? GLUGA
#- s' R", i'. O".", -D' z:_' L _ E,-- J"A/f l N'- - ?, A"" : '
" l R o G
w o D N
f
?
II .'
..-
j
...
A.,... .t
t
,.,
"
s-
, "
'.I·?
-,
:?..?
? ,<.?
"?l -,
• "
IJ,
f
l
?
..
r "
li . .?
t: '?.
3227
•
,
3ZCZCiDROW&K( r,,1
'.,
I ,/ .../ o
I 1',1 ...
__ "f
? ? 4,
- ("'"
1/ ;. ...
?EGLUGA ?RÓDZIEMNA I DROGI WODNE
y{?
POD REDAKCY ? PROf. ARTURA KOHNELA
Towarzystwa »?eglllf[a· Polska« w Krakowie J
po?wi?ca
.. 1,,10/'.
-, iwarzystwa Politech nicznego
,VOWle.
SUBWENCVONOWANE PRZEZ NAMIESTNICTWO.
CENTRALA DLA ODBUDOWY OALlCYI SEKCY A I.
IN?. ADAM RO?A?SI(I
SZEF SEKCYI MIN. ROB. PUBLICZNYCH
?EGLUGA ?RÓDZIEMNA
I DROGI WODNE
(118 RYSUNKÓW i 2 MAPY)
,
LWOW
NAK?ADEM KSI?GARNI POLSKIEJ BERNARDA PO?ONIECKIEGO
1920
3227
.•
6?,G
Z?tul7 /J? I c:d 'fJolf t(
Z DI?UKARNI WL tOZI?Sl\lEGO WE I.WOWIE, UL CZAHNIECKIEOO L 12
POJ) 7AH7?DEM J. 7IEi\\B1?SKlfOO.
Literefurs.
I. La\'C'SOIl Francis Vernou-Harcourt. 'l'reutise on rivcrs and canals. Oxford 188::2.
?. I I. de Lagrene. Cours de navigation int?ri-ure, Fleuves et rivieres. Paryi 1t-l7:l.
?L C,?uenot. I?ivieres canalis?es et eanaux, I'ary? 1913 .
..'L F. B. de :JIllR. Iciviercs a ecurant lihre. Pary? 1800.
;). Tell sam. Wvieres canalis?es. Pary i 1903.
6. 'l'eu sum U<lllaux. Pary? lf)04.
l' rl'ell sam. Hl\('hercllGs experimenteles sur lo mat?riel de la bntellvrie. I'ary? 18B I-I ?!17.
k. 1). Guillr-mnin. Navigation int?ri-ure, Riviercs d canaux. Pary? 1885.
9. Ed. S()nn?? i "-ilhellll Hecker. Bin n(,IlschitT,lllrt, Schiffuhrtskanttl«, Flusskanalisieruug.
llnndbueh der rllgelli?'1Il'wifo:sCllsr.Jlaften. Cz. IJL, tom V. Lipsk 1906.
I n. rl'!J. HeJJlJ()(.J,;, K. K llilgard, P. n erhardt, Sb 1I"'('rk0, llnndl.. dr-r IJlg.- \\Tissell-
sehafton. Cz, III., tom II. Lipsk lBl?2.
11. L. llr-nnecko. Sc·hit'fo:sehl('llSl'n. Ilundh. 11(·j' 1ng-.-\\is:-:eusl'1l;lfil'11. Cz. m., tom VlII.
Lipsk 1904.
Iz. Max ?liiller. Grund riss ue:; \\·(j?snhall(':;. Lil,?k I HO(i.
l H. Ilubert ElIg'\,I:-;. llandbuch (/('S vV;\SserJJflll<'S. Lipsk i llcrlin lH 14.
14. ()<.:kar 'I'eubert. Pie Billl[(?1I?1·1Jitr:I]lrt. Lii,sk 1H1,? i 1!J18.
I;"). Syiupher. \rasserwil'ts('haftliehe Vorarbeiten. Lipsk 190 I.
In. U. Y. Supp.in. Wasssrstrasen und Binnenschiffahrt. B{'rlin-UrHllewilld lU02.
17. Husser. lIie wirtschaftliehe Bcdentung der Grosse der 13h)llenschife. (Zeitschrift f tir
Binnenschifl'ahl't 1902).
18. A. Riedler. Neuen? Schiffshtbewcl'ke. Berlin 18D7.
I !I. Illtern. Stiindiger Verband der SchitInhrts-Kongresse. XII. Kongres PhUadelphia IU 12.
'?O. 1)1'. Ernest Utsillger. Yolkswirt?ehaftliche und Finanzpolitische Bedeutung 'lon "Vasser-
strassen in lInd ZIl der Scbweiz. Frauenfeld 1 Dl 1.
-
21. Heril"lht iiher den Stand der ·Wasserstrassen ... allstr. dyrekcyi Ludow'y dróg wodnyell.
\Viede{\ 1 !HO. •
,?2. Nacht1'ag Z1\m Bpricht... tej?e dYI'okcyi. Wiede? 1U 10.
:2;? .Jabresherieht der Kommission fiiI' (lie Kanalisiel'llllg des l\loldall- und Elbe- Flusses
in Biihmcn iiLer ihre 'l'atigkeit im Jahre Hl03 j nastepne do 1'. 1912. Praga
1904-1913.
•
,24. Adolf F1'ipdri(lh. Klllturtechnischer \Vasse1'hflll. Berlin lH07.
?5. Alois IIorspotzky. I)je Wirknng d?'r Eisernen Tor - Hegulierllng-sarbeiten yom StalId-
punkt der Schiffah1't (w wydawn. zwi?zku niem. anstr. w?g. dla ?eglugi). Berlin
1809.
?(i. Sc·hwahe. Uie Entwichlllng der deutschen Binnpnschitl'ahrt bis Zllll1 Ende O('S 1D
Jahrhundcrts (w temsmnc·m wydawI?.). Berlin 180D.
?7. Pie Yersnchallstalt fiir \ra?serbau im k. k. Ministeriulll ffll' ('dfentliche Arbeiten.
(O?lbitka z AllgpmeillP Bauzeitnng H)J4).
,??. l{arI Ifaherkalt. Die 1'J'eisg('kri)}11en Projekte im internationalen Wetthewerbe fiir eill
KanalscldtTs!Jeuewerk. (Odhitka z OsthT. "Vochf'Tlsehl'ift mr dell offenllichen Hall-
dienst). vViede{\ 1U04-.
,2!1 Holo1f. l\Iitteilun,Q:en i'IiH'}' No1'dfllnrrikanis('}J(?fo: WnSS(»)'hallWl'scn. H{)rlin 18D;).
au. I'jg:er. nie Binnl'llSchiffahrt in Europa lInd Nordnll1crika. Berlin !8U!).
nI. J\ndrzpj K?dzior. 'W Rprnwie l)l](lowy dróg- \YodnYl"lh. Lwów 1B!O.
:1:2. Tell sam. O zmt('z(?lliu kalia·h')\\, WOdllydl dla Ualicyi. Lwów 1011.
;3;3. Jan Mars, Zuaczonic drogi wodnej w Galieyi i sfinansowanie tej?r. Lwów Hlll.
:?4. Dr. Maksymilian Matnkiewicz. W sprawie kaua?'ów galicyjskicJI. Lwów 1910.
?:). 'I'en sam. Drogi wodne w I'olsce. (Wydawn. Zagadnienia techn. odbudowy kraju
Nr. 14). Lwów 1$)17.
:;,). Ten sam. Kana? Panamski. (Odbitka z Czasopisma technicznego). Lwów 1913.
?7. Adam Ró?a?ski. Si?y techniczne przy budowie i trasie kana?u sp.?awnego w Galioyi.
(Odbitka z Czasopisma technicznego). Lwów 1914.
H?. Roman Ingarden. Rozwój budownictwa wodnego w Galicyi w ostatniem dziesi?cio-
leciu. (Odbitka z Oznsopisma teehuicznvgo]. Lwów 1910.
:HL 'I'eu sam. Icegulacya i kanalizaeya WisTy i Sanu, a kana? \Y is?u-Dniestr. Kraków 1917.
40. Klaudyusz Angerman i Artur Herbst. VV sprawie dróg 'wodnych dla Król-stwr, I'ol-
skiego. (\r wydawn. ?rodkowo-europejski zwi?zek gospodarczy i Polska. Studya
ekonomiczne). Kraków 191 f5.
41. T. 'I'illinzer. Przyszl'n sie? dróg wodnych w Rosyi. (Czasopismo techniczne. Lwów
Nr. 22 i 2? r. r. 1913).
42. Micha? Kornelia. Studyum o regulacyi ?elaznej Bramy. (Odbitka z Czasopisma te-
chnieznego). Lwów 1892.
4?. Dr. Antoni Rchman. Ni?owa I'olska. Lwów 1 DOli-.
44. nr. Stanis?aw Pawrowski. Niektóre kaJla.}y sp?awne na ziemiach polskich. Lwów 1!)11.
45. Boles?aw ?laski. Sp?aw i sp?awnicy na Wi?le. Warszawa 1916 ..
4G. S?ownik geograficzny Królestwa I'olsklego i innych krajów s?owia?skich. Warszawa
1880.
NR Po napisaniu niniejszej ksi??ki, wysz,J'o z druku bardzo cenne dzic?o : In? .
.\. Sadkowski : Nasze przysz?e drogi wodne. \Var:"zawa 1918.
s P I S R Z E C Z Y.
r?()ZDZIA? PIERWSZY.
Zasady ogólne ?eglugi ?ródziemnej.
t"tr.
I. Rozwój ?t>glug-i. . . . . .
:2. Sp?aw drzewa . . . . . .
:L ipglllga galarami i ?odziami
a) Galary i promy. . .
')) ;1')0(/ zi o . . . . . .
4-. iegl liga statkami l'hl'OwylIli holowanie nimi Iodz!
G. Lichtugi czyli lichtn?c«
fi. Lodzie motorowe . . . .
7. P?ywaj?ce pog,??biarki llleehaniczlw .
8. Parowce do rozbijania lodów .
0. Holowanie mechaniczno statków .
10. Opory ruchu statków . . . . .
l I. Straty czasu przy ruchu statków .
:?
4 4 f) lO
l;') 15 15 Jo 17 21 24
ROZDZIA? DRUGI.
Urz?dzenia tech niczne dróg wodnych ?r-ódziern nyoh.
L'odziu? dróg wodnych ?ródziemuveb ,
z. 'Wymogi dobrej drogi wodnej . . . .
H Sposoby ulepszenia ?eglllgi na rzekuch
.I?-. Kanalizacya rzek . . . . . . . .
a} Ogólne zasady kaualizaeyl rzek
b) .!ai'.y . . . . • . .
e) filllzy komorowc . . .
(7) Przrp ?awki dla tratew
t) Przep?awki dla ryb .
f) Usytuowanie budowli kanaljzacyjuvoh
.fi) Ubezpieczenie hrzcgów rzeki skuualizowanoj odwoduit-rrio gruntów nud-
hrzl·;i,nych . . . . .. .
li) Konserwacyn j uhs1'llga budowli kaualizacvjuych . . . . .
1) Koszta knnalizacyi rzek i kmserwacyi budowli kaualizucyjnych
;). Kalla!' ?pg-lnp:i . . .. . . . . . . .
o) rj'ra?a techniczna kanulu ?eglugi .
b) Przekrój poprzccwy kaua?u ieg-lugi .
e) I\obo1.y i'.it'IlIIlP prz.y budowie kana?u ieglllfod .
d) Ubezpieczenie dna i szkarp kanatu ?l>glugi
I) ?lm;y komorowe na kana?'avh ?eglugi. .
/) \\'yci?gi llltwhalliczJle
,1/) przl'l('wy i spusty.
li) Bramy ochronne
:-;tr.
I) \1 1):-: t y ku uulo w« i pnupusty. . . . . . . . . 8:)
') l S(j
.J Je\Yary... .
/.:) Xlosty (1 rogowe i kolejowe nad kana?ami, ?('glugi ?(j
1) rpllllplp . • • . . . . • . . . . . . . . . ?r;
I) Sposoby dostarczenia wody do kana?u ieglugi i jt'j zapotrzebowanie ?7
})/ j Knnal'y ?eglugi przy eksploatacyi torfów. . . . !)()
1/) Administrncya ruchu statków na kana?uch ?eg-lngi !II
oj;Koszta budowy i konserwacyl kaunrów ?!'tdugi !l:!
o. 'V yb6r urz?dze? tt-chn icznych na droanch wodnych !) ?
7. Prxystanie . . . !14
((j Podzial' przystani . H-i
I? Przystanie ochronne !L-)
r) Przystan ie u?ytkowi' !t:)
d) I'rxystanie rzecz IW dla stulk?w Jllor:-:kidl !l!)
r') Zak?ady do naprawy i budowy statków. !,!!
•
ROZDZIAL TJUEO.
Znaczenie gospodarcze i spo?eczne dróg wodnych.
1. 'I'owury nndaj?ce si0 do przewozu \\'0<10,. . . . . . 101
'-) Koszta przewozu na drouu-h wo.lnvch . . . . 1n:l
:L Porównnuie kosztów pl'7.eWOZll nu wo.lz ie z taryfnrui koh-jowt-mi 10H
4. Wp?.vw drogi wodnej na ruch lla kolcjueh konkurt-ncyjnych . 110
G, Gospodarcze i spo.l'erzIfc zn:wzl'llie dróg worlnvch . . . . . 11:3
n. 'I'rasa gospodarcza drogi wodnej. . . . . .. .... ) l!)
7. Wybór wielko?ci ?'odz.i, które lJlaj(? kursowa? na projektowanej dro!lz(! wodnej II fj
8. Fiuansowanie budowy drogi wodnej . . . . 117
D. Czas trwania. Ludowy <1rogi wodnej . . . . 117
1O. Post?powall ie adminisf,racyjnp przy bndowie dr(,,? wocln"ch 118
ROZDZIA?. CZWARTY.
Rozwój i stan obecny dróg wodnych.
I. Hor.wój Ludowy dróg woanych .
.)
Drogi wodw' w Europie
oj Anglia
vj Franeya .
e) Belgia rl) TTolandya e) Szwajcarya
f) \\'?o(·h'y .
!/) Szw('rya i .\"ol'\\'r.g-ia .
!t) Niemcy I) .A llstrya \\\gr\' .i) Polska
k) Hos.ya.
:L ])rogi wodlll' w.\llI(·ry('0, llM'no(',III',j
fi) Stany 7:jf'dlJoczone .
h) Kana.da. . .
+. Km1al,v morskie
?-?'._-,--
•
PrZedl110Wa.
Do odbudowy g"ospodarczej kraju wyniszczonego wojn? potrzebujemy materya-
,16w, których dostawa wyruaga odpowiednich ?rodków komunikacyjnych, potrzebujemy
licznych wytworów przemys?owych, których wyprodukowanie wymaga uie tylko od-
budowy zniszczonych przez wojn? fahryk krajowych, gdy? te nie pokrywa?y zapotrze-
bowania kraju w czasie pokoju, ale tak?e budowy nowych fabryk, aby zaspokoi?
zwi?kszone obecnie zapotrzebowanie.
Rozwój przemys?u wymaga nale?ytego dowozu surowców i paliwa.
Zniszczone wojn? gospodarstwo rolne ju? przedtem nie do?? intenzywnie pro-
wadzone, b?dzie wymaga? bardzo wielkich robót, materya?ów, narz?dzi i nawozów
sztu czn ych.
Przyprowadzenie rolnictwa do nale?ytego stanu nie mo?e równie? zatem obej??
sit; bez dobrych ?rodków komunikacyjnych.
Niedostateczno?? ?rodków komunikacyjnych utrudnia?a rozwój ekonomiczny
Polski, a by?a jedn? z wielu przyczyn ubóstwa Galicyi. Da?a si? ona jeszcze bardziej
dotkliwie odczu? w czasie wojny. Có? dopiero je?eli chcemy kraj nie tylko odbudo-
wa?, ale i przebudowa?, gospodarczo podnie?? i wykorzysta? hogate naturalne skarby,
jakie posiada, aby osi?gn?wszy wolno?? polityczn?, sta? si? niezale?nym" ekonol1,icznie
od obcych.
Jednym z pierwszych przeto kroków przy odbudowie kraju i pa?stwa - to
udoskonalenie ?rodków komunikacyjnych - przebudowa istniej?cych i budowa no-
wych dróg l?dowych, kolei i dróg wodnych.
Te ostatnie zw?aszcza hy?y u nas bardzo po macoszemu traktowane, jakkolwiek
kraj nasz nadaje si? znakomicie do ich budowy. Tymczasem rz?dy i ludy innych
pa?stw, zw?aszcza s?siednich, rozumiej? doskonale gospodarcze znaczenie dróg wo-
dnych i nawet w czasie wojny zastanawia?y si? nad 11 owern i arteryami tych dróg, aby
zabezpieczy? si? przgd wszclkiem wspó?zawodnictwel11.
Mamy dost?p do morza. Aby?my mogli go jak najlepiej wykorzysta?, trzeba
przyst?pi? jak najrychlej do przekszta?cenia rzek naszych i dawnych dróg wo-
dnych, oraz do budowy nowych - wed?ug obecnych wymogów ?eglugi ?ród-
ziemnej.
Nale?y przeto budzi? w spo?ecze?stwie polskiem jak najwi?ksze zainteresowanie
si? t? spraw?.
() ?eg-ludze i drogach wodnych bardzo ma?o pisano II nas,
Te powody sk?oni?y mnie do napisania i do pomieszczenia mi?dzy zagadnie-
niami technicznerui odbudowy kraju niniejszej ksi??ki o ?egludze ?ródziemnej.
Podaj? w niej zasady i sposoby ?eglugi ?ródziemnej, odno?ne urz?dzenia te-
chniczne, znaczenie gospodarcze i spo?eczne dróg wodnych, oraz krótki szkic histo-
rycznego rozwoju dróg wodnych w 'Europie i Ameryce i obecny ich stan.
Wreszcie sk?adamy -- autor i nak?adca - podzi?kowanie Polskiemu Towa-
rzystwu Politechnicznemu za zaopiekowanie si? wydaniem ksi??ki, a Urz?dowi od-
budowy kraju za pomoc finansow?.
We Lwowie, \V kwietniu 1918 r.
.111' fi I' •
• •
ROZDZIA? PIEI?WSZY.
Zasady ogólne ?eglugi ?ródziemnej .
•
1. Rozwój ?eglugi.
Hznki, jeziora i morza, jako drogi wodne, maj? niezmierne znaczenie dla gospo-
darstwa rolnego i dla przemys?u.
Wobec braku wszelkich dróg l?dowych, najdawniejsze szlaki kultury bieg?y doli-
nami rzek, a osady ludzkie roz;wija,l'y siQ najwcze?niej i najsilniej w zwiclzku z irgl11g?
na rzoknch i jeziorach i nad wybrze?ami morski?mi.
Na tych naturalnych drogach wodnych powsta? jako pierwszy ze sposobów ?eglugi
sp?aw.
Zauwa?ywszy, ?e kawa?ki drzewa rzucone do wody p?yn?, próbowano ??czy? je
z sob?, budowano tratwy, s?ll??re 00 prz;ewozn ludzi i rzeczy.
\Vidz?.r niedoskouu?o?? takiej ?eg11lgi wpadli ludzie z czasów przedhistorycznych,
mieszkajacy w domach zbudowanych na palach zabitych na jeziorach, na pomys? u?ynia
jako pierwszej lodxi wy(lr?,?ollcgo kr?glaka drzewa,
\Viosh i ster, wynalezione dzi?ki na?ladownictwu p?azów i ptaków wodnych, znane
s? j11? Chaldejczykom, Chi?esvkoin i Egipcyanom. &
Pó?niej zaczsto wyzyskiw<l(S si.t? wiatru do celów ?rglllgi przez zastosowanie ?agla.
?eg11lga odbywa? siQ jednak mog?a z pocz?tku tylko w lecie, przy poguducm nie-
bie i na mniejsze odleg?o?ci, gdy? w dzie? kierowano si? stanem s?o?ea, w nocy we-
(Uug gwiazd.
Odkrycie wla?ciwo?ci ig1S magnosowej Yi' wieku XIV. przycz.rni?'o si? (lo rozwoju
zcg1ugi? w Europie na wielkie otl[cg,lo?ei i do odkrycia. Ameryki.
-nopiero w 1'. 1707 uiy,l po raz pierwszy I'upin sil'y pary wodnej (lo poruszenia
statku opatrzonego w kol'o Iopatk ow e. I'o szeregu mniej lub wi?cej pomy?lnych prób
ró?nych wvualazcó w udal'o sir wreszcie w 1'. 17U9 Amervkaniuowi FultOllowi skol\struo-
Wi\(:" l'i('J'w?zy z(btlly do Iliytk;1 parowiec, którym ciQgllon? J'odz;ie lIa.]'il(1o",alln \\'?gl(1m lla
knllnll? Hrilknvater do l\lalH·hestru.
\r 1'. '1807 zhwlowal FUltOll swój s-tawny statek "ClerellJOllt", którym przcj('cha?
na rzpee J !l](lson ] ?() mil III or:-;ki dl (1 mila morska = 18;)2 m) w 20 godzillach od No-
wego .Jorku c10 Albony.
W tym samym rzasie prawie, 110 w r. 180:?, zlmc1owaJ' inny Ameryka.nin Symington
stat.ek parowy "CharlotLp IhlJldas", którym Cii!glliOlIO dwie ?odzie mI, kanalr VOl'th-Clyde.
Odt'1d datuje si? szyhki rozwój blldowy statków parowyeh tak mor:-;kieh, jakoto?
przl'zllflcJjoIlyth (lo ?eglugi lla rzekadl, jrzioral'11 i kana,l'aeh ?eglugi, czyli ?eglugi ?ród-
ZiPlllllOj.
-
D:tiy siQ 110 llzyskania jak najwii:kf'zych pojemno?ci, jak najwiQkszrj chy?o?(.i
Htaików, jak lIajl"pszego zahezpieezcllia towar6w przed uszkodzelliem wskutek podróh
i do jak llajwi()l:sznj wygody podró?llFll, przy jak llojni?szyeh kOHztaeh prZeWOZll.
'
\V ?lad zatem post(;pllje szybki rozwój llrz?dzeI'l dróg morskich, jak porty, la-
tarlli(? morskie, stae,ye w?glowo, t('\pgraf ].;ablowy i h(?z drut1l, kmlaly f?Cl:;!ce morza
(Ila ShÓC(?llin llrogi i t. d., oraz llr??!dzdl (lJ'(lg wollnych ]ll'ZeZ regular'.H rzek, kallulizi\-
eYQ tyehie, lnlClow? hnn.?6w ?eglugi i pnystani rJjeczlly<'h.
Ponicwa? w lliniejsJjcj ksii)ice zajllluj<'my si? wyt1cznie ?eglug?; ?róclzirml1?, przeto
0l'lI??('zamy w ila]szym d'lgu wyra?enie ?ródziemllY, rozlll1lirj?c zawsze przez ?cglug'r
tylko ?egblgQ ?ródzielIlll?, a przez drogi wodne tylko ?ródziemne.
' "
}{oJ,ILiISki: Z"gluga ?r<idzif'mM. 1
Odk?adaj?c szkic historyezny rozwoju urz?dze/l drÓg wodnych do ostatniego roz-
dzia?u, opiszemy najpierw sposoby ?eglugi i statki u?ywane do t(j ?eglugi, a?eby oceni?
by?o mo?na wymogi dobrej drogi wodnej.
Zarazem, zauwa?ymy tu na razie ogólnie, ?e urz?dzenia techniczne dr6g wodnych
maj? na celu popraw? sp?awno?ci rzek, w szczególno?ci umo?ll wieuie u?ycia statków o jak
najwi?kszej pojemno?ci przez powi?kszenie g??boko?ci wody w rzece, u?'atwienie i ujedno-
stajnienie ?eglugi przez wyrównanie, a nawet zniesienie zbyt wielkiego spadu wody, który
utrudnia ?eglug? w gór? rzeki, a czyni j? niebezpieczn? przy ruchu w dó? rzeki, skró-
cenie czasu ?eglugi przez zmniejszenia przerw ruchu i przez skrócenie samej drogi wo-
dnej, wreszcie jak najwi?ksz« obni?enie kosztów ruchu.
Powi?kszenie g??h()ko?(?i wody w rzece osi?ga si? przez doprowndzenie wody w cza-
sie nizkich stanów ze zbiorników, które tworzy 8iQ pr;!,f';!' zamkni?eic przegrodami doliny
rzeki i jej dop?ywów w górnym biegli, tudzid; przez sztuczne pog,??bienie koryta rzeki,
dalej przez regulaey? rzeki; wyrównanie spadu 'wody osi?ga siQ przez sztuczne pog?Qhie-
nie koryta rzeki, oraz przez f('gulacy?; zna?zlli('.isze powi?kszenie g.J'?l)()kn?ri wody i znie-
sienie jej spadu przez kunnlizacy? rzeki, a po./'i!("zenie dorzeczy rzek w dowolnych miej-
scach prz ez budow? kana?ów ?pglugi, w których woda nie p?ynie lecz stoi i ma gl?J-
boko?? jakiej nam potrzeba.
2. Sp?aw drzewa.
Obecnie sp?awia si? wod? wy??cznie drzewo ?ci?te, wzgl?dnie tak?e obrobione
w Jecie.
Sp?aw nazywamy dzikim (tak?e spust drzewa n. da« Trifien, tlie u:ilde Fl(jsscrei,
fr. Ze jlottagc ct Iniche« pcrduc«, a. jloalin.r! oj' isolaied slems), je?eli puszczamy wod?
kloce drzewa niezwi?zane i lu?ne polana, celem spluwicuia ich w dóJ' rzeki do miejsca
przeznaczenia. Itobotnicy ustawieni nad rzek?, zw?aszcza w miejscach nag?ych skr?tów
rzeki spychaj;t os?kami sztuki drzewa, które zatrzyma?y si? pny hrzegu.
Zazwyczaj w potokach górskich, które slll?? do sp?awu jest za ma?'o wody, aif?by
1TI0gb unie?? ze sob? nagromadzone do sp?awu drzewo. Oelem przeto powi?kszenia g,?Q-
boko?ci wody buduje si? w poprzek potoku lub jego dop?ywu powy?ej nagromadzonego
do sp?awu matcrya?u drzewnego kaszyce, kluzy lub jazy drewniane.
Kaszyce s? to przewa?y z chróstn i kuluków rzecznych oraz kamienia ?amanego.
Po naprowadzeniu wody przebija si? knszye?, celem wywo?ania fali wodnej, która porywa
w dó? nagromadzony materya?.
Hys. 1.
Kluzy (rys. 1.) s;1 to prz(,?T()dy zbudowane z kr,!glaków olH'i;l?onych kamipniem
J'amanym; s'1 opatrzone Il dO.J'll otworami, którYlIli wo(la stale przrp,l'ywa. OcIem nagro-
madzenia wody zamyka siQ otwory iJramkallll wzgl\;duie stawid,?allli. l)rzez otwarcie bramki
