Wywóz towarów za granicę związany jest z problemem jego finansowania. Uczestnikami finansowania eksportu są najczęściej: eksporter, zagraniczny importer i banki. W rozliczeniach międzynarodowych obrotów handlowych występuje ryzyko kursowe i ryzyko kredytowe. Istotne dla eksportera staje się uniknięcie lub zmniejszenie ryzyka kredytowego, czyli nieotrzymania w terminie kwoty pieniężnej za dostarczone towary lub usługi. Tym większe jest to ryzyko, im mniej znane są:
-
nowy kontrahent,-
zwyczaje panujące w kraju importera,-
obowiązujące przepisy gospodarcze, zwłaszcza handlowe.Rozliczenia między eksporterem a importerem mogą przebiegać w formie bezdewizowej lub dewizowej.
Rozliczenia bezdewizowe mają miejsce w handlu wymiennym (countertrade).
Jest to kompensata wzajemnych należności, które są realizowane przez kontrahentów. Przy rozliczeniach dewizowych istotny jest wybór metody płatności minimalizującej ryzyko kredytowe związane z nieotrzymaniem zapłaty zgodnie z warunkami kontraktu. Eksporter i importer niezmiernie rzadko korzystają z wyłącznego finansowania za pomocą własnych środków finansowych.
Wykorzystywane są natomiast środki finansowe eksportera, importera, środki banków.
Krótkoterminowe finansowanie handlu zagranicznego
Największe znaczenie w praktyce ma finansowanie krótkoterminowe. Kredyty te są z reguły korzystne dla eksportera i mogą być udzielane w różnej formie.
Weksel
Największe znaczenie w krótkookresowym finansowaniu eksportu mają weksle zagraniczne. Jest to także najtańsza forma finansowania. Finansowanie za pomocą weksla zagranicznego ma w zasadzie taki sam przebieg, jak w transakcji krajowej. Weksle te, zarówno w walucie krajowej, jak i obcej, mogą być redyskontowane w banku centralnym. Należy pamiętać, aby przy zmianie waluty nadal były osiągane korzyści z tej formy finansowania, a to jest możliwe wtedy, gdy koszty dyskonta i koszty zabezpieczenia kursowego są niższe niż koszty innej metody finansowania.
Kredyty bankowe
Krótkoterminowe kredyty bankowe, udzielane przez banki eksportera, są zaciągane najczęściej na okres przezwyciężania trudności, czyli do momentu wpływu zapłaty za sprzedany towar. Służą one także zabezpieczeniu krótkoterminowego finansowania produkcji eksportera. Termin kredytowania z reguły nie przekracza 6 miesięcy.
Przedpłata, zapłata częściowa
Przy tej formie finansowania eksportu obciążenie leży po stronie zagranicznego kupca. W tym
przypadku kupujący finansuje wywóz towaru w pełni lub częściowo. Przedpłata i zapłata częściowa są powszechnie stosowane zwłaszcza w odniesieniu do klientów nowych i o słabej kondycji finansowej.
Factoringeksportowy
Przy factoringu eksportowym factor zakupuje od eksportera przysługujące mu krótkoterminowe zobowiązania zagranicznego importera. Factor przejmuje na siebie ryzyko wypłacalności importera (ochrona przed odpowiedzialnością za cudzy długu). Eksporter otrzymuje od factora należność w ramach ochrony albo przy wpływie należności z eksportu, albo natychmiast w wysokości 80%, a resztę przy wpływie należności. Tego typu finansowanie może być szczególnie pomocne przy eksporcie dóbr inwestycyjnych, konsumpcyjnych i usług. Dotyczy zwłaszcza średnich przedsiębiorstw, których kapitał własny jest z reguły ograniczony.
Przy transakcjach eksportowych ustalony jest 120-dniowy termin zapłaty, którego nie należy przekraczać. Krąg zagranicznych klientów (importerów) nie powinien ulegać zmianom, gdyż może wzrosnąć ryzyko kredytowe w momencie pojawienia się nowych i mało znanych odbiorców.
Firma factoringowa i eksporter podpisują umowę, na podstawie, której factor eksportera szuka w kraju importera takiego factora, który dokonałby sprawdzenia wiarygodności kredytowej importera.
Transakcje eksportowe prowadzone za pomocą facto.ringu eksportowego są praktycznie dla eksportera bez żadnego ryzyka i mają charakter transakcji krajowej. Koszty factora eksportowego zawierają wydatki za usługi (obsługa upomnień)
i wynoszą od l do 2,5% wartości obrotu.
Dyskonto prywatne
Dyskonto prywatne to weksle, które są ciągnione przez eksportera na jego bank. Bank je akceptuje, następnie zostają one odkupione przez prywatną firmę dyskontową, która redyskontuje je w banku centralnym.
Prywatne firmy dyskontowe stawiają wiele warunków zarówno w stosunku do weksla, jak
i do jego wystawcy. Są to m. in. ograniczenie kwoty lub terminu. Weksle te nie powinny przekraczać terminu 90 dni.
Średnio- i długoterminowe finansowanie handlu zagranicznego
Srednio- i długoterminowe finansowanie eksportu dotyczy okresu powyżej 12 Inleslęcy. Stosowane są tu różnego typu zabezpieczenia, gwarancje banków, gwarancje eksportowe, które pomniejszają ryzyko.
Najczęściej spotykaną formą są średnio- i długoterminowe kredyty kupieckie i bankowe. Kredyty kupieckie różnią się od bankowych oddzieleniem umowy kupna- sprzedaży zawartej między importerem a eksporterem od umowy kredytowej zawartej między bankami.
Kredyty kupiecki średnio- i długoterminowe dotyczą większych sum i najczęściej są związane z towarami wytwarzanymi na zamówienie.
Towary te cechują się znaczną wartością (np. samoloty, nowe linie produkcyjne, budowa pełnych obiektów przemysłowych). Zabezpieczenie kredytu jest określane w umowie. Ryzyko eksportera jest tu znaczne. Także refinansowanie bankowe jest trudniejsze, gdyż banki często żądają od eksportera przedstawienia wartości zabezpieczenia. W wielu przypadkach eksporter musi przedłożyć bankom gwarancje ubezpieczenia tego kredytu przez instytucje dokonujące ubezpieczeń transakcji eksportowych.
Ubezpieczenie kredytu dotyczy 70-90% jego wartości. Częściowe ryzyko ponosi eksporter, co ma zabezpieczyć przed podejmowaniem zbyt niepewnych transakcji. Koszt ubezpieczenia wynika z przedmiotu i stopnia ryzyka wynikającego z eksportu do kraju kupującego.
Ubezpieczenie kredytu eksportowego obejmuje:
-
ryzyko handlowe - całkowity lub częściowy brak zapłaty,- ryzyko ekonomiczne - niekorzystne zmiany kursowe waluty, kredyt, - ryzyko polityczne - wojny,
- ryzyko katastroficzne - niekorzystny wpływ klęk żywiołowych, w której został udzielony
Bankowe kredyty średnioterminowe
Bankowe kredyty średnioterminowe są kredytami jednorazowymi. Nie można ich odnawiać w czasie ich spłaty. Kredyty tego typu udzielane na 2 lub 3 lata, spłata ich następuje po zakończeniu okresu kredytowania. Często stosowane jest zabezpieczenie wekslowe z terminami płatności, co 180 dni.
Zabezpiecza się w ten sposób spłatę kredytu i umożliwia redyskonto weksla.
Bankowe kredyty długoterminowe
Kredyty długoterminowe są udzielane na 7-10 lat. Dotyczą kredytowania dostaw towarowych lub budowy obiektu. Rozpoczęcie spłat następuje najczęściej po zakończeniu dostawy towarowej lub zakończeniu budowy obiektu.
Kredyty długotenninowe cechują się znaczną wartością. Często też refinansowanie takiej działalności odbywa się w bankach centralnych lub w specjalistycznych instytucjach finansowych o charakterze państwowym lub publiczno-prawnym, pod warunkiem uzyskania gwaranci ubezpieczenia kredytu.
Ubezpieczenie kredytu jest uzależnione od spełnienia przez eksportera wielu warunków. Do podstawowych należą konieczność pochodzenia towaru z kraju eksportera oraz zapewnienie w kontrakcie pochodzenia towaru z kraju eksportera oraz zapewnienie w kontrakcie zapłaty gotówką 10- 30% wartości w ratach: po podpisaniu kontraktu, przy dostawie towaru i po wykonaniu kontraktu.
Ponadto okres kredytu i terrniny jego spłaty powinny być powiązane z wartością transakcji i jej przedmiotem.
Dokumenty finansowe
W handlu zagranicznym zapłata za towar lub usługę odbywa się według zasady CAD (cash against documents), co oznacza, że zapłata następuje w zamian za dokumenty złożone do inkasa lub akredytywy. Wśród dokumentów, od których uzależniona jest zapłata, można wyróżnić:
-
dokumenty handlowe - wśród nich najważniejsza jest faktura,-
dokumenty ubezpieczeniowe - polisa ubezpieczeniowa, certyfikat ubezpieczeniowy,-
dokumentyfinansowe - czek, weksel.
Weksel
W praktyce obrotu międzynarodowego występują dwa rodzaje weksli: trasowany i własny.
• Weksel trasowany (ciągniony, trata) - jest to dokument, w którym wystawca - trasant poleca innej osobie trasantowi - zapłacić w oznaczonym terminie określoną sumę pieniężnąna rzecz lub na zlecenie wymienionej w wekslu osoby zwanej remitentem.
• Weksel wlasny (sola weksel, weksel prosty) - jest to dokument, w którym wystawca zobowiązuje się do zapłacenia w oznaczonym terminie określonej sumy pieniężnej na rzecz lub na zlecenie wymienionej w wekslu osoby. W tym przypadku wystawia i płaci za weksel ta sama osoba.
W handlu zagranicznym importer, wystawiając weksel własny, zobowiązuje się do zapłaty eksporterowi, natomiast eksporter wystawia weksel trasowany i "ciągnie" go na importera lub jego bank, któremu poleca zapłacenie sobie lub remitentowi określonej sumy pieniężnej.
Terminy płatności weksla, można określić następująco:
-
płatny za okazaniem,-
płatny n dni po okazaniu,-
płatny w określonym dniu,-
płatny n dni po dacie.Z wekslem związane są następujące pojęcia: akcept, awal, indos.
Akcept to zobowiązanie dłużnika (trasata), na którego został wystawiony weksel trasowany, do zapłaty podanej sumy wekslowej w oznaczonym terminie i miejscu. Akcept zaznacza się zazwyczaj w lewej części pierwszej strony weksla i opatruje własnym podpisem. Trasatem akceptantem weksla trasowanego - może być bank i wówczas mówi się o wekslach (akceptach) bankowych, a także importer zobowiązany do zapłaty i wówczas mówi się o wekslach (akceptach) kupieckich.
Awal to poręczenie za osobę zobowiązaną wekslowo. Poręczycielem (awalistą) jest osoba, która poręczyła za zapłatę całości lub części sumy wekslowej. Poręczenie umieszcza się na ogół w lewej części przedniej strony weksla, wzdłuż jego krótszego boku, w formie napisu "poręczam", dodając nazwę podmiotu, za który się poręcza oraz składając podpis. W handlu zagranicznym awalistą jest najczęściej bank. Za dokonanie awalu banki pobierają określoną prowizję. Weksel, na którym umieszczono awal wiarygodnego banku, stanowi pewniejsze zabezpieczenie należności wekslowej.
Odpowiedzialność awalisty jest, bowiem taka sama, jak tego, za kogo poręczył. Awal banku ma szczególne znaczenie wtedy, gdy wystawcą weksla własnego lub trasatem weksla ciągnionego jest nieznany importer. W takich sytuacjach ustala się, na ogół już w trakcie negocjacji kontraktu, że weksel ma być awalizowany przez wiarygodny bank, o wysokim standingu. Banki udzielają poręczenia przede wszystkim za głównych dłużników wekslowych - wystawcę weksla własnego i akceptanta weksla trasowanego. Awal udzielony przez dobry bank jest warunkiem umożliwiającym zdyskontowanie weksli, tj. otrzymanie należności wekslowej przed terminem płatności weksla. Bank dyskontujący wypłaca w takim przypadku sumę pomniejszoną o odsetki za okres od momentu dyskonta weksli do czasu ich płatności (odsetki obliczane są według stopy dyskontowej).
Indos to sposób przenoszenia wierzytelności zapisanych na wekslu na inną osobę w formie: "ustępuję na zlecenie". Posługiwanie się na wekslu tak brzmiącą klauzulą indosową oznacza, że ustępujący nie wyłącza regresu do siebie, tzn. że odpowiada przed każdym następnym posiadaczem weksla (nie tylko przed swoim indosatariuszem) za wykupienie weksla w terminie. Weksle, na którym występuje nieprzerwany ciąg indosów "ustępują na zlecenie", posiada tzw. legitymację formalną. Oznacza to, że
wszystkie osoby zapisane na wekslu solidarnie odpowiadają za realizację weksla w terminie. W sytuacji zmiany klauzuli indosowej na klauzulę "ustępuję, ale nie na zlecenie" następuje ograniczenie odpowiedzialności indosanta tylko w stosunku do jego bezpośredniego następcy. Ciąg indosów jest, zatem w tym miejscu przerwany. Klauzula indosowa "ustępuję, ale bez odpowiedzialności" oznacza, że indosant w ogóle nie odpowiada za realizację weksla w terminie. Każda klauzula indosowa, za wyjątkiem klauzuli "ustępuję na zlecenie", uniemożliwia sprzedaż weksla do dyskonta.
Remitent weksla ( czy też - w przypadku indosowania - jego posiadacz), który może wykazać swe prawo nieprzerwanym szeregiem indosów, winien otrzymać - w terminie wymagalności weksla -
określoną sumę wekslową od akceptanta (w przypadku weksla trasowanego) lub wystawcy (w przypadku weksla własnego). W sytuacji, gdy dłużnik odmówi zapłaty, posiadacz weksla może dochodzić roszczeń od wszystkich poprzedników wekslowych (indosantów, poręczycieli, wystawcy weksla własnego), czyli wykonać tzw. poszukiwanie zwrotne. Warunkiem koniecznym poszukiwania zwrotnego, czyli zachowania regresu do poprzedników wekslowych, jest protest wekslowy wykonany w terminie. Nie jest on konieczny tylko wtedy, gdy dłużnik umieścił zastrzeżenie na wekslu, np. "bez protestu" lub "bez kosztów". Protest jest aktem publicznym, sporządzanym przez notariusza w terminie przewidzianym prawem (np. za nie przyjęcie weksla już w następnym dniu powszednim, za niezapłacenie weksla w ciągu dwóch dni powszednich przypadających po terminie ważności).
Weksel pełni najczęściej funkcję kredytową. Jest na przykład stosowany przy kredytach kupieckich.
Eksporter, sprzedają towar na kredyt bądź ciągnie weksel na importera, który to akceptuje, bądź otrzymuje od importera jego weksel własny. Na ogół eksporter wymaga tutaj poręczenia zapłaty za weksel przez uznany bank zagraniczny. Z weksla korzysta się również "posiłkowo" w tzw.
uwarunkowanych formach płatności, tj. w inkasie lub w akredytywie.
Roszczenia wekslowe ulegają przedawnieniu:
-
przeciwko akceptantowi weksla trasowanego lub wystawcy weksla własnego po trzech latach, licząc od dnia płatności,- w stosunku do indosantów i wystawcy weksla trasowanego po roku, licząc od dnia protestu,
-
wzajemne roszczenia indosantów do wystawcy z upływem sześciu miesięcy, licząc od dnia wykupienia weksla przez indosanta albo od dnia pociągnięcia go do odpowiedzialności sądowej.
Czek jest to pisemny dokument sporządzony na specjalnym blankiecie zawierającym bezwarunkowe polecenie wypłacenia przez bank (trasata) z rachunku wystawcy (trasanta) określonej kwoty pieniężnej okazicielowi lub osobie wymienionej na czeku (remitentowi). Z chwilą wystawienia czek staje się samodzielnym środkiem płatniczym, niezależnym od danej transakcji.
Czek może być wystawiony na:
-
określoną osobę (fizyczną lub prawną) z zastrzeżeniem "nie na zlecenie"; jest to czek imienny, który może być odstąpiony innej osobie tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu (cesji), tzn. na podstawie aktu notarialnego,-
określoną osobę (fizyczną lub prawną) z zastrzeżeniem "na zlecenie" lub bez żadnego zastrzeżenia;jest to czek na zlecenie, który może być odstąpiony innej osobie przez indos,
-
okaziciela, czyli zawierać sformułowanie "wypłacić okazicielowi"; jest to czek na okaziciela, czyli każdy, kto go przedłoży, otrzyma zapłatę; czek taki można przekazać innej osobie po prostu przez wręczenie.Formy obrotu czekowego:
-
czek zwykły (kasowy), który upoważnia do podjęcia gotówki lub dokonania za jego pomocą zapłaty kolejnemu wierzycielowi,-
czek rozrachunkowy, który nie może być wypłacony w gotówce, lecz służy jedynie do uznania rachunku bankowego remitenta lub indosanta; tront takiego czeku posiada naniesioną przez bank klauzulę "do rozrachunku" lub "przekazać na rachunek",- czek potwierdzony zawierający oświadczenie trasata (banku dłużnika), że ma pokrycie rachunku.
W tym ostatnim przypadku bank potwierdzający blokuje odpowiednią kwotę na rachunku wystawcy czeku. Posługiwanie się tym czekiem jest celowe wtedy, gdy płatnik nie cieszy się dobrą opinią lub, gdy chodzi o uniknięcie ryzyka przewozu większej gotówki. Czek taki jest realizowany bez potrzeby sprawdzenia stanu konta. Gwarancją jego pokrycia jest potwierdzenie banku. Prawo czekowe nie przewiduje przyjmowania czeku w formie akceptu czy awalu. Wynika to z faktu, że czek jest płatny za okazaniem, a nie w przyszłości. Zatem jego wystawienie wymaga dysponowania odpowiednim pokryciem na rachunku bankowym wystawcy. Ponadto polecenie zapłaty zawarte w czeku może być kierowane tylko do banku.
W obrotach międzynarodowych naj chętniej stosowane są czeki bankierskie wystawiane przez jeden bank na inny bank Gako remitent) lub na określoną osobę czy firmę. Czek taki jest podpisany przez bank-wystawcę i daje gwarancję otrzymania należności natychmiast po złożeniu go do realizacji.
Ponieważ czeki są płatne za okazaniem, muszą, więc mieć pokrycie w każdej chwili od wystawienia.
Mogą być jednak przedstawione do realizacji w kraju trasata w określonym prawem terminie. Wynosi on:
- 10 dni w przypadku wystawienia i płatności w tym samym kraju,
-
20 dni w przypadku wystawienia i płatności w różnych krajach tego samego kontynentu, - 70dni w przypadku, gdy miejsca wystawienia i płatności znajdują się na różnych kontynentach.Jeżeli czek, mimo przedstawienia do zapłaty we właściwym czasie, nie został przez bank zapłacony, a odmowę zapłaty stwierdzono albo protestem, albo oświadczeniem trasata (banku) na czeku, datowanym i wymieniającym dzień przedstawienia, to posiadacz czeku może dochodzić roszczeń nie tylko od wystawcy, lecz również od indosanta czy innych dłużników, bez potrzeby zachowania porządku, w jakim się zobowiązali. Przedstawienie czeku do realizacji po ustawowym terminie nie powoduje utraty jego ważności (bank zapłaci określoną w nim kwotę pod warunkiem, że wystawca nie odwołał czeku), uniemożliwia jednak dokonanie protestu.
W związku z ryzykiem braku pokrycia i trudnością sprawdzania podpisu wystawcy najczęściej stosowane są czeki bankierskie. Nawet w takim przypadku jest jednak konieczne sprawdzenie autentyczności czeku i wiarygodności banku wystawcy.
W obrotach zagranicznych można czasem spotkać tzw. czeki postdatowane, czyli z późniejszą formalną datą wystawienia niż data faktycznego wydania czeku, co wydłuża termin jego ważności. Postdatowanie umożliwia wystawcy zgromadzenie na rachunku środków na pokrycie należności.
