MASZYNY I URZĄDZENIA DO OBRÓBKI ZIEMNIAKÓW. CZ. 1. SORTOWANIE
I PRZEBIERANIE BULW
dr Wojciech Nowacki, Zakład Agronomii Ziemniaka IHAR Oddział Jadwisin, 05-140 Serock
Obróbka bulw ziemniaka obejmuje oddzielenie plonu od zanieczysz- czeń, rozdzielenie bulw na frakcje wielkościowe (wg wymiaru lub ciężaru), odebranie bulw z wadami wyglądu (uszkodzonych mecha- nicznie lub przez szkodniki, zazielenionych, porażonych chorobami, o wadliwym kształcie), naważenie porcji jednostkowych i opakowanie gotowego towaru. Ziemniaki jadalne przeznaczone do sprzedaży czę- sto są dodatkowo szczotkowane lub myte, a następnie osuszane i do- piero naważane w opakowania jednostkowe.
Przedstawiony powyżej proces technologiczny wymaga zastoso- wania szeregu maszyn ustawionych w linię technologiczną. W skład typowej linii do obróbki ziemniaka jadalnego wchodzą:
— urządzenie dozujące bulwy na linię obróbczą, 30
— sortownik,
_ urządzenie czyszcząco-myjące (szczotkarka lub myjka),
— urządzenie osuszające bulwy,
— stół selekcyjny,
— wagoworkownica lub paczkowarka,
— urządzenie do zamykania opakowań jednostkowych,
_ urządzenie do zestawiania opakowań zbiorczych (stół obrotowy, owijarka opakowań, układarka palet).
W liniach o dużej wydajności stosowane są dodatkowo stoły roz- dzielcze do jednoczesnego zasilania kilku stołów selekcyjnych usta- wionych równolegle. Takie rozwiązanie zwiększa przepustowość linii technologicznej. Natomiast sortowniki o małej wydajności, do 3-4 t/godz., są wyposażone w stół selekcyjny jedno- lub dwustrumienio- Obróbka ziemniaków w obiektach przechowalniczych najczęściej odbywa się w dwóch etapach. W pierwszym etapie - podczas zała- dunku komór przechowalniczych - oddziela się zanieczyszczenia (ka- mienie, łęciny, glebę) oraz wstępnie sortuje, aby wydzielić zasadniczą frakcję dla danego kierunku produkcji - sadzeniaki, ziemniaki jadalne lub do przetwórstwa spożywczego. Ma to znaczenie dla późniejszej technologii przechowywania, która różni się zasadniczo w poszcze- gólnych kierunkach użytkowania ziemniaków. Drugi etap obróbki odbywa się tuż przed sprzedażą towaru i obejmuje dokładną kalibra- cję bulw, czyszczenie ziemniaka jadalnego, przebieranie oraz nawa- zanie i paczkowanie (workowanie).
Dla optymalnego doboru maszyn i urządzeń do obróbki ziemnia- ków konieczna jest znajomość ich parametrów technicznych. Poniżej przedstawiono najistotniejsze dane o głównych urządzeniach obrób- czych: sortownikach i stołach selekcyjnych. W kolejnym artykule zaprezentowane zostaną urządzenia czyszcząco- myjące i wagopacz- kowarki.
31
Sortowniki - podział w zależności od zasady rozdzielania poszcze- gólnych frakcji bulw
A. Sortowniki z sitami oczkowymi płaskimi o ruchu posuwisto- -zwrotnym, zawieszonymi na wahaczach
Są to najbardziej popularne i najczęściej stosowane urządzenia w Polsce. Cechuje je zwarta konstrukcja (ułożenie sit jedno nad drugim) i dokładne sortowanie, a wymiana sit o określonej wielkości oczek jest bardzo prosta. Tego typu sortowniki o większej wydajności są wyposażone w urządzenia do czyszczenia sit z bulw zawieszonych w oczkach. Oczka w sitach w kształcie kwadratu wykonane z drutu po- winny być wyposażone w otuliny gumowe lub plastikowe, aby zmniejszyć uszkodzenia mechaniczne bulw.
Na rynku krajowym producentami takich sortowników są:
1. „Remprodex” sp. z 0.0. w Człuchowie
e sortownik KS-80 o wyd. 3-5 t/h, rozdzielający na 4 frakcje wymiary oczek w sitach: 25x25, 30x30, 35x35, 40x40, 45x45, 50x50, 55x55, 60x60, 65x65, 70x70 mm
długość: 5100 mm (ze stołem selekcyjnym i przenośnikiem poda-
jącym)
szerokość: 1260 mm wysokość: [830 mm masa: 532 kg
2. „Pomech” sp. z 0.0. w Pucku
e sortownik M6ó12 o wyd. ok. 4 t/h, rozdzielający na 4 frakcje, w zależności od stosowanych sit umożliwia sortowanie w kalibrażu:
25, 28, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 80 mm masa: 550 kg
szerokość: 1250 mm
- zapotrzebowanie mocy: 0,8 kW
Jest wyposażony w stół selekcyjny 2-strumieniowy
© zestaw sortujący ZS140 o wydajności 7 t/h, rozdzielający na 4 frakcje, z automatycznym czyszczeniem sit (wielkość oczek jak w M612)
W skład zestawu wchodzą oddzielnie zestawiane: sortownik, stół selekcyjny i przenośnik podający
e zestaw sortujący M610 o wydajności ok. 9 t/h, rozdzielający na 5 frakcji, z automatycznym czyszczeniem sit (wielkość oczek jak
w M612) i przełącznikiem programowym na pracę ciągłą lub prze-, rywaną, zwiększającym dokładność sortowania a masa: 1500 kg
zapotrzebowanie mocy: 1,8 kW
Zestaw składa się z 3 odrębnych elementów: sortownika, stołu se- lekcyjnego i przenośnika podającego.
Z firm zagranicznych sortowniki tego typu oferują:
1. Bijlsma Herkules z Holandii
e typ 6000/3 SL i typ 6000/4ZL o wydajności 8 t/h, składające się z części sortującej, przenośnika podającego i stołu selekcyjnego e typ 15000/4 o wydajności 30 t/h
e typ 30000/4 o wydajności 45 t/h 2. Dijkstra z Holandii
e sortowniki o wydajności od 10 do 60 t/h B. Sortowniki z sitami oczkowymi obiegowymi
Tego typu sortowniki odznaczają się dużą wydajnością przepustową i małym uszkadzaniem bulw, lecz dokładność sortowania może być gorsza w porównaniu z sortownikami pierwszej grupy. Zaletą sit o- biegowych jest to, że same się oczyszczają po przejściu przez rolki
napinające. |
Takie sortowniki najczęściej są stosowane do wstępnego sorto- wania bulw przed załadunkiem do przechowalni. Są popularne w Wielkiej Brytanii, USA i krajach skandynawskich. W Polsce się ich nie produkuje. Firmy zagraniczne oferują różne modele sortowników z sitami oczkowymi obiegowymi. Do najbardziej znanych należą:
Bijlsma Hercules w Holandii, Dijkstra w Holandii, Tong w Wielkiej Brytanii, EMVE w Szwecji.
C. Sortowniki rolkowe profilowane lub gładkie o stałej lub zmiennej szczelinie
Odznaczają się dokładnym sortowaniem | nieuszkadzaniem bulw, są jednak najdroższe z sortowników z uwagi na skomplikowaną budowę.
W kraju producentem sortowników tego typu jest „Sfamasz”
SFMUiK w Skierniewicach:
e sortownik wałkowy SW-ł umożliwiający rozdzielenie na + frakcje: 40-55, 55-65, 65-75 i powyżej 75 mm
« sortownik rolkowy SR-80 umożliwiający rozdzielenie na 3-5 frakcji w zakresie od 17 do 107 mm
Z firm zagranicznych sortowniki takie produkują Downs i Peal, obie angielskie, oraz Dijkstra w Holandii.
D. Sortowniki elektroniczne
W ostatnim czasie w rynkowej ofercie niektórych firm pojawiły się s$rtowniki elektroniczne separujące bulwy według ich ciężaru lub wymiarów zarysu. Ta metoda separacji jest przydatna do precyzyjne- go frakcjonowania dużych bulw, np. do pieczenia. W urządzeniach separujących wg wymiarów zarysu bulwy na przenośniku przechodzą przez strumień światła podczerwieni i tą metodą każda bulwa jest identyfikowana jako pole powierzchni jej rzutu na przenośniku.
Grzebień palców z napędem pneumatycznym wybija bulwy na prze- nośniki odprowadzające poszczególne frakcje. Sortowniki z elektro- niczną wagą dla pojedynczych bulw działają na zasadzie pomiaru ciężaru bulw i ich wyrzucania za pomocą specjalnego młoteczka do przenośnika odprowadzającego poszczególne klasy ciężaru. Sortow- niki tego typu produkuje np. firma Newtec.
Stoły selekcyjne
Stoły selekcyjne służą do wybierania bulw z wadami wyglądu: zazie- lenienionych, zdeformowanych, uszkodzonych mechanicznie i przez szkodniki, z chorobami skórki itd. Wydajność przebierania na stołach zależy w głównej mierze od zawartości bulw z wadami. Przeciętnie wydajność jednego stołu z obsługą 4-osobową wynosi ok. 3 t/h, a w praktyce nie przekracza 2 t/h przy 20% bulw z wadami. Stoły selek- cyjne albo stanowią część składową sortowników mniejszej wydajno- ści, albo są samodzielnymi urządzeniami ustawionymi w linii obrób- czej za urządzeniami czyszcząco-myjącymi. W liniach o dużej wydaj- ności są ustawiane równolegle, aby zwiększyć wydajność całej linii.
W takim wypadku ich zasilanie w surowiec odbywa się za pomocą stołu rozdzielczego. Liczba użytych stołów wynosi od 3 do 5.
Nowoczesne taśmy stołów selekcyjnych są zbudowane z rolek obrotowych, które powodują obracanie się bulw i umożliwiają lepszą, dokładniejszą ich obserwację. Często stoły wyposażone są w urzą- dzenie regulujące prędkość przesuwu taśmy w zależności od wielko- ści strumienia surowca. Niekiedy używane są stoły selekcyjne z taśmą
4
$e) SPRL
płaską dzieloną w połowie. Pomiędzy taśmami jest zamontowana obrotowa rolka, której zadaniem jest przewrócenie bulwy na drugą stronę. Taki system jest o tyle korzystny, że dzięki jednokrotnemu obrotowi bulw osoby obsługujące lepiej koncentrują uwagę na bul- wach z wadami i mogą wykonać selekcję dokładniej niż w wypadku bulw obracających się na stołach rolkowych.
Istotnym elementem wydajnej i dokładnej pracy obsługi stołów selekcyjnych jest zapewnienie odpowiednich warunków pracy. Stoły muszą być dobrze oświetlone, aby bulwy były widoczne podczas przebierania. Poza oświetleniem stanowisk ważna jest właściwa tem- peratura otoczenia i pozycja osób obsługujących. Regulacja wysoko- ści stołów do pozycji osób (siedzących lub stojących) oraz układ przenośników odprowadzających odpady muszą zapewniać komfort
pracy personelu. |
Wszystkie firmy produkujące maszyny i urządzenia do obróbki ziemniaków produkują również stoły selekcyjne. Z firm krajowych należy wymienić:
« „Pomech” w Pucku - standardowy stół selekcyjny ZS140 o wymia- rach 850x2000 mm, z rolkami PCV”50 mm z oświetleniem, z tele- skopową regulacją wysokości na podwoziu 4-kołowym
« „Sfamasz” w Skierniewicach - przenośnik inspekcyjny PI z taśmą gładką o szer. 50 cm i dług. 2-5 m, z regulowaną wysokością
« „Remprodex” w Człuchowie - stół selekcyjny montowany z sor- townikiem KS-80 własnej produkcji.
Z firm zagranicznych producentami stołów selekcyjnych są: Bijl- sma Hercules, Peal, Dijkstra, Downs, EMVE, Jasa Packaging System.
Nowością na rynku jest urządzenie firmy Newtec, które dokonuje elektronicznej separacji bulw zgniłych, zazielenionych, uszkodzonych mechanicznie i porażonych parchem srebrzystym od bulw całkowicie zdrowych, nadających się do sprzedaży. To urządzenie w połączeniu z elektronicznym sortownikiem jest praktycznie bezobsługowe.
Literatura
Produkcja ziemniaków. Technologia - ekonomika - marketing. Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. IHAR Oddz. Bonin 1997
Materiały reklamowe firm: Pomech Puck, Sfamasz, Remprodex, Jasa, Bijl- sma Hercules, Tong, Downs, Peal, EMVE, Miedema
Nowacki W. (1999): Technologiczne i ekonomiczne aspekty konfekcjono- wania ziemniaków jadalnych. - Ziemn. Pol. 3, 22-30
35
