W tysiąclecie

Ptaśnik, Mieczysław

W tysiąclecie

Ochrona Zabytków 19/2 (73), 3-7

1966

MIECZYSŁAW PTAŚNIK

W TYSIĄCLECIE

Weszliśmy w ostatni rok Tysiąclecia P ań ­ stw a Polskiego, rok retrospektyw nych ocen je­ go dziejów, a równocześnie ocen tego, czego dokonaliśmy w kilkuletnim okresie obchodów historycznej rocznicy naszej państwowości.

Podstawowym pomnikiem, wzniesionym czynem całego społeczeństwa, było zbudow a­ nie tysiąca szkół. W obchodach m illenialnych nie zabrakło również w kładu polskich konser­ w atorów i muzeologów. W tym okresie odda­ no do użytku społeczeństwa wiele odbudowa­ nych obiektów zabytkowych, które posiadają nie tylko w artości historyczne oraiz wzbogaca­ ją zasób naszych dóbr k ulturaln y ch przez w ej­ ście w służbę współczesnego socjalistycznego społeczeństwa, ale stanowią również poważne wartości ekonomiczne. Obchody centralne, wo­ jewódzkie i lokalne uświetnione były licznymi wystawami organizowanymi przez muzea. Nie były to jedynie ekspozycje archeologiczne, obrazujące początki naszego procesu historycz­ nego, ale — co charakterystyczne — również w ystaw y przedstaw iające osiągnięcia Dwudzie­ stolecia PRL. To przerzucenie pomostu pomię­ dzy przeszłością a współczesnością, dokonane w działalności wystawienniczej w okresie obchodów Tysiąclecia, stanow i poważne osiąg­ nięcie naszego m uzealnictwa. Wysiłek polskiej

archeologii w ostatnich latach zapełnił wiele niezapisanych k a rt genezy naszej państwowości i przesunął początki jej kształtow ania się na okres o wiele wcześniejszy od oficjalnie p rz y j­ mowanej daty. W w ysiłku tym uczestniczyła aktyw nie archeologiczna służba konserw ator­ ska, muzea archeologiczne i archeolodzy pro­ wadzący działy w muzeach okręgowych i re ­ gionalnych. P race w ykopaliskowe przyniosły wielką ilość m ateriałów, k tó re zm ieniły pogląd na k u ltu rę m aterialną i duchową Polski wczes­ nośredniowiecznej w okresie kształtow ania się państwa. Ukazały one procesy gospodarcze i społeczne, zachodzące kilka stuleci przed w y­ stąpieniem Polski n a arenie historycznej.

Odkrycie wczesnopolskich grodów w Gnieź­ nie, Opolu, Poznaniu i innych miejscowościach zmieniło dotychczasowe poglądy n a kształtow a­ nie się m iast i okres ich powstawania. O dkry­ cia na Wawelu, w Tyńcu i Wiślicy dostarczyły

cennych m ateriałów potw ierdzających istnienie państw a Wiślan, pierwszego organizm u pań­ stwowego na ziemiach polskich, znanego z prze­ kazów źródłowych. Ukazał się n am nowy okres rozw oju k u ltu ry m aterialn ej i budownictwa okresu kształtow ania państw a, o czym świad­ czą odkryte palatia i ro tun d y . Wykopaliska w Szczecinie i na Wolinie w skazały n a istnie­ nie tam dużych portów posiadających rozległe kontakty handlowe. Na podkreślenie zasługują prace prowadzone przez M uzeum Archeologicz­ ne w Krakowie n a terenie m iasta oraz rezu lta­ ty działalności ratunkow ej i badaw czej Oddzia­ łu w Nowej Hucie, M uzeum Archeologicznego w Łodzi i M uzeum w Gdańsku. Duże osiągnię­ cia m a również M uzeum Archeologiczne w Po­ znaniu, które oprócz badań n ad k u ltu rą łużyc­ ką, przebadało· szereg osad ii grodów wczesno­ średniowiecznych. Prace przeprowadzone przez m uzea na G órnym i Dolnym Śląsku, rezultaty ekspedycji jaćwieskiej, prow adzonej przez Mu­ zeum w Białymstoku, w ykopaliska Muzeum w Lublinie, odkrycia na zam ku w Przem yślu oraz szereg inych pionierskich badań na Rze- szowszczyźnie — to bardzo pobieżny re je str osiągnięć, sygnalizujący jedynie niektóre prace przeprowadzone przez m uzea i konserwatorów.

Badania architektoniczne, ,prowadzone w związku z pracam i konserw atorskim i, przynio­

sły wiele cennych odkryć oraz przyczynków dotyczących historii arch itek tu ry polskiej. P ra ­ ce te dały efekty, które niejednokrotnie b y ­ ły przedm iotem powszechnego zainteresow a­ nia i stały się istotnym i m om entam i w obcho­ dach m illenialnych, jak np. zakończenie odbu­ dowy Zamku Wawelskiego, przekazanie społe­ czeństwu Zam ku Piastow skiego w Słupsku czy oddanie do użytku części odbudowanego Zam­ ku Piastowskiego w Szczecinie. Otwarcie Ra­ tusza w Toruniu po kapitalnym remoncie kon­ serw atorskim oraz zakończenie pewnego etapu prac konserw atorskich na Wzgórzu K operni­ kowskim — to nie tylko uroczysty mom ent w obchodach Tysiąclecia, ale również punkt w yjścia dla przypadającej w 1973 r. 500-roez- nicy urodzin M ikołaja K opernika. Zakończenie prac przy odbudowie zam ku w Nidzicy w woj. olsztyńskim, w którym pow stał cały

n a t k u ltu raln y ”, rem ont wieży kolegiaty w Ko­ łobrzegu, w której nastąpiło otw arcie m u ­ zeum oręża .polskiego, obrazującego m.in. dzie­ je w alk o Wał Pomorski, oraz budynku pober- nardyńskiego klasztoru we Wrocławiu, obecnej siedziby Muzeum Historii i A rchitektury m. Wrocławia, stanowią dalsze istotne elem enty osiągnięć konserw atorskich. Podobną rolę speł­ ni oddanie w roku bieżącym zakonserwowanych i zagospodarowanych turystycznie ru in zamku w Toruniu, gdzie odbędą się uroczystości zw ią­ zane z 500-letnią rocznicą Pokoju Toruńskiego oraz odbudowany Pałac Górków, w którym zo­ stanie otw arta ekspozycja Muzeum Archeolo­ gicznego w Poznaniu.

Uroczyste otw arcie, po długotrw ałych p ra­ cach konserw atorskich, Pałacu w Wilanowie i Pałacu na Wodzie w Łazienkach wzbogaciło obchody 100-lecia Muzeum Narodowego w W ar­

szawie, i równocześnie weszło do program u obchodów Tysiąclecia Państw a Polskiego'. Nie sposób wymienić w ielu pomniejszych obiek­ tów, których przekazanie społeczeństwu znala­ zło się w wojewódzkich, względnie powiato­ wych program ach obchodów Millenium. Było ich sporo i w szystkie eine zostały włączone w n u rt współczesnego życia, stanowiąc pomost pomiędzy dzisiejszym dniem Polski Ludowej a minionymi stuleciam i naszej przeszłości n a­ rodowej i państwowej.

W okresie obchodów m illenialnych poważnie .zwiększyło się w całym naszym społeczeństwie

1. Toruń, R atusz Staro­ m iejski

1. Toruń, ancien Hôtel de Ville

2. Pieskowa Skała, Za­ m ek

4. Warszawa. Pałac na Wodzie w Ł a zien k a ch _{4. Varsovie. Palais de Ł a zie n k i}

5. Szczecin. Z am ek książąt piastowskich 5. Szczecin. Chateau des P ńnces de la dynastie des Piasts

nym X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. W uroczystości tej wzięły udział najwyższe w ładze p arty jn e i rządowe. Równocześnie .na terenie całego k raju pow staw ały bardzo inte­ resujące ekspozycje archeologiczne oraz w y­ staw y rocznicowe. W okresie obchodów m ille- nialnych zwrócono szczególną uwagę n a tw o­ rzenie rezerwatów, w których eksponowane są

,,in situ” zabytki archeologiczne. Obiekty tego rodzaju powstały lub pow staną w Gieczu, Czę­ stochowie, Kaliszu, Lednicy, Wiślicy, n a Woli­ nie i Wzgórzu Wawelskim. Obchodzony w r.

1964 Rok Nauki Polskiej, związany z jubileu­ szem 600-lecia U niw ersytetu Jagiellońskiego, uświetniło otw arcie w ielkiej w ystaw y „Sztuka K rakow a 1350— 1550” w Muzeum Narodowym w Krakowie, ekspozycji sztuki Wschodu na W awelu i Muzeum U niw ersytetu Jagielloń­ skiego. Podczas obchodów Dwudziestolecia PRL m uzea eksponowały ponad 50 w ystaw poświę­ conych osiągnięciom tego okresu w powiązaniu z tysiącletnią historią państwa.

O statni rok Obchodów Tysiąclecia Państw a Polskiego przyniesie dalsze w ystaw y i oddanie do użytku nowych obiektów zabytkowych. Nie­ stety, nie przeprow adziliśm y zamierzonej re ­ stauracji Zamku Piastów Śląskich w Brzegu, zwanego W awelem Śląskim, ale pełne opraco­ wanie dokum entacji oraz rozpoczęcie robót zainteresow anie archeologią i historią. W płynę­

ło to na powstanie szeregu now ych placówek archeologicznych, muzeów regionalnych i bio­ graficznych, pozyskanie now ych gmachów, otw arcie w ielu nowoczesnych ekspozycji. Pierw sza centralna wystawa, poświęcona po­ czątkom P aństw a Polskiego, została otw arta 22 lipca 1960 r. przez Przewodniczącego Rady Państw a, A leksandra Zawadzkiego w nowej sie­ dzibie Państw owego Muzeum Archeologiczne­ go — zabytkow ym Arsenale warszawskim. W prawdzie n ie odbyły się dalsze w ystaw y cen­ tralne w K rakowie i Poznaniu, planow ane przez Komisję M uzealną K om itetu Naukowego Ob­ chodów Tysiąclecia, ale ich miejsce zajęły uro­ czyste otw arcia ekspozycji wawelskich, związa­ nych z powrotem z K anady skarbów koronnych i arrasów oraz nowo urządzoną zbrojownią i oddaniem do użytku zachodniego skrzydła Wawelu. A kcje w ystaw owe /nasilały się w yraź­ n ie w okresie obchodów setnej rocznicy po­ w stania styczniowego. W Warszawie otw arto w Muzeum H istorycznym wielką w ystaw ę po­ święconą walce narodowowyzwoleńczej w

1863 r., a przedtem w ystaw ę związaną z po­ w staniem listopadowym 1830—31 r. Wspólnym osiągnięciem konserw atorskim i m uzealnym by­

ło powołanie 22 stycznia 1963 r. Oddziału Mu­ zeum Ruchu Rewolucyjnego w odrestaurow

a-można rów nież odnotować jaiko poważne osiąg­ nięcie. B adania archeologiczne, prace naukowe i konserw atorskie, ekspozycje muzealne i przy­ w rócenie do życia w ielu cennych pomników naszej tysiącletniej architektury stanow ią trw ały dorobek konserw atorów i muzeolo- gów w Okresie upam iętnienia Tysiąclecia P ań ­ stw a Polskiego.

Dzięki stosunkowi Państw a Ludowego do spraw y zabytków i m uzealnictw a przywróco­ no społeczeństw u w iele bezcennych pomników k u ltu ry narodow ej, świadczących o naszej ty ­ siącletniej państwowości, wzbogacono zasób wiedzy o bliskiej i najdalszej przeszłości przy pomocy badań, odkryć i w ystaw muzealnych,

wnosząc poważny w kład do upowszechnienia k u ltu ry i n auk historycznych. Pomimo znisz­ czeń, będących w ynikiem działań wojennych oraz grabieży zaborców, udało się zachować dla przyszłych pokoleń najcenniejsze obiekty świadczące o naszej przeszłości i tradycjach narodowych. Nadanie tym obiektom nowych funkcji w u stro ju socjalistycznym pozwoli nie tylko udostępnić je współczesnemu społeczeń­ stwu, ale i przekazać je przyszłem u tysiącle­ ciu.

mgr M ieczysław Ptaśnik Dyrektor Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków W arszawa

MILLENAIRE

L’année 1966 m arque la fin du M illénaire de la fondation de l’E tat Polonais, année de l’appréciation rétrospective d e l’histoire d e n o tre pays en même temps qu’une appréciation de to u t ce qui fu t réalisé dans la période de quelques années au cours des­ quelles se déroulaient les célébrations de l’anniver­ saire historique de l’E tat polonais. Il convient de sou­ ligner égalem ent l’apport des conservateurs e t des muséologues polonais dans les célébrations m illénaires. Au cours d e cette période on a rem is au service de la société nom bre de m onum ents reconstruits qui possèdent non seulem ent d e grandes valeurs histo­ riques et enrichissent notre patrim oine culturel au service de la société socialiste, m ais ils constituent en plus d ’im portantes valeurs économiques. Les célé­ brations centrales du M illénaire, de voïvodies et locales fu re n t illustrées encore par de nom breuses expositions organisées par les musées. Ce n ’é tait pas uniquem ent des expositions archéologiques illu stra n t les débuts du processus historique de l ’E tat polonais, mais égalem ent — ce qui est caractéristique — des expositions rep résen tan t les réalisations d u ra n t la période d e vingt ans de la République P opulaire de Pologne, e t p a r ce seul fait, je tta n t une plateform e en tre le passé et la contem poranéité.

Les recherches archéologiques en Pologne au cours des dernières années o n t révélé les cartes blanches de la genèse de n o tre systèm e d ’E tat et o n t fait re ­ m onté les origines de notre histoire à une période beaucoup plus reculée que la date officiellem ent re ­ connue. Aux efforts de nos archéologues p riren t une p a rt très active les conservateurs, les m usées archéo­ logiques et les sections archéologiques des musées régionaux et de districts. Les fouilles apportèrent un riche butin qui am ena cm changem ent d’opinion su r la cu ltu re m atérielle et spirituelle de la Pologne du hau t moyen-âge à l’époque de la form ation de l’Etat, m e tta n t en lum ière les procès économiques e t so­ ciaux in terv e n an t quelques centaines d ’années a v an t

que la Pologne n e se m anifesta s u r la scène de l ’histoire.

Les recherches architectoniques effectuées en raison des trav au x de conservation, apportèrent beau­ coup de révélations précieuses concernant l’histoire de l’architecture en Pologne, d evenant l ’objet d e l’in ­ té rê t général. Les résu ltats d e ces trav au x d evinrent non seulem ent des facteurs im partants dans les célé­ brations m illénaires, m ais aussi dans une certaine m esure ils constituaient le point de d ép art pour le 500-e anniversaire — qui tom be en 1973 — de la naissance de Nicolas Copernic, le plus grand astronom e polonais. En plus des m onum ents historiques les plus

im portants tels que le Château de Wawel de Cracovie, les châteaux des iPiasts à Słupsk e t à Szczecin, le palais de Wilanów, le palais de Łazienki à Varsovie, l’hôtel de ville de Toruń, les trav au x de conservation portent su r les m onum ents plus modestes qui tous sont inclus dans le courant de la vie contem poraine rallian t l’époque nouvelle de la R épublique Populaire de Pologne au x siècles écoulés de notre passé. Dans la période des célébrations m illénaires, l'in té rê t de la société p o u r l’archéologie et l’histoire s ’accrut très sensiblem ent ce qui donna un nouvel essor à la fon­ d ation d e nouveaux m usées et à l ’organisation de nom breuses expositions. iSiimultanément, su r le te rri­ toire de to u t le pays, des expositions archéologiques e t com m ém oratives très intéressantes o n t été orga­ nisées. Au cours des célébrations m illénaires une atten tio n particulière f u t portée à la fondation de réserveis, où les m onum ents archéologiques sont exposés „(in s itu ”.

Diverses expositions o n t illu stré l’année de la Science Polonaise en 1964, liée au 600-e anniversaire ide l’U niversité de Cracovie. Pour célébrer le X X -e an n iv ersaire de la République Populaire de Pologne les m usées o n t organisé plus de 50 expositions con­ sacrées a u x réalisations d e cette période présentées su r le fond de l ’histoire m illénaire de la Pologne. L ’année q u i term in e le M illénaire de l ’E ta t Polonais nous ap p o rtera d’au tres expositions et la m ise en service d ’autres m onum ents. Les fouilles archéolo­ giques, les recherches scientifiques et les trav au x de conservation, les expositions muséales et le rétab lis­ sem ent des précieux m onum ents de n o tre architecture m illénaire, constituent le ré su lta t durable des efforts de nos conservateurs e t de nos m uséologues dans la période consacrée à la commémoration du M illénaire de l’E tat Polonais.

Grâce à la protection dont l’E tat populaire a en­ touré les m onum ents e t les musées, l ’on a restitu é à la société nom bre m onum ents de la culture n atio ­ nale d ’une inestim able valeur tém oignant du m illé­ n aire d e n o tre systèm e d’E tat. Notre connaissance du passé proche et lointain fu t enrichie considérablem ent, ce qui do n n a un grand apport à la propagation de la culture nationale. M algré les destructions résultant de la g u erre e t du pillage des occupants, nous avons réussi à conserver рюиг les prochaines générations des m onum ents de la plus haute valeur, tém oins de notre passé e t d e nos traditions scientifiques. L’octroi à ces objectifs de nouvelles fonctions dans le régim e socia­ liste, nous p e rm ettra non seulem ent d e les m ettre à la portée de la société contem poraine, m ais aussi de les tra n sm e ttre au m illénaire futur.