Wyniki pierwszej rotacji badań odczynu gleb Polski i ich zasobności w przyswajalny fosfor i potas

KAZIMIERZ BORATYŃSKI, ROMAN CZUBA, STEFAN SKOWROŃSKI

WYNIKI PIERW SZEJ ROTACJI BADAN ODCZYNU GLEB POLSKI I ICH ZASOBNOŚCI W PRZYSWAJALNY FOSFOR I POTAS

Ośrodek M etodyezno-Naukowy IUNG w e W rocławiu Kierownik — prof. dr K. Boratyński

WSTĘP

Wraz z intensyfikacją upraw y roślin zagadnienie usługowych badań chemiczno-rolniczych dla produkcji rolnej nabierało coraz większego zna­ czenia. Od dawna widziano zatem potrzebę powoływania specjalnych placówek badawczo-usługowych. Na ziemiach polskich pierwsza stacja chemiczno-rolnicza powstała w 1861 r. w Poznaniu. W 1961 r. obchodziła ona 100-lecie swojej działalności [8]. Do roku 1939 usługowymi badaniam i chemiczno-rolniczymi zajmowały się w Polsce cztery placówki: w Du- blanach, Poznaniu, Toruniu i W arszawie (częściowo także w Cieszynie i Krakowie). Po wojnie od 1945 r. czynne były cztery stacje chemiczno- -rolnicze: w Krakowie, Poznaniu, W arszawie i Wrocławiu, które obsłu­ giwały poszczególne rejony kraju. Od 1954 r. na podstawie uchw ały Prezydium Rządu n r 396/54 z dnia 16.VI.1954 powołano stacje chemicz­ no-rolnicze we wszystkich województwach. Jako ostatnia rozpoczęła swoją działalność stacja opolska, uruchomiona w czerwcu 1964 r. P e r­ sonel tej stacji był jednak już skompletowany w 1960 r. i pracował w po­ mieszczeniach Stacji Chemiczno-Rolniczej w Gliwicach.

Zakres prac stacji chemiczno-rolniczych zmieniał się. Tak np. ze stacji poznańskiej w yodrębniła się Stacja Ochrony Roślin, Stacja Oceny W ar­ tości Użytkowej Zwierząt, Stacja Oceny Nasion oraz Inspektorat Doświad­ czalnictwa Terenowego IUNG. Od r. 1945 stacje chemiczno-rolnicze system atycznie rozszerzają zakres prac badawczych nad zasobnością gleb. Prace te zostały przyspieszone po wejściu w życie uchw ały n r 343 Komi­ te tu Ekonomicznego Rady M inistrów z 29.VII.1959 r., która zobowiązy­ wała stacje do zakończenia pierwszej rotacji badań nad odczynem i za­

sobnością gleb w fosfor i potas przysw ajalny do końca 1965 r. Główne założenia uchw ały zostały zrealizowane. W niniejszej publikacji zesta­ wiliśmy w yniki badań uzyskane w ram ach pierwszej rotacji (do 30.VI.1966 r.).

Wyniki badań stacji chemiczno-rolniczych w ykorzystyw ane są do ważnych celów gospodarczych, a mianowicie:

— do opracowywania planów nawożenia mineralnego i wapnowania gleb w poszczególnych gospodarstwach indyw idualnych i uspołecznio­ nych,

— do uspraw niania rozdziału nawozów m ineralnych i usług chemi- zacyjnych w skali kraju, województw, powiatów i gromad,

— do opracowywania w ytycznych rozwoju przem ysłu nawozowego w Polsce oraz im portu nawozów m ineralnych i surowców do ich pro­ dukcji.

Poszczególne stacje chemiczno-rolnicze system atycznie w ykorzysty­ wały w yniki uzyskanych badań i publikowały syntezy powiatowe [4, 5 i in.] lub wojewódzkie [3, 9]. Przy opracowywaniu perspektyw icznych planów państwowych w zakresie nawożenia dokonano też wstępnej syn­ tezy wyników badań w skali k raju i dane te częściowo opublikowano [1, 2] oraz wykorzystano w odpowiednich opracowaniach.

Trzeba ponadto podkreślić, że oprócz badań nad zasobnością gleb stacje chemiczno-rolnicze w ykonują liczne inne prace badawczo-usługo- we, głównie następujące:

— kontrole zawartości czystego składnika w nawozach m ineralnych i wapnie nawozowym,

— analizy nawozów organicznych i nadzór nad gospodarką tym i n a­ wozami,

— analizy próbek gleb pobieranych z profilów glebowych w ram ach prac kartograficznych,

— analizy m ateriału roślinnego z doświadczeń nawozowych, — analizy próbek pasz (składniki organiczne i mineralne), — opiekę nad niektórym i doświadczeniami nawozowymi,

— nadzór nad całością gospodarki nawozowej w województwie, — szkolenie w zakresie racjonalnego nawożenia,

— prace metodyczne i naukowe z zakresu nawożenia i metodyki badań gleby, nawozów i m ateriału roślinnego.

METODYKA BADAŃ

Stacje chemiczno-rolnicze stosują jednolite metody badań, przyjęte również w innych krajach RWPG.

20 cm. Na jedną próbkę mieszaną stacje pobierają z gruntów ornych 16—20, a z m ineralnych gleb łąkowych 25—30 próbek pojedynczych. Z użytków zielonych próbki pobierane są z mniejszej głębokości, przy zagłębianiu laski tylko do połowy ostrza, czyli z głębokości 0— 10 cm. Próbki najczęściej pobierane są do tekturow ych pudełek, rzadziej do woreczków. W przypadku używania woreczków skracano m aksym alnie czas przechowywania gleby. W okresie kilku tygodni od chwili pobrania próbek gleba jest suszona w tem peraturze pokojowej; bardzo rzadko sto­ sowane są inne sposoby suszenia, jak suszarki i promienniki. Następnie gleba jest rozdrabniana na specjalnych maszynach i przesiewana przez sito o oczkach 2 mm średnicy.

Odczyn gleb stacje oznaczają w roztworze ln KC1 metodą potencjo- metryczną. W szystkie stacje w ciągu dnia pracy oznaczają pH w takiej samej ilości próbek jak fosfor i potas przysw ajalny, tzn. w 400—800 próbkach gleb.

Do oznaczania zawartości fosforu i potasu przyswajalnego w glebie stosowana jest w stacjach metoda Egnera-Riehm a. Jest ona szczególnie przydatna do badań masowych, ponieważ pozwala oznaczyć w jednym w yciągu glebowym przysw ajalny fosfor i potas. W laboratoriach stacji chemiczno-rolniczych zastosowano wiele uspraw nień technicznych w uży­ wanej aparaturze, co umożliwia uzyskanie stosunkowo dużej wydajności pracy.

Zawartość magnezu przyswajalnego w glebie stacje oznaczają m etodą Schachtschabela, po w prowadzeniu licznych uspraw nień w łasnych i Ośrodka Metodyczno-Naukowego IUNG we Wrocławiu.

W yniki badań laboratoryjnych przekazywane są rolnikom w postaci map odczynu i zasobności gleb w badane składniki pokarmowe roślin. Od 1963 r. większość stacji chemiczno-rolniczych zamiast pH określa potrzeby w apnowania gleb.

Wyniki badań nad odczynem gleb stacje dzielą na 5 grup według kla­ sycznego systemu:

pH do 4,5 — gleby bardzo kwaśne, 4.6—5,5 — gleby kwaśne,

5.6—6,5 — gleby lekko kwaśne, 6.6—7,2 — gleby obojętne, powyżej 7,2 — gleby zasadowe.

P rzy liczbowych zestawieniach wyników dla większych kompleksów użytków rolnych lub rejonów stosuje się też podział na następujące 3 grupy:

pH do 5,5 — gleby bardzo kwaśne i kwaśne, 5.6—6,5 — gleby lekko kwaśne,

Po w prowadzeniu w 1963 r. zasady podawania oceny potrzeb w apno­ w ania gleb, a nie ich odczynu stacje przyjęły przedstawione w tab. 1 kry teria podziału wyników badań.

Pod względem składu mechanicznego stacje dzielą gleby na 3 grupy: — gleby lekkie o zawartości do 10% części spławialnych,

— gleby średnie o zawartości 11—35% części spławialnych, — gleby ciężkie o zawartości powyżej 35% części spławialnych.

T a b e l a 1 K r y t e r ia p o t r z e b w apn ow an ia g le b n a p o d s t a w ie pH sto so w a n e w s t a c j a c h c h e m i c z n o - r o ln ic z y c h od 19 6 3 r . C r i t e r i a o f s o i l li m in g r e q u ir e m e n t s b a s e d on pH v a l u e , b e in g a p p l ie d a t t h e a g r o c h e m ic a l s t a t i o n s s i n c e 1 963 r . W apnowanie L im in g pH w l n KCl - pH i n l n KC1 U ż y t k i _{z i e l o n e} na g le b a c h m in e r a ln y c h G r a s s la n d s on m in e r a l s o i l s Znak na m apie z a s o b n o ś c i Sym bol on t h e map o f abundance g le b y l e k k i e l i g h t s o i l s g le b y ś r e d n ie medium s o i l s g le b y c i ę ż k i e h e a v y s o i l s K o n ie c z n e N e c e s s a r y < 4 , 5 ^ 5 , 0 ^ 6 , 0 < 5 , 0 o zerw o n y p r o s t o k ą t r e d r e c t a n g l e W s k a z a n e Recommended 4 , 6 - 5 , 5 5 , 1 - 6 , 0 6 , 1 - 7 , 0 5 , 1 - 6 , 0 ż ó ł t y p r o s t o k ą t y e l lo w r e c t a n g l e l; a l e ż y o g r a ­ n ic z y ć To be l i a i t e d 5 , 5 ^ > 6 , 0 > 7 , 0 > 6 , 0 n i e b i e s k i p r o s t o ­ k ą t b lu e r e c t a n g l e

Zaliczenia gleby do odpowiedniej grupy dokonuje pracownik stacji w czasie pobierania próbek na polu na podstawie tzw. próby palcowej. Według badań Z e m b a c z y ń s k i e g o [7] pracownicy uzyskują przy tej pracy ok. 60% zgodności w stosunku do analizy mechanicznej gleby, wykonanej w laboratorium .

P rzy wycenie wyników badań laboratoryjnych, dotyczących zaw ar­ tości fosforu przyswajalnego w glebie, ustalanej m etodą Egnera-Rhiema, w pierwszej rotacji badań stacje stosowały liczby graniczne podane w tab. 2.

P rzy wycenie wyników badań dotyczących zawartości potasu przy­ swajalnego w glebie w liczbach granicznych, przedstaw ianych w tab. 3, nie uwzględniano składu mechanicznego gleby, jak w przypadku fosforu, tylko jej pH.

W badaniach nad zawartością magnezu przyswajalnego w glebie po­ sługiwano się liczbami przyjętym i przez Schachtschabela (tab. 4).

Poszczególne stacje chemiczno-rolnicze opracowały szczegółowe in­ strukcje dla swoich rejonów, podające sposoby w ykorzystyw ania w

yni-T a b e l a 2 W ycena z a w a r t o ś c i f o s f o r u p r z y s w a j a ln e g o w g l e b i e /w mg n a 1 00 g g l e b y / E s t im a t io n o f abundance o f s o i l i n a v a i l a b l e p h o sp h o r u s / i n mg p e r 1 0 0 g o f s o i l / Z a so b n o ść g le b y w F2° 5 p r z y s w a j a ln y A bundance o f s o i l i n a v a i l a b l e P2^5 pH С 5 , 5 5 , 6 - 6 , 0 6 , 1 - 6 , 5 > 6 , 5 g le b y l e k k i e - l i g h t s o i l s Z ła - Bad ś r e d n i a - Medium D obra - Good < 5 , 5 5 , 6 - 1 1 , 0 1 1 ,0 ^ 6 , 0 6 , 1 - 1 2 , 0 > 1 2 , 0 < 6 , 5 6 , 6- 1 3 ,0 > 1 3 , 0 < 7 , 5 7 , 6 - 1 5 ,0 > 1 5 ,0 g le b y ś r e d n i e - medium s o i l s Z ła - Bad o r e d n ia - Medium D obra - Good * ^ 3 , 5 3 , 6 - 7 , 0 > 7 , 0 ^ 4 , 0 4 , 1 - 8 , 0 > 8 , 0 < : 4 , 5 4 , 6 - 9 , 0 > 9 , 0 < 5 , 0 5 , 1 - 1 0 , 0 > 1 0 , 0 g l e b y c i ę ż k i e - h e a v y s o i l s Z ła - Bad Ś r e d n ia - Medium D obra - Good < 2 , 5 2 , 6 - 5 , 0 > 5 , 0 < 3 , 0 3 , 1 - 6 , 0 > 6 , 0 < 3 , 5 3 , 6 - 7 , 0 > 7 , 0 < 4 , 0 4 , 1 - 8 , 0 > 8 , 0

ków badań w gospodarce nawozowej oraz dawki nawozów m ineralnych, dostosowane do najważniejszych elementów produkcji polowej.

Oprócz zaleceń szczegółowych, przeznaczonych dla poszczególnych gospodarstw indywidualnych, państwowych i spółdzielczych, stacje

spo-T a b e l a p W ycena z a w a r t o ś c i p o t a s u p r z y s w a j a ln e g o w g l e b i e / n g / 1 0 0 g g l e b y / E s t im a t io n o f abun d an ce o f s o i l i n a v a i l a b l e p o t a s s iu m /m g /1 0 0 g o f s o i l / Z a so b n o ść g l e b y w p r z y s w a j a ln y Abundance o f s o i l i n a v a i l a b l e ^ 0 pH g l e b y pH o f s o i l Znak n a m apie z a s o b n o ś c i Sym bol o n t h e map o f abundance < ; 5 , 0 5 , 1 - 6 , 0 6 , 1 - 7 , 0

A

T a b e l a 4-W ycena z a w a r t o ś c i m agnezu p r z y s w a j a ln e g o w g l e b i e wg S c h a c h t s c h a b e l a

/w mg n a 1 00 g g l e b y /

E s t im a t io n o f ab undance o f s o i l i n a v a i l a b l e m agn esiu m , a f t e r S c h a c h t s c h a o e l / i n mg p e r 1 0 0 g o f s o i l / Z a so b n o ść g le b y w Mg p r z y s w a j a ln y A bundance o f s o i l i n av -:-il ab l e I.'g G leb y l e k k i e L ig h t s o i l s G leb y ś r e d n ie blidium ^ s o i l s G leb y c i ę ż k i e H eavy s o i l s Z ła - Bc-d о \ 0 - 5 , 4 0 - 5 , 9 ô r e d n ia - Medium 2 , 5 - 5 » 0 KN u\ L4- о > -> 5 , 0 > 7 , 0

A

rządziły zestawienia wyników badań w skali gromadzkich rad narodo­ wych, powiatów i województw. W opracowaniach tych posługiwano się systemem bonitacyjnym , zaproponowanym przez R i e h m a [6], polega­ jącym na kwalifikowaniu wyników badań danych powierzchni użytków rolnych do odpowiednich klas zasobności. W yniki badań przedstawia się w procentach ogólnej powierzchni użytków rolnych badanych terenów według grup zasobności. Na przykład dla rejonu A stwierdzono, że 50% użytków rolnych w ykazuje złą zasobność w fosfor przysw ajalny, 30% — średnią i 20% — dobrą. W celu scharakteryzow ania stanu zasobności za pomocą jednego wskaźnika liczbowego Riehm zaproponował stosowanie

T a b e l a 5 B o n i t a c j a w yników b a d a n ia g le b B o n i t a t i o n o f s o i l i n v e s t i g a t i o n r e s u l t s W skaźnik b o n i t a c y j n y B o n i t a t i o n i n d e x O cena s t o p n i a z a k w a s z e n ia E s t im a t io n o f a c i d i f i c a t i o n d e g r e e O cena z a s o b n o ś c i g le b w p r z y s w a j a ln y f o s f o r i p o t a s E s t im a t io n o f ab un d an ce o f s o i l s i n a v a i l a b l e p h o s p h o r u s and p o t a s s iu m K la s a z a s o b n o ś c i Abundance c l a s s 8 1 - 1 0 0 b a rd zo n i s k i e b a rd zo d o b r a I v e r y lo w v e r y g o o d 6 1 - 8 0 n i s k i e d o b r a I I lo w g o o d 4 1 - 6 0 ś r e d n i e ś r e d n i a I I I medium medium 2 1 - 4 0 w y s o k ie - h ig h z ł a - bad IV 0 - 2 0 b a rd zo w y s o k ie b a rd zo z ł a V v e r y h ig h v e r y b a d

tzw. bonitacji pozytywnej lub negatyw nej. P rzy bonitacji pozytywnej do w artości procentowej, obejmującej gleby o zasobności dobrej (w tym przypadku 20%), dodaje się połowę wartości procentowej dotyczącej gleb o średniej zasobności (czyli w naszym przypadku 15). O trzym ana liczba 35 charakteryzuje dany kompleks użytków rolnych. Przy bonitacji ne­ gatywnej w ykazujem y udział gleb o złej zasobności, a mianowicie do w artości obrazującej procentowy udział gleb o złej zasobności dodajemy połowę analogicznej liczby charakteryzującej gleby o średniej zasobności. W naszym przypadku otrzym alibyśm y 50 + 15 = 65. Riehm zaproponował podział użytków rolnych na klasy zasobności w zależności od wielkości wyliczonego wskaźnika bonitacyjnego. Propozycję Riehma, przyjętą rów ­ nież w Polsce, podajem y w tab. 5.

T a b e l a b P o w ie r z c h n ia u ży tk ó w r o ln y c h zb ad ana p r z e z p o s z c z e g ó l n e s t a c j e c h e n i c z n o - r o l n i c z e w ram ach p ie r w s z e j r o t a c j i A r ea o f a g r i c u l t u r a l la n d s i n v e s t i g a t e d by p a r t i c u l a r A g r o c h e m ic a l S t a t i o n s w i t h i n t h e f i r s t c y c l e o f i n v e s t i g a t i o n s W ojewództwo P r o v in c e P o w ie r z c h n ia zb a d a n y c h u ży tk ó w r o l n y c h \ч h a I n v e s t i g a t e d a r e a o f a g r i c u l t u r a l la n d s i n ha I l o ś ć p o b ra n y ch p r ó b ek g le b o w y ch Number o f t a k e n s o i l s a m p le s B i a ł y s t o k 1 5 06 6 00 6 57 9 3 0 B y d g o sz c z 1 5 7 5 6 0 0 7 0 5 5 55 Gdańsk 6 5 9 0 0 0 2 9 8 597 K a to w ic e 555 7 0 0 5 2 2 2 1 0 K i e l c e 1 1 0 4 c o o 5 25 7 2 1 K o s z a l in 8 1 6 7 0 0 4 2 9 8 65 Kraków 9 7 5 5 0 0 617 5 11 L u b lin 1 555 0 0 0 647 113 Łódź 8 6 5 7 0 0 4 85 297 O l s z t y n 1 2 5 5 0 0 0 7 7 6 7 0 4 O p ole 5 85 6 0 0 5 7 5 665 Poznań 1 7 6 8 2 0 0 8 5 8 0 00 R zeszów 1 0 8 4 4 0 0 5 1 6 40 5 S z c z e c i n 5 83 8 0 0 5 8 4 8 83 7/arszaw a 1 0 0 4 4 0 0 6 85 2 4 1 W rocław 1 1 5 8 8 0 0 5 75 7 ł'r3 Z ie lo n a Góra 615 5 0 0 2 92 057 P o l s k a - P o la n d 17 5 8 8 5 0 0 9 12S 156

WYNIKI BADAŃ NAD ODCZYNEM I ZASOBNOŚCIĄ GLEB

W pierwszej rotacji badań stacje chemiczno-rolnicze do dnia 31.XII. 1965 r. pobrały 9 128 136 próbek gleb reprezentujących 17 388 300 ha użyt­ ków rolnych, co stanowi około 85% użytków rolnych. Nie badano małych działek przyzagrodowych, ogródków działkowych, niektórych użytków zielonych, zwłaszcza położonych na glebach torfowych oraz niektórych wsi i PGR, nie mających map katastralnych, umożliwiających praw idło­ we pobranie próbek. Powierzchnię użytków rolnych, zbadaną przez stacje w poszczególnych województwach, i liczbę pobranych próbek gleby zesta­ wiono w tab. 6.

Bonitacja pozytywna zasobności gJeb w potos ~ Positive bonitation o f soi! obundonce in potassium

0+10 71-20 21+30 31+40 41+50 51+60 61+70 71+80 01+30 91-100 Nie badane-Non determined

Rys. 1. Mapa bonitacyjna odczynu gleb (I rotacja badań do roku 1966)

O D C Z Y N G L E B

W yniki badań nad odczynem gleb w skali województw podajemy w tab. 7, a w skali powiatów na mapie (rys. 1). Na terenie k raju w 58% zbadanych użytków rolnych stwierdzono bardzo kw aśny i kw aśny od­ czyn gleb, w 25% — odczyn lekko kw aśny i w 17% — odczyn obojętny lub zasadowy. Według klasyfikacji Riehma stopień zakwaszenia gleb pol­ skich jest wysoki. Różnice w zakwaszeniu gleb poszczególnych w oje­ wództw są jednak znaczne. Największym udziałem gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych odznaczają się województwa koszalińskie, łódzkie i rzeszow­ skie, w których gleby te stanowią ponad 70% zbadanych użytków rol­ nych. Konsekwentnie najm niejszym udziałem gleb obojętnych i zasado­ wych odznaczają się również te same województwa. Wskaźnik bonitacyj­ ny w tych przypadkach jest niższy od 20. Są to więc województwa o bardzo wysokim udziale gleb zakwaszonych, tzw. klasy V, uważanych

T a b e l a 7

W y n ik i badań nad odczynem g le b R e s u l t s o f s o i l a c i d i t y d e t e r m i n a t i o n W ojewództwo O dczyn g le b w % S o i l a c i d i t y i n % W skaźnik _{b o n i t a c j i} D ozvtvvm e i P r o v in c e b .k w a śn y i k w aśny v e r y a c i d and a c i d le k k o kw aśny w e a k ly a c i d o b o j ę t n y i z a s a d , n e u t r a l and a l k a l i n e P o s i t i v e b o n i t a -t i o n in d e x B i a ł y s t o k 59 26 15 2 8 B y d g o sz c z 4 4 25 31 ^3 Gdańsk 5 0 31 19 35 K a to w ic e 60 24 16 28 K i e lc e 52 23 25 37 K o s z a l in 82 15 3 10 Kraków 63 21 16 27 L u b lin 53 20 27 37 Łódź 79 13 8 15 O l s z t y n 55 28 17 31 O p ole 55 34 i l 28 P oznań 48 28 24 38 R zeszó w 75 17 8 17 S z c z e c i n 4 9 35 16 33 W arszawa 63 24 13 25 W rocław 50 38 12 31 Z i e lo n a Góra 66 2 6 8 21 P o l s k a - P o la n d 58 25 17 30

za najm niej korzystne w tym systemie bonitacyjnym . Najm niejszy udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych stwierdzono w województwach: byd­ goskim, poznańskim i szczecińskim, najwyższy natom iast udział gleb obojętnych i zasadowych w ystępuje w województwach: bydgoskim, lu­ belskim i kieleckim. Według system u bonitacyjnego Riehma najbardziej korzystnym i wskaźnikam i odczynu gleb odznaczają się województwa: bydgoskie, poznańskie, kieleckie i lubelskie, jednak do III kl., do tzw. średniego zakwaszenia, zaliczyć można tylko gleby województwa bydgo­ skiego, pozostałe zaś do klas niższych.

Bardziej szczegółowy obraz stanu zakwaszenia gleb polskich przed­ stawia mapa (rys. 1). Na jej podstawie można stwierdzić, że w niektó­ rych rejonach kraju gleby odznaczające się wyższym pH zaw ierają z n a­ tu ry wapń, jak np. rędziny. Są to pewne powiaty w województwach: lubelskim, kieleckim, krakowskim i kilka powiatów w innych rejonach kraju. Po drugie, istotnie wyższym pH odznaczają się również niektóre powiaty o stosunkowo wysokim zużyciu w apna nawozowego. Są to po­ w iaty o średnich lub lekkich glebach, np. niektóre powiaty województw: bydgoskiego, poznańskiego, wrocławskiego i opolskiego.

Przedstaw ione w yniki badań nad odczynem gleb polskich, szczególnie w skali powiatów, mogą być cennym m ateriałem w planowaniu zapotrze­ bowania rolnictw a na wapno nawozowe.

ZASOBNOŚĆ GLEB W FOSFOR PRZYSWAJALNY

W yniki badań nad zasobnością gleb w fosfor przysw ajalny podajemy w tab. 8. Według obowiązujących w pierwszej rotacji badań liczb gra­ nicznych (tab. 2) w skali kraju stwierdzono, że 56% zbadanych użytków rolnych w ykazuje zasobność złą, 29% zasobność średnią i 15% dobrą. Jeśli weźmiemy pod uwagę stosunkowo łagodne kryteria przyjęte w Pol­ sce do wyceny wyników badań laboratoryjnych (małe liczby graniczne), stwierdzony udział procentowy gleb w grupach zasobności należy uznać za niekorzystny. Generalnie zatem w skali kraju gleby w ym agają in ten ­ sywnego nawożenia fosforowego.

Na podstawie zestawienia wyników charakteryzujących poszczególne województwa (tab. 8) nie można wyróżnić rejonów o glebach w yraźnie zasobnych w fosfor przysw ajalny. Widoczne są już jednak znaczne róż­ nice między województwami. W ydaje się, że stwierdzone różnice są prze­ de wszystkim wynikiem odpowiedniej gospodarki nawozowej w polu, a w dalszej kolejności dopiero można je tłumaczyć innym i czynnikami, np. naturalnym i zasobami gleb.

Największym udziałem gleb o złej zasobności odznaczają się w oje­ wództwa: rzeszowskie, krakowskie i kieleckie, a więc województwa

nie-T a b e l a 8 V /y n ik i badań nad z a s o b n o ś c i ą g le b w f o s f o r p r z y s w a j a ln y I n v e s t i g a t i o n r e s u l t s on abundance o f s o i l s i n a v a i l a b l e p h o sp h o r u s W ojewództwo P r o v in c e Z a so b n o ść g l e b w f o s f o r w fo A bundance o f s o i l s i n p h o sp h o r u s, % W skaźnik b o n i t a c j i p o z y ty w n e j P o s i t i v e b o n i t a t i o n in d e x z ł a bad ś r e d n i a Eiediuu d o b r a g o o d B i a ł y s t o k 69 2 4 7 19 B y d g o sz c z 57 58 2 5 4 4 Gdańsk 4 1 2 8 31 4 5 K a to w ic e 63 28 9 23 K i e l c e 7 1 2 0 9 19 K o s z a l in 50 3 6 14 32 Kraków 77 17 6 15 L u b lin 51 30 19 3 4 Łódź 55 33 12 29 O l s z t y n 4 9 3 5 16 5 4 O p o le 4 9 32 19 3 5 P o z n a ń 4 8 36 16 3 4 R zeszó w 8 6 10 4 9 S z c z e c i n 4 9 29 22 57 W arszawa 6 1 29 10 25 W rocław 47 30 23 38 Z i e l o n a Góra 56 31 13 29 P o l s k a - P o la n d 5 6 29 15 30

koniecznie o glebach ubogich z natury. Są to jednak rejony od lat zuży­ wające małe ilości nawozów m ineralnych przy stosunkowo niezłej u p ra­ wie mechanicznej i starannej agrotechnice w pryw atnych drobnych go­ spodarstwach rolnych. Równocześnie stosunkowo najm niejszy udział gleb o złej zasobności w fosfor przysw ajalny stwierdzono w województwach: bydgoskim, gdańskim, wrocławskim i poznańskim. Szczególnie charak­ terystyczne są tu w yniki uzyskane dla Bydgoszczy i Poznania, są to bowiem województwa o znacznym udziale gleb średnich i lekkich, od lat jednak stosujące względnie intensyw ne (w stosunku do średniej k ra­ jowej) nawożenie fosforowe.

W systemie bonitacyjnym zaproponowanym przez Riehma najbardziej korzystne wskaźniki bonitacyjne (tab. 8) w ykazują również województwa: gdańskie, bydgoskie i wrocławskie, a najm niej korzystne: Białystok, K iel­ ce, Kraków i Rzeszów. Pierwsze dwa należałoby w skali Riehma zaliczyć

do klasy III — o średniej zasobności, natom iast Wrocław obok 10 dalszych województw — do klasy IV o zasobności złej, a użytki rolne pozostałych czterech województw (Białystok, Kielce, Kraków i Rzeszów) do klasy n ajn iższej— V, odpowiadającej glebom o zasobności bardzo złej.

Załączona mapka zasobności gleb w fosfor przysw ajalny (rys. 2) obra­ zuje omawiane zagadnienia powiatami. Widać z niej, że średnie dla województw nie w ynikają z bardzo wysokich lub bardzo niskich wskaź­ ników dla małej liczby powiatów, lecz odpowiednie przedziały zawartości fosforu przyswajalnego w glebie przeważnie dotyczą grupy powiatów.

Z A S O B N O Ś Ć G L E B W P O T A S P R Z Y S W A J A L N Y

Zasobność gleb polskich w potas przysw ajalny, stwierdzoną w bada­ niach prowadzonych przez stacje chemiczno-rolnicze, przedstawiono

donitocjo pozytywno zasobności g/eö w fosfôr — Positive ôon/totion o f soit oôundcncs in phosphorus

0+10 11+20 21+30 31+40 41-50 51-60 61+70 71+80 81+30 91+100 Niebodone-Nondetermined

Rys. 2. Mapa bonitacyjna zasobności gleb w fosfor (I rotacja badań do roku 1966)

T a b e l a 9 W y n ik i b adań n a d z a s o b n o ś c i ą g le b w p o t a s p r z y s w a j a ln y I n v e s t i g a t i o n r e s u l t s on abundance o f s o i l s i n a v a i l a b l e p o t a s s iu m W ojew ództw o P r o v in c e Z a so b n o ść g l e b w p o t a s w % Abundance o f s o i l s i n p o t a s s iu m , % W skaźnik b o n i t a c j i p o z y ty w n e j . . P o s i t i v e b o n i t a t i o n in d e x z ł a bad ś r e d n i a medium d o b r a go o d B i a ł y s t o k 65 5 1 4 19 B y d g o sz c z 59 3 1 10 2 5 Gdańsk 55 3 1 1 4 30 K a to w ic e 69 2 4 7 19 K i e l c e 80 16 4 12 K o s z a l in 72 2 4 4 16 Kraków 55 38 7 2 6 L u b lin 62 2 9 9 2 4 Ł ódź 90 8 2 6 O l s z t y n 49 4 1 10 3 0 O p o le 4 8 3 8 1 4 33 P oznań 8 1 15 4 11 R zeszó w 68 2 6 6 19 S z c z e c i n 47 4 0 13 33 W arszaw a 77 19 4 13 W rocław 4 4 4 1 15 3 6 Z i e l o n a G óra 7 0 2 4 6 18 P o l s k a - P o la n d 65 2 8 7 2 1

w tab. 9. W yniki w skali k raju przedstaw iają się gorzej niż w przypadku fosforu przyswajalnego. Udział gleb o złej zasobności w potas przysw a­ jalny wynosi aż 65fl/o, o średniej — 28% i o dobrej tylko 7%. Podobnie jak w przypadku fosforu nie stwierdzono również województw o użyt­ kach w ykazujących w yraźne zapasy potasu przyswajalnego. Również podobnie jak w przypadku fosforu stwierdzono w ystępowanie dość du­ żych różnic regionalnych w zasobności gleb w potas.

Największym udziałem gleb o złej zasobności w potas przysw ajalny odznaczają się województwa: łódzkie, poznańskie i kieleckie, a najm niej­ szym — wrocławskie, szczecińskie i opolskie. Z kolei największy udział gleb o dobrej zasobności w potas przysw ajalny w ykazują gleby woje­ wództw: wrocławskiego, gdańskiego i opolskiego, a najm niejszy — łódz­ kiego, białostockiego, kieleckiego, koszalińskiego, poznańskiego i warszaw ­ skiego, a więc rejony o przewadze gleb lekkich. W skali Riehma

stniejsze wskaźniki bonitacyjne zasobności gleb w potas przysw ajalny w y­ kazują województwa: wrocławskie, opolskie i szczecińskie, a najm niej ko­ rz y s tn e — łódzkie, poznańskie i kieleckie. Według systemu bonitacyjnego Riehma wskaźnik zasobności w potas przysw ajalny dla k raju znajduje się na pograniczu zasobności złej i bardzo złej, jest więc znacznie gorszy niż w przypadku fosforu przyswajalnego. W klasach I do III nie znalazło się ani jedno województwo w przypadku potasu przyswajalnego, a w kla­ sie IV, czyli w przedziale złej zasobności — tylko 8 województw, nato­ m iast pozostałe 9 województw znalazło się w klasie V najniższej, do której zaliczamy gleby o bardzo złej zasobności w potas przysw ajalny.

Z mapki zasobności gleb w potas przysw ajalny (rys. 3) można wnio­ skować, że o zasobności gleb w ten składnik w pierwszej kolejności de­ cyduje chyba rodzaj i typ gleby, a w mniejszym stopniu, chociaż

rów-Bonitacja pozy ty и/по odczynu gteb - Positive bonitotion o f soi/ oddity

0-10 11+20 21+30 31+40 W +50 51+60 51+70 71-60 61+90 91+100 Nie bodone-Non determined

Rys. 3. Mapa bonitacyjna zasobności gleb w potas (I rotacja badań do roku 1966)

nież widocznym, intensywność nawożenia potasem. Na poparcie tej hi­ potezy można przytoczyć występowanie gleb zasobniejszych w potas w południowej, zachodniej i północnej części Polski, natom iast gleby n aj­ mniej zasobne w ystępują przeważnie w środkowej części Polski, a więc w rejonach gleb piaszczystych. O pew nym wpływie nawożenia potaso­ wego na zawartość tego składnika świadczą w yniki uzyskane dla w oje­ wództwa bydgoskiego oraz częściowo dla poznańskiego, opolskiego i wroc­ ławskiego, szczególnie w rejonach gleb lekkich, gdzie zasobność w potas kształtuje się przeważnie korzystniej w powiatach o wysokim zużyciu potasu niż w powiatach o bardzo niskim nawożeniu tym składnikiem.

Należy jednak zauważyć, że przytoczone rozważania są tylko hipote­ tyczne, pomimo że otrzym ane w yniki w yraźnie sugerują takie tłum acze­ nie sprawy. Na zasobność gleb w potas przysw ajalny (podobnie jak w fo­ sfor i wiele innych składników) niemały wpływ w yw ierają też inne czyn­ niki, jak gospodarka obornikowa, nawozy zielone, opady atmosferyczne, wysokość zbieranych plonów i ku ltura rolna.

WSTĘPNE WYNIKI BADAŃ NAD ZAWARTOŚCIĄ MAGNEZU PRZYSWAJALNEGO W GLEBACH

Badania nad zawartością magnezu przyswajalnego w glebach nie są prowadzone w stacjach chemiczno-rolniczych w takich rozmiarach, jak badania nad zasobnością gleb w fosfor i potas przysw ajalny, zakres prac nad magnezem rozszerza się jednak z roku na rok. Dotychczas podsu­ mowano wyniki badań w ykonanych do 30.VI.1967 r., które pozwalają już na w stępne sformułowanie opinii o zawartości magnezu przysw ajal­ nego w naszych glebach. W yniki badań nad zawartością magnezu przy­ swajalnego w glebach podajemy w tab. 10.

Łącznie wszystkie stacje zbadały 306 710 próbek gleby, z tego wyce­ niły 251 650 próbek reprezentujących 2737 tys. ha użytków rolnych kraju. Taka powierzchnia, stanowiąca ponad 13% użytków rolnych Polski, po­ zwala na w stępne wnioskowanie.

W skali k raju 31% próbek wykazało złą zasobność w magnez przy­ swajalny, 34% średnią i 35% dobrą. Wskaźnik bonitacyjny w klasyfikacji Riehma dla k raju równy 53 jest więc znacznie korzystniejszy niż w przy­ padku fosforu i potasu. W ystępują jednak znaczne różnice w bonitacji wyników w rozbiciu na poszczególne województwa. Największy udział gleb o złej zasobności w magnez przysw ajalny w ykazują województwa: łódzkie, szczecińskie i koszalińskie, a więc województwa o raczej lżejszych glebach. Najm niejszym udziałem gleb wykazujących złą zasobność w ten składnik odznaczają się województwa: rzeszowskie, białostockie,

T a b e l a 10

W yniki badan nad z a s o b n o s c ią g le b w magnez p r z y s w a j a ln y I n v e s t i g a t i o n r e s u l t s on abundance o f s o i l s i n a v a i l a b l e m agnesium W ojewództwo P r o v in c e IlOoĆ zb ad a­ n y ch p ró b ek Number o f s o i l sa m p le s a n a ly s e d I l o t e w y c e n io ­ n ych p ró b ek г.'umber o f s o i l s a m p le s e s t im a t e d P o w ie r z c h n ia zb ad anych u ży tk ó w r o ln y c h w ha A rea o f a g r i c u l t u r a l la n d s i n v e s t i g a t e d i n ha W tym z a s o b n o ś ć g le b w magnez p r z y s w a j a ln y W /0 I n c lu d in g abundance o f s o i l s i n a v a i l a b l e m agnesium , i n W skaźnik b o n i t a c j i p o z y ty w n e j P o s i t i v e b o n it a t i o n i n d e x z ł a bad ś r e d n ia medium d o b ra g ood B i a ł y s t o k 17 3 0 0 17 500 1 9 0 ,0 10 24 66 78 B y d g o sz c z 32 621 23 O^rO 2 6 4 ,0 28 42 30 51 G ćsńsk 7 4 0 8 1 177 1 1 .9 22 46 32 55 K a to w ic e 21 7 7 6 21 7 7 6 1 5 2 ,3 49 20 31 41 K i e lc e 11 203 11 203 2 3 5 ,2 2 4 38 38 57 K o s z a l in 15 0 70 15 0 70 2 6 ,7 55 39 6 25 Kraków 21 2 ° 1 2 1 2 9 I 3 9 ,1 30 31 39 54 L u b lin 19 9 58 12 4 3 8 3 3 , 6 48 37 15 33 Łódź 11 ООО 8 9 30 1 9 4 ,0 67 21 12 22 O l s z t y n 22 4 0 8 6 7 1 6 1 5 2 ,7 14 73 13 4 9 O p ole 3 120 3 120 2 9 2 ,0 14 45 41 63 P oznań 31 3 7 0 31 370 1 2 7 ,7 29 38 33 52 R zeszów 9 7 6 0 9 7 6 0 2 9 3 ,9 7 26 67 80 S z c z e c i n 7 349 2 332 2 2 ,9 58 29 13 27 Wars zawa 4 555 - - - - - -W rocław 3 4 9 0 4 3 4 9 0 4 3 4 9 ,0 21 34 45 62 Z ie lo n a Góra 35 617 31 223 3 5 2 ,0 3 4 50 36 51 P o l s k a - P o la n d 3 0 6 7 1 0 23 1 6 5 0 . 2 7 3 7 ,0 31 34 35 52

skie i opolskie. Z kolei największy udział gleb zasobnych w ten składnik w ykazują województwa: rzeszowskie, białostockie i wrocławskie, a n aj­ m n iejszy — koszalińskie, łódzkie, olsztyńskie i szczecińskie. Według bo­ nitacji Riehma najkorzystniejsze wskaźniki stwierdzono w wojewódz­ twach: rzeszowskim, białostockim, opolskim i wrocławskim, a najm niej korzystne — w łódzkim, koszalińskim i szczecińskim.

Nie byłoby chyba celowe szczegółowe komentowanie stwierdzonego stanu zasobności gleb w magnez przysw ajalny. Inne badania w ykazują

bowiem, że kształtuje się ona pod wpływem licznych czynników. Zaw ar­ tość magnezu przyswajalnego w glebie w dużym stopniu zależy od składu mechanicznego gleby; im więcej w niej części koloidalnych, tym wyższa zawartość magnezu przyswajalnego. W glebach ornych duży wpływ na ilość magnezu w glebie w ywiera nawożenie organiczne i nie jest w yklu­ czone, że dotychczas ten czynnik w sposób dom inujący kształtował za­ wartość magnezu w glebie. Również wysokość zbieranych plonów w pły­ wa na zawartość magnezu przysw ajalnego w glebie, asortym ent stosowa­ nych nawozów m ineralnych i inne czynniki.

Poszczególne stacje chemiczno-rolnicze zaangażowane są w różnym stopniu w badaniach nad zawartością magnezu w glebach, prace te jed­ nak prowadzone są we wszystkich województwach. Pod względem liczby zbadanych próbek przoduje województwo zielonogórskie, wrocławskie, bydgoskie i poznańskie. Każda stacja tych województw zbadała już ponad 30 tys. próbek gleb na zawartość magnezu przyswajalnego. Oznacza się go w dwóch rodzajach próbek glebowych: w próbkach pobieranych z użytków rolnych w ramach system atycznych badań nad odczynem i za­ sobnością gleb w fosfor i potas przyswajalny, ponadto w próbkach po­ chodzących z profilów glebowych, opracowanych w ramach przygoto­ wywanych map glebowo-rolniczych. Z tego głównie względu poszczególne stacje zbadały znacznie więcej próbek niż wyceniły, gdyż wyceniane są przeważnie próbki pobierane z w arstw y ornej, natom iast próbki pocho­ dzące z profilów glebowych nie są wyceniane według klas zasobności.

PODSUMOWANIE WYNIKÓW I WNIOSKI

R ezultaty pierwszej rotacji badań, dokonanych przez stacje chemicz- no-rolnicze nad odczynem gleb polskich i ich zasobnością w fosfor i potas przysw ajalny, pozwalają na opracowanie perspektywicznych założeń w gospodarce nawozowej.

W yniki badań nad odczynem gleb, zestawione powiatami i wojewódz­ tw am i na tle mapy składu mechanicznego gleb, daią podstawę do obli­ czenia potrzeb w zakresie wapna nawozowego w perspektyw ie kilku,, a naw et kilkunastu lat. Po uwzględnieniu źródeł wapna dla rolnictw a mapa odczynu gleb pozwala na rozpatrzenie zagadnienia wapnowania gleb również z punktu widzenia transportu i innych aspektów ekono­ micznych.

Stwierdzony stan pH gleb wykazuje, że potrzeby w zakresie w apno­ wania są bardzo duże.

Wyniki badań nad zasobnością gleb w fosfor przysw ajalny świadczą o konieczności stosowania tego składnika we wszystkich regionach kraju.

Intensyfikacja produkcji polowej bez stosowania silniejszego nawożenia fosforowego nie w ydaje się możliwa.

Zagadnienie potasu przyswajalnego w skali k raju przedstawia się podobnie jak fosforu, biorąc jednak ogólnie, gleby są uboższe w potas niż w fosfor przysw ajalny. W ydaje się, podobnie jak przy fosforze, że stwierdzone w badaniach różnice w zasobności gleb w potas przysw ajal­ ny kształtow ane są przede wszystkim naturalnym i właściwościami gleby, a więc ich składem mechanicznym, a następnie sposobami prowadzenia gospodarki polowej, szczególnie w zakresie nawożenia organicznego i m i­ neralnego.

Uzyskane w badaniach wyniki świadczą o konieczności intensywnego nawożenia potasem we wszystkich województwach, zasobność bowiem w ten składnik jest zła lub bardzo zła.

Zasobność gleb w magnez przysw ajalny jest według dotychczas przy­ jętych kryteriów znacznie lepsza niż w fosfor i potas, zestawione w yniki świadczą jednak o dużym zróżnicowaniu gleb pod względem zawartości tego składnika. W tej sytuacji niezbędne staje się prowadzenie system a­ tycznych badań nad zawartością magnezu przyswajalnego w glebach.

LITERATURA

[1] B o r a t y ń s k i J.: Niektóre zagadnienia nawożenia fosforowego i nawozów fosforowych. A ktualne zagadnienia nawożenia m ineralnego. W arszawa 1962.

[2] B o r a t y ń s k i K., C z u b a R.: Ocena zaopatrzenia rolnictw a w nawozy

m ineralne do 1962 r. i orientacyjne potrzeby w roku 1970. Postępy Nauk Roln., 2, 1964.

[3] K o p c z y ń s k i F., W e s o ł o w s k i R.: Praktyczne w ykorzystanie map g le­ bowych. Poznań 1962.

[4] K u b a l i к H., Z e m b a c z y ń s k i A.: Zasobność i potrzeby nawozowe gleb w ojew ództw a zielonogórskiego. Cz. I. Pow iat Gorzów Wlkp., Cz. II. Pow iat Sulęcin. Zielona Góra 1966—1967.

[5] P i s k u ł a K.: Odczyn i zasobność gleb powiatu Kętrzyn. Roczniki Nauk Roln., t. 86-A -l, 1962.

[6] W i t t e r B., B e r g m a n n W. i inn.: Ergebnisse und A usw ertung des III Turnus der system atischen Bodenuntersuchungen der DDR. 1961—1965 Sitzungs­ berichte, t. 15, z. 6, Deutsche Akadem ie der L andw irtschaftsw issenschaften zu Berlin.

[7] Z e m b a c z y ń s k i A.: Porów nanie w yników oznaczeń składu mechanicznego gleb m etodam i połową i laboratoryjną. Roczniki Gleboznawcze, dodatek do t. 15, 1965.

[8] Zespół autorów: 100-lecie Stacji Chemiczno-Rolniczej w Poznaniu. Poznań 1961 r.

[9] Zespół autorów: W yniki badań i zalecenia Stacji Chem iczno-Rolniczej w B yd­ goszczy. Bydgoszcz 1967.

К . Б О Р А Т Ы Н Ь С К И , Я. Ч У Б А , С. С К О В Р О Н Ь С К И РЕЗУЛЬТАТЫ ПЕРВОЙ РОТАЦИИ ОБСЛЕДОВАНИЯ В ПОЛЬШЕ РЕАКЦИИ ПОЧВ И ИХ ОБЕСПЕЧЕННОСТИ УСВОЯЕМЫМ ФОСФОРОМ И КАЛИЕМ Н а у ч н о - м е т о д и ч е с к и й Ц е н т р И .А .У .П ., В р о ц л а в Р е з юм е В 1966 году агрохимическими станциями закончена в Польше первая ротация обследования реакции почв и их обеспеченния усвояемым фосфором и калием. В масштабе страны испытанию подлежало около 85°/о площади земельных уго­ дий (17.388.300 га), с которой были отобраны и исследованы 9.128.136 почвенные образцы. Установлено, что реакция почв в 58% исследованных земель очень кислая и кислая (pH до 5,5), в 25% слабо-кислая (pH 5,6—6,5) и в 17% нейтральная или щелочная (pH выше 6,5). Обеспеченность почв усвояемым фосфором и калием неудовлетворительна. Слабо обеспечены ф осфором 56°/о почв, средне — 29%, а хорошо — 15^/о; слабо обеспечены калием почвы 65% земельных угодий, средне — 28%, а хорошо — лишь только 7%. На около 13% площади земельных угодий испытывалось такж е содерж ание усвояемого магния. В общем п о ч б ы показывали лучшую обеспеченность усвояе­ мым магнитом, чем усвояемыми формами ф осф ора и калия. Хорошая обеспе- ченнотсь усвояемым магнитом, чем усвояемыми формами ф осф ора и калия. Х о­ рошая обеспеченность усвояемым магнием была обнаружена на 31% обследован­ ной площади, средняя на 34% и слабая на 35%. Однако в некоторых воеводствах положение оказалось неблагоприятно такж е в отношении содержания в почве усвояемого магния. Вышесказанное приводит к заключению, что обеспеченность почв магнием следует изучать такж е регулярно, как обеспеченность фосфором и калием, дает это возможность рационально пользоваться магниевыми удобрениями. К . B O R A T Y Ń S K I, R. C Z U B A , S . S K O W R O Ń S K I

RESULTS OF THE FIRST CYCLE OF INVESTIGATIONS CONCERNING ACIDITY OF POLISH SOILS AND THEIR ABUNDANCE IN AVAILABLE

PHOSPHORUS AND POTASSIUM

M e th o d ic a l R e s e a r c h C e n tr e , I n s t it u t e fo r C u lt iv a tio n , F e r t iliz a t i o n a n d S o il S c ie n c e , B r a n c h D iv is io n in W r o c ła w . H e a d : P r o f. D r K . B o r a t y ń s k i

S u m m a r y

In 1966 there w as completed the first cycle of the investigations, carried out by the Agrochem ical Stations, concerning acidity of Polish soils and their abundance in available phosphorus and potassium . The investigations com prising the w hole

territory of this country w ere carried out on about 85°/o of arable lands (17,388,300 hectares), at which 9,128,136 soil sam ples w ere taken and analysed.

It has been stated that 58°/o of soils of the agricultural lands investigated are

very acid and acid ones (pH under 5 .5 ), 25°/o of soils show w eakly acid reaction

(pH 5.6— 6.5) and 17% neutral or alkaline reaction (pH above 6.5).

A vailable pshosphorus and potassium content in soils is insufficient one. Low available phosphorus content was stated in 56%, medium in 29% and high in 15% of soils, w hile low available potassium content w as in 65%, m edium in 28% and high only in 7% of soils.

On about 13% of agricultural lands also available m agnesium content was determined. On the whole, there was better abundance of soils in available m agnesium than in available forms of phosphorus and potassium. High available m agnesium content w as found in 31%, medium in 34% and low in 35% of soils. N evertheless, in some provinces the situation w ith available mag’nesium in soils is very bad one. For this reason, it would be purposeful to investigate m agnesium resources in soil system atically, like in the case of phosphorus and potassium, so as to enable a reasonable m agnesium fertilization.