F R A N C ISZ E K K U Ź N IC K I, PIO TR SK Ł O D O W SK I
PR ZEM IA N Y SU B ST A N C JI O R G A N IC ZN EJ W NIEK TÓ RY CH TY PA C H GLEB P O L S K I
K ated ra G leb o zn a w stw a P o lite c h n ik i W arszaw sk iej
W ST ĘP
W poszczególnych procesach glebotw órczych su b sta n c ja organiczna odgryw a bardzo dużą rolę. P rz e m ia n y zw iązków p róchniczny ch w glebie, zależne od c ało k ształtu w a ru n k ó w ekologicznych, pociągają za sobą zm ia nę jej w łasności fizykochem icznych oraz k s z ta łtu ją jej ty p.
W b ad an iach n ad genezą gleb i ew olucją ich su b stan cji organicznej sto su je się zw ykle e k stra k cję zw iązków p ró ch n iczn y ch i b a d a w łasności
optyczne w ydzielonych fra k c ji. W licznych p racach polskich [21, 2 2, 23,
24, 25] posługiw ano się najczęściej m eto d am i T i u r i n a [27], A 1 e k -
s a n d r o w e j [1] oraz K o n o n o w e j i B i e l c z i k o w e j [14].
W m eto d ach ty ch do e k stra k c ji używ a się ro ztw o ru 0 ,ln NaO H (m etoda
T iurina) lub ro ztw o ru m ieszan in y 0 ,lm N a4P207 i 0 ,ln NaOH (m etoda K o-
nonow ej i Bielczikow ej) o pH 13, albo w reszcie ro ztw o ru 0,1-n N a4P2 0?
0 pH 8— 8,5 (m etoda A leksandrow ej).
M etoda T iu rin a pozw ala na oddzielenie kw asów h u m ino w ych słabo sp olim eryzow anych i luźno zw iązanych z ru ch liw y m i fo rm am i żelaza 1 glinu (odpow iednik tzw . kw asów h u m in o w y ch b ru n atn y c h ), kw asów hu m inow y ch zw iązanych za p o śred nictw em w apnia z częściam i ilastym i (odpow iednik tzw. kw asów h u m in o w y ch szarych) oraz kw asów h u m in o w ych, zw iązanych z częściam i ila sty m i za p o średn ictw em w o d o ro tlen k ó w żelaza i glinu.
W ym ienione m eto d y d a ją na ogół d o b re w yniki, m a ją jed n a k tę wadę,, że używ ane do e k stra k c ji ro ztw o ry o w ysokim pH m ogą spowodowTa ć tw orzenie się now ych zw iązków p ró ch n iczny ch [7]. Szczególnym błędem obarczone są w ted y oznaczenia zw iązków p ró ch n iczn y ch w poziom ach
Aq gleb bielico w y ch, odznaczających się z re g u ły słabą h u m ifik a c ją i sła bą m in eralizacją su b sta n c ji organicznej. W w y n ik u bow iem jej 'utlenienia przez zastosow anie ro ztw o ru N aO H o w ysokim pH po w stają sztuczne zw iązki próchniczne i w re z u lta c ie stw ierd za się błęd nie w ysoki stop ień h u m ifik a c ji su b stan cji organicznej.
P ew n y m postępem w k ie ru n k u racjo n aln ego ek strah o w an ia zw iązków
p ró chniczny ch z gleby jest m eto d a B o r a t y ń s k i e g o i W i l k a [2],
zalecana przez Polskie T ow arzystw o G leboznaw cze do c h a ra k te ry s ty k i zw iązków p róchnicznych, szczególnie z p u n k tu w idzenia żyzności gleby. W m etodzie te j po usunięciu b itu m in sto su je się kolejno e k stra k cję ro z
tw o rem 0 ,ln N a4P2 0 7 o pH = 7 (w celu obniżenia pH ro ztw o ru d o daje
się ro ztw ó r H3PO4) oraz roztw orem 0 ,ln NaOH, p o nad to w glebach cięż
kich po e k stra k c ji roztw orem 0 ,ln NaOH sto su je się ro ztw ó r 0,5n H2SO4
w celu ro zk ład u kom pleksów o rg an lczn o -m in eraln y ch i prow adzi się jeszcze jed n ą w y czerp u jącą e k s tra k c ję p rzy użyciu 0 ,ln NaOH.
W n in iejszej p rac y w celu w y ja śn ie n ia p rzem ian su b sta n c ji organicz n ej, zachodzących w glebie pod w pływ em różn ych .procesów, zastosow a no now ą m etodę e k stra k c ji i frak cjo n o w an ia zw iązków próchnicznych , o p racow aną przez D u c h a u f o u r a i J a c q u i n [7]. M etoda ta jest kom bin acją m eto d y M o n n i e r [19], o p artej n a ro zdzielan iu su b sta n c ji organicznej n a podstaw ie gęstości, z m etodam i, w iktóryoh sto suje się ro z tw ó r piro fo sfo ran u sodu do e k stra k c ji zw iązków próchnicznych. A u torzy p o d k reśla ją konieczność stosow ania elek tro fo rezy bibułow ej w celu bliż szego sc h ara k te ry zo w a n ia sto p n ia p o lim ery zacji k w asów h um in o w y ch [11]. Z aletą te j m eto d y jest m ożliw ość oddzielenia su b sta n c ji organicznej, tzw . w olnej, odpow iadającej fra k c ji lek kiej, od su b stan cji organicznej zw iązanej, k tó ra odpow iada fra k c ji ciężkiej. Z astosow anie o dręb n y ch e k stra k c ji w odniesieniu do frak cji, rozdzielonych na podstaw ie gęstości, pozw ala na oznaczenie ró żny ch fo rm zw iązków próchnicznych.
C elem nin iejszej p ra c y było stw ierd zen ie pew nej praw idłow ości w p rzem ian ach su b sta n c ji organicznej w glebie w naw iązaniu do cało k sz ta łtu w a ru n k ó w biochem icznych, zależn y ch w d u ży m stopniu od p rz e biegu procesów glebotw órczych.
P ra c a m a c h a ra k te r długofalow y, a n iniejsza p u b lik a c ja stan o w i ty lk o jej frag m en t.
M ETO D Y K A B A D A Ń
1. A nalizę su b sta n c ji organicznej (ek strah o w an ie i frak cjo n o w an ie
zw iązków próchnicznych) w ykonano w edług m eto d y D u ch au fo u ra i J a c - quin.
P R Z Y G O T O W A N IE P R Ó B E K I P O D Z I A Ł S U B S T A N C J I O R G A N I C Z N E J N A P O D S T A W I E G Ę S T O Ś C I
5— 10 g gleby po w ietrzn ie suchej i ro z ta rte j przesiać przez sito o śre d
n icy oczek 0,5 m m . Do analizy odważyć o kreśloną ilość p ró b k i w p rze li czeniu na su ch ą m asę. O dw ażoną p ró b k ę zalać 100 m l m ieszaniny b ro - m oform u z alkoholem ety low ym o gęstości 2, w irow ać przez 30 m in, a n a stęp n ie oddzielić przez d e k a n ta c ję fra k c ję lżejszą od cięższej (m etoda M o n n i e r [19]). P ły n przesączyć. Osad na sączku stanow i tzw . fra k cję w olną. O ddzielenie pow yższe pow tórzyć jeszcze dw u k ro tn ie. P ły n y przesączyć przez te n sączek. N astępnie suszyć w 105 °C zarów no fra k c ję „w oln ą” (pozostałość na sączku), jak i pozostałą po odw irow aniu, tzw. ,,zw iązan ą” . Obie fra k c je zważyć.
E K S T R A H O W A N I E
W o d niesien iu do fra k c ji „zw iązan ej” :
Stosować 3 k olejne e k strak cje, za każdym razem w y trzą sa ją c przez 1 godz, a n astęp n ie w irow ać u ży w ając w ilości na 5 g fra k c ji „zw iązanej
100 m l n a stę p u jąc y c h roztw orów :
— 0,l,m N a4P2 07 + 7,5% N a2S0 4 (odczyn doprow adzony do pH = 7
przez dodanie H2SO4),
— 0,lm N a4P2 0 7,
— 0 ,ln NaOH.
W odniesieniu do fra k c ji „w o ln ej” : Stosow ać ty lk o dw ie pierw sze ek strak cje.
O Z N A C Z A N I E K W A S Ó W F U L W O W Y C H I H U M IN O W Y C H
O z n a c z a n i e С z w y c i ą g u . Z roztw orów poszczególnych eks
tra k c ji pobrać 5— 10 m l i odparow ać do sucha w suszarce próżniow ej,
w te m p e ra tu rz e poiniżej 35 °C.
— Dodać 10 m l roztworu 8-procentowego К2СГ2О7.
— Dodać 15 m l ch. cz. H2SO4.
— U trzy m yw ać w stan ie łagodnego w rzen ia, chłodzić 5 m in.
— D opełnić do 100 ml.
— P o b rać 20 m l do m iareczkow ania roztw orem soli M ohra.
poszczę-gólnych e k stra k cji pobrać 50 ml i strącić kw asy hum inow e u żyw ając
H2S 04 o pH — 1.
— P ozostaw ić w spokoju 4 godz, a n astęp n ie w irow ać.
— P rzem yw ać pozostałość po odw irow aniu roztw o rem 0 ,ln kw asu, a n astępn ie w odą destylow aną.
— D opełnić do 100 m l ro ztw ó r kw asów fulw ow ych.
— Rozpuścić strącon e k w a sy hum inow e (pozostałość po odw irow aniu) l n NaOH i dopełnić w odą d esty lo w an ą do 50 ml.
O z n a c z a n i e С w e f r a k c j a c h f u l w o w y c h i h u m i n 0-
w y c h . Do oznaczenia С kw asów h u m in o w y ch b rać 5— 10 m l roztw oru. Do oznaczenia С kw asów fulw o w ych b rać 10— 15 m l roztw oru . D alej postępow ać jak p rzy oznaczaniu w ęgla z w yciągu.
2. S kład m echaniczny gleb oznaczono m etodą Bouyoucosa wg Cas- sagrande, w m odyfikacji Prószyńskiego.
3. p H Kci i pHiLo oznaczono m eto dą e le k tro m e try c zn ą przy użyciu e le k tro d y szklanej.
4. C ałkow itą kw asow ość w y m ien n ą oznaczono m etodą D aik u h ary . 5. G lin w y m ien n y oznaczono m etodą Sokołowa.
6. C ałkow itą kw asow ość h y d ro lity czn ą oznaczono m etod ą K appena.
7. Z aw arto ść ogólną СаСОз oznaczono m etodą S cheiblera.
8. Z aw artość akty w n ego C a C 03 oznaczono w rędzinie m etodą D ro u i-
n eau w m o d y fikacji G alet, rozpuszczając w ęg lan y w 0,2n (NH^oCsC^
i uży w ając do m iareczkow ania przesączu ro ztw o ru 0,ln КМПО4.
9. O gólną zaw artość żelaza (Fe2 0 3% ) oraz ogólną zaw artość g lin u
(А1 2 0з% ) oznaczono w stopach z КагСОз w ty g lu p laty n o w y m .
10. W olne żelazo oznaczono m etodą A q u ilera 1 Jacksona.
11. O gólną zaw artość w ęgla oznaczono m etodą T iurina. 12. Ogólną zaw artość azotu oznaczono m etodą K jeldahla.
Z M IA N Y W PRO W AD ZO N E W ST O SU N K U DO M ETO DY D U C H A U F O U R A I JA C Q U IN
Stw ierdzono, że w y sta rc z y d w u k ro tn e w y trzą sa n ie i w irow anie p ró bek glebow ych z m ieszaniną brom o fo rm u i alkoholu etylenow ego (o. c.w.
2,0). Nie odnosi się to do p rób ek p o b ran y ch z poziom ów Ao i А0М Ь k tó re
w irow an o trz y k ro tn ie.
P rz y 4000 oibr./min czas w iro w a n ia ograniczono do ok. 10 m in. W ęgiel w poszczególnych e k stra k ta c h oznaczono m etodą T iu rin a. Z aw artość w ęgla w k w asach fu lw o w y ch obliczono z różnicy m iędzy ogólną zaw artością С w w yciągu а С k w asów hum inow ych.
dzieło-n y c h fo rm zw iązków p ró ch dzieło-n iczdzieło-n ych we fra k c ji w oldzieło-nej i zw iązadzieło-nej m a ją c h a ra k te r um ow ny. We fra k c ji w olnej ograniczono się do w y k o n an ia ty lk o dw óch e k stra k cji m ają c na uw adze, że trz e cia e k stra k c ja za pom ocą ro ztw o ru 0 ,ln N aO H o w ysokim pH m o g łaby spowodow ać tw o rzen ie się zw iązków p róch niczny ch w sposób sztuczny. P ozo stałą część nie w y ek s tra h o w a n ą fra k c ji w olnej określono sym bolem R (reziduum ). Stosow any te rm in kw asów h u m in ow ych b ru n a tn y c h doty czy słabo spolim ery zow a- n y ch kw asów hu m ino w y ch o m ałej cząsteczce, odznaczających się dużą ruchliw ością, w odróżnieniu od tzw . k w asów hum inow y ch szarych, silnie spolim eryzow anych, o dużej cząsteczce i zw iązanych na ogół z częściam i ilastym i. Rozdzielenie ty c h dw óch form zw iązków p ró chniczn ych na dro dze chem icznej m a c h a ra k te r um ow ny. D okładność rozdziału znacznie
w z ra sta p rzy zastosow aniu elek tro fo rezy [11]. U dział kw asów h u m in o
w y ch b ru n a tn y c h i kw asów h u m in o w y ch szarych w poszczególnych e k stra k c ja c h fra k c ji w olnej i zw iązanej jest zależn y w dużym sto pniu od ogólnego k ie ru n k u ew olucji su b sta n c ji organicznej.
N ierozpuszczalną część fra k c ji zw iązanej su b sta n c ji o rganicznej w w y n ik u trz e c h k o lejn y c h e k stra k c ji określono u m ow nym te rm in e m „h u m i- n y ” (H). Z aw iera ona zw iązki próch n iczn e ściśle pow iązane albo z czę ściam i ilasty m i, albo z koloidalnym i w o d o ro tlenkam i żelaza i glinu. W obu p rz y p a d k a c h są one odporne na działanie środków chem icznych. P rz y obliczaniu sto pn ia h u m ifik a c ji su b sta n c ji organicznej h u m in y zo s ta ły w łączone do in n y c h form zw iązków p róchnicznych.
Z astosow ano n a stęp u jące sym bole: F i — kw asy fulw ow e w e fra k c ji w olnej
H i — k w asy hum inow e w e fra k c ji w olnej
F2 — k w asy fulw ow e w e fra k c ji w olnej
H2 — kw asy h um inow e w e fra k c ji w olnej
Fs — k w asy fulw ow e w e fra k c ji zw iązanej
H3 — k w a sy hum inow e w e fra k c ji zw iązanej
Fą. — k w asy fulw ow e w e fra k c ji zw iązanej
H4 — kw asy hum inow e w e fra k c ji zw iązanej
F% — k w a sy fulw ow e w e fra k c ji zw iązanej
# 5 — k w a sy hum inow e w e fra k c ji zw iązanej
I e k stra k c ja za pom ocą ro ztw o ru
N a 4 ? 2 0 7 + N a 2 S 0 4 o pH = 7
II e k stra k c ja za pom ocą
ro ztw o ru Ш4Р2О7
0 pH = 9,8
1 e k stra k cja za pom ocą ro ztw o ru
N a 4P 20 7 + N a 2S 0 4
o pH = 7
II e k stra k c ja za pom ocą ro ztw o ru
N a4P20 7 o pH = 9,8
III e k stra k c ja za pom ocą ro ztw o ru 0 ,ln NaO H
R — rezid u u m stanow iące nie w y e k stra h o w a n ą część fra k c ji w olnej s u b
sta n c ji organicznej
H — „ h u m in y ”, stanow iące nierozpuszczalną część fra k c ji zw iązanej
su b stan cji organicznej w w y n ik u trz e ch k o lejn y ch ek strak cji.
OM ÓW IENIE W Y N IK Ó W
P r o f i l 1 — C horzele (K urpie) — bielica żelazisto-próchniczna ogle-
jona, w y tw o rzon a z p iask u zandrow ego luźnego (gleba leśna, siedlisko bo ru w ilgotnego).
Rozm ieszczenie ró żnych form zw iązków p ró chn icznych w p ro filu tej gleby jest bardzo c h a ra k te ry sty c z n e : w poziom ie Ao odgryw a decy d u jącą rolę su b sta n c ja organiczna, odpow iadająca tzw . fra k c ji w olnej, n ie zw ią zanej z glebą. Na ogólną zaw artość w ęgla ok. 13% przy p ad a zaledw ie 0,2% na fra k c ję zw iązaną, co stanow i ok. 1,5% w sto su n k u do С ogółem (tab. 2). Wie fra k c ji w olnej część nie w y ek strah o w an a za pom ocą piro fo - sfo ra n u sodu (2 k o lejn e e k stra k cje p rzy pH = 7 i pH = 9,8) stanow i ok. 80% w sto su n k u do ogólnej zaw artości С (tab. 1). Poziom ten jest w ięc bardzo słabo shum ifik ow any w p o ró w n a n iu z poziom am i B h i B Fe. S topień h u m ifik a c ji w ynosi zaledw ie 18%. W glebie tej m a m iejsce a k u m u lacja
próchnicy nie tylko w poziom ach Aq i A \ A2, ale rów nież w poziom ach
ilu w ialn y ch , silniejsza w B h, słabsza w B Fe. Poziom y te są w zbogacone w próchnicę w p o ró w n an iu z poziom em A 2. W poziom ach zarów no B h, jak i B Fe zaznacza się ogólnie przew aga kw asów fulw ow ych n a d kw asam i hu m ino w y m i zarów no w e fra k c ji w olnej, jak i zw iązanej: stosu nek H : F w ynosi w B h 0,42 (tab. 2). P o n ad to n ależy podkreślić, że w obu fra k c ja c h p rzew ażają zw iązki pró chniczne u w aln ian e w w y n ik u I e k stra k c ji p rzy pH 7, n ad zw iązkam i próchnicznym i u w aln ian y m i w w y n ik u II i III eks tra k c ji. Św iadczy to, że w procesie bielicow ania od g ry w ają decydu jącą rolę zw iązki próchniczne, uw aln iające się «w w y n ik u e k stra k c ji I (kw asy fulw ow e i tzw . k w asy hum inow e b ru n atn e), z k tó ry c h część n a jb a rd z ie j ru ch liw a za w a rta jest we fra k c ji w olnej, znaczna n ato m iast część ty ch zw iązków w y stę p u je w poziom ie В we fra k c ji zw iązanej. Z uw agi na b a r
dzo m ałą ilość części k oloidalnych w zbadanej glebie (ok. 1% w poziom ie
B) nie m ogą tw orzyć się w ty m poziom ie kom pleksy p ró ch n iczn o -ilaste
(tab. 3).
N ajb ard ziej ru ch liw e zw iązki próchniczne (I ek strak cja), przem ieszcza jące się łącznie z żelazem i glinem z w ierzchn ich poziom ów do poziom u
B, u leg ają najpraw dop o dob n iej w ty m poziom ie p rzy nieco w yższym pH
strą c e n iu pod w pływ em tró jw arto ścio w y ch kationów Fe i Al.
zw iązanej p ew ne ilości zw iązków p róchnicznych, u w aln ian y ch w w y n ik u II i III ek strak cji, jak rów nież i hum in, k tó re pozostają nie rozpuszczone po p rzep ro w adzen iu trz e ch k o lejn y c h ek strak cji. Obecność ty c h n ie ru c h li w ych i słabo rozpuszczalnych zw iązków p ró chn icznych w poziom ie ilu - w ialn y m w sk azu je na p o lim ery zację w środow isku k w aśnym części p rz e m ieszczonych zw iązków organicznych i tw orzenie się n ajp raw dopo dob n iej
trw a ły c h kom pleksów z w odo ro tlenk am i żelaza i glinu [4, 6, 7, 20, 26].
Obecność ty c h kom pleksów w poziom ie В d ecy d u je o jego scem en to w a- niu. Stopień zbielicow ania gleby, w y ra ż a ją c y się m iędzy in n y m i w jej cechach m orfologicznych, zależy więc nie ty lk o od p rzem ian su b sta n c ji organicznej, ale rów nież od ilości żelaza i glinu, z a w a rty c h zarów no w w ierzchnich, jak i w głębszych poziom ach glebow ych. D uży stosun ek С : N w poziom ie Ло tej gleby, w ynoszący 35,3, w skazuje na pow olną m i neralizację su b stan cji organicznej. S to su n ek ten m ale je w głąb p ro filu ze w zrostem stopnia h u m ifik acji.
P r o f i l 2 — D ąbrow a (K urpie) — gleba b ru n a tn a w yługow ana w y
tw orzona z p iask u zw ałowego gliniastego (obszar m o re n y czołowej — gle ba u praw na).
W glebie te j zaznacza się we fra k c ji w olnej poziom u A \ pew ien udział części organicznych n ierozpuszczalnych wT piro fosforan ie sodu (w w y n i k u dw óch p ierw szych ek strak cji) w ilości 34,8% w sto su n k u do ogólnej zaw artości C. S to su n ek С : N, w y ra ż ają cy się liczbą 13,2, w skazuje w w a r stw ie u p raw n ej na glebę średnio a k ty w n ą pod w zględem biologicznym . Zarów no h u m ifik acja, jak i m in eralizacja su b sta n c ji organicznej są w ty m poziom ie średnio zaaw ansow ane. W poziom ie A \ nieco w iększy udział stanow i fra k c ja zw iązana w p o ró w n a n iu z fra k c ją w olną, p on adto w ięcej u w alnia się w sum ie w obu fra k c ja c h zw iązków pró chniczn ych w w y n ik u II i III e k stra k cji niż I e k stra k c ji (tab. 1 i 2). O sobną pozycję stan ow ią nie w y ek strah o w an e zw iązki po trz e ch k o le jn y c h e k stra k c ja c h w e fra k cji zw iązanej. Z a w a rty w niej w ęgiel stan ow i 21,2% ogólnej jego za w artości. D ane te w sk azu ją, że już w poziom ie A i część zw iązków p ró ch nicznych tw o rzy trw a łe k o m plek sy próchniczno-żelaziste, n a co w skazuje
znaczna zaw artość tzw . h u m in (tab. 1).
Obecność w ty m poziom ie kw asów hum inow ych, u w a ln ia n y c h w II i III e k stra k cji, w sk azu je na p o lim ery zację tzw . kw asów hum ino w ych b ru n a tn y c h — zw iązków o m niejszej cząsteczce. P o lim ery zacja ta dopro w adza do po w staw an ia pew nej ilości kw asó w h u m inow y ch o w iększej drobinie, tzw. kw asów h um inow ych sz ary c h (tab. 1). P o lim ery zację zw iąz ków organicznych w poziom ie A± tej gleby w w a ru n k a c h odczynu k w a ś nego w y jaśn ić m ożna w pływ em u w olnionych fo rm zw iązków żelaza n a próchnicę.
Z a w a rto ść r ó ż n y c h fo rm zw iązków o r g a n ic z n y c h v; G leb a c h o z n a c z o n y c h m eto d ą P h .D u c h a u fo u r a C o n te n t o f d i f f e r e n t iiunuc con pound fo r m s i n c o i l s d e te r m in e d b y t h e m eth od o f Г-h . D u ch a u fo u r
M ie js c o w o ś ć L o c a l i t y Kr. o d -kryw . P r o f i l e Ko. Kazwa g le b y S o i l k in d P o z io m g e n e t y c z n y H o r iz o n G łęb o k o ść p o b r a n ia p r ó b k i D ep th cm С o g ó ln y T o t a l С > P o d z i a i C o a l F ro lic j a F r e e i e k s t r a k c j a I s t e i r t r a c t i o n F1 K1 C h o r z e le 1 B i e l i c a ż e l a z i s t o - p r ó c h n i c z n a o k le j o n a w y tw o rzo n a z p ia s k u zand row ego lu ź n e g o / g l e b a l e ś n a / F e r r u g in e o u s - h u m ic g l e y e d p o d z o l d e v e lo p e d o f l o o s e c a n a r y sa n d / f o r e s t s o i l / к о k l k 2 a2 Bh БРе 14—20 2 0 - 3 0 5 0 - 5 0 5 0 - 7 0 7 0 - 9 5 1 2 ,9 5 1 , 5 1 0 , 1 4 0 , 7 9 0 , 5 4 4 , 7 6 , 6 1 1 , 6 8 , 2 1 , 6 5 . 8 5 . 8 0 , 7 2 , 7 1 , 2
Dąbrowy 2 G leb a b r u n a tn a w yłu gow an a wytwo
r z o n a z p ia s k u zw a ło w eg o g l i n i a s t e j o / g l e b a u p ra w n a / L ea ch ed b ro w n " e a r th d e v e lo p e d o f b o u ld e r lo a m y sa n d / c u l t i v a t e d s o i l / A1 / 3 / 3 5 - 1 5 5 0 - 4 0 1 , 5 5 0 , 2 9 9 . 7 7 . 8 2 , 7 0 , 9 B ie r u t o w ic e 5 G le c a b r u n a tn a k w aśna / o l i g o t r o - i i с z n a / w y tw o rzo n a z g r a n i t u / g l e b a l e ś n a / A c id / o l i g o r r o p h i c / brow n e a r t h d e v e lo p e d o f g r a n i t e / f o r e s t bw»il/ Ao a-l/б/ / В / 2 - 7 7 - 2 0 2 0 - 6 0 7 , 2 8 2 , 7 7 1 , 9 6 1 5 , 4 1 0 , 9 7 , 5 7 , 8 3 , 0 0 , 7 o \.ie r a d ó w 4 G le b a b i e l i c o w a / o c h r o w o - b i e l i c o - w a/ v.y tw o rzo n a z g n e j s u b i o t y t o - w ego / g l e b a l o ś n a / P o d z o l / o c h e r - p o d z o l i c s o i l / d e v e lo p e d o f b i o t i t e g n e i s s / f o r e s t s o i l / A o /F ,H / AoA2 B1 B2 5 - 7 7 - 1 0 1 0 - 1 6 2 0 - 3 5 3 0 , 5 0 7 , 5 8 7 , 6 2 4 , 4 2 5 , 1 7 , 7 1 3 , 0 1 5 , G 1 , 4 2 , 2 5 . 7 2 . 7 l/.aclmów 5 R ę d z in a c z a r n o z ie m n a w y tw o rzo n a z p o r o w a te j o p o k i k red o w ej / g l e b a u p ra w n a / C h o r n o Ł e sic r c n d c i n a d e v e l o ped o f p o ro u s c r e t a c e o u 3 r o c k / c u l t i v a t e 2. з о ± 1 / A1 A1 0 - 1 0 5 0 - 5 5 1 ,9 ^ 1 , 5 9 0 , 8 2 , 1 ° ? -Г--го T u rk o w ice 6 C za rn a z ie m ia w y tw o r zo n a z g l i n y
z /.a ło w e j l e k k i e j / g l e b a uprawrn a / B la c k e a r t h d e v e lo p e d o f l i g h t b o u ld e r loam / c u l t i v a t e d s o i l / A1 A j/C 0 - 4 5 4 5 - 7 5 1 , 8 1 0 , 5 8 1 , 4 0 , 1
K lim on tów 7 O z a rn o ziem zd eg ra d o w a n y w y tw o rzo
n y z l e s s u i l a s t e g o D eg ra d ed ch ernozom d e v e lo p e d o f s i l t y l o e s s A1 A j/C 0 - 4 0 4 0 - 4 5 1 , 5 8 0 , 4 1 G ,4 0 , 1
W poziom ie (В )В , leżącym bezpośrednio pod poziom em a k u m u la c y j
nym , zaznacza się ra p to w n y u b y te k ogólnej zaw arto ści С (tab. 1). P r o
centow y udział fra k c ji zw iązanej, jak rów n ież zw iązków p ró ch nicznych u w olnionych w w y n ik u II i III e k stra k cji, w z ra sta w ty m poziom ie w p o
-i F . J a c q u -in we f r a k c j a c h s u b s t a n c j -i o r g a n -ic z n e j w y d z -ie lo n y c h m etod ą H o n n -ie r and F . J a c q u in i n t h e o r g a n ic m a t t e r f r a c t i o n s s e p a r a t e d u s in ^ t h e K o n n ie r ’ s m ethod w ę g la w % w ę g la op ółem f r a c t i o n a r y i n % o f t o t a l С w o ln a f r a c t i o n F r a k c ja z w ią z a n a - Bounded f r a c t i o n I I e k s t r a k c j a U n d e x t r a c t i o n К I o k s t r a k c j a I s t 0-ГиГО.С c io n I I e k s t r a k c j a U n d e x t r a c t i o n I I I e k s t r a k c j a I l l r d e x t r a c t i o n Huminy Humine s F:, K2 F3 H5 * 4 h4 ? 5 H5 / К / 2 ,5 5 ,5 7 9 ,ö 0 , 2 0 ,1 0 ,5 0 , 1 0 , 5 0 , 1 0 , 4 5 , 2 5 , 4 5 7 ,6 5 ,1 1 ,2 1 , 6 2 , 2 3 , 1 1 , 8 6 , 9 o , 8 2 , 1 7 , 6 1 8 ,8 1 6 ,1 1 4 ,6 4 , 2 1 0 ,6 5 , 9 8 , 7 2 ,7 2 , 0 6 , с 3 4 ,9 1 1 ,4 8 , 8 5 , 9 4 , 5 5 , 1 9 , 5 3 , 2 0 , 3 3 , o 5 6 , 4 1 4 ,7 1 3 ,5 5 , 5 2 , 4 4 , 6 8 , 8 4 , 4 5 , 4 3 4 , 8 5 , 9 1 ,7 5 , 9 4 , 5 5 , 8 5 ,5 2 1 ,2 4 , 9 0 , 5 1 6 ,6 1 7 ,9 4 , 3 1 0 ,5 7 , 8 1 0 ,5 7 , 8 1 5 ,7 3 , 9 5 ,1 6 2 ,7 1 ,1 0 , 7 0 , 9 0 , 5 0 , 9 0 , 4 1 ,1 5 , 5 2 , 0 4 2 ,9 9 , 6 1 ,5 5 , 1 2 , 5 2 , 6 1 , 4 1 5 ,1 3 , 9 1 ,7 2 4 , 4 2 2 ,0 0 , 9 1 5 ,1 2 , 6 7 , 3 2 , 8 1 2 ,7 2 , 8 1 ,5 8 6 , 6 0 ,1 Ś 1 . Ś 1 . Ś 1 . 0 , 1 Ś 1 . 0 , 4 5 , 0 1 , 4 6 6 ,2 2 ,5 0 , 4 0 ,9 0 , 6 1 , 6 0 , 7 1 2 ,1 2 , 2 1 ,2 5 0 ,6 1 3 ,2 5 , 8 2 , 9 1 , 4 2 , 9 1 , 8 2 3 , 4 3 , 5 1 , 4 1 7 ,2 2 5 ,7 5 , 5 7 , 5 2 , o 2 , 4 1 , 4 1 9 ,9 1 ,7 0 , 2 7 , 7 6 , 7 2 ,5 5 , 6 0 , 5 2 , 9 1 0 ,1 5 6 ,5 1 >1 1 , 5 2 5 ,1 9 , 7 2 , o 9 , 1 5 ,5 4 , 6 1 0 ,5 2 8 ,3 1 ,1 0 , 5 9 , 8 9 , 2 2 , 8 4 , 4 4 , 2 7 , 5 5 6 ,1 - - - 1 1 ,6 2 , 0 7 , 5 Io, о 1 6 ,0 1 0 ,5 1 ^ 1 , 2 0 , 4 5 , 6 8 , 8 2 ,8 2 , 6 1 1 ,6 5 , 5 1 0 ,9 5 5 ,1 - - - 1 8 ,4 2 , 0 6 , 5 1 0 ,5 1 2 ,8 1 4 ,1 5 5 ,9
ró w n a n iu z poziom em A i; jednocześnie w z ra sta ilość w olnego żelaza (tab.
4). Ilość b u m in na te j głębokości nieco m aleje (tab. 2).
M ając n a uw adze odczyn gleby w ty m poziomie, zbliżony do o b o jęt nego, obecność w ęglanów już n a głębokości 60 cm oraz sk ła d m ech aniczn y
Sum aryczna- z a w a r to ś ć rów nych form zw iązków o r g a n ic z n y c h . Summary c o n t e n t o f d i f f e r e n t o r g a n ic compound fo r m s i n p a r t i c u l a r N r, od kryw k i P r o f i l e N o. M ie js c o w o ś ć L o c a l i t y G łę b o k o ś ć p o b r a n ia p r ó b k i Depth. cm P o zio m g e n e t y c z n y H o r iz o n С o g ó łe m
С kwasów fu lw o w y c h , kwasów huminowych. i hum iny w % С o g ó ln e g o С o f f u l v i c and hum ic a c i d s and. o f
h u m in e s i n % o f t o t a l С С % F r a k c j a w o ln a F r e e f r a c t i o n F r a k c j a zw ią z a n a B ounded f r a c t i o n Fi + F2 H-J+ H2f5 +f4 +f5 н^+н^+н5 Huminy Humine s /Н / 1 C h o r z e le 1 4 - 2 0 Ao 1 2 ,9 5 7 , 2 9 , 3 0 , 8 0 , 3 0 , 4 2 0 - 3 0 A1A2 1 , 5 1 1 1 , 8 9 , 2 9 , 8 5 , 2 6 , 9 3 0 - 5 0 A2 0 , 1 4 1 2 , 4 2 , 8 4 4 , 0 2 4 ,2 8 , 7 5 0 - 7 0 Bh 0 , 7 9 1 0 , 9 4 , 7 4 8 , 2 2 0 , 4 9 , 5 7 0 - 9 5 BFe 0 ,3 ^ 4 , 8 1 , 5 5 2 ,3 2 4 ,8 8 , 8 .2 D ąbrowy 5 - 1 5 A1 1 , 5 5 1 4 ,1 8 , 1 1 5 , 6 1 1 ,3 2 1 , 2 5 0 - 4 0 /Е /В 0 , 2 9 1 2 ,7 1 , ^ 3 8 ,7 1 9 ,9 1 3 ,7 5 B ie r u t o w i c e 2 - 7 A o /H / 7 , 2 8 1 9 ,3 1 0 , 9 2 , 9 1 , 4 1 , 1 7 - 2 0 А д /В / 2 ,7 7 1 4 , 4 5 , 0 1 5 ,3 5 , 2 1 3 , 1 2C -60 / в / 1 , 9 6 1 1 , 4 2 , 4 4 4 , 4 6 , 3 1 2 ,7 4 Ś w iera d ó w 5 - 7 A o /F ,r I/ 3 0 , 5 0 7 , 9 2 , 9 0 , 2 s i . 0 , 4 7 - 1 0 Ao A2 7 , 5 6 1 0 ,7 3 , 6 4 , 8 1 , 7 1 2 ,1 1 0 - 1 6 3 1 7 , 6 2 1 5 ,2 4 , 9 1 9 , 0 7 , 0 2 3 , 4 2 0 - 5 5 4 , 4 2 1 3 ,9 4 , 1 3 3 , 4 7 , 5 1 9 ,9 5 , Łlachnów 0 - 1 0 A1 1 , 9 4 2 , 5 0 , 4 1 5 ,2 1 3 ,1 5 6 ,5 5 0 - 3 5 A1 1 ,3 9 3 , 2 1 , 9 2 3 , 4 1 6 ,0 2 8 , 3 6 M arkowic e 0 - 4 5 A1 1 ,6 1 2 , 5 0 , 6 1 7 ,6 1 8 ,5 5 6 ,1 4 5 - 7 5 Ax/C 0 , 3 3 0 , 0 0 , 0 3 5 , 1 1 7 ,3 4 6 , 6 7 K lim on tów C—40 A1 1 , 5 8 1 , 6 0 , 5 1 4 ,9 2 5 ,3 5 5 ,1 4C -4 5 k.J G 0 , 4 1 0 , 0 0 , 0 3 7 ,5 2 6 ,6 3 5 , 9
(zaw artość części k o lo idalny ch w ynosi 13°/o, tab. 3), m ożna przypuszczać, że m im o m ałej ogólnej zaw artości p ró ch n icy tw o rzą się jed n a k tu ta j kom pleksow e zw iązki żelazisto-próchniczno-ilaste. W w iększym rów nież stopn iu niż w poziom ie a k u m u la cy jn y m m a m iejsce polim ery zacja k w a sów h u m in o w ych b ru n atn y c h .
T a b e l a 2 wc f r a k c j a c h o r a z w a r t o ś c i c h a r a k t e r y z u j ą c e h u n i f i k a c j ę f r a c t i o n s and t h e v a l u e s c h a r a c t e r i s t i c f o r - h u m if ic a t io n S to s u n e k 11: F H:F r a t i o S t o p i e ń h u m if ik a c j i H u m ific a t i o n d e g r e e S to s u n e k C:N C:N r a t i o >j z a w a r to ś ć С % o f С с o n t p o s z c z e g ó l n y c h f r a k c j i w s t o s u n k u do g le b y e n t i n p a r t i c u l a r f r a c t i o n s i n r e l a t i o n t o s o i l F r a k c j a w o ln a F r e e f r a c t i o n F r a k c j a z w ią z a n a Bounded f r a c t i o n R Fi + F2 н 1+ h2 W F5 H,+H,+H_ P 4 ;> Iiuif.iny ilu n in e s /I I / 1 , 2 0 1 8 , 0 3 5 ,3 1 0 , 3 4 0 , 9 2 1 ,2 0 0 , 1 0 0 , 0 4 0 , 0 6 0 ,6 7 4 2 , 9 1 9 , 1 0 , 8 7 o , 1 8 0 , 1 4 0 , 1 5 0 ,0 8 0 , 1 0 0 , 4 8 9 2 , 1 7 , 4 0 , 0 1 0 , 0 2 0 , 0 0 0 , 0 6 0 , 0 4 0 ,0 1 0 , 4 2 9 3 ,7 1 5 , 1 0 , 0 5 0 , 0 8 0 , 0 4 0 , 3 8 0 , 1 6 0 , 0 8 0 , 4 6 9 5 , 2 1 1 , 9 0 , 0 1 0 , 0 2 0 ,0 1 0 , 1 8 0 , 0 8 0 ,0 3 0 , 6 5 7 0 , 3 1 3 ,2 0 , 5 3 0 , 2 2 0 ,1 3 0 , 2 4 0 , 1 8 0 ,5 2 0 , 4 1 8 6 , 4 8 , 3 0 , 0 5 0 , 0 4 0 , 0 0 0 ,1 1 0 , 0 6 0 ,0 5 0 , 5 5 3 5 , 6 2 5 ,5 4 , 5 7 1 , 4 0 0 ,7 9 0 ,2 2 0 , 1 0 o , o s 0 , 5 4 5 3 , 0 1 9 ,5 1 , 1 9 0 , 4 0 0 , 1 4 0 ,4 2 0 , 1 4 0 , 3 7 -0 , 1 6 7 7 , 2 1 6 , 2 0 , 4 8 0 ,2 2 0 , 0 5 0 ,8 7 0 , 1 2 0 , 2 4 0 , 3 5 1 1 , 4 1 9 ,9 2 6 ,2 4 2 , 3 9 0 ,8 9 0 ,0 7 0 ,0 5 0 , 1 4 0 , 3 4 3 2 ,9 - 5 ,0 2 0 , 8 1 0 ,2 7 0 ,5 7 0 ,1 5 0 , 9 2 0 , 3 5 6 9 ,5 2 0 ,0 2 ,5 5 1 , 1 6 0 , 5 7 1 ,4 5 0 , 5 4 1 , 7 8 0 , 22 8 3 ,8 1 6 , 4 0 , 7 6 0 , 8 4 0 ,1 8 1 ,4 7 0 ,5 5 0 , 8 7 0 , 7 6 S 7 ,7 9 , 6 0 , 1 5 0 , 0 5 С ,C1 0 , 5 0 0 , 5 5 1 ,0 9 0 ,6 7 7 2 , 8 1 0 ,0 0 , 3 5 0 , 0 4 0 ,0 5 0 ,5 2 0 , 2 2 0 ,5 9 0 , 9 4 9 5 , 5 7 , 2 0 , 1 8 0 , 0 4 0 ,0 1 0 ,3 2 0 , 5 5 1 , 0 0 0 , 5 0 9 9 , 0 3 , 9 - - - 0 ,1 3 0 , 0 7 0 , 1 8 0 , 9 7 9 7 , 4 S , 1 0 , 0 9 0 , 0 2 0 , 0 1 0 ,2 3 0 , 4 0 0 ,8 7 0 , 7 0 1 0 0 ,0 6 , 2 - - - 0 , 1 5 9 , 1 1 0 , 1 5
P r o f i l 3 — B ierutow ice (pasmo K arkonoszy — S udety) — gleba b ru n a tn a k w a śn a (oligotroficzna), w y tw o rzo n a z g ra n itu (gleba leśna — siedlisko lasu m ieszanego).
W glebie tej ogólna zaw arto ść С w poziom ie Aq je s t znaczna, w ynosi
praw ie sześciokrotną przew agą fra k c ji w olnej w p o ró w n an iu z fra k c ją zw iązaną oraz d uży m udziałem rezidu u m , k tó re w ynosi w e fra k c ji w o l nej ok. 60% w sto su n k u do С ogółem. Zarów no stopień h u m ifik acji, w y noszący ok. 35%, jak i stosunek С : N ok. 25, w sk azu ją, że w ty m pozio m ie m in eralizacja su b sta n c ji organicznej je st n iezbyt zaaw ansow ana (tab. 2). N a specjalne podk reślenie w poziom ie Ao zasługuje w obu frak cjach praw ie trz y k ro tn a przew ag a zw iązków p róchnicznych, u w aln ian y ch w w
y-T a b e l a 3 S k ła d m e c h a n ic z n y b a d a n y ch g le b - M e c h a n ic a l c o m p o s it io n o f t e s t e d s o i l s Nr » G łęb o S k ła d m e c h a n ic z n y - M e c h a n ic a l c o m p o s it io n od M ie js c o w o ś ć L o c a l i t y k o ść P o zio m % k r y w k i P r o p o b r a n ia p r ó b k i g e n e t y c z n y 1 - 0 , 1 0 , 1 - 0 , 0 2 0 , 0 2 -0 ,0 0 2 0 , 0 0 2 f i l e D ep th H o r iz o n N o. cm ТПП .1 C h o r z e le /r ó w n in a K u r p io w s k a / /K u r p io w s k a p l a i n / 2 0 - 3 0 3 0 - 5 0 5 0 - 7 0 A1A2 A2 3 h 8 3 , 0 9 0 , 5 9 6 , 0 1 2 , 0 7 , 5 2 , 0 2 , 0 1 , 0 0 , 5 3 . 0 1 . 0 1 , 5 7 0 - 9 5 ^ e 9 2 , 5 6 , 5 - 0 , 0 1 , 0 2 Dąbrowy /r ó w n in a K u r p io w s k a / /K u r p io w s k a p l a i n / 5 - 1 5 3 0 - 4 0 A1 / В / 6 4 , 0 7 6 , 4 2 2 ,5 4 , 1 8 . 5 6 . 5 5 , 0 1 5 , 0 3 B ie r u t o w i c e 7 - 2 0 Ax/ B / 5 4 , 0 1 9 ,5 1 2 , 5 1 4 , 0 2 0 - 6 0 / Б / 7 2 , 0 1 4 , 0 6 , 0 8 , 0 4 Ś w iera d ó w 1 0 - 1 6 B1 3 8 , 0 2 0 , 0 1 9 , 0 2 3 , 0 2 0 - 3 5 B2 2 7 , 0 2 8 , 0 2 2 , 0 2 3 ,0 5 Machnów 0 - 1 0 A1 1 7 , 0 1 7 , 0 3 8 , 0 2 8 , 0 3 0 - 3 5 A1 2 0 , 0 2 0 ,0 2 9 , 0 3 1 , 0 6 M arkow ice ^ 0 - 4 5 A1 5 4 , 0 2 2 , 0 1 6 , 0 8 , 0 4 5 - 7 5 a-l/c 4 3 ,0 2 2 , 0 1 7 , 0 1 8 , 0 7 K lim on tów C -40 A1 1 , 0 5 3 , 0 3 3 , 0 1 3 , 0 4 0 - 4 5 А ±/G 0 , 0 5 0 , 0 3 2 , 0 1 3 , 0 х / Z p r a c y "Czarne z i e m ie k u j a w s k ie ” - Z .O ls z e v /s k i i i n n i - RNR From t h e work b y O ls z e w s k i Z . e t a l ; "Kujawy b la c k e a r th s " ЗОС/ Z p r a c y " C za rn o ziem y p r o s z o w s k ie " - Z .O ls z e w s k i i i n n i - RNR
n ik u I e k stra k cji, w p o ró w n an iu z pozostałym i e k stra k cja m i. Św iadczy to, że w ty m poziom ie przew ażają zarów no k w a sy fulw ow e, jak i k w asy h um inow e b ru n a tn e , odznaczające się dużą ruchliw ością w poró w n an iu z in n y m i fo rm am i zw iązków próchnicznych. W poziom ie A i ( B ), na głębo
kości 7— 20 cm, przew aża p raw ie d w u k ro tn ie fra k c ja zw iązana w porów
n a n iu z w olną. We fra k c ji zw iązanej znaczną pozycję stanow ią m im o trzech e k strak cji, zw iązki nie w y e k strah o w an e, tzw . hum iny . Z a w a rty w nich w ęgiel stanow i ok. 13% ogólnej zaw artości C. W poziom ie ty m
w p oró w n an iu z poziom em Aq znacznie m aleje rez id u u m w e fra k c ji w ol
nej, w zrasta n a to m ia st stopień h u m ifik a c ji oraz m ale je stosu nek С : N
(tab. 2), co w sk azuje na w iększy nieco stopień m in e raliz a c ji su b sta n c ji
organicznej. Jeszcze jaskraw sze różnice pod w zględem zaw artości form zw iązków p róchnicznych zaznaczają się w poziom ie (В ) na głębokości
20— 60 cm w p orów n an iu z poziom em Aq. F ra k c ji zw iązanej je st tu ta j
praw ie pięcio kro tnie więcej niż w olnej. We fra k c ji zw iązanej znaczną pozycję, bo ok. 13%, stanow ią, podobnie ja k w poziom ie A\(B), h um iny. Zw iązki w y e k strah o w an e w w y n ik u II i III e k stra k c ji w z ra sta ją , a ilość ich w sum ie nieznacznie p rzek racza ilość zw iązków p ró ch nicznych I ek s tra k c ji. R eziduum fra k c ji w olnej w y raźn ie m aleje w ty m poziom ie, stopień h u m ifik a c ji znacznie w zrasta oraz m ale je sto su nek С : N (tab. 2).
Szczególny w zrost w ty m poziom ie w y k azu ją k w a sy fulw ow e w e f ra k
cji zw iązanej w p o ró w n an iu z poziom am i A\(B ) i Aq\ stosun ek H : F w y
nosi zaledw ie 0,16 (tab. 2).
P rzytoczone dan e w sk azu ją n a silne uruch om ienie zw iązków p ró ch nicznych w sh u m ifik ow an ej części su b sta n c ji organicznej poziom u Ao p rzy bardzo niskim pH i bardzo dużej kw asow ości w y m ien nej (tab. 4).
Mimo to nie zaznacza się w p ro filu tej gleby poziom zbielicow ania A2,
poniew aż bezpośrednio pod poziom em Ao tw o rzą się kom pleksy, na co w sk azu ją pew ne ilości kw asów h u m in ow ych (w II i III ekstrakcie) oraz h u m in fra k c ji zw iązanej. Na tw orzenie się ty ch zw iązków kom pleksow ych w pływ w y w ie ra ją n iew ątp liw ie duże ilości w odorotlenków żelaza i g linu w form ie koloidalnej (tab. 4). K oloidy te poniżej p u n k tu izoelektrycznego zm ieniają ład u n e k z ujem nego na dodatni. T w orzenie się tu ta j trw a ły c h kom pleksów pró ch n iczn o -ilasty ch nie odgryw a w iększej roli ze w zględu na ubogi sk ład m in e raln y zw ietrzelin y g ra n itu (przew aga kw arcu ). N a leży zaznaczyć, że na zaw artość części k o lo id aln y ch (tab. 3) sk ła d a ją się w dużym sto p n iu części organiczne (przy analizie sk ład u m echanicznego pró ch n icy nie spalano). P rz em ian y su b sta n c ji organicznej p o tw ierd zają rozpoznanie tej gleby jako b ru n a tn e j kw aśnej oligotroficznej, w k tórej cechy fizykochem iczne, a m iędzy in n y m i i znaczna ilość kw asów fulw o- w ych w sk azu ją na stad iu m rozw ojow e bliskie glebie bielicow ej. N ależy sądzić, że w dalszy m sw oim rozw oju gleby b ru n a tn e kw aśne
oligotroficz-N ie k tó re w łaściw o ści fizyko-chem iczne i chem iczne badanych g le b - Some p h y sico -ch e m ic a l and chem ical p r o p e r t i e s o f t e s t e d s o i l s H r. od krywki P r o f i l e Ho. Miejscowość L o c a lity Głębo kość Depth cm Poziom Horizon pn CaCOj ogółem T o ta l % CaCOj aktywny A ctiv e % Kwasowość h y d r o l i t y -czna H y d ro ly tic a c i d i t y Wymienne Exchangeable Kwasowość = Al + H wymienna Eschange- ab le a c i d i t y m .e ./ 100 g Fe2°3 ogółem T o ta l % Pe2°3 wolne f r e e % A12°3 ogółem T o ta l % H20 KC1 A1m .e. m .e.H 1 C horzele 14-20 ko 3 ,6 3 ,0 0 ,0 0 ,0 n .o . n .o . n .o . n .o . 20-30 A1A2 3 ,9 3 ,2 0 ,0 0 ,0 5,9 2 1 ,6 4 0 ,6 3 2,27 0 ,4 8 0 ,0 4 30-50 A2 5 ,9 4 ,0 0 ,0 0 ,0 0 ,4 5 0 ,2 4 0 ,1 2 0 ,3 6 0 ,5 5 0,0 2 50-70 ®h 5 ,5 4 ,5 0 ,0 0 ,0 2,8 8 0,46 0 ,2 6 0 ,7 2 0 ,7 2 0 ,0 6 70.95 ^ e 6 ,2 4 ,7 0 ,9 8 0 ,1 6 0 ,1 8 0 ,3 4 0 ,7 2 0,0 2 2 Dąbrowy 5-15 A1 5 ,9 5 ,4 0 ,0 0 ,0 1 ,7 8 0,05 0 ,1 0 0 ,1 5 0 ,5 0 30-40 /В/В 6 ,8 5 ,5 0 ,0 0 ,0 0 ,5 1 0 ,0 2 0 ,1 4 0 ,1 6 0,7 5 3 B ierutow ice 2-7 Ao/H/ 4 ,0 3 ,4 0 ,0 0 ,0 36,85 12,05 0 ,6 9 12,74 n .o . 1.11
7-20 Ах/В / 4 ,2 3 ,6 0 ,0 0 ,0 22,13 11,44 -0,26 11,70 2 ,8 8 1,4 6 16,27 20-60 /В / 4 ,5 4 ,1 0 ,0 0 ,0 9 ,5 6 4 ,3 0 0 ,0 9 4 ,3 9 2 ,6 8 2,0 8 13,82 4 Świeradów 3-7 Ао/Р.Н/ 3 ,3 2 ,7 0 ,0 0 ,0 n .o . n .o . n .o . 7-10 kok 2 3 ,4 2 ,7 0 ,0 0 ,0 2 8,24 3,6 2 1 ,5 5 5,17 2 ,4 5 0 ,4 8 10,08 10-16 B1 3 ,5 3 ,1 0 ,0 0 ,0 40,59 15,58 1 ,2 6 16,84 4 ,5 0 2 ,5 0 11,60 20-35 B2 4 ,2 4 ,0 0 ,0 0 ,0 27,90 9 ,0 4 0,4 3 9,4 7 4 ,5 0 2,5 0 12,70 5 Machnów 0-10 A1 7 ,4 0 6 ,8 0 17,79 9 ,7 0 n .o . n .o . n .o . n .o . 3 ,8 0 0 ,28 3 ,8 0 30-35 A1 7 ,7 0 6 ,7 0 21,24 9 ,15 n .o . n .o . n .o . n .o . 5 ,1 0 0 ,3 8 7 ,7 0 6 Harkowice ^ 0-45 A1 7 ,9 0 1,00 n .o . 45-75 Ax/C 7 ,8 0 0 ,5 0 7 Klimontów 0-40 A1 8 ,1 0 6 ,7 0 ,7 4 n .o . n .o . n .o . n .o . n .o . 40-45 A2C 8,1 0 6 ,6 0,2 2 n .o . 0 .5 2 n .o . n .o . n .o . эс/, зос/ - ja k w t a b . 3 as i n Tab. 3 K u ź n ic k i, P . S k ło d o w s k i
ne szybko u leg ają zbielicow aniu ze w zględu na ubogi skład m in e ra ln y sk ały m acierzystej.
P r o f i l 4 — Ś w ieradów (pasmo gór Izerskich — S udety) — gleba bielicow a (ochrowo-bielicow a) w ytw orzona z g nejsu biotytow ego (gleba leśna — siedlisko bo ru m ieszanego).
G leba ta odznacza się w poziom ie Aq bardzo niskim stopniem h u m ifi
k acji su b sta n c ji organicznej, w ynoszącym zaledw ie ok. 11% , p rzy czym
części organiczne są praw ie zupełnie nie pow iązane z częściam i m in e ra l nym i. We fra k c ji w olnej zaw artość rezid u u m w ynosi ok. 87%. W poziom ie ty m zaznacza się przew aga zw iązków próchnicznych, u w a ln ian y ch w w y n ik u I ek stra k cji, nad zw iązkam i p róchnicznym i pozostałych e k stra k cji
(tab. 1).
Poziom A0A2 zaw iera rów nież znaczne ilości su b sta n c ji organicznej
św ieżej, słabo shum ifiko w an ej, k tó re j obecność m ask u je w ybielenie spo w odow ane przem ieszczeniem zw iązków żelaza do poziom u В (tab. 2 i 4).
Poziom y B i i B2 zaw ierają znaczne ilości zw iązków próchn iczn ych ,
w k tó ry c h d o m in ują kw asy fulw ow e. W poziom ach ty ch znaczną p rz e w agę n a d zw iązkam i próchniczn y m i w olnym i u zy sk u ją zw iązki fra k c ji zw iązanej, w k tó re j pozycję stan o w ią tru d n o rozpuszczalne h u m in y.
N iskie pH w całym pro filu , bardzo d u ża kw asow ość w y m ien n a i duża zaw artość glinu w ym iennego, jak rów nież w olnego żelaza (tab. 4) w po ziom ie ilu w ialn y m w sk azu ją na to, że sk ład n ik i te zostały z w ierzchn ich w a rstw przem ieszczone do poziom u Б. W raz z nim i przem ieściły się łatw o rozpuszczalne fo rm y p róchnicy, w y stę p u ją c ej w postaci ru ch liw y c h zw iązków kom pleksow ych. Jedno czesn y w zro st w poziom ach B i i Bo
w p o ró w n an iu z poziom am i Aq i A0A2 kw asów h u m inow ych (III e k s tra k
cji) oraz h u m in św iadczy o polim ery zacji zw iązków p róchnicznych. O bec ność w ty c h poziom ach znacznych ilości А1(ОН)з w form ie koloidalnej
(koloidy te w w a ru n k a ch odczynu kw aśnego są 'obdarzone ład u n k iem dodatnim ) w skazu je na tw o rzen ie się trw a ły c h zw iązków kom pleksow ych p ró ch n iczn o -m in eraln y ch p rzy udziale w odorotlenków żelaza i glinu. W glebach bielicow ych w ytw orzo n y ch z gnejsów faiotytow ych w iększa zaw arto ść części k o lo id aln y ch (tab. 3) w p o ró w n an iu ze zw ietrzelin ą g ra n itó w w sk azu je rów nież n a m ożliw ość tw o rzenia się trw a ły c h kom pleksów żelazisto-ipróchniczno-ilastych w poziom ie ilu w ialn ym , k tó ry ulega w y raźn em u scem entow aniu. W -glebie tej proces bielicow ania przebiega dość in ten sy w n ie, m im o że nie zaznacza się jeszcze zbyt w yraźnie pod w zglę dem m orfologicznym (stadium tzw . gleb ochrow o-bielicow ych).
P r o f i l 5 — M achnów (W yżyna L u b elsk a — G rzęda Sokalska) — r ę dzina czarnoziem na w y tw orzon a z p o ro w atej opoki (form acja k redo w a — p iętro m a stry c h tu dolnego, gleba up raw na).
W glebie tej ogrom ną przew agę w y k azu je fra k c ja zw iązana su b sta n c ji
organicznej nad w o ln ą (ponad 80% n a głębokości 0— 10 cm). Z arów no we
fra k c ji w olnej, jak i w zw iązanej p rzew ażają kw asy fulw ow e n a d h u m i- now ym i (H : F = 0,76 cm n a głębokości 0— 10 cm). We fra k c ji zw iązanej kw asy hum inow e u w aln ian e w w y n ik u III e k stra k cji p rzy pH 12 p rz e w ażają p raw ie d w u k ro tn ie nad kw asam i hu m in ow y m i z a w a rty m i w I i II ek strakcie. Bardzo duży p ro cen t stanow ią h u m in y ; z a w a rty w nich w ęgiel w poziom ie 0— 10 cm p rzek racza 56% w sto su n k u do ogólnej jego za w a r
tości (tab. 2). Około 30% części ila sty c h w glebie, ok. 10% w ęglanów
a k ty w n y c h (50% ogólnej zaw artości) oraz ok. 5% żelaza zw iązanego (na głębokości 30 cm) w sk azu ją n a tw o rzenie się trw a ły c h kom pleksów żela- zisto-próchn iczno -ilasty ch, stan o w iących składow ą część fra k c ji zw ią zanej.
W skład ty ch kom pleksów w chodzą p rzede w szystkim tru d n o roz puszczalne kw asy hum ino w e szare oraz h u m in y. P onadto p o w stające w w y n ik u h u m ifik a c ji kw asy fulw ow e u leg ają strą c en iu w obecności dużej ilości k atio nó w Ca.
Z naczna zaw arto ść w zbad anej rędzinie kred ow ej tru d n o rozpuszczal n y c h fo rm zw iązków pró chnicznych, trw a le zw iązanych z częściam i ila sty m i oraz z żelazem , p rzy jednoczesnej znacznej zaw artości w ęglanów a k ty w n y c h w p ły w a h am ująco na ew olucję tej gleby decy d u jąc o jej ty p o logicznej stabilności. S tosun ek С : N w ynoszący ok. 10 w w arstw ie u p ra w nej w sk azu je n a glebę dość a k ty w n ą pod w zględem biologicznym .
P r o f i l 6 — M arko wice (K ujaw y) — czarna ziem ia w łaściw a w y
tw orzona z gliny zw ałow ej lekk iej (gleba u praw na).
W w a rstw ie w ierzchniej tej gleby zaznacza się bardzo m ały udział fra k c ji w olnej su b sta n c ji organicznej, a nieco głębiej — już na głębokości ok. 45 cm w poziom ie A / C , zu p ełn y jej b rak . Św iadczy to o daleko posu
n ięty m rozkładzie i h u m ifik a c ji su b sta n c ji organicznej św ieżej (tab. 2).
S to su n ek С : N, w ynoszący w w arstw ie u p raw n ej ok. 7, w sk azu je n a glebę biologicznie ak ty w n ą , o daleko p o su n iętej m in eralizacji su b sta n c ji
organicznej.
W po ró w n an iu z w yżej opisanym i glebam i stosunek H : F w w a rstw ie w ierzchn iej jest w iększy i w ynosi 0,94. W w y n ik u II i III e k stra k cji u w al
nia się 2— 3-k ro tn ie w ięcej zw iązków pró ch niczn ych niż w w y n ik u
I ek strak cji. W iększa stosunkow o zaw artość kw asów hu m inow ych w II i III e k stra k c ji w p oró w n an iu z zaw artością kw asów h u m in o w y ch I eks tra k c ji św iadczy o daleko p o su n iętej p o lim ery zacji kw asów h u m ino w y ch i przew adze kw asów h u m ino w y ch szary ch n a d b ru n a tn y m i (tab. 1). D uże ilości h u m in (ponad 55% na głębokości 0— 10 cm) w sk azu ją, że te tru d n o rozpuszczalne zw iązki próchniczne tw o rzą się w tej glebie p rzy pu
szczał-nie w w y n ik u po w staw an ia trw a ły c h kom pleksów kw asów hum inow ych, silnie sp olim eryzow anych z częściam i ilastym i. W celu stw ierd zen ia w ięk szego u d ziału kw asów h um ino w y ch szary ch niż b ru n a tn y c h w e fra k c ji zw iązanej w poszczególnych e k stra k cja ch należałob y ich rozdziału dokonać za pom ocą e lek tro fo rezy bibułow ej. S p ra w a jest o ty le isto tn a, że in te r p re ta c ja w yników analiz su b sta n c ji organicznej jest różna i zależna od stopnia h u m ifik acji, odczynu oraz zaw arto ści części ilasty ch gleby. Jeżeli su b sta n c ja organiczna jest silnie p rzek ształco na nie ty lko m echanicznie, ale i pod w zględem chem icznym , jak to m a m iejsce w czarnej ziem i w od ró żn ien iu od ręd zin y , w te d y należy się spodziew ać pew nej ilości kw asów hum in o w y ch silniej sp olim eryzow anych n a w e t w I ekstrak cie, co stanow i w y ją te k w regule.
P r o f i l 7 — K lim ontów (okolice Proszow ic w w oj. krakow skim ) — czarnoziem zdegradow any, w y tw o rzo n y z lessu ilastego (gleba u praw na).
W p ro filu zbadanego czarnoziem u w p rze m ia n a c h su b sta n c ji organicz nej odg ryw a rolę jedyn ie fra k c ja zw iązana, w k tó re j k w asy hum inow e II i III e k s tra k tu w y raźn ie przew ażają n ad kw asam i hum ino w ym i I e k s tr a k tu (tab. 1). Z aw artość h um in , podobnie jak w czarn ych ziem iach, jest bardzo duża i w ynosi w w ierzchniej w arstw ie ok. 55% (tab. 1). W yniki te w skazu ją, że w czarnoziem ach p rzew ażają form y zw iązków p róchn icz- n y ch silnie zw iązanych z częściam i ilasty m i — zarów no silnie spolim ery- zow ane k w a sy hum inow e, tzw . k w asy hum inow e szare, jak i h u m in y
(tab. 1 i 3). N a stabilność zw iązków pró ch n iczn y ch w pływ a obecność
w w ierzch n ich w a rstw ac h w ęglanów . S to su nek H : F w ynosi w w ierzch niej w arstw ie 0,97. S to su nek С : N, w ynoszący w w a rstw ie u p raw n e j ok. 3, w skazu je n a silnie zaaw ansow aną m in eralizację su b sta n c ji organicz nej — n a glebę biologicznie czynną. Stopień h u m ifik a c ji su b stan cji
organicznej w czarnoziem ie jest bardzo w ysoki (tab. 2).
W N IO SK I
1. Z aw artości w poszczególnych poziom ach genetycznych gleb fra k c ji w olnej i fra k c ji zw iązanej oraz form zw iązków p ró ch niczn ych w w yd zie lonych fra k c ja c h zależą od procesów glebotw órczych.
2. W procesie bielicow ania o d g ry w ają dużą rolę n ajb ard ziej ru chliw e
zw iązki próchniczne, u w alniane w w y n ik u I e k stra k c ji — zarów no kw asy fulw ow e, jak i kw asy hum inow e b ru n a tn e , z k tó ry c h część przem ieszcza się łącznie z żelazem i glinem z w ierzch n ich poziom ów do poziom u ilu -
w ialnego. W glebach bielicow ych poziom Aq odznacza się b rak ie m po
w iązania części organ iczny ch z m in e raln y m i oraz niskim stopniem h u m i fikacji. Z naczna zaw artość w poziom ie ilu w ia ln y m ty c h gleb słabo
roz-puszczalnych zw iązków próch niczn ych fra k c ji zw iązanej, u w aln ian y ch w w y n ik u II i III ek strak cji, oraz h u m in św iadczy o po lim eryzacji sub sta n c ji organicznej oraz o tw o rzen iu się w poziom ie В trw a ły c h kom pleksów pró ch niczn o -m in eraln y ch pod w p ły w em w odorotlenków żelaza i glinu.
3. W glebie b ru n a tn e j w yługow anej fra k c ja zw iązana su b stan cji o rg a nicznej przew aża nad wolną. Obecność w poziom ie A \ tej gleby kw asów hu m inow y ch II i III e k stra k cji oraz w zrost ty c h form zw iązków p ró ch nicznych w poziom ie B(B) św iadczy o tw orzen iu trw a ły c h kom pleksów żelazisto-p ró chn iczno -ilastych w w a ru n k a ch odczynu słabo kw aśnego. 0 trw ałości ty ch kom pleksów św iadczy znaczna zaw artość h u m in w po ziomie A i tej gleby.
4. W glebie b ru n a tn e j k w aśn ej oligotroficznej (górskiej), w ytw orzonej z g ran itu , nastąpiło znaczne uru ch o m ien ie zw iązków p ró chn iczny ch
w sh u m ifik o w anej części su b sta n c ji organicznej poziom u Aq w obec b a r
dzo niskiego pH i bardzo dużej kw asow ości w ym ien nej. B rak m orfolo gicznych cech zbielicow ania w tej glebie jest spow odow any tw orzen iem
się bezpośrednio pod poziom em Aq trw a ły c h kom pleksów próchniczno-że-
lazistych, o czym św iadczy zarów no znaczniejsza obecność już na głębo kości 20 cm form zw iązków p róchnicznych II i III e k s tra k tu i hum in , jak rów nież duża ilość tlen k ów żelaza i glinu. P rz em ian y su b sta n c ji orga nicznej w glebie b ru n a tn e j kw aśnej w sk a z u ją na stad iu m rozw ojow e bliskie glebie bielicow ej.
5. W ręd zin ach k red o w y ch og rom n ą przew agę nad fra k c ją w olną zy skuje fra k c ja zw iązana su b sta n c ji organicznej, a w niej z kolei p rz e w ażają tru d n o rozpuszczalne i trw a le zw iązane z częściam i ilasty m i zw iązki pró chniczne III e k s tra k tu i h u m in y w p o rów n aniu ze zw iązkam i 1 i II e k stra k tu . Na tw o rzenie się w ty ch glebach trw a ły c h kom pleksów żelazisto-p ró ch niczno -ilasty ch w p ły w a w dużym stop niu znaczna obec ność w ęglanów ak ty w n y c h w a ru n k u ją c jednocześnie stabilność ty p olo giczną ty ch gleb. -Zarówno w e fra k c ji w olnej, jak i w zw iązanej su b stan cji organicznej przew ażają kw asy fulw ow e nad hum inow ym i. W obecności znacznych ilości katio n ó w Ca kw asy fu lw o w e u leg ają strącen iu .
6. Z arów no w czarnej ziemi, jak w czarnoziem ie w p rzem ian ach su b
sta n c ji organicznej odgryw a rolę jed y n ie fra k c ja zw iązana su b sta n c ji organicznej, w k tó re j kw asy hum inow e II i III e k s tra k tu oraz h u m in y trw ale zw iązane z częściam i ilasty m i p rzew ażają zdecydow anie nad k w a sam i hum in o w ym i I e k stra k tu . Stopień h u m ifik a c ji su b sta n c ji organicz- nej w ty ch glebach jest bardzo w ysoki. S tosun ek kw asów hum inow y ch
do fulw ow ych jest b lisk i 1.
7. Zastosow anie m eto d y D u c h a u f o u r a i J a q u i n [7] rozdzie lania su b stan cji organicznej z a w artej w glebie d a je bardzo dobre w y n ik i.
L IT E R A T U R A
[1] A l e k s a n d r o w a L. N.: O p rim ien ien ij p iro fo sfa ta n atria dla w y d ie le n ija iz p oczw y sw o b o d n y ch gu m u so w y ch w ie sz c z e s tw i ich o rg a n o -m in iera ln y ch so je d in ie n ij. P o czw o w ied ien ., 2, I960, 90— 97.
[2] B o r a t y ń s k i K. , W i l k K.: B a d an ia nad p róchnicą. C zęść IV. F ra k cjo n o w a n ie zw ią zk ó w p ró ch n iczn y ch przy u życiu ro ztw o ró w łu g ó w . R oczn. G leb ozn ., t. 15, z. 1, 1965, s. 53— 63.
[3] B r e m e r J.: S tu d ies on so il organie m atter. I. T h e ch em ical n a tu re of so il organ ic n itrogen . J. A gric. Sei., t. 39, 1949, s. 183.
[4] D u c h a u f o u r P.: N ote sur le rô le du' fer dans le s c o m p lex és a r g ilo -h u m i- ques. C. R. A cad. S cien ces, 256, 1963, 2657— 2660.
[5] D u c h a u f o u r P., J a c q u i n F.: R ech erch e d’une m éth od e d’ex tr a c tio n et de fra ctio n n em en t des com p osés h u m iq u es co n trôlée par électro p h o rèse. A nn. A gron., 14, 885— 918, 1963.
[6] D u c h a u f o u r P.: E v o lu tio n de l ’a lu m in iu m et du fer co m p lex és par la m a tière organ iq u e dans certa in s sols. E x tra it de S c ien ce du Sol, nr 2, 1964. [7] D u c h a u f o u r P., J a c q u i n F.: N o u v e lle s rech erch es sur l ’ex tr a c tio n et
le fr a c tio n n e m e n t des com posés h um iques. E x tra it du „ B u lletin de l ’É cole S u p érieu re A g ro n o m iq u e de N a n c y ”, t. 8 F ase. I, 1966, s. 24.
[8] D o m m e r g u e s Y. , D u c h a u f o u r P.: É tude co m p a ra tiv e de la d egrad a tion b io lo g iq u e des co m p lex és o rg a n o -ferriq u es dans q u elq u es ty p e s de sols. S c ie n c e du S o l, v. 1, 1965, 43— 59.
[9] F l o r j a ń c z y k S.: R o zd ziela n ie tak zw a n y ch k w a só w fu lw o w y c h na a m o n ic ie siln ie zasad ow ym . Cz. I., Cz. II, Roczn. G lebozn., t. 15, z. 2, s. 409— 440. [10] J a c q u i n F.: C ontribution à l ’étu d e des p rocessu s de fo rm a tio n et d’év o lu a tio n
de d ivers com p osés h u m iq u es. T h èse D octeu r ès S cien ces. B u ll. E N SA N , V, 1963, 1— 156.
[11] J a c q u i n F.: C ontribution à l ’étu d e d ’hum us n atu rels par électro p h o rèse sur papier. B u ll. E N SA N , z. 3, F ase. II, 1961, 106— 113.
[12] K l e s z c z y c k i A. , Ł a k o m i e ć I.: W p ły w w ie lo le tn ie g o n a w o żen ia na w ła sn o śc i fiz y k o c h e m ic z n e k w a só w h u m in ow ych . R oczn. G lebozn., t. 21, z. 1, 1966, 171— 192.
[13] K o n o n o w a M. M.: O rgan iczesk oje w ie sz c z e s tw o poczw y. A N S S S R , M o sk w a 1963.
[14] K o n o n o w a M. M. , B i e l c z i k o w a N. P.: U sk o r je n n y je m ieto d y o p r ie d ie - le n ija so sta w a gu m u sa m in iera ln y ch p oczw . P o czw o w ied ien ., 10, 1961.
[15] K o w a l i ń s k i S., D r o z d J.: W p ły w sposobu w y trą ca n ia k w a só w h u m in o - w y c h na w a rto ść w sk a źn ik a Ch/C f. Roczn. G lebozn., dodatek do t. 15, 219— 22Î.. [16] K o z a k i e w i c z A.: N o w e p o g lą d y na sk ład p róch n icy n iek tó ry ch ty p ó w
gleb m in era ln y ch w ś w ie tle w y n ik ó w u zy sk a n y ch zm o d y fik o w a n ą m etod ą T iu - rina. Cz. I. R oczn. G lebozn., t. 16, z. 1, 113— 130.
[17] L o s s a i n P.: É tu d e e x p é r im e n ta le de la m o b ilisa tio n du fer des so ls sous- l ’in flu e n c e des litiè r e s fo restières. T h èse D oct. ès S c ie n c e Inst. N ation , de l a R ech. A gron.; 1959, s. 108.
[18] Ł a k o m i e ć I.: W p ływ w ie lo le tn ie g o n a w o żen ia na sk ład z w ią zk ó w p ró ch n iczn y ch w g leb a ch b ielico w y ch . R oczn. G lebozn. t. 16, z. 1, 1966, 131— 156.. [19] M o n n i e r G. , T u r c L., J e a n s o n - L u u s i n a u g C.: U n e m éth o d e de
fr a c tio n n e m e n t d en sim étriq u e par c o n trifu g a tio n des m a tières organ iq u es du* sol. A nn. A gron., 1962, 13 (I), 55— 63.
[20] M u s i e r o w i c z A.: P róch n ica gleb. W yd. II, PW R iL, W arszaw a 1964. [21] M u s i e r o w i c z A. , B r o g o w s k i Z., S k o r u p s k a T.: M a teria ły do p o
zn an ia z w ią z k ó w o rg a n iczn y ch g leb P olsk i. K om . I. B a d an ia nad zw ią zk a m i or g a n iczn y m i g leb b ie lic o w y c h p ia sk o w y ch . R oczn. G lebozn., t. 9, z. 1,1960,103— 130. [22] M u s i e r o w i c z A., S y t e к J.: F ra k cje zw ią zk ó w h u m u so w y ch g leb le ś
n y ch w y tw o r z o n y c h z lessó w . R oczn. N au k R oln., 39-A -3, 1964, 313— 335. [23] M u s i e r o w i c z A. , S k o r u p s k a T.: F ra k cje zw ią zk ó w h u m u so w y ch czar-
n oziem u, czarn ych ziem i rędzin. Roczn. N au k R oln., t. 9 1 -A -l, 1966, 1— 56. [24] M u s i e r o w i c z A ., S y t e к J.: F rak cje z w ią zk ó w h u m u so w y ch gleb b ru
n a tn y ch i p se u d o b ie lic o w y c h orn ych w y tw o r z o n y c h z lessó w . R oczn. N auk R oln., t. 9 1 -A -l, 1966, 97— 112.
[25] M u s i e r o w i c z A. , C z e r w i ń s k i Z., S k o r u p s k a T., S y t e к J.: F ra k cjo n o w a n ie zw ią zk ó w h u m u so w y ch gleb m eto d a m i T iu rin a i p ir o fo sfo r a - n ow ą М. M. K on o n o w ej — N. P. B ie lc z ik o w e j. R oczn. N au k R oln., 9 2 -A -l, 1966,
1— 25.
[26] P o n o m a r i e w a W. W.: T ieorija p od zo ło o b ra zo w a tieln o g o p rocessa. A N SS S R , Izd a tielstw o N auka, M osk w a—L en in g ra d 1964.
[27] T i u r i n I. W.: К m ie to d ik ie an aliza dla sr a w n itie ln o g o izu czen ija so sta w a p o czw ien n o g o p iereg n o ja iii gum usa. T rudy P o c z w o w ie d ie n . In stit. im . W. W. D o k u cza jew a , M osk w a 1951, t. 38, s. 32.
[28] T u r s k i R.: B ad an ia nad su b sta n cją organ iczn ą w ty p o w y c h g leb a ch W y ży n y L u b elsk iej. Cz. I. G leb y w y tw o r z o n e z u tw o ró w p y ło w y c h L u b elszczy zn y . A n n a les U M CS, t. 18-E, 1964, 11— 34.
[29] S c h e f f e r F., S c h l ü t e r H.: Ü ber A u fb a u und E ig e n sc h a fte n der braun und grau H u m in säu ren . Z eitsch . f. P fla n . D üng. u. B od en k u n ., 84, 1959, 184. [30] W i l k K.: P rzy d a tn o ść różn ych ro ztw o ró w (NaOH , N a 4 P 2 0 7, N a2C2C>4) do w y
d zielan ia zw ią zk ó w p ró ch n iczn y ch z gleb le k k ic h w b ad an iach nad dyn am ik ą próch n icy. Z eszy ty N a u k o w e W SR W rocław , R. 14, 40, 1961, s. 119.
[31] W i l k K.: S tu d ia nad fra k cjo n o w a n iem .zw iązków p ró ch n iczn y ch w g leb a ch o różn ym u ż y tk o w a n iu roln iczym . Z eszy ty N a u k o w e W SR , W rocław 1964.
Ф . к у з ь н и ц к и, п . С К Л О Д О В С К И П РЕ В РА Щ ЕН И Е ОРГАНИЧЕСКО ГО В ЕЩ ЕС ТВА В Н Е К О ТО РЫ Х Т И П А Х ПО ЧВ П О ЛЬШ И К а ф е д р а П о ч в о в е д е н и я В а р ш а в с к о й П о л и т е х н и к и Р е з ю м е Д ля обследовани я п рев ращ ений органического вещ ества, п р отек аю щ и х в почве под влиянием р азл и ч н ы х процессов, авторы прим енили м етод эк страгиро вания и ф рак ц и он и рован и я гум усовы х соединен ий, разработанны й D u c h a u f o u r и J a c q u i n [7]. Этот м етод я вл яется сочетанием м етода M o n n i e r и сот р уд
