Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego

(1)

JO Z E F PIS Z C Z E K

O GÓ LNA CHARAKTERYSTYKA G LEB W O JE W Ó D Z T W A S Z C Z E C IŃ S K IE G O

Z K atedry G leboznaw stw a W SR — Szczecin

W ST ĘP

Wiele prac gleboznawczych niemieckich [ 1 , 2 , 5 i inne] oraz polskich [3,6, 15, 16, 17, 18] om aw ia z a g ad n ien ia zw ią zan e z glebam i w ojew ództw a

szczecińskiego. U ka zała się też zn aczna ilość m ap a g r o - geologicznych

niemieckich [14] i m ap glebowych polskich [ 7 - 1 3 ] , dotyczących tego t e renu.

Niniejsze opracow anie opiera się na:

a) pracach terenowych i laboratoryjnych wykonanych przez K atedrę G leboznaw stw a W SR w Szczecinie w latach 1954- 1957, w ra m a ch p ro w a dzonej przez IU N G kartografii gleb Polski w skali 1 : 300 000 w pow iatach Szczecin, Wolin, Goleniów, S ta rg a r d , Kamień Pomorski;

b) pracach terenowych i laboratoryjnych w ykonanych przez p ra co w n i ków K atedry G leboznaw stw a w latach 1957 i 1958 w związku z opraco waniem, m apy gleb w skali 1 : 1 0 0 000 dla powiatów Pyrzyce, Gryfino, S ta rg a r d , Szczecin i Goleniów;

c) opracow aniach gleb w skalach szczegółowych dla 9 różnych obiek tów w różnych stronach w ojew ództwa, a w ykonanych przez K atedrę Glebo z n a w stw a W SR Szczecin;

d) m apie gleb Polski w skali 11: 300 000 w ydanej przez IU N G (a rk u sze: Szczecin, Kołobrzeg i Z b ąsz y ń ). .

U KSZTAŁTOW A NIE P O W IE R Z C H N I

Na terenach woj. szczecińskiego wyróżniono [6] dwa zasadnicze regiony geograficzne, tj. Nizinę Szczecińską, za jm u ją c ą środkow ą i północną część w ojew ództw a i P ojezierze Pomorskie, za m yka jące Nizinę Szczecińską od południa i południowego wschodu. Nizina Szczecińska jest rozległą ró w nin ą obejm ującą tereny po obu stronach ujścia O dry i Zalew u Szczecińskiego

(2)

88 Józef Piszczek

oraz w yspy Wolin i U znam . Nizina ta wydłuża się w kierunku południowo- w schodnim przechodząc w tzw. Nizinę Pyrzycką, położoną w okolicach P yrzyc i jezior Miedwie i Płoń. N ajniższy elem ent Niziny Szczecińskiej (o w yniesieniu od 0 do 1 m n.p.m.) to tereny położone nad Zalewem Szczecińskim i Jeziorem Dąbskim oraz na Międzyodrzu, zajęte przez rozległe łąki. S ąsia d u ją c e z nimi tereny m a ją już znacznie w yższe położenie i w z n o szą się stopniowo trzem a ta ra s a m i, o siąg ają c na. trzeciej ta ra s ie wysokość 2 0 - 2 5 m n.p.m. T arasy te są szczególnie w yraźnie w ykształcone na t e re nach powiatu goleniewskiego, północnej części powiatu szczecińskiego i na zachodnim skraw ku powiatu starga rdzkiego. Są one zbudow ane z piasków akum ulacji wodno - lodowcowej osadzonych tu w czasie istnienia na tych terenach zastoiska w odnego pow stałego wskutek zata m o w an ia odpływu wód przez czoło cofającego się na północ lodowca. W holocenie piaski te uległy znacznem u zwydmieniu (zw łaszcza na wyższych t a r a s a c h ) . Piaski

te porośnięte są przew ażnie lasam i (P uszcza Goleniowska i P uszcza

W k r z a ń s k a ) .

Dalszym z kolei elementem Niziny Szczecińskiej, otaczającym p oprzed nie, jest strefa m oren dennych (40- 100 m n.p.m.). Strefę tę charakteryzuje swoista falistość terenu, żywsza od strony Pojezierza, a ła g o d n ‘ejsza w s tr o nę m orza oraz liczne drum liny i ozy. Nizina Szczecińska schodzi do morza w ąskim pasem plasków morskich usypanych przew ażnie w wydmy, częścio wo zalesionych, częściowo lotnych.

K rajobraz Niziny Szczecińskiej jest daleki od monotonnej rozległej równiny. Urozm aicenia tego k rajobrazu stanow ią z jednej strony W zgórza W arszewskie, położone na północ od Szczecina (najw yższe wzniesienie 131 m n.p.m.) o raz z drugiej strony P a sm o Bukowe położone na południowy wschód od Szczecina (najw yższe wzniesienie 147 m n.p.m.). Ob^ te elementy krajobrazu są lokalną m oreną czołową ostatniego, bałtyckiego zlodowa- cen'a. Na wyspie Wolin w podobny sposób urozm aicają krajobraz W zgórza Lubińsko - W arszew skie (najw yższe wzniesienie 114 m n.p.m .).

Nizina Szczecińska sąsiad u je od południa i wschodu z innyrn regionem geograficznym , a mianowicie z Pojezierzem Pomorskim . W skład tego Pojezierza wchodzi Pojezierze Myśliborskie (najw yższe wzniesienie i 67 m n.p.m .), obejm ujące powiaty: Chojna, M yślibórz i Choszczno oraz połud niowe skrawki powiatów Gryfino i Pyrzyce. P ojezierze M yśliborskie przecho dzi w Pojezierze D raw skie (najw yższe wzniesienie 180 m n.p.m.) przecinając pow iat S ta r g a r d z południa na północ, w k ra cza jąc na północno - wschodzie na tereny w ojew ództw a koszalińskiego. Tereny Pojezierza p osiadają w s z y stkie cha rakterystyc zne elementy krajobrazu, ja k w ał m oren czołowych, jeziora i rozlegle sandry. Strefa m oren czołowych jest bardzo silnie u rz eź biona i przypomina m iejscam i k ra jobraz górski i podgórski. P rzedpola

(3)

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego ₈₉

południowe i p o ł u d n i o w o -w s c h o d n ie w a łu m oren czołowych są za słane rozległymi, piaskam i s androw ym i pozostającym i przew ażnie w użytkowaniu leśnym.

Rzeźba terenu w ojew ództwa szczecińskiego jest głównie dziełem, ak u mulacji lodowcowej o statn ieg o bałtyckiego zlodow acenia oraz erozji wód roztopowych lodowca. W m niejszym stopniu na urzeźbienie tego obszaru wpłynęła akum ulacja i erozja współczesna. W pewnym zakresie zaznacza się tu także w pływ przedczw artorzędow ej rzeźby terenu.

K LIM A T

Klimat woj. szczecińskiego cechują silniejsze w pływy oceaniczne w po rów naniu z klimatem innych części Polski. Bliskość morza i dość żywa rzeźba terenu w pły w a ją na stosunkowo dużą zm ienność klim atu w o je wództw a. To urozm aicenie klimatu uw ydatnia się w yra źn ie w n a jw a ż n ie j szych elem entach klimatycznych. Ilość opadów od poniżej 500 i około 500 mm w rejonie Dolnej O dry w z ra s ta w kierunku w schodm m i na P o je

zierzu D raw skim przekracza 600 mm. C h ara k te ry sty czn a dla tutejszego

w ojew ództw a jest duża, większa niż w sąsiednich w ojew ództw ach w ilg o t ność w zględna powietrza, osią g a ją c a w okresie maj — lipiec w terenach nad Zalewem Szczecińskim w artości 75 - 79%. W ilgotność ta w iąże się z bliskością m orza, z dużymi powierzchniami wód Zalewu Szczecińskiego i iezior oraz z dużym obszarem torfowisk. Ś rednia roczna tem p eratu ra w aha s ?ę od około 8.3° w d o lin ’e Odrv i nad Zalewem, do około 6,5°C na P o je

zierzu D rawskim . Podobnie obniża się w kierunku wschodnim i ku morzu

średnia te m p e ra tu ra okresu m a i — 1ioiec (od nowyżei 15 5 do poniżej 14,5°C). Dłup-ość okresu z nokrvwa śnieżna w a h a sie od 35 dni w re jo n ;e Dolnej O dry do nonad 45 dni na P ojezierzu D raw skim . Podobnie k ształtuje się długość zimv od 40 do 60 dni (noczątek zimy po 10. Л do ponad 80 dni na wschodzie. Ilość dni nrzvmrozkowvch wvnosi od 90 do ponad 100, przy czym na wschodzie w ojew ództwa przymrozki za czynają s ę wcześnie a k o ń czą później, w ystępując częściej w maju. Okres w e getacyjny w a h a się od ponad 220 dni (początek przed 31. III) w reionie nad Zalewem Szczeciń skim, do poniżej 215 dni na wschodzie w ojew ództw a i nad morzem. Klim at szczeciński cechuje dość duża ilość dni wietrznych w ysuszających glebę

(49 dni w roku w rejonie Zalewu Szczecińskiego).

Ogólnie m ożna powiedzieć, że wpływ klim atu na gleby wojew ództwa zaznaczył się może mniej silnie niż w innych północno - wschodnich rejo nach kraju, zw łaszcza w zbielicowaniu gleb.

(4)

G EO LO G IA TEREN U 1 SKAŁY M A CIERZY STE GLEB

Pokryw a geologiczna woj. szczecińskiego składa się praw ie wyłącznie z utworów czwartorzędowych. Skały starszych epok (trzeciorzędowe, j u rajskie i kredowe) wychodzą na powierzchnię tylko na bardzo małych powierzchniach i nie o d g ry w a ją poważniejszej roli jako skały m acierzyste gleb. Skały trzeciorzędowe g ru p u ją się przew ażnie w powiecie szczecińskim. Są to głównie środkowooligoceńskie iły septariow e i piaski szczecińskie oraz górnooligoceńskie piaski łysz-czykowe. Era mezozoiczna jest reprezentow ana sporadycznie przez skały kredowe lub ju rajsk ie o charakterze porwaków. W ystępują one głównie w północnej części wojew ództwa. Na wyspie Wolin spotyka się w ytw orzone z nich rędziny.

Spośród utw orów czwartorzędowych skały pleistoceńskie stanow ią z a sadnicze tło pokrywy geologicznej w ojew ództwa. U twory najm łodsze holo- ceńskie za jm u ją tylko kilkanaście procent powierzchni.

N ajniższe partie terenu położone n ad Zalewem Szczecińskim, jeziorem D ąbskim i w Dolinie Dolnej O dry wyścielone są utw oram i holoceńskimi. Są to przew ażnie torfy niskie. N ieznaczna ich ilość w dolinie O dry i Rega- licy to torfy nam u lo n e lub prz ew arstw ione m ateriałem o rganiczno - m in e ra ln y m lub m ineralnym . Torfy niskie w y stępują poza tym w dolinie rzek Iny, Małej Iny, Płoni oraz w rejonie jezior Miedwie i Płoń. Na mniejszych obszarach spotyka się również torfy w zagłębieniach terenowych rozsianych po całym województwie, przy czym, większe ich zg ru p o w an ia w ystępują w północnych nadm orskich powiatach. Torfy wysokie w y stępują na s to s u n kowo dużej powierzchni w powiecie starg a rd zk im , w rejonie miejscowości Reptowo oraz w basenach torfowych n ad Zalewem Szczecińskim. O sady rzeczne, na których w ykształciły się mady, spotyka się tylko w powiecie C hojna nad O drą. Skałam i holoceńskimi są także osady w apienne (tzw. w ap n o łąkowe), w y stępując e najczęściej w tow arzystw ie torfów niskich. O sad y te za jm u ją najw iększe obszary w okolicy jeziora Miedwie, .mniejsze powierzchnie m ożna spotkać w różnych stronach w ojew ództwa. P oza tym w rejonie Pojezierza P om orskiego spotyka s 'ę w obniżeniach terenowych u podnóży w zniesień w a rs tw o w a n e utwory deluwialne.

Z utw orów pleistoceńskich na. omawianym, terenie w ystępują:

a) utw ory zw ałow e m oreny dennej w ykształcone bądź to jako piaski, bądź jako piaski naglinow e, b ą d ź też jako gliny zw ałowe akum ulacji lo dowcowej,

b) utwory akum ulacji wodno - lodowcowej w ykształcone jako piaski t a ra s ó w akum ulacyjnych oraz piaski sandrowe.

c) utw ory akum ulacji jeziornej w yścielające Nizinę Pyrzycką, wykształ- гопе jako utw ory pyłowe oraz gliny i iły.

(5)

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego ₉₁

U tw ory zw ałowe w strefie m oren czołowych s ta n o w ią mozaikę piasków i glin zwałowych ze zna czną domieszką głazów narzutow ych i żwirów. Na największych obszarach glina zw ałow a w ystępuje jako glina lekka, w wierzchnich w a rstw a c h spiaszczona. Znacznie m niejszą powierzchnię za jm uje glina średnia, a jeszcze m niejszą glina ciężka. W śród glin z w ła szcza ciężkich i średnich spotyka się gliny mniej lub więcej m argliste, za w iera ją ce w ę g la n w a p n ia w całym profilu, bądź w dolnych jego partiach.

GLEBY

Gleby o m aw iane go terenu jakkolwiek młode, bo w ytworzyły się w w ięk szości na m ateriale morenow ym, pozostaw ionym tu przez wycofujący się na północ lodowiec, przeszły już dużą ewolucję. N ajm ocniejsze piętno na ich u k s ztałtow anie w y w a rła biosfera, a zw łaszcza org a n iz m y wyższe. J a k w sk a z u ją różne źródła, jeszcze przy końcu XV wieku om aw iany obszar w bardzo dużym stopniu po ra sta ły lasy. Zespoły leśne przyczyniły się w znacznej' mierze do zbielicowania gleb. Pod roślinnością drzewiasto- ig lastą zbielicowanie to objęło w szystk e gleby w ytw orzone na skałach kwaśnych. Wiele gleb zasobniejszych w w ę g la n w apnia, a równocześnie mniej przepuszczalnych, bądź porośniętych lasam i liściastymi i m ieszanym i zdołało się oprzeć bielicowaniu. Po wycięciu lasów (s ta n obecny 24,8%) w większości gleb bielicowych wziętych pod upraw ę proces bielicowy został przerwany. Gleby te z n a jd u ją się obecnie pod w pływem sztucznego ( u p r a wowego) procesu glebotwórczego, charak tery zu jące g o się nasileniem p ro cesu darniow ego przy równoczesnym odbielicowywaniu [4.20]. C h a ra k te rystyczną w łaściw ością gleb tego terenu jest stosunkow o duża mozaiko- watość, w ynikająca z faktu, że czynniki denudacji i erozji nie zdążyły j e s z cze rozmyć i posortow ać skał macierzystych, na których te młode gleby się wytworzyły. Ta m ozaikowatość, w y ra ż a ją c a się dużą zmiennością poziomą i pionową, w ystępuje szczególnie w y ra źn ie w strefie m oren czołowych. D alszą, rz u cając ą się w oczy cechą gleb tutejszego terenu jest duża zależność

w rozmieszczeniu typów, rodzajów i g a tunków gleb od rozmieszczenia

utw orów geologicznych, a do pew nego stopnia także i od u k ształtow a nia

powierzchni.

W związku z faktem, że Polska jest terenem przejściowym od obszaru o wybitnej przew adze gleb bielicowych (Litwa, B iałoruś i inne) do obszaru o przew adze gleb typu b ru n a tn e g o (Zachodnia E u ro p a ) m ożna się sp o dziewać, że na terenie woj. szczecińskiego dom inować będą gleby typu bielicowego i b ru na tne go.

Typy gleb w ojew ództw a p rzedstaw ia tab. 1. Tablica ta oparta jest na

(6)

gleb bielicowych i brunatnych, 'który za jm uje około 1% powierzchni. S u g e ruje to, że na om aw ianym terenie z n a jd u ją się gleby, co do których trudno będzie ustalić, czy należą do typu bielicowego, czy brunatnego. Rów nocześ nie wiele gleb znajdow ać się będzie w pobliżu „ g r a n ic y “ dzielącej gleby bielicowe i brunatne. S ugestie te potw ierdzają liczne obserw acje w terenie. P o za tym w glebach woj. szczecińskiego pospolitym procesem zachodzącym w glebach bielicowych i brunatnych, wytw orzonych z glin i innych utworów,

T a b l i c a 1 Typy g le b « o j . s z c z e c iife k le g o S o i l ty p e s o f t h e S z c z e c in vo lT o d eah ip Typy g le b S o i l ty p e W p rz y b liż e ń lu tan2 , bez wód 2 Approx. a re a i n km (w ith o u t w a te r s ) P ro c e n t P e rc e n t . Oleby b ie lic o w e P o d z o lic s o l l e 9258 77,6 2 I I Oleby b ru n a tn e Brown s o i l s 727 6 ,0 9 Kompleks g le b b ie lic o w y c h I / I I i b ru n a tn y c h

P o d z o lic and brown s o i l s complex

111 0 ,9 3

TTT C zarne ziem ie

B lack e a r t h s 193 1 ,6 2

■ry Oleby bag ien n e

fy d ram o rp h ic s o i l s 1611 1 3 ,5 1

« Mady

A llu v ia l s o i l s 27 0 ,2 3

Razem 11927 10 0 ,0 0

znajdujących się w łaśnie w pobliżu dzielących je granic, jest proces „ le s s iv a g e “ . Nie jest w zw iązku z tym, wykluczone, że przyszła k artografia om aw ian e g o terenu w ykonana w skali szczegółowej (1 : 25 000) podwyższy procent gleb brunatnych kosztem biel'cowych (pobielicowych), zm niejszając jednocześnie zasięgi kompleksów gleb bielicowych i brunatnych. D otych czasowe n asze rozeznanie przedstaw ione w tabl. 1 wykazuje, że w woj. szczecińskim prz ew aż ają gleby bielicowe (łącznie z pobielicow ym i). Z a j m ują one około 77 % jego powierzchni. Na ich tle rozmieszczone są m ozaiko w ato na całym terenie gleby typu bagiennego. Gleby typu b ru n a tn e g o oraz czarne ziemie g ru p u ją się przew ażnie w południowych rejonach w o je wództwa.

G l e b y b i e l i c o w e

Gleby bielicowe z typowymi cechami morfologicznymi spotyka się przede wszystkim, pod roślinnością leśną na wszystkich skałach macierzystych. Spośród gleb ornych n ajw y raźn iejsze cechy zbielicowania w ykazują gleby wytw orzone z glin zw ałowych. Do gleb typu bielicowego zaliczono i gleby

(7)

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego _{0 3}

orne (niegdyś leśne), w których proces bielicowy ju ż nie zachodzi, ale skutki jeg o d ziałania są jeszcze w profilach tych gleb widoczne. M a to swój w yraz przede w szystkim w postaci słabo lub bardzo słabo Zaznaczo nych poziomów eluwialnych i w yraźniej zazwyczaj widocznych poziomów iluwialnych oraz w kw aśnym ich odczynie.

W obrębie gleb typu bielicowego wyróżniono n astęp u ją ce rodzaje i g a tunki:

A. Gleby w ytw orzone z piasków całkowitych: — piaskowe luźne,

— piaskowe słabogliniaste,

— piaskowe g liniaste (tzw. szczerki). B. Gleby w ytw orzone z piasków naglinowych:

— piaskowe słab o g lin ia ste naglinow e, — piaskowe g liniaste naglinowe. C. Gleby w ytw orzone z glin zwałowych:

— lekkie i średnie, — ciężkie.

D. Gleby w ytw orzone z utworów pyłowych pochodzenia wodnego. G l e b y p i a s k o w e l u ź n e z a jm u ją około 17% powierzchni w o je wództw a. Gleby te w ystępują głównie w powiatach: goleniowskim, chosz- czens'kim, goleńskim, chojeńskim, wolińskim i m yśliborskim . P ra w ie w c a łości są porośnięte lasam i. S tosunkow o niewiele z nich zn a jd u je się w upraw ie polowej jako bardzo słabe gleby VI kl. bonitacyjnej. Odczyn ich jest kw aśny lub bardzo kwaśny. Większość z nich to gleby suche, przewiewne i p rz e puszczalne. Z aw ie rają bardzo mało próchnicy, przew ażnie poniżej 0,5%. M iąższość poziomu próchnicznego jest bardzo m ała (od kilku do kilku nastu cm,). Proces bielicowy jest w nich słabo zaznaczony. Spotyka się odm iany gleb piaskowych luźnych suchych, przew ażnie zwydmionych i pod mokłych.

G l e b y p i a s k o w e s ł a b o g l i n i a s t e za jm u ją około 20% po wierzchni. Są glebami nieco lepszymi. Z najdufą się w użytkowaniu zarów no leśnym, jak i polowym. Odczyn ich jest kw aśny i bardzo kwaśny. Z a w a r tość próchnicy w a h a się okoto 1 %. M iąższość poziomu próchnicznego jest niezbyt duża (około 10- 15 cm ). Ich w a rtość rolnicza kształtu je się w z a leżności od uwilgotnienia, składu m i n e r a ’ogicznego i zaw artości próchnicy. Na ogół są to typowe gleby żytnio - łubinowe VI i V klasy bonitacyjnej. Większość z nich to gleby zbyt suche. Gleby piaskowe słaboglinia ste w y tworzone z piasków morenowych są nieco rolniczo lepsze z uwagi na z a w artość glinokrzemianów .

(8)

Inwentaryzacja gleb «ojevddstm szczecińskiego .(* procentach) Regloml distribution of во i l e in the Szczecin voivodeship (In percent)

г ao 1 i с a 2 VO'

Powiaty - D i s t r i c t s WojewództwoVoivodeship

Szczecin Gleby - S o ll

Choj

na

Chor-szcznc Goleniów Gryfin o Gryf i c e mieiiKa- Łobez lfcréli-DÓrZ gardBowor-Pyray-ce S ta rgard Szczec in Wol i n

к»2 Сbez wód)

w ithout w ater

%

I . Gleby bielico w e - P odzolic s o lle A. Gleby »ytw. z piasków

S o ils from sands a . l u f ne - lo o se b* s łab o g l i n i a s t e - s l i g h t l y loany с* g l i n i a s t e / s z c z e r k i / lë e s y /" s z c z e r k i " / (d . s łe b o g l in ia s te naglinowe) ( s l • loaay on loams) ( e . g l i n i a s t e / s z c z e r k i / caglinowe) Поащу "szc z erk i" on lc a s ) 26 18 1 34 20 1 34 24 9 (3) 17 19 3 (3) (2) 5 9 5 3 22 18 4 21 10 22 33 1 9 8 37 3 8 4 (1) (7) 14 25 10 (20) 20 36 1 (1) 35 15 4 2108 2396 829 18 20 7

B. Gleby -wytworzone z g l i n zwałowych /tz w . b i e l i c e / oraz z piasków naglinowych

S o ils from bo u ld er lo e s s /во. c a lle d b i e l i c e / and from sands on loams a . le k k ie 1 rfrednie l i g h t and aedium b . c ię ż k ie - heavy 36 54 6 27 48 26 61 37 1 32 37 34 6 8 3902 8 33

C. Gleby *ytworzone г utworów pylonych wodnego pochodzenia

S o ils from d u st sedim ents o f w ater o rig i n

1 15

Razem gleby bielico w e

T o ta l pod zo lic s o i l s 81 89 73 67 67 69 96 93 86 52 83 63 62 9258

78

U . Gleby b runatne — Brown s o i l s A. Gleby wytworzone г piasków

S o lls fr o n sands a . g l i n i a s t e / s z c z e r k i /

loamy /" s z c z e r k i " / 1 2 25

В. Gleby wytworzone z g l i n zwał. S o ils from b o ulder loams a . le k k ie 1 śre d n ie

r,A. l i g h t anfl medium

b. c ię ż k ie - heavy 15 6 1 15 3 11 2 15 624 11 5

С. Gleby wytw. z utw. pyłów, wodnego pochodzenia

S o ils from d u st sedlinente o f w ater o r ig i n

4 1 54

D. Gleby wytw. г różnych g l i n

S o ils from v a rio u s loams and clatye 1 1 13

Bazem gleby brunatne

T o tal brown s o i l s 13 7 16 1 3 17 4 15 727 6 Jo ze f P is z c z e k

(9)

I / П . Konpleks gleb M eliecnorch i brunatnych Podzolic and brown s o lle complex A. Qleby чуtw . z plaatow - g l i n i a s t .

S o ils fro n sands - loamy 4 27

B. Gleby wytw. z g l i n zwałowych le k k ie 1 éred n le

S o ils f r o a bo u ld er loams l i g h t and medium

1 2 9 84 1

Rezen kompl. glob b i e l . 1 b ru n .

T o ta l podz. and brown s o i l s complex 1 6 9 111 1

I I I . Czerne ziemie - Black e a rth s A. Czarne ziemie t^tvr. z p la sk ,

/ l e k k i e /

Black e a rth s from sand - l i g h t 1 12

B. Czarce ziemie wytw. z utw. p y ł. B lack e a r th s ffrom d u st sedim ents

o f w ater o rig in 8 75 1

C. Czarne ziemie wytw. z g lin 1 iłów TÓtn, pochodzenia

B lack e a rth s from looms and c lty s o f d i f f e r e n t o rig in

1 10 107 1

Basem czarne ziem ie

T o tal black e a rth s 1 1 18 194 2

IV . Gleby bagienne — Цу ir o n orphie s o i l s

A. Gleby Euiowfj-begianne

S i l t y bog s o i l s 1 9 2 1 1 5 3 150 1

B. Gleby t o r i ’owe wytworzone z torfów n is k ic h

P eat s o i l s from lo m o a rs 3 5 24 13 18 a 3 3 9 10 10 19 25 1298 11

C. Gleby torfow e ^ tw o riicn e z torfów wyeokieb

P eat s o i l s £rom h lg m o o rs 1 11

D. Koapleks g leb nurezenqreh, torfowych p 2 y ttlc h 1 m u ło ^ch bagiennych Complex o f s i l t y bog s o i l s , shallow

peat s o i l s and p eat—humus s o i l s

1 4 1 1 _- 2 2 2 1 119 1

E . Gleby nniłowo—torfowe

S i l t y p e at s o i l s 3 1 32

Rasem gleby bagienne

T o ta l hydroeorphic s o lle 5 5 28 17 27 23 4 5 14 12 13 22 30 1611 13

V. Mady

A llo ria l s o ils 2 27

Ük O g ó ln a c h a ra k te ry st y k a gl eb w o je w ó d zt w a s z c z e c iń s k ie g o

(10)

% lôzef Piszczek

G l e b y p i a s k o w e g l i n i a s t e z a jm u ją około 7 % powierzchni

w ojew ództw a. G ru p u ją się głów nie w powiatach: now ogardzkim , k a m ie ń skim, łobezkim, sta rg a rd z k im i goleniowskim. Gleby te z a w iera ją 10 do 20% części spław ialnych, a niekiedy z n a czn ą domieszkę prz ek ra cza ją cą 25% frakcji pyłowej, polepszającej ich właściwości. P oziom próchniczny po sia d a ją zazwyczaj dobrze w ykształcony (20 do 25 cm ). Z aw arto ść próchnicy w a h a się około 1,5%. Odczyn kw aśny lub bardzo kwaśny. W y m a g a ją ostrożnego w apno w an ia. Są to typowe gleby żytnio - ziem niaczane, p rz e w ażnie IV kl. bonitacyjnej. Najlepszym i rolniczo są gleby piaskowe gliniaste mocne i gleby piaskowe gliniaste pylaste.

G l e b y p i a s k o w e s ł a b o g l i n i a s t e n a g l i n o w e i g l e

b y p i a s k o w e g l i n i a s t e n a g l i n o w e . Co do rozmieszczenia

i zasięgu tych gleb na terenie całego wojew ództwa K atedra nie posiada jeszcze dokładniejszego rozeznania. W tabl. 2 podano wszystkie gleby piaskowe niecałkowite w grupie B, tj. gleb w ytworzonych z glin zw ało wych oraz piasków naglinow ych. O p ierając się na dotychczasowych b a d a niach w n a w ia sa c h podano ich procentowy udział w glebach 5 powiatów. Ogólnie m ożna powiedzieć, że w glebach tych glina za le ga dość głęboko (około 1 m a często i głębiej), rzadziej zaś zna jduje się bliżej powierzchni profilu (50 do 100 cm,). Gleby piaskowe gliniaste n ag lin o w e w ystępują prawie w całości jako piaski g liniaste lekkie naglinowe.

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n y z w a ł o w e j obejm ują dwa

w ystępujące obok siebie gatunki, tj. lekkie i średnie oraz ciężkie. Oba te gatunki charak tery zu ją się w yraźnie dość dużym spiaszczeniem w.erzchnich w arstw . W obrębie typu bielicowego gleby te należą do rolniczo najlepszych. Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej, rzadziej do II lub IV. W ykazują odczyn kw aśny lub słabokw aśny. W artości p H w w tych glebach w a h a ją się około 5, z tendencją prz ekra cza nia tej cyfry. W ę gla n w apnia został w nich już daw no przemieszczony w głąb profilu. W y m a g a ją w a p n o w ania. P o s ia d a ją poziom próchniczny o miąższości około 20 do 25 cm. Zaw artość próchnicy w tych poziomach jest rażąco m ała, rzadko dochodzi do dwóch procent. W położeniach niższych gleby te w ykazują dość często oglejenie w dolnych w a rstw a c h profilu glebowego. Gleby ciężkie w ytworzone z gliny zwałowej w y stępują bardzo rzadko, głównie w pow iatach Choszczno i Myślibórz. W tabl. 2 gleby w ytworzone z glin zwałowych są ujęte razem z glebam i w ytw orzonym i z piasków naglinow ych i z a jm u ją w skali całego w ojew ództw a około 33 % powierzchni.

G l e b y w y t w o r z o n e z u t w o r ó w p y ł o w y c h w o d n e g o p o c h o d z e n i a w ystępują w bardzo m.ałęj ilości na terenie powiatu

(11)

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego ₉₇

Gryfino, Gryfice, Łobez i Pyrzyce. Gleby te nie różnią się wiele od gleb w ytw orzonych z glin y zwałowej, są tylko bardziej kwaśne, n a to m ia st fizycz* ne właściwości m a ją zazwyczaj gorsze.

G l e b y b r u n a t n e

Gleby b ru n a tn e w ykształciły s:'ę za sadniczo na tych sam ych skałach co gleby bielicowe, z tą jed n a k różnicą, że były one zasobne w w ę g la n w a p n ia i glinokrzem iany w apnia. P o z a tym gleby te zostały u k ształtow a ne przez lasy m ieszane lub liściaste. Z a jm u ją około 6 % o bsza ru w ojew ództw a. Odczyn ich je s t słabo kwaśny, obojętny lub zasadowy. W głąb profilu glebowego p H zazwyczaj w z ra sta , rzadziej utrzym uje się na tym sam y m poziomie. W śród gleb tego typu wyróżniono n astę p u ją c e rodzaje i gatunki:

A. Gleby w y tw orz one z piasków:

— piaskowe g linia ste (tzw. szczerki). B. Gleby w ytw orzone z glin zwałowych:

— lekkie i średnie, — ciężkie.

C. Gleby w ytw orzone z utw orów pyłowych w odnego pochodzenia: — lekkie i średnie.

D. Gleby w ytw orzone z glin i iłów różnego pochodzenia: — średnie i ciężkie.

G l e b y p i a s k o w e g l i n i a s t e m o c n e spotyka się rzadko, g łó w nie w powiatach Kamień, Pyrzyce i Szczecin. S ta now ią dobre gleby, z w ła szcza kiedy z a w ie ra ją znaczniejszą domieszkę frakcji pyłowej. Odczyn m a ją zbliżony do obojętnego. Zazwyczaj zalicza się je do III kl. bonitacyjnej z uw agi na dobrze w ykształcony poziom próchniczny i większą niż w a n a logicznych glebach typu bielicowego za w a rto ś ć próchnicy.

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n z w a ł o w y c h l e k k i e i ś r e d n i e są w zasadzie podobne do takich sam ych gleb typu bielicowego. O d czyn ich pH« w a ha się od 6,3 do około 7. Odczyn z reguły w z rasta w głąb profilu, gdzie też często stw ierdza się obecność w ę g la n u w apnia. Poza tym gleby te w ykazują lepsze fizyczne i biologiczne właściwości. Należą do II i III klasy bonitacyjnej. Z ajm u ją około 5% terenu..

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n z w a ł o w y c h c i ę ż k i e z a jm u ją bardzo m ały procent powierzchni w ojew ództw a (około 0,1% ).

G l e b y w y t w o r z o n e z u t w o r ó w p y ł o w y c h w o d n e g o p o c h o d z e n i a w y stęp u ją głównie w powiecie pyrzyckim i. starg a rd zk im . Z a jm u ją około 0,5% terenu. S ą glebam i dobrymi lub bardzo dobrymi II i III kl. bonitacyjnej. Nie w ykazują oglejenla. P o s ia d a ją dobre w łasności fizyczne.

(12)

98 Jozef Piszczek

G l e b y w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w różnego pochodzenia, p rz e w a ż n ie średnie, rzadziej ciężkie, w ystępują na-, bardzo m ałej powierzchni głów nie w pow iatach Gryfino i S ta rg a rd . Są dobrymi glebam i p rz e w a ż nie I l b k l . W ykazują oglejenie profilu.

G l e b y b a g i e n n e

N a terenach woj. szczecińskiego w ystępuje około 13% gleb typu bagiennego. W iąże się to p rzew ażnie z bardzo m ałym spadkiem O dry i Rega- licy w ich górnych biegach, co stw a r z a w a ru n k i do z a b a g n ia n ia doliny. To sam o zresztą odnosi się i do innych rzek, w padający c h do M o rz a B a ł tyckiego. Do z a b a g n ia n ia dolin rzecznych przyczyniają się także częste w iatry północne spiętrza jące wodę (tzw. cofki). B agienny proces glebo- twórczy, ksz ta łtu ją c y te gleby, prz ejaw ia się najczęściej jako proces torfo twórczy, rzadziej jako proces murszotwórczy. W obrębie gleb typu b a g ie n nego wyróżniono:

A. Gleby torfowe w ytw orzone z torfów niskich, B. Gleby torfowe w ytw orzone z torfów wysokich, C. Gleby m ułow o-bagienne,

D. Gleby mułowo-torfowe,

E. Kompleks gleb m urszow ych i torfiasto-m ineralnych.

G l e b y t o r f o w e w y t w o r z o n e z t o r f ó w n i s k i c h za jm u ją około 11% powierzchni w ojew ództwa. N ajw iększe powierzchnie z a jm u ją one n a d Z alew em Szczecińskim, Jeziorem D ąbskim i na M iędzyodrzu. Na m niejszych powierzchniach spotyka się je w dolinach rzek Iny, Małej Iny i P łoni oraz w zabagnionych dolinach rzek w p adających do M orza B a ł tyckiego. P oza tym gleby te są rozproszone na małych i bardzo małych powierzchniach na terenie całego wojew ództwa. Większość z nich w y tw o rzyła się z torfów głębokich (niekiedy 9 m m iąższości). W ykazują n a d m ierne uw ilgotnienie i z reguły za wysoki poziom wody gruntow ej. M a ją odczyn zbliżony do obojętnego (pHw w gra n ic ach 6,5 do 7,3).

G l e b y t o r f o w e w y t w o r z o n e z t o r f ó w w y s o k i c h zlo kalizow ane są w powiecie s ta rg a rd z k im w miejscowości Reptowo. Poza tym stwierdzono ich obecność na basenach torfowych nad Zalewem Szcze cińskim.

G l e b y m u ł o w o - b a g i e n n e w ystępują na m ałych pow ierzch

niach w zagłębieniach terenowych w większości powiatów, za jm u ją około 1% terenu w ojew ództwa. Zbudow ane są z nam u ló w m ineralnych lub z m a teriałów deluwialnych o różnym składzie m echanicznym . W zależności od stopnia uw ilgotnienia i oglejenia m o g ą stanow ić dobre lub bardzo /dobre gleby łąkowe.

(13)

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego ₉₉

G l e b y m u ł o w o - t o r f o w e w y stęp u ją na Międzyodrzu. Z a jm u ją około 0,3% obszaru wojew ództw a. S ą to najczęściej gleby torfowe n am u - Ione w w ierzchnich w a rstw a c h m ateria łe m próchnicznom,ineralnym, n a j częściej próchnicznoilastym . Zlokalizowane są najczęściej w pobliżu n u rtu O dry i R egalicy oraz łączących je kanałów .

G l e b y m u r s l z j o w e i t o r f i ß s - t o m i n e r a. I n e w y stępują z a zwyczaj n a obrzeżach gleb torfowych oraz na terenach nieco wyżej poło żonych. P odścielone są zazwyczaj piaskiem luźnym. W ystępują w k om pleksach z innymi glebam i bagiennym i. W artość rolnicza tych gleb jest niska. Z aliczane są do V i VI kl. bonitacyjnej.

C z a r n e z i e m i e

N a terenach woj. szczecińskiego spotyka się cz arn e ziemie różnego p o chodzenia, a mianowicie: a) cz arne ziemie w ytw orzone d rogą ewolucji z gleb bagiennych n a różnych utworach, b) utw orzone z gliny zw ałowej najczęściej m arg listej, w ykształcone przez proces darniow y pod w pływ em wody g r u n

towej (w położeniach niższych i płaskich) oraz bez wpływu wody g r u n

towej (w położeniach w yższych).

C zarne ziemie w y stęp u ją jako dwa podtypy, tj. ja k o czarne ziemie w ł a ściwe i c z arn e ziemie zdegradow ane.

W obrębie czarnych ziem wyróżniono n astę p u ją c e rodzaje i gatunki: A. C z a rn e ziemie w ytw orzone z piasków, lekkie,

B. C z a rn e ziemie w ytw orzone z glin i iłów — ś rednie i ciężkie,

C. C z a rn e ziemie w ytw orzone z utw orów pyłowych pochodzenia w o d nego — lekkie i średnie.

C z a r n e z i e m i e w y t w o r z o n e z p i a s k ó w , l e k k i e spotyka się na m ałych i bardzo m ałych powierzchniach w zagłębieniach tere n o wych, pra w ie we w szystkich powiatach. P rz y p o m in a ją one podmokłe p ia s ki próchniczne. S ą glebam i słabym i V i VI kl. bonitacyjnej (rzadko IV). W przypadku czarnych ziem, ornych w ykazują często duże zachw aszczenie perzem.

C z a r n e z i e m i e w y t w o r z o n e z g l i n i i ł ó w w ystępują na największej powierzchni w powiecie pyrzyckim. W ykształciły się tu na m a teriałach gliniastych i ilastych pochodzenia jeziornego. P o za kompleksem czarnych gleb pyrzyckich w y stęp u ją n a kilku m ałych powierzchniach w pow. gryfickim oraz n a bardzo m ałych powierzchniach w pow. k am ień skim, s ta rg a rd z k im i szczecińskim. Te c z arn e ziemie w ykształciły się na glinach zwałowych. J e d n e i d rugie należ ą do bardzo dobrych gleb

(14)

pszen-IDO Jozef Piszczek

m H roracz anych najczęściej II klasy. W ykazują często oglejenie. Odczyil ich je st p rzew ażnie z a sad o w y lub obojętny.

C z a r n e , z i e m i e w y t w o r z o n e z u t w o r ó w p y ł o w y c h

W ystępują w kompleksie czarnych ziem pyrzyckich. Zlokalizow ane są na zachód od jeziora Miedwie i na północ od jeziora Płoń. W ytworzyły się z jeziornych osadów pyłowych. Nie w ykazują zazwyczaj oglejenia, gdyż poziom wody gruntow ej za le g a w nich dość głęboko. S ą b ard zo dobrymi glebam i pszenno-buraczanym i, najczęściej drugiej klasy bonitacyjnej.

M a d y

M ad y jako gleby w ykształcone na osadach rzecznych w ystępują tylko n a terenie pow iatu C hojna w dolinie rzeki Odry. W ykształcone są jako m ad y piaszczyste oraz m ad y lekkie i średnie. Ich w a rto ś ć rolnicza k s z ta ł tuje się w zależności od składu m echanicznego i stopnia uw ilgotnienia od II do Y Id. bonitacyjnej.

S T R E S Z C Z E N IE

A utor podaje w zarysie inw en tary zac ję gleb woj. szczecińskiego oraz ogólną charakterystykę najw ażniejszych rodzajów i gatu n k ó w gleb.

«LITERATURA

[ lj В ii 1 o w K.: Die W.ald'- uind A ckerböden Noirdost D eutschlands. Dohrnia.na. Bd 13, Stetrn, 1954.

[2] B i i l o w K.: D eutschlands W ald- .und A ckerböden, Benlin, 1936.

[3] B o r o w i e c S.: Gleby w ysoczyzn i w yniesień o,kolie Szczeciina. Zeszyły Na>ukowe W SR Szczecin, a r 1, 1958.

[4] D o b r z a ń s k i В.: Reg,radacj;a bielicow ych gleb lessowych. A nnales UMCS, L ub lin , 1947.

[5] D e e c ik - e lW .: G eologie voin iPommer.n. Berlin, 1907.

[6] L e n c e w i c , z S.: Geoigraifia fizyczna Polski. PW'N 1955, 'Wlairszawa. [7] M apa g le b Polaki 1:300 000, arikusz Szczecin, IU N G 1957, Warszaw;* [8] M ap a gleb Polski 1:300 000, arkusz K ołobrzeg, IU.NiG 1957, W arszaw a. [9] M apa 'gleb iPolski 1:300.000, arkusz Zbąszyń, IU NG 1957, Wa.rszaw-a.

[10] Maipa gleb Polski 1:1000 000, pod red. J. Tom aszew skiego, IU N G 1950, 'W arszaw a. U l] !Maipa gleb Poilsikii 1:1.000000, pod red. A. M usierow icza, IU N G , 1959, iWairszawa. 1’2] 'M apa geologiczna Polski 1:300 000, arkusz Szczecin, W arszaw a, 1954.

[13] M ap a geoloigiczoia Polski 1:300 000, arkusz K ołobrzeg, Wa.rszaw.a, 1954. [14] M apa igeologiczna Polski 1:300.000, airkiusz Z bąszyń, W airszawa, 1954. [15] IM i e c,z y ń sik i T.: G leby ziem odzyskanych. S<iGW 1947, W arszaw a. [16] M u s i e r o w i c z A.: G leboznaw stw o ogólne. PW RiL 1951, W arszaw a. [17] M u s i e r o w i c z A.: G leboznaw stw o szczegółowe. PW RiL 1958, -Wairszawa.

(15)

Ogólna charakterystyka gleb województwa szczecińskiego ₁₀₁

[18] P r a w d z i e K.: P ró b a -rejonizacji klimatyczinej w ojew ództw a szczecińskiego. Z jazd Pol. Tow. G eograf., Szczecin 1955 (ireferat).

[19] T e r l i k o w s k i F., К w i -n i clh i d z e М.: M apa gleboiznawcza w ojew ództw a szcze cińskiego 1:1 000 000. Roczn. Glebozn., t. I, 1950.

[20] T o m a s z e w s k i J.: U w agi krytyczne odnośnie system atyki gleb Polski. Roczn. Glebozn,, .t. III, 1954. И. П ЙЩ ЕК О Б Щ А Я ХАРАКТЕРИСТИКА П О Ч В Щ Е Ц И Н С К О Г О В О Е В О Д С Т В А К а ф е д р а П о ч в о вед ен и я Щ ец и н ск о й В ы сш ей С ел ь ско х о зя й ств ен н о й Ш колы Р е з ю м е А в тором д а е т с я о ч е р к и н в е н т а р н о й оп иси почв Щ е ц и н с к о г о в о е во д с тва и о б щ а я х а р а к т е р и с т и к а н а и б о л е е р а с п р о с т р а н ё н н ы х вид ов и р а з н о в и д н о с т е й почв. J. P IS Z C Z E K A G EN E R A L C H A R A C T E R IS T IC O F T H E S O IL S O F T H E S ZC Z EC IN V O IV O D E S H I P

C hair o.f Soil Science, College of A griculture, Szczecin S u m m а г у

A uthor gives a survey of the soils of the Szczecin voivodeship and a g e neral ch aracteristic of the m ain soil types and kinds.

(16)