał ^za głowę i zerwał ową zasłonę, ^{co mu} ją obwijała.

Hajdamaków ^nie było, tylko ^{z dala} przelaty­

wali kraśni dragoni Wołodyjowskiego, ^a dalej migocą husarzy goniący niedobitków.

Natomiast u nóg pana Zagłoby leży puł­

kowa chorągiew zaporoska. ^{W ucieczce} ją ^w i­

dać _porzucono.

-

Aha, ^rzecze Zagłoba, zdobyłem chorą­

giew.

A tam dalej jeszcze ^wrzała bitwa, zda­

wało się, ^że Krzywonos własnych ^ludzi wygu­

bić postanowił. ^Z jednego ^końca czerniały

masy uciekających, ^z drugiego masy idących naprzód, ^{w środku} góry ⁱ wały trupów, jęki, krzyk, pozbawiony dźwięków ludzkich, ^szał strachu, ^chaos. Gały ^staw zapełnił się trupa­

mi ludzi i koni. Wody wystąpiły ^z brzegów.

W obozie polskim ^rzucano pod nogi księ­

cia zdobyte chorągwie, ^a było ^{ich ze 40.} Rzu­

c ił i Zagłoba swoją ^z taką mocą i hukiem, ^że

aż drzewo pękło. Książę nagrodził go dwu­

stu czerwonymi złotymi ^Ale więcej ^{nie 'miał} ochoty ^do bitwy, chciał, by go Skrzetuski do

swej Heleny ^{do Baru} wyprawił. Najbardziej

zaś _go straszyły ^{wieści o} zbliżającym się ^Bo-

liunie. Noc zapadła, książę się ^{cofał, a n} ie­

przyjacielowi groblę ^odbudować pozwolił. ^Ale

to było ^cofanie się lwa, który potrzebuje ^m iej­

sca do skoku.

Puścił książę Krzywonosa, aby ^mu jesz­

cze większą ^zadać klęskę. Drugiego ^{dnia za}

brano Krzywonosowi wszystkie polowe ^działa

i mnóstwo chorągwi.

Czerń chciała nawet kniaziowi wydać Krzywonosa, ^{ale on im obiecał, że ich do}

obozu Chmielą zaprowadzi, ^{i w istocie} ruszył

w tę stronę. Wojsko ^nasze pierwszy ^raz po

długich ^{mozołach zaznało} trochę spoczynku.

Skrzetuskiego posłał książę przeciw ^czerni pod

Zasław. Tam przybył ^do niego ulubiony Rzę­

dzian, który się już ^{z ran} przez Bohuna wy­

lizał.

m

*

O w ojnie ^mówiono wszędzie; ^młodzież śpiewała pieśni ^o Jeremim, ^a niewiasty mo­

dliły się przed ^ołtarzami. Chmielnicki czuł, ^że

temu buntowi trzeba nadać wyższe ^{hasła niż} rozbój ^{i rzeź, niż walka z} pańszczyzną.

Zmienił więc walkę ^na religijną, ^rozniecił fanatyzm ludowy (choć przedtem ^nie odzna­

czał się ^{lud na} Zaporożu pobożnością ⁱ kościo­

łów nawet nie miał) ^{a tak} wykopał przepaść

na w ieki nie zapełnioną.

Rozprzężenie jakieś zapanowało ^w sena­

cie

^-

regimentarzy wybrano ladajakich, prze­

zywanych: łacina, dziecina, pierzyna, ^a głów­

nym wodzem ks. Dominika zasławskiego,

0 którym mówiono, ^że tyle ^bitew widział, ^ile ich ma na kobiercach, holenderską sztuką haf­

towanych. Wojsko ^{w Zbarażu} używało ^wczasu

1 wesela. Sam książę tylko ^zmienił się ^{do nie-} poznania. Oczy ^mu wpadły, wychudł, ^zczer-

niał

^-

snać ciężką walkę ^w duszy toczył

^-

a im dusza większa, ^tern męka cięższa,

Straże w zamku zbaraskim północ obwo­

ływ ^a ły

^-

^{a Jeremi} przed krucyfiksem klęcząc,

z Bogiem ^{i z} własną duszą wyniosłą rozma­

wiał. Widział jasno, ^{że on} jedynie Rzeczpos politą ^ocalić może, ^{że on sam} jeden najpotęż­

niejszy, jego ^{w ielbi} wojsko, jego słucha, ^{z nim}

na śmierć i życie pójdzie. Zgnieść ^bunt zupeł­

nie, ^{a oswobodzić} Rzeczpospolitą

^—

^{to w} jego

mocy. Kniaź _zrywa się, ręce do Chrystusa wyciąga, ^{a na okół} jego twarzy płonie jakieś

czerwone światło.

—

Chryste, Chryste!

^-

^woła

^—

T y wiesz!

Ty ^{widzisz, iż} ja ^to uczynić potrafię, rzeknij tylko ^iżem powinien!

W jego mocy leżało uspokoić Ukrainę,

a nawet na K rym uderzyć ⁱ granice ^Polski

i kościoła do ostatnich krańców ziemi rozcią­

gnąć

--

Lecz czy nie duma ^to mówi!

^-

pyta nagle ^kniaź.

-

Uczynić ^to mogę, lecz tylko ^wbrew

woli regimentarzów, ^a tym sposobem pierw­

szy dam p ^rz yk ^ład nieposłuszeństwa

^—

^wszak

to samo czyni Chmielnicki! Straszna _rozpacz

m iota sercem księcia.

-

Boże bądź ^miłościwi

^-

^{woła i} pyta Chrystusa:

^-

^Zali ja ^mam być drugim Chmie­

lnickim !

Ale Chrystus głowę ^na piersi ^zwiesił

i milczał tak bolesny, jakby go przed chwilą rozpięto.

*

O świcie wezwał kniaź pułkowników

i rzekł do nich:

-

Mości panowie! dzisiejszej nocy rozma­

wiałem z Bogiem ^{i własnem} sumieniem; ^dla dobra ojczyzny, ^dla potrzeby, zgody, poddaję się pod komendę regimentarzów.

Głuche milczenie zapanowało ^w zgroma­

dzeniu.

* *

*

W południe tego ^dnia odbyła się uczta,

którą żegnano Skrzetuskiego, ^{bo ten zaraz} po

gowroeie ^z podjazdu wyprosił ^u księcia, ^{iż do}

laru pojedzie, ^ożeni się ⁱ Helenę ^w bezpieczne przewiezie miejsce.

Zapanowała powszechna ^wesołość

^—

ⁱ książę był ^w dobrym humorze, ^{bo w ielki} cię­

żar spadł ^{mu ze serca.}

Gdyjsię ^tak weselą, ^w progu sali ukazało

się jakieś posępne widmo i zatrzymało się ^w

drzwiach.

B y ł ^to Kuszel z podjazdu wracający.

-

,

Co słychać

^-

pyta książę

^-

jakie ^no-

winy!

^{~ .}

-

Bardzo złe, ^mości książę ^rzekł dzi­

wnym głosem.

Cisza zapanowała ^w zgromadzeniu,

-

Co się ^stało!

^--

^mów!

Bar... ^w zięty!

(Ciąg dalszy nastąpi.)

Ludwik Węgierski.

(1370-1382).

Ludwik, siostrzeniec Kaźmierza Wielkiego, potomek Kapetów, ^rodu panującego ^{we Fra} n­

cy i, według ostatniej ^{woli Kaźmierza został} obrany ^{królem Polski. Zaś} będąc ^{zarazem k} ró­

lem węgierskim, zaniedbywał Polskę. Dwa razy

tylko był ^w naszym kraju, rządy ^{w Polsce zaś}

pow ierzył ^matce swej Elżbiecie, ^{siostrze Kaź} mierzą. Opłakane b y ły ^te rządy kobiece; ^nie było ^{w nich ani} zdrowej myśli politycznej, ^ani

ładu i sprawiedliwości. ^Elżbieta popierając

zawsze W ęgrów, ^{odsuwała Polaków od} wszel­

kich urzędów, ^nawet dobra koronne rozdawano

Węgrom. Mądre zamysły i mozolne prace K ^a ­ źmierza, sprawiedliwe ustawy, potężny rozwój

handlu i przemysłu, ^cała praca trzydziestu przeszło ^lat byłaby zmarnowaną, gdyby dłużej

trw a ły ^niedbałe rządy ^Ludwikowe,

Jedna tylko myśl zaprzątała głowę tego obojętnego ^{króla: troska o zachowanie tron u} polskiego swym córkom.

W tym ^{celu zwołał} szlachtę polską ^do Koszyc ^{i tam} zapewnił jej ^znaczne przy wilejeŁ)

w zamian za obietnicę, że po jego ^śmierci jedna

z córek obraną ^{zostanie królow} ą.

Przewaga urzędników węgierskich, po

pieranych przez królową Elżbietę, wywołała

tak głęboką ⁱ ogólną niechęć, ^w narodzie, ^że Ludwik, chcąc ją uśmierzyć zmuszony był po­

słać do polski ^{kilka oddziałów} wojska węgier­

skiego.

Wcielił nawet nieprawym sposobem księ­

stwo Kalickie do Węgier.

Umarł Ludwik ^{w r.} 1382 nie zdziaławszy niczego dobrego dla Polski.

Tak to zgubnym był ^{zawsze dla} naszego narodu w p ły ^w cudzoziemski.

l) Przywilej (od wyrazu łacińskiego privilegium)

oznaczał prawo wyjątkowe ⁱ

^zawsze

korzystne. ^Takiemi przywilejami obdarzali królowie rycerzy i szlachtę

^w

na­

grodę

^za

zasługi ^oddane Ojczyźnie. ^Z

^czasem

^te przy­

w

ileje stały się tak liczne i znaczące, że podniosły ^stan

szlachecki do

w

ielkiej potęgi,

^ze

szkodą staną kmiecego,

a

tern

samem ze

szkodą całego ^{narodu. i}

Kotek.

Były ^{ras dwa kotki:}

j ^{Filuś i Szarutka.}

Coś wam o nich powiem, Bajeczka ^{to krótka.}

Filuś był ^to łobuz,

Jakich bardzo mało.

Ozy ^{kto mleko} rozlał, Ozy się gdzie ^co stało, Napewno Filusia,

Bywało, ^{w tem wina.}

Ach, jak ^{też to} przykro,

Mieć takiego syna!

To też pani ^Burka

Tak była strapiona, Że aż osiwiała

Na końcu _ogona.

Raz ^m iał być ^w gościnie^

Pazurek z kominka.

Burka wystroiła Córeczkę ⁱ synka.

Dała im kokardki, Futro wylizała.

Spójrzcie, jak wygląda

Kotków _{para mała!}

Azor kręci ^łebkiem,

D z iw i się ^nielada.

Oóż to się ^{dziś stało!}

Cóż to za parada!

Filuś zawsze taki

Umazany ^w błocie, A dziś taki czysty!

Cóż to znaczy kocie f

Nie minęło jednak

A n i pół godziny, Gdy ^mamusia patrzy

^-

Boże mój jedyny!

Góż się ^{stało z Filkiem!}

Wstążka pognieeona,

A kot zabłocony

Z łebka do ogona!

Aeh, ^a pan Pazurek Nadchodzi z daleka!

Jakiż wstyd ^za synka Panią Burkę ^czeka!

Liściki

od naszych małych przyjaciół.

Władysław ^{Łokietek i} Fłoryan Szary.

Po świetnem zwycięstwie pod ^Płowcami,

28 września 1331, ^król Wł. Łokietek objeżdżał pobojowisko ⁱ spotkał ^tam ciężko rannego ^r y ­

cerza Floryana Szarego. ^B ył ^on przebity trze­

ma włóczniami i leżał nierucbomie na ziemi, ale jeszcze tyle ^{m iał} siły, ^że wychodzące ^mu

z żywota wnętrzności ^{na właściwe} miejsce rę­

koma wpychał. ^K ról, widząc męczarnię ryce­

rza, rzekł:

,,

0 jak ^{wielce ten nieborak musi} cierpieć!44 ^{Na to} odpowiedział Floryan Szary:

^M iłośeiwy ^Panie! więcej katuszy sprawia ^{m i} zły sąsiad, który wciąż się ^ze mną kłóci o mie­

dzę44. ^{K r ó l kazał} rannego zanieść _{do swego} namiotu i opatrzyć ⁱ kupił ^dla niego ^{włość od} złego sąsiada, ^{a do herbu} jego ,,Koźlerogi44 do­

dał trzy ^{włócznie. Potomkowie} Floryana za­

rzucili znak ,,Koźłerogi44, ^a przyjęli ,,Jelita44.

Od Floryana Szarego wywodzi się ^w dziejach polskich" ^s łyn ny ród Zamoyskich.

Lud wiś z Gniewkowa.

Od Zygmusia ^z W ud zy ^na otrzymaliśmy następujący ciekawy ^liścik, którego treścią chcemy się ^z naszymi ^m ałymi czytelnikami podzielić.

Kilka prawd.

Każdy ^człowiek żyje tylko ^{czas krótki.}

Wszystkie rzeczy tego świata, jego chwałę ⁱ wspaniałości, wszystko ^co kochamy, ^{eo nam} jest drogie, będziemy ^{m usieli} opuścić, każdy

dzień i każda godzina ^{zbliża nas do końca} na­

szego życia. Gdy ^w ybije zegar ostatnią go

dzinę, zrozumiemy dopiero, jak ważną jest

rzeczą być ^zawsze przygotowanym ^{na śmierć.}

Gdy wybije ^{ostatnia nasza} godzina, ^w której staniemy przed sąd Boży, ^to poznamy dokła­

dnie, ^{że dusza nie zna} większego ^bólu, ja ^{k w} y ­

rz u ty ^{sumienia z} tego powodu, ^{że nie} sprze ci wialiśmy się silniej grzechom ⁱ pokusom

i święte przykazania ^Boże pogwałciliśmy lekko­

myślnie. Gdybyśmy ^w tej godzinie ^m ogli prze­

dłużyć życie ^{nasze, to} chętnie przyjęlibyśmy wszelką pokutę, aby zgładzić grzechy ^nasze.

To życie jest tylko ^{krótkie w} stosunku do wie­

czności; jest ^to ty ^{lk o snem. Nic} pewniejszego

nie ma dla nas na świecie, jak godzina ^śmierci.

Dla tego przygotujmy się ^na śmierć, ^{bo ani}

dnia ani godziny ^nie wiemy. ^{Jeszcze czas,} jeszcze możemy napraw ić nasze życie, ^nasze

zaniedbania i opuszczenia. ^{A le} spieszmy się!

Piosenki dia naszej dziatwy.

Wszystko ^{do celu} dąży ^{na świecie.}

Wszystko ^{do celu} dąży ^{na świecie} Drogą przed ^wieki wskazaną,

Wiosna po zimie, jesień po lecie

Stałą powraca przemianą.

Bracia, bracia, ^bracia!

Zadaniem życia jest praca, Praca nas tylko zdobi, zbogaea.

Patrz, ^oto pszczoła ^z łą ^{k i} dalekiej Spieszy ^do swojej rodziny;

Małe z kwiateczków miodu drobiny

Niesie do wspólnej pasieki.

Bracia, bracia itd.

Patrz, ^{oto m rówki} pilne roboty,

Żywność składają ^na słoty;

I my pracujmy, ^{starość nas} czeka, A starość zimą ^człowieka.

Bracia, bracia itd.

Szarada.

Ah, taka łatwiutka szarada,

Że nic się nie zmęczą ^wam główki,

I ręczę wam, że nie złamiecie

Przy sylab pisaniu ^stalówki!

Ot

^-

pierwsza

^-

przyimek tak zwany, Lub rzeka we Włoszech

^-

zgadliście!

A druga

^-

^{do listu rzecz} ważna, Szczególniej

^-

pieniądze gdy ^{w liście.}

A wszystko

^—

^to imię, ^{to nisze}

I dziada i ojca i brata!...

O, dzieci, ^wszak znają ^to imię

Ludzie na dwóch półkulach ^świata.

Trafne rozwiązanie zagadki otrzymali­

śmy tym ^razem niestety ty ^{lk o} jedno, ^nadesłała je ^{Hela Ziółkowska z} Bydgoszczy, ^{ona też} otrzyma nagrodę.

Liściki nadesłali:

^***

Zygmuś Świetlik ^z Wudzyna ⁱ

^**

^{L ud wiś} Gołaszewski z Gniew­

kowa.

Rozwiązanie zagadki

z ostatniego ^numeru ,,Małego Posłańca44:

Jan- łan- tan han- pan—Zan.

Na przyszły ^{raz starsze dzieci niech} opi­

szą, ^co wiedzą ^o poecie naszym Ada m ie Mickiewiczu, młodsze dzieci niech opiszą zimę.

Drukiem i nakładem Jana Teski

w

Bydgoszczy. ^Redaktor odpowiedzialny ^{Jan Szmańda}

^w

Bydgoszczy.