Nowe znalezisko złotego wisiorka kulistego z Węgrowa, pow. loco

BULLETIN ARCHéOLOGIQUE POLONAIS

WIAdOmOśCI

AR CHE OLO GICz NE

Państwowe MuzeuM archeologiczne

w

warszawie

WARSzAWA 2012 vARSOvIE

TOm (vOL.) LXIII

2012

W

IA

d

O

m

O

śCI

A

RCHEOLOGIC

z

NE

LXIII

Indeks 38205/38108

PL ISSN 0043-5082

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

TOM

LXIII

Tom

ten

_Redakcja

_po?wi?ca

_pami?ci

Prof.

dr.

hab.

_Jerzego

Okulicza-

_Kozaryna

(15.04.1931-15.09.2012)

pracownika

Pa?stwowego

Muzeum

_{Archeologicznego}

w

latach

1950-1962,

_przez

wszystkie

lata

swojej

aktywno?ci

zawodowej

?yczliwego

wspó?pracownika

naszego

Muzeum,

Redaguje zespó? / Editorial staff:

dr Jacek Andrzejowski (sekretarz redakcji / _{managing editor),} dr _Wojciech Brzezi?ski _{(redaktor naczelny} / editor in _chief),

prof. dr hab. Teresa _{D?browska (zast?pczyni} redaktora _naczelnego / subeditor), mgr Gra?yna Orli?ska,

mgr Rados?aw Prochowicz, mgr Barbara Sa?aci?ska, mgr Andrzej Jacek Tomaszewski, mgr Katarzyna Watemborska-Rakowska

Recenzenci tomu / Peer-reviewed _by:

dr hab. _prof. UMCS _Jerzy Libera, _prof. dr hab. Renata _{Madyda-Legutko, prof.} dr hab. _{Magdalena M?czy?ska,}

prof. dr hab. _Wojciech Nowakowski, dr hab. _prof. UR _Andrzej Pelisiak, dr _Wojciech Wróblewski

T?umaczenia / Translations: Anna Kinecka

Jacek Andrzejowski, Witold Gru?d?

Korekta / _{Proof-reading}

Autorzy

Katarzyna Watembo rska- Rakowska

Sk?ad i ?amanie / _Layout: JRJ

Rycina na ok?adce: _{pó?wytwór narz?dzia dwu?ciennego} z O?arowa. _Rys. Lidia _Kobyli?ska Cover _picture: bifacial tool _preform from O?arów. Drawn _by Lidia _Kobyli?ska

© Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} wWarszawie, 2012 ©_Autorzy, 2012

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne jest instytucj?}

finansowan? ze ?rodków Samorz?du Wolewództwa _{Mazowieckiego}

?t.tz.oW?z.e.

Sprzeda? publikacji Pa?stwowego Muzeum _{Archeologicznego prowadzona jest} wsalach _wystawowych muzeum,

ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa.

Wydawnictwa mo?na zamawia? telefonicznie (+48 22 5044 872, +48 22 5044 ₈₇₃₎

lub _pod adresem _{mailowym (wydawnictwapma@pma.pl).}

Pe?en _spis zawarto?ci ,,wiadomo?ci Archeologicznych": http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl

List of contens of "Wiadomo?ci _{Archeologiczne": http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl}

Adres _redakcji / Editorial office:

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne,} ul. _D?uga 52 _(Arsena?), 00-241 Warszawa tel.: +48 ₍₂₂₎ 5044841, +48 ₍₂₂₎ 5044813; fax: +48 ₍₂₂₎ 831 51 95;

e-mail: _{j.andrzejowski@wiadomosci-archeologiczne.pl}

http://www.wiadomosci-archeologiczne.pl

Streszczenia _{dost?pne s?} w bazie _danych: / The summaries are available at database of: The Central _European lournal _oj Social Sciences and Humanities - h_tt

WIADOMO?CI

ARCHEOLOGICZNE

_(VoL)

SPIS TRE?CI

Contents

ROZPRAWY

Witold Gr u ?d ?, _{Wybrane aspekty} form _dwu?ciennych we _{wczesnej epoce br?zu} na _przyk?adzie materia?ów

z _{pola górniczego} w O?arowie 3

Selected _Aspects of _Early Bronze _Age Bifacial Form Manufacture _{Exemplified by} Lithic Material

from the _Exploitation Field at O?arów

MATERIA?Y

Miros?awa A n d r z e_j o w _ska, Warszawa-Grochów "uL Górników"

-cmentarzysko z _{wczesnej epoki} ?elaza Warszawa-Grochów, Site "ul. Górników"

-aGrave-Field from the _Early Iron _Age

33

Katarzyna C z a r n e c k a, _Materia?y z _{wielokulturowej osady} i _{cmentarzyska kultury przeworskiej}

na stanowisku l i 2 w w Oronnem, pow. garwoli?ski 115

Materials from aMulticultural Settlement and aPrzeworsk Culture Grave- Field at Oronne, Distr. Garwolin, Site 1 and 2

Kalina Sk ó

r a, Monika Tr o s z c z _Y ? sk a - A

nt o sik, _Cmentarzysko z okresu _rzymskiego

w _{Waplewie, pow. olszty?ski} 145

A Roman Period Grave- Field at _Waplewo, Distr. _Olsztyn

Witold Be n d er, Teresa _{D ?}br o w sk a, _Materia?y ze stan. l w Wólce _{?asieckiej, gm.} Bolimów, _pow. skierniewicki 161

The _Archaeology at Wólka ?asiecka 1, Comm. Bolimów, Distr. Skierniewice

ODKRYCIA

Tomasz Rak o w s_{k i, Micha?} Z a s?o n a, Nowe znalezisko _z?otego wisiorka _kulistego z _{W?growa, pow.} loco

A Recent Find of aRoman Period Gold Poil Ball Pendant from _W?grów, Distr. loco

227

Agnieszka Jar e m ek, _Magdalena N o w ako w sk a, _{Zapinka typu mazurskiego} z _wyspy na _{Jeziorze Legi?skim,}

pow. k?trzy?ski 232

A Mazurian Variant Fibula from an Island on Lake _Legi?skie, Distr. _K?trzyn

Marcin Wo? n ia_{k, "Sarmacka" zapinka} ze _{S?upna, pow.} wo?omi?ski

A "Sarmatian" Brooch from _S?upno, Distr. Wo?omin

234

Miros?aw Ru d n ick i, S?awomir M i?e_{k, Odkrycie ba?tyj skiej zapinki tarczowatej} nad _{Jeziorem Gop?o}

A Balt Plate Brooch Discovered at Lake _Gop?o

237

o

D

K

R

y

c

I

A

Wiadomo?ci _{Archeologiczne,} t. LXIII, 2012

Tomasz Rakowski, Micha? Zas?ona

NOWE ZNALEZISKO Z?OTEGO WISIORKA KULISTEGO Z _W?GROWA, POw. LOCO Wzbiorach Muzeum _Zbrojowni na Zamku w Liwie _znajduje

si? interesuj?cy z?oty wisiorek, _przekazany do zbiorów muzeum

przez przypadkowego znalazc?. Wisiorek _{odkryto wiosn?}

2010 r. na _{nieu?ytku s?siaduj?cym} z niewielkim lasem _przy

ulicy Józefa Go??biewskiego, niedaleko _{po?udniowego skraju}

obecnego obszaru miasta _W?growa, ok. 1,5 km na _po?udniowy wschód od _koryta rzeki Liwiec _{(Ryc. 1).}

Pierwotnie wisiorek mia? kszta?t _kulisty i _?rednic? ok. 11 mm. Obecnie _{po?owa jego korpusu jest} uszkodzona i_wgnieciona do

?rodka; waga przedmiotu to _jedynie 0,59 g. Wgórnej cz??ci

wisiorka _{znajduje si?} niewielki otwór, w _którym zamocowane jest uszko utworzone ztrzech _po??czonych drucików z

tordowa-nego drutu, a dwa _{podobnie skr?cone} druciki _{otaczaj? kraw?d?}

otworu _{(Ryc. 2:1).} ?rednica drucików, z _{których wykonano} uszko i _otoczk? otworu _wynosi ok. 0,5 mm. _Korpus wisiorka sk?ada _si? z dwóch _{pó?kulistych} sfer, _po??czonych najpewniej

przez lutowanie; w _miejscu ich _styku widoczna _jest obecnie bardzo _w?ska szczelina o _{nieregularnej kraw?dzi.} Obie po?ów-ki _wyklepano z _{kr??ków z?otej} blaszki 1 _punc? o _niewielkiej

powierzchni.

?lady

s? widoczne w _{powi?kszeniu mikroskopowym jako} drobne

p?aszczyzny zbli?one do _elipsy o_d?ugo?ci ok. 1-1,5 mm _{(Ryc. 3).} Wisiorek z _{W?growa nale?y} do _typu Ib 1 w _klasyfikacji A. Ko-kowskiego, tj. wisiorków o _{korpusie kulistym,} bez _zwie?czonej partii dolnej, wykonanych z metali _{kolorowych (A.} Kokowski

1991, s. _{117, rys.} 5)2. _Ryc. 1. _{W ?g}rów, ul. J. Go??biewskiego. Wisiorek ten ma do?? liczne _analogie w _zabytkach z okresu

wp?ywów rzymskich, zarówno z terenów _obecnych ziem

pol-skich, ze stanowisk _{kultury wielbarskiej} i_{przeworskiej, jak}

rów-nie? z _{pó?nocno-zachodniego rejonu} basenu _Ba?tyku. Obok okazów o _{g?adkich korpusach spotykane s?} wisiorki w _ró?ny

sposób zdobione, _{zwykle filigranem} i _granulacj?. Bardzo

cz?-Miejsce znalezienia _z?otego wisiorka

Fig. 1. W ? gr ów, J. Go??biewskiego Street. Findspot of the _gold foil _pendant

sto dekorowano tak?e ich _cz??ci dolne, _{rozbudowywane} o do-datkowe _elementy kuliste lub _{cylindryczne. Najstarsze}

egzem-plarze o_{kulistym korpusie} datowane _s? na _{faz? Bla (Lubowidz,}

grób 111/1913; Pruszcz Gda?ski stan. 10, _grób 106), natomiast najm?odszy okaz _{(Czarnówko) pochodzi?} ma z _zespo?u z _fazy CI (J. Schuster 2010, s. _131). Wfazie _{B2 spotykane s? ju?} na

te-renie obu _{jednostek kulturowych; pojawienie si?} ich na obsza-rach _{kultury przeworskiej jest zapewne} efektem _oddzia?ywa?

ze _{strony kulturywielbarskiej (por. J. Andrzejowski 2001a,} s. _70,

l

Z?oto ze _{?ladow? zawarto?ci? srebra, miedzi, cyny} niklu i?elaza.

Ba-danie na _{spektrometrze fluorescencji rentgenowskiej} ARTAX _(metoda

XRF) wykona? mgr Pawe? Gan w Laboratorium Bio- iArcheometrii

Instytutu Archeologii i _Etnologii PAN w Warszawie (nr Cl. _17923).

2

Typ Ib z _podtypami 1. i 2. _jest rozszerzeniem _typologii

1b 1a 2 <: 3 o 3cm 1-4

Ryc. 2. Lu?ne znaleziska z _{W ?g}r o wa, ul. J. Go??biewskiego: z?oty wisiorek (1), denary Wespazjana (2)

i_{Faustyny M?odszej (3), zapinka br?zowa (4). Rys.} A. _Potoczny, fot. R. Sofu?

Fig. 2. _Stray finds from _{W ?}g rów, J. Go??biewskiego Street: _{gold pendant} (1), denarii of _Vespasian (2)

and Faustina the _Younger (3), bronze fibula (4). Drawn _by A. _{Potoczny, photo} R. Sofu?

"

.?.

Ryc. 3. _{W ? g}rów, ul. J. Go??biewskiego. Detale _z?otego wisiorka w_{powi?kszeniu mikroskopowym.} Fot. T. Rakowski

Fig. 3. _{W ?}gr ów, J. Go??biewskiego Street. Details of the _gold foil _{pendant magnified} under the _microscope. Photo T. Rakowski

grób 23 _(B. Barankiewicz 1959, s. _204, tabl. _VII:24), Kamie?-czyka, pow. wyszkowski, grób 63 (T. D?browska 1997, s. 22 i 86, tabl. _XXX/63:4), i_{Oblina, pow. garwoli?ski, grób} 26b _(K.

Czar-necka _2007, s. 17 i_78, tabl. XXIV /26b: 1). Podobny egzemplarz,

z _dodatkowymi zdobieniami z _nak?adanego na _korpus filigra-nu i _{granulacji, znany jest} z_{Nadkola, pow. wyszkowski,} stan. 2,

grób 121 _{(J. Andrzejowski} 1998, s. 45 i 65, tabl. _LXXV/121:2).

W_szystkie te _{zespo?y s? pewnie} datowane na _{faz? B2• Wydaje} si? zatem, ?e wisiorek z _{W?growa nale?y} umie?ci? w _{tej samej} fazie i odnie?? do _{kultury przeworskiej (Ryc. 4).}

ryc. 11; J. Schuster 2010, s. 128-134; R. _{Madyda-Legutko,}

J. Rodzi?ska-Nowak, J. Zagórska- Telega 2010, s.390-393,

ryc. 2). Z?ote wisiorki znaj dowane _{s? zarówno} w_{wyposa?eniach}

pochówków kobiecych jak i _{m?skich (R. Madyda-Legutko,}

J. Rodzi?ska-Nowak, J. Zagórska-Telega 2010, s. _390).

Bior?c pod uwag? chronologi? wisiorków kulistych oraz obecno?? na wschodnim Mazowszu ina Podlasiu wfazie _BiCI

kultury wielbarskiej ,ale te? reliktowych _grup kultury przewor-sklej, trudno _{jest przypisa?} lu?ne znalezisko z _W?growa

kon-kretnej kulturze _{archeologicznej. Pewnych} wskazówek mo?e dostarczy? analiza _{morfologiczna tego} wisiorka. Z Mazowsza nie _s? znane z?ote kuliste wisiorki _pochodz?ce z_inwentarzy

kul-tury wielbarskiej, natomiast _najbardziej zbli?one _{pod wzgl?dem}

formalnym do wisiorka z_{W?growa zabytki} o_kulistym,

niezdo-bionym korpusie pochodz? z mazowieckich _cmentarzysk

kul-tury przeworskiej: z Grodziska _{Mazowieckiego, pow. grodziski,}

Na _{polu bezpo?rednio s?siaduj?cym} z _{miejscem odkrycia} opisanego wisiorka znaleziono równie? dwie srebrne _monety':

denary Wespazjana (BMC 276) i_{Faustyny M?odszej (BMC 102),}

o wadze _odpowiednio 2,98 i _{2,88 g (Ryc. 2:2.3).} Na monecie

3

Oznaczenie _katalogowe monet _zawdzi?czamy Panu _Maciejowi

Wi-dawskiemu z Gabinetu _{Numizmatycznego} PMA.

Z _datowanych na _{fazy C3-} D _grobów 142 i 553 z Niedanowa znane _{s? te? pó?niej} sze _zapinki z _{szerszymi kab??kami} i_polarni

metop owymi (W Ziemli?ska-Odojowa 1999, s. _32,96-97, tabl.

XLI 142: _{1, CXCIX/5} 53: _{1). Mo?liwe,} ?e fibula zW_?growa, odo?? szerokim _kab??ku z _{polem metopowym} w _{jego górnej partii,}

nale?y do grupy m?odszych egzemplarzy zapinek kuszowatych

z _guzkami na ko?cach _spr??yny i _g?ówce.

,U\t

'"

2b

Mimo do?? _{du?ej odleg?o?ci,} w _{jakiej odkrywane by?y} pre-zentowane tu _zabytki, nie mo?na _wykluczy?, ?e _s? one ?ladem

jednego, nieznanego dotychczas stanowiska archeologicz-nego. Na podstawie opisanych znalezisk trudno jest jednak

wnioskowa? o _jego charakterze. Zniszczenia _{zabytków mog?} by? dwojakiego charakteru: o ile uszkodzenie wisiorka wyko-nanego z bardzo _cienkiej, a _przez to _{delikatnej blachy, mog?o}

by? przypadkowe i _powsta? w trakcie _{pó?niej szego, rolniczego}

u?ytkowania terenu, o_tyle odkszta?cenie _zapinki nosi charakter

celowego zniszczenia, co _{pozwala przypuszcza?,} ?e _pochodzi

ona z_{wyposa?enia pochówku kultury wielbarskiej.}

h

Ryc. 4. Z?ote wisiorki kuliste o nie _{zdobionym korpusie typu} Ib 1

z terenu Mazowsza. 1a.b - Grodzisk

Mazowiecki, grób 23; 2a.b -Nadkole, stan. 2, grób 121 _(a -orygina?, b -replika); 3 -Kam ie ?c _zy k, grób 63; 4 - Ob li n, grób 26b.

Warto _przypomnie?, ?e _{rejon ?rodkowego biegu} Liwca _jest stref? zwartego osadnictwa z okresu _{wp?ywów rzymskich.}

W_{niewielkiej odleg?o?ci} od _{opisywanego miejsca znajduj? si?} liczne stanowiska, z_{których cz???} badana _{by?a wykopaliskowo}

i _{jest rozpoznana} w _wi?kszym lub _{mniejszym stopniu (por.}

J. Andrzejowski 2005, ryc. 12). Z terenu _samego miasta

W?gro-wa znane _s? dwie _{zapinki br?zowe, fragmenty} ceramiki i drob-ne _przepalone ko?ci ludzkie", maj?ce pochodzi? z _{ma?ego grobu} wyoranego na _po?udnie od _{du?ego cmentarzyska (T.} Liana 1961, s. _219, tabl. III: _{14-17). Lokalizacj} a _{taka, zapewne sugerowana}

oryginalnym odr?cznym zapisem na _{niewielkiej, zachowanej} przy ceramice metryczce z 15.08.1934 roku _{(ma?y grób.} wyora-ny p?ugiem na P?. od _du?ego cment _{wsch)7, jest jednak} dysku-syjna. Najprawdopodobniej bowiem chodzi tu o_{jakie? miejsce} na _po?udnie od _du?ego cmentarza, a nie _{cmentarzyska.} Okre-?lenie _"du?y cmentarz" w okresie _{mi?dzywojennym} odnosi?o si? w _W?growie do cmentarza _{katolickiego przy obecnej} ul.

T. Ko?ciuszki", _U?ycie skrótu .wsch", _który rozumie? _nale?y zapewne jako "wschodni", dodatkowo _{potwierdza tak?}

inter-pretacj?; katolicki cmentarz _{by? najwi?kszym} w mie?cie _(po

protestanckim i_?ydowskim) ido _{dzisiaj znajduje si?} w _tej

w?a-?nie _cz??ci miasta, ok. 3 km na _pó?nocny wschód od _miej sca znalezienia _z?otego wisiorka.

Fig. 4. Finds of _gold unornamented ball _{pcndants, type} Ib l, from

Mazowsze. 1a.b - Gro d zi sk Mazowie ck i, grave 23; 2a.b - Nadkole 2, grave 121 (a -original, b -replica): 3 -Kamie?czyk, grave 63; 4 -Oblin, grave 26b.

Wg 1After: B. Barankiewicz 1959 (lb), J. Andrzejowski 1998 (2a),

T. _D?browska 1997 (3), K. Czarnecka 2007 (4).

Photo R. Sofu? (la, 2b)

Wespazjana czytelne s? dwa zag??bienia wykonane od strony

awersu, z_{których wi?ksze} niemal _przechodzi na wskro? zabyt-ku. _{Wydaj? si? by?} ?ladem _{próby intencjonalnego przebicia}

monety",

Ponadto _{po drugiej} stronie _{ulicy Józefa Go??biewskiego,} ok.

200 m na _{wschód, odkryto br?zow? zapink? kuszowat?} z

pod-wini?t? nó?k?, typu 161-162 _wg o. _{Almgrena" (Ryc. 2:4).} Ma

ona _{o?miozwojow? spr??yn?} na osi _zamkni?tej na kra?cach

profilowanymi guzkami; trzeci, identyczny guzek umieszczony jest na _trzpieniu na _p?ytce do osadzenia osi. Na _g?ówce

zapin-ki _{znajduje si?} s?abo widoczne _{prostok?tne pole metopowe.} Fibula _jest silnie odkszta?cona

-kab??k zosta? _zgi?ty tak, ?e g?ówka niemal _{styka si?} z_{miejscem owini?cia zaczepu} pochew-ki. Brak _{jest ig?y} oraz _pochewki, na _{kab??ku zachowa?y si?}

natomiast _{trzy zwoje owijki jej zaczepu.} Nie _jest natomiast _{pewne, czy} z _{tego samego} stanowiska

po-chodz? te? obie _zapinki. Pierwotnie _wchodzi?y one w sk?ad

wi?kszego zbioru _zabytków z _{XIX-wiecznej kolekcji dawnego}

Muzeum _Przemys?u iRolnictwa wWarszawie. _{Wymienione s?}

na fiszce kartoteki _{muzealnej pod} numerem 9879• W _górnej

partii tej fiszki _widnieje nazwa _miejscowo?ci

-W?grów -oraz

dopisek w nawiasie _{(przedmioty potrzebuj? wylegitymowania,}

bo _pochodz? z _{rozmaitych miejscowo?ci). Znajduje si?} tam rów-nie? _informacja: Z _{zapisu ?.p. Przyborowskiego.} Tablica z

naszy-Zapinki kuszowate z _{podwini?t? nó?k?} z _guzkami na g?ów-ce i ko?cach _spr??yny datowane _{s? zwykle} na _{faz? C2} okresu

wp?ywów rzymskich (por. K. God?owski _1974, s. _38-39). Tak zdobione fibule wkulturze _wielbarskiej znane _{s? jednak}

zarów-no ze _{starszego jak} i _m?odszego odcinka okresu

pó?norzym-skiego. Z _zespo?ów z faz _{Clb -C2 pochodz?} m.in. _egzemplarze

z _grobu 81 z _{Cecel, pow. siemiatycki (J. [askanis 1996,} s. _21, tabl. _{XI/81:3), czy} z _grobu 585 z _{Niedanowa, pow.} nidzicki (W. Ziemli?ska-Odojowa 1999, s. _101, tabl. _{CCVII/585:1).}

6

Zabytki znajduj? si? w zbiorach PMA (nr inw. PMA/IV/197).

7

Autorem notatki _jest zapewne Józef Mikulski, w latach 1930.

nau-czyciel gimnazjalny w Siedlcach i _{sta?y wspó?pracownik} PMA _(por.

J. G?osik 1970).

4

Zawieszki z _{przedziurawionych} monet _pochodz? te? z

pobliskie-go cmentarzyska w _{Iartyporach, pow. w?growski (znaleziony} bez

kontekstu denar _{Faustyny M?odszej} oraz _br?zowa, mocno _wytarta

moneta

-by? mo?e as - Hadriana _z

grobu 259B; zbiory PMA, inw. PMA/IV 17682).

8

Uprzejma informacja dr. Jacka Andrzejowskiego z Dzia?u _Epoki

?elaza PMA, za _{któr? autorzy dzi?kuj?.}

5

Obie _monety i_zapinka równie? _{przekazane zosta?y} do zbiorów

Mu-zeum _Zbrojowni na Zamku w Liwie.

9

Kartoteka ta _{przechowywane jest} obecnie w Pracowni _{Inwentaryzacji} iRuchu Muzealiów PMA.

tymi przedmiotami bronzowymi i _{szklanymi. Zabytki} na karcie wymienione s? w _{sposób zbiorczy:} 1 - 5

fibul bronzowych typu

rzymskiego, 2 - 3

pier?cienie bronzowe itd.

Mgr Tomasz Rakowski

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne} w Warszawie

ul. _D?uga 52

Nie wiadomo, czy zapis: rozmaite _{miejscowo?ci nale?y}

rozu-mie? dos?ownie, _tj. tak?e inne, poza W?growem. Na _pewno

jednak chodzi o ró?ne _{miejsca (stanowiska) archeologiczne.} Materia?y z _tego zbioru _{zagin??y cz??ciowo} w czasie II _Wojny

?wiatowej.

za-pinek uda?o _{si? zidentyfikowa?, s?} one bowiem oznakowane

tuszem numerem 987. Brak _{jednak jakichkolwiek podstaw, by}

??czy? je z _{ceramik? odkryt?} w 1934 roku, a _pó?niejsza

identy-fikacja ma charakter _wtórny", Sarna _{kolekcja skorup} nie

stano-wi zbioru _jednolitego kulturowo - zawiera ma?o

charaktery-styczne materia?y datowane na okres _rzymski oraz _{epok? br?zu}

i/lub wczesn? epok? ?elaza. Ponadto chronologia obu zapinek

(silnie profilowana tzw. _{odmiany mazowieckiej} i_pó?na

kuszo-wata z_{podwini?t? nó?k?) wskazuje,} ?e _jest ma?o

prawdopodob-ne, _{by pochodzi?y} z_{jednego zespo?u.} Pierwotna liczba a? _pi?ciu

fibul _odnotowanych w kartotece MPR dodatkowo _wyklucza

tak? interpretacj?.

PL 00-241 Warszawa rakoshcowp.pl

Mgr Micha? Zas?ona

Muzeum _Zbrojownia na Zamku w Liwie

Liw, ul. S. _Batorego 2 PL 07-100 _W?grów zaslonki@gmail. com

BIBLIOGRAFIA Almgren, O.

1923 Studien itber _{nordeuropaische Fibelformen} der ersten

nachchristlichen Jahrhunderte mit _{Berucksichtigung} der

provinzialromischen und siidrussischen Formen,

Man-nus- Bibliothek 32, _Leipzig'.

Z _{bezpo?redniej okolicy W?growa} znane _s? równie? inne obiekty z okresu _{wp?ywów rzymskich.} W_Jartyporach, ok. 7 km na _pó?nocny wschód od stanowiska _przy uL _{J. Go??biewskiego,}

znajdowa?o si? ogromne cmentarzysko ludno?ci _kultury

prze-worskiej i_wielbarskiej ,zniszczone wznacznej cz??ci _przez du??

pia?nic? (zob. np. J. Andrzejowski 2001b), a w _zachowanej cz??ci badane w ostatnich latach _przez Dzia? _Epoki ?elaza

Pa?stwowego Muzeum _{Archeologicznego (por. J. Andrzejowski,}

T. Rakowski, K. Watemborska 2010, s. 133 _{przyp. 3).} Ok. 10 km

na _pó?nocny zachód _{po?o?one by?o cmentarzysko} w _Starej Wsi

(W Radig 1942; T. _{D?browska 1973), u?ytkowane} równie d?u-go jak nekropola w _Jartyporach. Na _gruntach wsi _[arnice, ok.

2 km na _po?udniowy zachód od _{opisanego stanowiska,} odkry-to skarb monet _srebrnych z czasów Hadriana iMarka Aureliu-sza _{(W Kropotkin 1971;} S. Kubiak 1979, s. _49-50; A.

Romano-wski 2008, s. _40). Na _{przeciwnym brzegu doliny} Liwca

znajdu-je si? domniemany kurhan _{kultury wielbarskiej,} w okolicach

którego znaleziono liczne _{monety rzymskie".} Z _rejonu Liwu,

oddalonego o ok. 3 km na zachód, znane _{s? te?} inne znaleziska

pojedynczych monet _{rzymskich (A.} Romanowski 2008, s. _59).

Andrzejowski, J.

1998 Nadkole 2. A _{Cemetery of} the Przeworsk Culture in

East-ern _Poland, Monumenta _{Archaeologica} Barbarica V,

Kraków.

2001a Wschodnia _{strefa kultury przeworskiej}

-próba definicji, WA LIV _(1995-1998), s. 59-87.

2001 b _{Archeologia ?mietniskowa, czyli} dole i niedole

staro?yt-no?ci _{jartyporskich,} ZOW 56/1-2, s. 52-58.

2005 Liwiec river as axis _of local settlement structures _of the Przeworsk and Wielbark Cultures, [w:] Wasserwege: Lebensadern

-Trennungslinien (wyd. C. von

Carnap--Bornheim, H.

Friesinger), Schriften des Archaologi-schen Landesmuseums, _{Erganzungsreihe} 3, Neumuns-ter, s. 231-252.

Andrzejowski, J., Rakowski, T.,

Watemborska, K.

2010 Emaliowana _zapinka tarczowata z _lartypor?w nad

Liw-cem, [w:] Terra Barbarica. Studia _ofiarowane

Magdale-nie _Mqczy?skiej w 65. rocznice urodzin _(red. A. Urbaniak,

R. Prochowicz, L _Jakubczyk, M. Levada, J. Schuster),

Monumenta _{Archaeologica} Barbarica, Series Gemina

II, ?ód?-Warszawa, s. 133-153.

Stanowisko _{po?o?one przy ulicy J. Go??biewskiego} w W?-growie wpisuje si? w _skupisko osadnicze kultur _przeworskiej

i _wielbarskiej nad _?rodkowym Liwcem. _{Jego pocz?tek si?ga} m?odszego okresu _{przedrzymskiego,} za? trwa ono z_pewno?ci?

a? _{po wczesn? faz? w?drówek} ludów _{(por. J. Andrzejowski} 2005,

s. _{242, ryc. 4, 5, 9, 12).} Barankiewicz, R.

1959 _Cmentarzysko z okresu _rzymskiego w Grodzisku

Mazo-wieckim, MS V, s. 191-231.

10

W _{Ksi?dze inwentarzowej} PMA, powsta?ej mi?dzy rokiem 1947

a 1956, pod numerem 00259 _{wymienione s? materia?y} z _W?growa, w _tym dwie _zapinki datowane na _{epok? ?elaza,} okres _wp?ywów rzym-skich.

Bursche, A.

2004 Dalsze _monety ze skarbu wLiwie, _{powiat W?grów.} Trze-ciowieczne _denary na terenach Barbarieum, [w:] W Ka-czanowicz _(red.), Studia z _{dziejów antyku.} Pamieci Profesora Andrzeja Kunisza, Prace Naukowe

Uniwersy-tetu

_?l?skiego

11

Nie _{jest zupe?nie} pewne, czy monety odkrywane wostatnich latach

w_okolicy kurhanu _{identyfikowa?} mo?na ze _{wspomnianym wy?ej}

du-?ym skarbem z_{[amie, znalezionym} w 1873 roku _gdzie? na _piaskach nad

Liwcem. _Grunty wsi _{Jarnice rozci?gaj? si?} bowiem na _{prawym brzegu} rzeki, kurhan za? _{znajduje si? po jej przeciwnej, zachodniej} stronie Liwca. Na temat historii _pierwszego znaleziska ilosów _zabytków zob.

A. Bursche, W. _Roszyk 1999; A. Bursche 2004,s. 192-193.

Bursche, A., _Roszyk, W.

1999 _{Monety rzymskie} znalezione na osadzie _{kultury ?u?yckiej} 230

w _miejscowo?ci Liw, st. _{4, woj. mazowieckie, "?wiatowit"}

I _(XLII), fasc. B, s. 46-50.

Radig, W.

1942 Das _{ostgermanische Griiberfeld} von Stara Wie?, Kreis

Sokolow, .Dtc _Burg" 3/2, s. 179-224.

Czarnecka, K.

2007 Oblin. Ein _Graberfeld der Przeworsk-Kultur in

Siuima-sowien, Monumenta _{Archaeologica} Barbarica XIII,

Warszawa.

Romanowski, A.

2008 Die Fundmimzen der Rbmischen Zeit in Polen.

Rechts-ufriges Masowien und Podlachien, Collection Moneta

84, Wetteren. D?browska, T.

1973 Nowe _materia?y z _cmentarzyska w _Starej Wsi, pow.

W?-grów, WA XXXVII/4, 1972, s. 484-503.

Schuster, J.

2010 Lubsow. Alterkaiserzeitliche _Furstengrab im nordlichen

Mitteleuropa, Bonner _Beitrage zur Vor- und Fruhge-schichtlichen _Archaologie 12, Bonn.

1997 _Kamie?czyk. Ein _Graberfeld der Przeworsk-Kultur in

Ost-masowien, Monumenta _{Archaeologica} Barbarica III, Kraków.

Ziemli?ska-Odojowa, W.

G?osik, J. 1999 Niedanowo. Ein _Graberfeld der Przeworsk- und Wielbark

-Kuliur in _{Nordmasowien,} Monumenta _{Archaeologica}

Barbarica VII, Kraków.

1970 _{Józef Mikulski,} WA XXXV/2, s. 267-268.

God?owski, K.

1974 _Chronologia okresu _{pó?norzymskiego} i_wczesnego okresu

w?drówek ludów wPolsce _{pó?nocno-wschodniej,} RB XII,

s.9-109.

A RECENT FIND OF A ROMAN PERIOD GOLD FOIL BALL PENDANT FROM _W?GRÓW, Dl STR. LOCO

[a sk a n is , J. SUMMARY

1996 Cecele. Ein _Griiberfeld der Wielbark- Kultur in _Ostpolen,

Monumenta _{Archaeologica} Barbarica II, Kraków. Several Roman Period artefacts were discovered in the spring of 20 1 O on the outskirts of _{W?grów (Fig.} 1) and submitted to the Museum

Armoury housed in the Gothic castle at Liw.

Kokowski, A.

One of these finds is a _{slightly damaged} ball-like _pendant made of

gold foil without any additional decorative details (Fig. 1:1,2). Similar forms are encountered in _grave inventories of female and male burials

in cemeteries ofWielbark Culture _(phases Bla-CI) and Przeworsk

Cul-ture _{(phases B2-CI).} At the same _time, in the _region of Mazowsze

cur-rently they are known _only from a smalI number of Przeworsk _graves

datable to _{phase B2 (Fig. 3):} Grodzisk Mazowiecki, distr.loco, grave 23

(B. Barankiewicz 1959, p. 204, pl. VII:24), Kamie?czyk, distr. _Wyszków, grave 63 (T. D?browska 1997, p. 22, 86, pl. XXX/63:4), and Oblin, distr.

Garwolin, grave 26b (K. Czarnecka 2007, p. 17,78, pl. XXIV/26b:1).

An _exceptional balI _pendant decorated with _filigree and _granulation

was discovered at Nadkole 2, distr. Wyszków, grave 121 O. Andrzejowski 1998, p. 45, 65, pl. LXXV/121:2). This _suggests that the _pendant from

W?grów has asimilar _dating and is associated with Przeworsk Culture.

1991 Grób _{wojownika kultury przeworskiej} z Oro?ska w _woj.

radomskim, Acta Universitatis Lodziensis, "Folia

Ar-chaeologica" 12, s. 105-135. Kropotkin, W.

1971 Skarb denarów _{rzymskich (I-II w.)} z_{Jarnic (woj.} warsza-wskie), ,Wiadomo?ci Numizmatyczne" 15/1, s. 31-38.

Kubiak, S.

1979 Znaleziska monet _rzymskich z Mazowsza i Podlasia,

Wroc?aw.

Liana, T.

The same location also yielded two denarius coins: a_Vespasian and

aFaustina the _Younger and, at adistance of about 200 m, a_damaged

bronze crossbow tendril fibula, type A.161-162, decorated on its head

and at _spring terminaIs with knobs _(Fig. 1_:2-4). An indentation visible

on the _Vespasian coin _suggests an _attempt made to _pierce the denarius

and use it for a_pendant. The condition of the fibula (its strongly bent

shape - evidence of intentional

destruction?) suggests that originally it

was an element of an _inventory of aWielbark Culture cremation burial. 1961 Znaleziska z okresu _{pó?nolate?skiego} i _rzymskiego z

te-renów _{mi?dzy Wis?q} a _{dolnym Bugiem,} MS VII, s. 215--222.

Madyda-Legutko, R., Rodzi?ska-Nowak, J.,

Zagórska-Telega, J.

2010 Z?ote wisiorki z _cmentarzyska ludno?ci _kultury

przewar-skiej w _Prusieku, stan. 25, gm. Sanok, [w:] Terra

Barba-rica. Studia _{ofiarowane Magdalenie Mqczy?skiej} w 65. rocznice urodzin _(red. A. Urbaniak, R. Prochowicz, L Ja-kubczyk, M. Levada, J. Schuster), Monumenta

Archaeo-logica Barbarica, Series Gemina II, ?ód?-Warszawa,

s.387-395.

The finds from _{W?grów presumably} derive from an as _yet

uniden-tified _{archaeological} site of Roman Period date. Numerous finds of

Roman coins recorded in the area around _W?grów and the _nearby Liw,

ahoard of Roman coins from the vicinity of the _village of [arnice, the

presumed burial mound ofWielbark Culture at Liw and the _long-lived burial _grounds at Stara Wie? and _{J artypory} a few kilometres to the

north, document the existence _during the Roman Period of asettlement

concentration which survived in the region until the _{Early Migration} Period (cf. J. Andrzejowski 2005, p. 242, fig. 4, 5, 9, 12).

von Mti l l e r, A.

1956 Die birnen- und _{kugelformigen Anhiinger} der alteren

romischen Kaiserzeit, "Offa"15, s. 93-114. t?um. A. Kinecka

WYKAZ SKRÓTÓW TYTU?ÓW CZASOPISM I WYDAWNICTW WIELOTOMOWYCH

ABBREVIATIONS OF PERIODICALS' AND SERIAL PUBLICATIONS' TITLES

- "Acta

Archaeologica Carpathica", Kraków

AAC

AAHung.

AFB

Amtl. Ber.

- "Acta

Archaeologica Academiae Scientiarum _{Hungaricae", Budapest}

- "Arbeits- und

Forschungsberichte zur sachsichen _{Bodendenkmalpflege",} Berlin _(Stuttgart)

-"Amtlicher Bericht uber die Verwaltung der naturgeschichtlichen, vorgeschichtlichen und volkskundlichen

Samm-lun gen des Westpreuf?ischen Provinzial-Museums fur das [ahr ..:', Danzig

-"Archeologia Polski", Warszawa

APolski

APS AR

-"Archeologia Polski _{?rodkowowschodniej",} Lublin _(wcze?niej: Lublin-Che?m-Zamo??)

-"Archeologicke rozhledy", Praha

- British

Archaeological Reports, International Series, Oxford

B.A.R. Int. Series

BerRGK - .Bericht der Rómisch-Germanischen

Kommission", Frankfurt a.M.-Berlin

BJahr.

-"Bonner [ahbucher", Koln/Bonn

-"Bodendenkmalpflege in _{Mecklenburg- Vorpommern",} Liibstorf _{(wcze?niej: "Bodendenkmalpflege} in _Mecklenburg.

BMJ

Jahrbuch ..:', Schwerin/Rostock/Berlin)

-Corpus der rómischen Funde im _europaischcn Barbaricum

CRFB FAP Inf.Arch. InvArch. JmV JRGZM KHKM KSIA

-"Fontes Archaeologici Posnanienses" _(wcze?niej: "Fontes Praehistorici"), Pozna?

-"Informator Archeologiczny. Badania rok ..:', Warszawa

-.Juvcntaria _{Archaeologica, Pologne",} Warszawa -?ód?

- .Jahrcsschrtft fur mitteldeutsche

Vorgeschichte", Halle/Saale

-"Jahrbuch des Rómisch-Germanischen Zentralmuseums Mainz", Mainz

-"Kwartalnik Historii _{Kultury Materialnej",} Warszawa

- Kratkie soob?enia Instituta

arheologii Akademii nauk SSSR _(KpaTKJ1e cooóntenna _J1HCTJ1TyTa apxeOJIorJ1J1 AKap;eMJ1J1

HayK CCCP), Moskva

-Materialy i issledovania _{po arheologii} SSSR _{(MaTepJ1aJIbI} J1 _{J1CCep;OBaHJ15I} no _{apxconorna CCCP),} Moskva

MIA MatArch. MS MSiW MSROA

-"Materia?y Archeologiczne", Kraków

-"Materia?y Staro?ytne", Warszawa

-"Materia?y Staro?ytne i_{Wczesno?redniowieczne",} Warszawa

-"Materia?y i_{Sprawozdania Rzeszowskiego} O?rodka _{Archeologicznego',} Rzeszów- Krosno-Sandomierz- Tarnów _(- Prze-my?l/Tarnobrzeg)

-"Materia?y Zachodniopomorskie", Szczecin MZP

-.Pamatky archeologtck?" (wcze?niej: "Pamatky archeologick? a _{mistopisn?"),} Praha PA

PArch.

PMMAE PomAnt

-"Przegl?d Archeologiczny", Pozna?

- "Prace i

Materia?y Muzeum _{Archeologicznego} i _{Etnograficznego} w ?odzi. Seria _{Archeologiczna",} ?ód?

-.Pomorania Antiqua", Gda?sk Prahistoria ziem _polskich - Prahistoria ziem

polskich, tom I: Paleolit i mezolit _(red. WChmielewski, W _Hensel),

Wroc?aw-Warszawa-Kraków--Gda?sk 1975; tom II: Neolit (red. W Hensel, T. _Wi?la?ski), Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1979; tom III: Wczesna _{epoka brqzu} (red. A. Gardawski, J. Kowalczyk), Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk 1978; tom IV: Od

?rod-kowej epoki brqzu do _?rodkowego okresu _{late?skiego (red. J. D?browski,} Z. _Rajewski), Wroc?aw-Warszawa-Kraków--Gda?sk 1979; tom V: _Pó?ny okres late?ski iokres _{rzymski (red. J. Wielowiejski)} ,Wroc?aw-Warszawa-Kraków-Gda?sk

1981

-"Sitzungsberichte der _{Altertumsgesellschaft} Prussia" _(pó?niej: .Prussta. Zeitschrift fur _{Heimatkunde"),}

Kónigs-berg i.Pr. Prussia

- .Praehlstortsche

Zeitschrift", Berlin-New York

PZ

RArch.

RE

-.Recherches Archeologiques', Kraków

-"Rocznik Bia?ostocki", Bia?ystok

-"Rocznik Olszty?ski", Olsztyn RO SJahr. SIA SovArch SprArch. SprPMA WA ZNUJ ZOW

-"Saalburg Jahrbuch", Berlin-New York

-"Slovenska archeológia", Bratislava

-"Sovetskaa Arheologia" (CoBeTCKaR apxeonorna), Moskva

-"Sprawozdania Archeologiczne", Kraków

-"Sprawozdania P.M.A:', Warszawa

- .Wiadomo?ci

Archeologiczne", Warszawa

-"Zeszyty Naukowe _{Uniwersytetu Jagiello?skiego',} Kraków

- "Z otch?ani

wieków", Warszawa

Pa?stwowe Muzeum _{Archeologiczne.} Warszawa 2012. _Wydanie I. Nak?ad 500 _egz.