Zdzisław Papierkowski
Interwencja antychuligańska w
świetle przepisu art. 240 kodeksu
karnego
Palestra 8/6(78), 44-49
1964
44 Z d z i s ł a w P a p i e r l f o u s k i N r 6 (78) „m o ż e ” p r z e k a z a ć s p r a w ę są d o w i o rz e k a ją c e m u w tr y b ie u p ro szczo n y m , a w ię c w z a s a d z ie je d n o o s o b o w o .45 7. I n n a j e s t s y t u a c ja p ro c e s o w a , g d y n a s k u te k okoliczności, k tó re w y sz ły n a ja w , z a c h o d z i k o n ie c z n o ś ć z m ia n y p o s tę p o w a n ia z tr y b u u p ro szczo n eg o n a z w y k ły . S y tu a c ja p ro c e s o w a w ty m w y p a d k u je s t in n a z d w u p o w o d ó w : po p ie rw s z e — d la te g o , że n a s t ę p u je k o n ie c z n o ść z m ia n y s k ła d u sąd ząceg o , sąd p o w ia to w y b o w ie m w s k ła d z ie p rz e w id z ia n y m d la p o s tę p o w a n ia u p ro szczo n eg o , czyli w z a sa d z ie są d je d n o o s o b o w y , p r z e s ta ł by ć w ła ś c iw y d o ro z p o z n a n ia sp ra w y ; po d r u gie — d la te g o , że z a c h o d z i p o trz e b a u s to s u n k o w a n ia się do b r a k u c zy n n o ści p ro c e s o w y c h , k tó r e n ie z o s ta ły d o k o n a n e w p o s tę p o w a n iu p ro w a d z o n y m w t r y b ie u p ro s z c z o n y m .
W r a z ie w y jś c ia n a ja w o k o liczn o ści p o w o d u ją c y c h k o n iecz n o ść z m ian y p o s tę p o w a n ia z t r y b u u p ro s z c z o n e g o n a z w y k ły s ą d b ę d z i e m u s i a ł o d r o c z y ć p o s t ę p o w a n i e w s p r a w i e , a p r e z e s z a r z ą d z i r o z p i s a n i e r o z p r a w y g ł ó w n e j w n o w y m s k ł a d z i e o r z e k a j ą c y m .
T o z a s a d n ic z o s łu s z n e sta n o w isk o w y m a g a je d n a k u z u p e łn ie n ia . M ia n o w ic ie w w y p a d k a c h , w k tó r y c h s p ra w ę ro z p o z n a w a ł sąd w tr y b ie u p roszczonym , a le w s k ła d z ie s ę d z ie g o i d w ó c h ła w n ik ó w , p o z o s ta n ie do ro z w a ż e n ia ty lk o k w e s tia , czy b r a k p e w n y c h c z y n n o śc i p ro c e s o w y c h z b ę d n y c h w tr y b ie u p ro szczo n y m n ie w y m a g a u z u p e łn ie n ia ze w z g lę d u n a p o s tę p o w a n ie zw y k łe. (d o ko ń czen ie n a s tą p i) 45 P r o b l e m a t y k ę t ę r o z w a ż a t a k ż e K . Z w o l i ń s k i , o p . c i t . , k t ó r y k o n k l u d u j e : „ R o z p o z n a n i e p r z o z z w y k ł y s ą d ł a w n i c z y s p r a w y p o d l e g a j ą c e j r o z p o z n a n i u w t r y b i e u p r o s z c z o n y m n i e p o w o d u j e k o n i e c z n o ś c i u c h y l e n i a w y r o k u z m o c y a r t . 378 § 1 l i t . b ) k .p .k . b ą d ź e m o c y a r t . 383 p k t 3 k . p . k . ” ( s . 1197) Z D Z IS Ł A W P A P IE R K O W S K I
Interwencja antychuligańska
w świetle przepisu art. 2 4 0 kodeksu karnego
iC h o d z i o to , czy n a r a ż a si? n a o d p o w ie d z ia ln o ść k a r n ą za w zięcie u d z ia łu w b ó jc e l u b p o b ic iu c z ło w ie k a , ze s k u tk a m i w p o s ta c i ś m ie rc i lu b u szk o d z e n ia ciała o k r e ś lo n e g o w p r z e p is a c h a r t . 235 i a rt. 236 k .k ., o so b a, k tó r a czy n n ie in te r w e n iu je (a w ię c b ije ) w c e lu p o ło ż e n ia k r e s u te j b ija ty c e .
J a k k o l w i e k w ty t u l e a r t y k u łu z a c ie śn ia m w m ie s z a n ie się do b ó jk i lu b p o b ic ia o c h a r a k t e r z e c h u lig a ń s k im , to je d n a k n a le ż y z a z n a c z y ć , że p o ru sz o n y tu p ro b le m j e s t a k t u a l n y r ó w n ie ż w s to s u n k u do p o b ic ia c z ło w ie k a lu b b ó jk i, chociaż n ie m a ją o n e c e c h c z y n u c h u lig a ń sk ie g o . N a z w a n ie o m a w ia n e j in te r w e n c ji „ a n ty c h u li- g a ń s k ą ” p o d k r e ś la j e j szczeg ó ln ą a k tu a ln o ś ć w s to s u n k u do te j o g ro m n ej p la g i
N r 6 (78) I n t e r w e n c j a a n t y c h u l l g a ń s k a w ś w i e t l e a rt. 240 k . k . 45
sp o łe c z n e j, j a k ą je s t c o ra z b a rd z ie j p a n o s z ą c e się c h u lig a ń s tw o w d z ie d z in ie z a m a c h ó w n a lu d z k ie życie, z d ro w ie i n ie ty k a ln o ś ć c ie le sn ą . P o n a d to c h c ę d o s to s o w a ć t y t u ł te g o a r t y k u ł u do to c z ą c e j się d y s k u s ji p o le m ic z n e j, w k tó r e j c h o d zi 0 z a g a d n ie n ie , czy p ra w o k a r n e ( d o k try n a i j u d y k a t u r a ) p r z e s z k a d z a s p o k o jn e m u 1 p rz y z w o ite m u o b y w a te lo w i w b e z k a r n e j r e a k c j i n a c h u lig a ń s k ie w y c z y n y .’ i i J a k k o lw ie k p o ls k i k o d e k s k a r n y z 1932 r. n ie u n ik n ą ł p e w n y c h b łę d ó w le g is la c y jn y c h i te c h n ic z n o - k o d y f ik a c y jn y c h i o ty le n ie m o ż n a b y go u w a ż a ć za u s ta w ę d o s k o n a łą (les c h o se s p a r fa ite s n e so n t p a s d u r e s s o r t de l’h u m a n ité ) , to je d n a k m a o n ty le d o d a tn ic h c e c h c h a r a k te r y s ty c z n y c h i ty le tr a f n y c h ro z w ią z a ń , że ś m ia ło m o że u c h o d z ić za jed rrą z c e ln ie js z y c h k o d y f ik a c ji k a r n y c h c z a su sw e g o p o w s ta n ia . M ię d z y in n y m i ch o d z i tu o s u b ie k ty w iz m o ra z in d y w id u a liz m w d z ie
d z in ie w in y i k a r y . ,
S u b ie k ty w iz m p o w o d u je , że s p r a w c a c z y n u p rz e s tę p n e g o o d p o w ia d a za w in ę rz e c z y w is tą (p r a w d z iw ą ), a n ie w y im a g in o w a n ą , in d y w id u a liz m z aś n a k a z u j e p o c ią g n ię c ie go d o o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j za w in ę w ła s n ą (je d n o s tk o w ą ), a n ie za w in ę in n y c h o só b p o z o s ta ją c y c h w m n ie j lu b w ię c e j lu ź n y m k o n ta k c ie z p o p e łn io n y m p r z e s tę p s tw e m ( m itg e fa n g e n — m itg e h a n g e n ). J e d n a k ż e a u to r z y o b o w ią z u ją ce g o k o d e k s u k a r n e g o z d a w a li so b ie s p r a w ę z ró ż n ic y m ię d z y je g o n a j s łu s z n i e j s z y m i i n a j t r a f n i e js z y m i z a ło ż e n ia m i te o r e ty c z n y m i a jeg o p r a k t y c z n y m i f u n k c j a m i ja k o r e g u l a to r a ż y c ia sp o łe c z n e g o , k tó r e n ie s ie n a s w o je j f a l i s y t u a c je n ie z a w sz e r e s p e k tu ją c e lo g ic z n e k o n s e k w e n c je ty c h te o r e ty c z n ie i n a u k o w o u z a s a d n io n y c h p o d s ta w . S y m p to m e m ś w ia d o m o ś c i ta k ie g o d y w e rg e n c y jn e g o s t a n u rz e c z y j e s t p rz e p is a r t . 240 k .k ., p r o k l a m u j ą c y o d p o w ie d z ia ln o ść z b io ro w ą , a w ię c b ę d ą c y z a p rz e c z e n ie m z a s a d y in d y w id u a liz a c ji w in y . U z n a n o to za ro z w ią z a n ie p r o b le m u p r a k t y c z n ie s łu s z n ie js z e i w a ż n ie js z e a n iż e li e w e n tu a ln a b e z k a rn o ś ć u c z e s tn ik ó w b ó jk i lu b p o b ic ia c z ło w ie k a w r a z ie n ie m o ż n o ś c i s tw ie r d z e n ia je d n o s tk o w e j w in y k a ż d e g o 7. n ic h . W e d łu g te g o p rz e p is u o d p o w ia d a za s k u te k w n im o k re ś lo n y k a ż d y u c z e s tn ik b ó jk i l u b p o b ic ia c z ło w ie k a b e z w z g lę d u n a to, czy i w ja k i m s to p n iu sw o im z a c h o w a n ie m p rz y c z y n ił się do p o w s ta n ia teg o s k u tk u . S k u te k te n n ie j e s t o c z y w iśc ie o b ie k ty w n y m w a r u n k ie m k a ry g o d n o ś c i, lecz m u s i b y ć z a w in io n y w p o s ta c i p r z e w id z e n ia go. N a le ż y p r z y ty m z a u w a ż y ć , że d la p rz e w id z e n ia teg o s k u t k u w ła ś c i w y je s t p rz e p is a r t . 14 § 2 k .k ., a n ie p rz e p is a r t . 15 § 2 k .k . W p r z e p is ie b o w ie m a r t . 240 k .k . n ie ch o d z i o „ w y ż sz ą k a r a ln o ś ć ” , lecz o z a sa d n ic z ą k a r ę za o k re ś lo n y w n im cz y n i je g o b e z p o ś r e d n i s k u te k (a n ie o ja k i e ś d a ls z e n a s tę p s tw a ) . W p r a w d z ie p r z e s tę p s tw o o k re ś lo n e w p rz e p is ie a r t . 240 k .k . m o ż n a b y u w a ż a ć za p e w n e g o r o d z a j u p o s ta ć k w a lif ik o w a n ą w s to s u n k u do p r z e s tę p s tw a o k re ś lo n e g o w p rz e p is ie a r t . 239 § 1 k . k . 2 i o ty le m o ż n a b y m ó w ić o n a s t ę p s tw a c h c z y n u u s p r a w ie d liw ia ją c y c h w y ż sz ą k a ra ln o ś ć , je d n a k ż e — z d ru g ie j s t r o n y — p r z e s tę p s tw o 1 Z o b . m . i n . Z . K u b e c i B . H o l y s t : B ó j k a i p o b i c i e , W a r s z a w a 1962, W y d a w n i c t w o P r a w n i c z e ; J . M i l e w s k i : C y f r y , k t ó r e z a s t a n a w i a j ą , „ W r o c ł a w s k i T y g o d n i k K a t o l i k ó w W . T . K . ” a 15 w r z e ś n i a 1963 r „ n r 37; Z . K u b e c : J e s z c z e o n i e r z e t e l n o ś c i , „ P r a w o i Ż y c i e ” z 27 p a ź d z i e r n i k a 1963 r ., n r 22; T . K u c h a r s k i : C h u l i g a ń s k i i m m u n i t e t ? , .P r a w o i Ż y c i e ” z 5 s t y c z n i a 1964 r ., n r 1; Z . K u b e c : C h u l i g a ń s k i i m m u n i t e t n i e i s t n i e j e , „ P r a w o i Ż y c i e ” z 16 l u t e g o 1964 r ., n r 4. 2 T e g o z d a n i a j e s t m . i n . M a k a r e w i c z : K o d e k s k a m y z k o m e n t a r z e m , L w ó w 1938, s . 542.
46 Z d z i s ł a w P a p i e r k o w s k i N r 6 <78)
o k re ś lo n e w p rz e p is ie a r t . 240 k .k . je s t p rz e s tę p s tw e m sa m o istn y m (d e lic tu m s u i g e n e ris), k tó r e p o w s ta je d o p ie ro z c h w ilą z a is tn ie n ia ty c h sk u tk ó w , w o b e c czego n ie n a le ż y go łą c z y ć z p rz e s tę p s tw e m o k re ś lo n y m w p rz e p isie a rt. 239 § 1 k .k . D o c h w ili z a is tn ie n ia ty c h s k u tk ó w b ó jk a lu b p o b icie czło w ie k a je s t w św ie tle p r z e p i s '’ a r t . 240 k .k. z d a rz e n ie m o b o ję tn y m d la p r a w a k a rn e g o , p o d o b n ie ja k w m y ś l p r z e p is u a r t. 238 k .k . n ie je s t p rz e s tę p s tw e m sa m o p o je d y n k o w a n ie się, d o p ó k i n ie n a s tą p i ś m ie rć lu b u sz k o d z e n ie c ia ła je d n e g o z u c z e stn ik ó w p o je d y n k u . U c z e s t n ik b ó jk i lu b p o b ic ia c z ło w ie k a d z ia ła n a z a s a d z ie w in y k o m b in o w a n e j (cu lp a d o lo e x o rta ). S a m o p r z y s tą p ie n ie do je d n e g o z ty c h c z y n ó w je s t u m y śln e, n a to m ia s t ic h s k u t k i leżą w s fe rz e w in y n ie u m y ś ln e j, m ia n o w ic ie w ty p ie n ie d b a lstw a .
i i i
C z y ta ją c p rz e p is a r t . 240 k .k. i p o jm u ją c go à la le ttr e , m o żn a b y d o jś ć d o w n io s k u , że n a p o s ta w io n e n a p o c z ą tk u teg o a r ty k u ł u p y ta n ie n a le ż a ło b y o d p o w ie d z ie ć tw ie rd z ą c o . B o fa k ty c z n ie in t e r w e n ie n t a n ty c h u lig a ń s k i z a c h o w u je się- ta k , że n a le ż y o n im p o w ie d z ie ć , iż b ie r z e u d z ia ł w b ó jc e lu b p o b ic iu c z ło w ie k a . C z y n i to ś w ia d o m ie , a n a d to , ja k o czło w ie k p s y c h ic z n ie n o rm a ln y , p o w in ie n l i czyć się z p o w s ta n ie m w y m ie n io n y c h w ty m p rz e p is ie sk u tk ó w i p ra w d o p o d o b n ie n a w e t je p rz e w id u je . S k o ro w ię c te s k u tk i w y n ik ły , to is tn ie ją c h y b a w s z y s tk ie e le m e n ty (v e r b a le g is) s k ła d a ją c e się n a tr e ś ć d y sp o z y c ji p rz e p isu a r t . 240 k .k ., c z y li n a o k re ś lo n ą w n im p o sta ć p rz e s tę p s tw a (sp ecies delicti).
A je d n a k t a k i p o g lą d b y łb y z u p e łn ie fa łs z y w y m im o jeg o p o z o rn e j zg o d n o ści z d o sło w n y m b rz m ie n ie m a r t . 240 k.k. (scire le g e s n o n e s t v e rb a e a r u m te n e r e , se d v i m ac p o te s ta te m ). P o d o b n ie b o w iem ja k k a ż d e p rz e s tę p s tw o , ta k sa m o ró w n ie ż p rz e s tę p s tw o o k re ś lo n e w p rz e p is ie a r t. 240 k .k. s k ła d a się z d w u e le m e n tó w , a m ia n o w ic ie z s u b ie k ty w n e j i o b ie k ty w n e j istot.y czy n u . M ów iąc m n ie j filo z o fic z n ie , a z a ra z e m b a rd z ie j zro z u m ia le , n a le ż y s tw ie rd z ić , że w a ru n k ie m n ie z b ę d n y m d o p o p e łn ie n ia te g o p r z e s tę p s tw a jest. w in a , p o le g a ją c a n a chęci w y ż y c ia się w b ija ty c e (z p o w in n o śc ią p rz e w id z e n ia s k u tk ó w ), o ra z z e w n ę trz n e z a c h o w a n ie się ja k o r e a liz a c ja te j w in y .
O tóż u in t e r w e n ie n t a a n ty c h u lig a ń s k ie g o z a c h o d z i b r a k s u b ie k ty w n e g o e l e m e n tu p r z e s tę p s tw a , c z y li w in y . J a k k o lw ie k z e w n ę trz n ie z a c h o w u je się o n t a k sa m o j a k p r a w d z iw i u c z e s tn ic y b ó jk i lu b p o b ic ia czło w ie k a, to je d n a k z p u n k tu w id z e n ia n a s t r o ju p sy c h ic z n e g o ró żn i s ię o n od n ic h zasad n iczo . Je g o b o w ie m z a m ia r e m (celem ) n ie j e s t w zięcie u d z ia łu w ty c h z d a rz e n ia c h , a b y kogoś p o b ić , a b y się n a k im ś zem ścić, a b y w te j fo rm ie w y ró w n a ć z k im ś sw o je p o ra c h u n k i, je d n y m s ło w e m — a b y d o k o n a ć b e z p ra w n e g o z a m a c h u n a życie, z d ro w ie lu b n i e ty k a ln o ś ć c ie le sn ą c z ło w ie k a . O n in te r w e n iu je w z a m ia rz e p rz e s z k o d z e n ia , u d a r e m n ie n ia , e w e n tu a ln ie c a łk o w ite g o z lik w id o w a n ia c h u lig a ń s k ie j (lub n ie c h u lig a ń s k ie j) b ija ty k i. O ta k im in te r w e n ie n c ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że d z ia ła on p ra w n ie . F a k ty c z n ie i m a te r i a ln ie d z ia ła n ie jeg o n ie ró żn i się n ic z y m (pom im o is tn ie n ia ró ż n ic y f o r m a ln o p r a w n e j) od in te r w e n c ji o rg a n u b e z p ie c z e ń s tw a (m ilicji, p o lic ji itp . c z y n n ik ó w ), k tó r e m u ró w n ie ż m oże się p r z y tr a f ić , że jeg o z a c h o w a n ie się (bicie u c z e s tn ik ó w b ó jk i, k tó r e j w y n ik ie m je s t n p . cię ż k ie u szk o d zen ie ciała) m o g łoby u c h o d z ić za w z ię c ie u d z ia łu w bó jce. R zecz o c z y w is ta , n ie m oże b y ć m o w y w t a k ie j s y tu a c ji o o d p o w ie d z ia ln o śc i k a r n e j za p rz e s tę p s tw o o k re ś lo n e w p rz e p is ie a r t . 240 k .k.
M oże k to ś p o w ie d z ie ć , że la c o m p a ra iso n n ’e s t p a s raison. P rz e c ie ż o rg a n b e z p ie c z e ń s tw a je s t z n a t u r y sw o je j f u n k c ji p o w o ła n y do teg o ro d z a ju in te rw e n c ji
Nr 6 (78) I n t e r w e n c j a a n t y c h u l i g a ń s k a tu ś w i e t l e a rt. 240 k .k . 4T
i o ty l e ju ż a p r io r i j e s t im m u n iz o w a n y p rz e d p o d e jr z e n ie m o chęć w zięcia p r z e stę p n e g o u d z ia łu w b ó jc e lu b w p o b ic iu c z ło w ie k a . N a to m ia s t te g o ro d z a ju p r e - s u m p c ja n ie je s t t a k o c z y w is ta w s to s u n k u do in t e r w e n ie n t a n ie b ę d ą c e g o o rg a n e m b e z p ie c z e ń s tw a , le c z z w y k ły m o b y w a te le m , k tó r y n ie m a n a p is a n e n a czo le , że w k r a c z a ja k o p r y w a tn y rz e c z n ik p r a w a w c e lu p o ło ż e n ia k r e s u b ija ty c e . I n n y m i sło w y , te n k to ś m o ż e p o w ie d z ie ć : a s k ą d m o ż n a w ie d z ie ć , że to j e s t ta k a u c z c iw a in te r w e n c ja , a n ie z w y c z a jn e p r z y łą c z e n ie s ię do b ó jk i lu b p o b ic ia c z ło w ie k a ? W sz a k k a ż d y u c z e s tn ik b ó jk i lu b p o b ic ia c z ło w ie k a m o ż e się p o w o ły w a ć n a s w ó ją s p o łe c z n ą i o b y w a te ls k ą m is ję i p r z e d s ta w ia ć się j a k o s tró ż lu b p e łn o m o c n ik p r a w a (ja k g d y b y n e g o tio r u m g e s to r w ro z u m ie n iu p r a w a k a rn e g o ).
K r ó tk o m ó w ią c , c h o d z i o tr u d n o ś c i z d z ie d z in y d o w o d u . N ie z a m ie rz a m tego- ro z s trz y g a ć , g d y ż c h o d z i m i t u t a j ty lk o o z a g a d n ie n ia k o n s tr u k c y jn e . J e s t to s p r a w a s ą d u ro z p o z n a ją c e g o k o n k r e tn ą s p r a w ę k a r n ą o p r z e s tę p s tw o o k re ś lo n e w p r z e p is ie a r t . 240 k .k . D o k ła d n e , w n ik liw e i s u m ie n n e u s ta le n ie c a ło k s z ta łtu o k o lic z n o śc i fa k ty c z n y c h p o z w o li s ą d o w i n a z o rie n to w a n ie się, czy m a do c z y n ie n ia z c h u lig a ń s k im u c z e s tn ik ie m b ó jk i lu b p o b ic ia c z ło w ie k a , czy te ż z in te r w e n ie n te m , k tó r y c h c e te p r z e s tę p n e w y c z y n y z w a lc z a ć . O c z y w iśc ie z p o m y łk ą s ą d o w ą n a le ż y się lic z y ć . N ie m n ie j je d n a k z d a r z a ją s'ię w y r o k i u n ie w in n ia ją c e ta k i c h in t e r w e n ie n tó w .
P o w s ta j e p y ta n ie , k to m o ż e b y ć ta k i m b e z k a r n y m in te r w e n ie n te m . W sz c z e g ó l n o ś c i — czy m o ż e n im b y ć n p . m ą ż , ż o n a , k r e w n y lu b in n a o so b a n a jb liż s z a lu b b lis k a w s t o s u n k u do o f i a r y p o b ic ia lu b u c z e s n ik a b ó jk i? S ą d z ę , że z a sa d n ic z o k a ż d y m a p ły n ą c e z z a s a d y w s p ó łż y c ia s p o łe c z n e g o p r a w o do z w a lc z a n ia b e z p r a w ia , z w ła s z c z a je ż e li j e s t n im czy n o c h a r a k t e r z e c h u lig a ń s k im . I n n a rzecz, że w s to s u n k u do w y m ie n io n y c h w y ż e j o só b tr z e b a b y c u m g ra n o sa lis z a p a tr y w a ć się n a ic h b e z in te re s o w n o ś ć i b e z s tro n n o ś ć ja k o ty c h , k tó r z y w k r a c z a ją do a k c ji w c e lu rz e k o m e g o z a ż e g n a n ia b ó jk i lu b p o b ic ia c z ło w ie k a . A le to je s t ró w n ie ż s p r a w a k o n k r e tn e g o p o s tę p o w a n ia d o w o d o w e g o i p r z e k o n a n ia sę d z io w sk ie g o , o c z y sto śc i in t e n c ji ta k ie g o in te r w e n ie n ta . I V W l i t e r a t u r z e 3 i j u d y k a t u r z e 4 d o ty c z ą c e j z a g a d n ie n ia o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j za u d z ia ł w b ó jc e l u b p o b ic iu c z ło w ie k a l a n s u je się te z ę , że b e z k a rn o ś ć i n te r w e n c j i, m a ją c e j n a c e lu ro z d z ie le n ie b iją c y c h się i p rz e s z k o d z e n ie w p o b ic iu c z ło w ie k a , o p ie r a s ię n a d z ia ła n iu in te r w e n ie n t a w o b ro n ie k o n ie c z n e j, je ś li c h o d z i o p o b ic ie c z ło w ie k a , a w s ta n ie w y ż sz e j k o n ie c z n o śc i, je ś li w g rę w ch o d zi b ó jk a . O p a rc ie n ie o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j in t e r w e n ie n t a n a o b ro n ie k o n ie c z n e j w w y p a d k u p o b ic ia c z ło w ie k a je s t s ta n o w is k ie m tr a f n y m . W z a c h o w a n iu się te g o in t e r w e n ie n t a m ie sz c z ą się b o w ie m w s z y s tk ie w y m a g a n ia o k re ś lo n e w p rz e p is ie a r t . 21 § 1 k .k. P r a k t y c z n ie rzecz b io rą c , u n ie w in n ie n ie in te r w e n ie n ta , ja k o o d p ie r a ją c e g o b e z p o ś r e d n i i b e z p r a w n y z a m a c h n a d o b ro (n ie ty k a ln o ś ć c ie le sn a , z d ro w ie , a m o ż e i ży cie ) c z ło w ie k a b ę d ą c e g o o f i a r ą p o b ic ia , z b ie ż n e j e s t c a łk o w i cie z w y łą c z e n ie m o d p o w ie d z ia ln o ś c i k a r n e j te g o in t e r w e n ie n t a z p o w o d u z a c h o
3 Z o b . n p . Z . K u b e c , o p . c i t .
* Z o b . n p . o r z e c z e n i a S ą d u N a j w y ż s z e g o : z 29.V .1935 r. (Z b . O . n r 32/36) o r a z z 23.11.1935 r.
(Z b . O . n r 428/35). P o n a d t o p o r . w y r o k s k ł a d u 7 s ę d z i ó w S . N . z a m i e s z c z o n y p o d p o z . 194 w 7 e s z . n r 11 OSKTKW z 1963 r.
4 8 Z d z i s ł a w P a p i e r k o w s k i N r 6 (78)
d z ą c e g o po je g o s t r o n ie b r a k u z a m ia r u u c z e s tn ic z e n ia w p o p e łn ie n iu p r z e s tę p s tw a , czy li b r a k u w in y (o czy m b y ła ju ż m o w a p o p rz e d n io ).
J e ś li z a ś c h o d z i o in t e r w e n c ję w c e lu ro z d z ie le n ia u c z e s tn ik ó w b ó jk i, to o b r o n a k o n ie c z n a je s t b e z p rz e d m io to w a ze w z g lę d u n a o b u s tr o n n e ry z y k o n ie b e z p ie c z e ń s tw a , ja k i e b io r ą w z a je m n ie n a sie b ie b e z p ra w n ie i b e z p o śre d n io n a p a d a ją c y u c z e s tn ic y b ó jk i. S to s o w a n a w ta k ie j s y t u a c ji „ o b ro n a k o n ie c z n a ” b y ła b y n ie o d p a rc ie m , le c z p o p a rc ie m b e z p ra w n e g o z a m a c h u je d n e g o z u c z e stn ik ó w b ó jk i n a d o b ro in n y c h u c z e s tn ik ó w . T o te ż ta k a „ o b ro n a k o n ie c z n a ” je s t n ie ty lk o a b s u r d a ln a z p u n k tu w id z e n ia z d ro w e g o ro z s ą d k u , lecz ró w n ie ż n ie d o p u s z c z a ln a z p u n k tu w i d z e n ia o b o w ią z u ją c e g o p r a w a k a rn e g o . U w a ż a m ró w n ie ż za p r a k ty c z n ie n ie r e a ln ą i p r a w n ie n ie d o p u s z c z a ln ą o b ro n ę k o n ie c z n ą w te d y , g d y je d e n z u c z e s tn ik ó w b ó jk i z a p r z e s ta ł ju ż w a lk i, a m im o to b y ł w d a ls z y m c ią g u b ity p rz e z in n y c h u c z e s tn ik ó w te jż e b ó jk i. S ą d z ę , że ró w n ie ż s t a n w y ż sz e j k o n ie c z n o śc i n ie m o ż e by ć p o d s ta w ą do u n ie w in n ie n ia i n t e r w e n ie n t a c h c ą c e g o p o ło ży ć k r e s b ó jc e . W św ie tle p rz e p is u a r t . 22 § 1 k .k . m o ż e s ię n a te n s t a n p o w o ły w a ć te n , k to u c h y la b e z p o śre d n io n ie b e z p ie c z e ń s tw o g ro ż ą c e p e w n e m u d o b ru w ła s n e m u lu b c u d z e m u , je ż e li to b e z p o ś re d n ie n ie b e z p ie c z e ń s tw o n ie z o sta ło z a w in io n e a n i s p ro w o k o w a n e . T y m c z a s e m w b ó jc e n ie b e z p ie c z e ń s tw o to , g ro ż ą c e je d n e m u lu b k ilk u u c z e stn ik o m , je s t n a s tę p s tw e m b e z p o ś r e d n ie g o i b e z p ra w n e g o z a m a c h u , ja k ie g o d o p u s z c z a ją się w z g lę d e m sieb ie w z a je m n ie u c z e s tn ic y b ó jk i. A je ś li ch o d z i o s a m e g o in te r w e n ie n ta j a k o osobę, w z g lę d e m k tó r e j m ia łb y b y ć z a s to s o w a n y s t a n w y ż sz e j k o n iecz n o ści, to w p r a w d z ie je g o d z ia ła n ie n ie je s t a n i z a w in io n y m , a n i b e z p ra w n y m z a m a c h e m , n ie m n ie j j e d n a k tr z e b a p o w ie d z ie ć , że z n a la z ł się o n w o b lic z u b e z p o śre d n ie g o n ie b e z p ie c z e ń s tw a z p o w o d u w m ie s z a n ia się do b ó jk i, że z a te m sa m to n ie b e z p ie c z e ń stw o n a s ie b ie ś c ią g n ą ł. N ie m a jed n a k czego żałow ać, że do in terw en ien ta rozd ziela ją c e g o u c z e s tn ik ó w b ó jk i n ie m o ż e b y ć z a s to s o w a n a o k o liczn o ść e k s k u lp u ją c a w p o s ta c i s t a n u w y ż sz e j k o n ie c z n o śc i. O n i ta k p o w in ie n by ć u n ie w in n io n y , gdyż po je g o s t r o n ie z a c h o d z i b r a k p o d m io to w e g o e le m e n tu p rz e s tę p s tw a , tz n . b r a k w in y .
v
Q u a e c u m ita s in t, n a le ż y s tw ie rd z ić , że a n i n o r m y p ra w n e , a n i d o k tr y n a , a n i j u d y k a t u r a (zw łaszcza S ą d u N a jw y ż sz e g o ) n ie z a w ie r a ją z a k a z u in te r w e n c ji w c e l u z lik w id o w a n ia b i j a ty k i i n ie n a r a ż a j ą ta k ie g o in t e r w e n ie n t a n a o d p o w ie d z ia l n o ść k a r n ą p o m im o o b ie k ty w n e g o p rz y c z y n ie n ia się z je g o s tro n y do p o w s ta n ia s k u t k ó w o k r e ś lo n y c h w p rz e p is ie a r t . 240 k .k. J e ż e li z a te m j e s t za m a ło ta k ic h i n t e r w e n c ji , to n a le ż y je p o ło ży ć n a k a r b b r a k u o d w a g i, n ie w ra ż liw o ś c i s p o
łe c z n e j czy s a m o lu b n e j o b o ję tn o ś c i n a lo s b liź n ie g o ze s tr o n y ty c h , k tó r z y ' p o w in n i b y s ię z d e c y d o w a ć n a a n ty c h u lig a ń s k ą p o sta w ę .
C h o d z i je d n a k n ie ty lk o o to , że o b y w a te l m a p ra w o — bez n a r a ż e n ia się n a o d p o w ie d z ia ln o ś ć k a r n ą — do c z y n n e g o tę p ie n ia m n ie j lu b w ię c e j c h u lig a ń s k ic h z a m a c h ó w o b r a c a ją c y c h się w r a m a c h p rz e p is u a r t . 240 k .k. U w a ż a m , że w n i e k tó r y c h w y p a d k a c h i n t e r w e n c ja t a k a je s t n a w e t o b o w ią z k ie m w y n ik a ją c y m z p r z e p is u a r t . 247 k .k . P rz e p is te n n a k a z u je u d z ie le n ie p o m o cy czło w ie k o w i z n a j d u ją c e m u się w p o ło ż e n iu , w k tó r y m g ro z i b e z p o ś r e d n ie n ie b e z p ie c z e ń stw o d la ż y c ia , je ż e li m o ż n a to u c z y n ić b e z n a r a ż e n ia sie b ie lu b osób b lis k ic h n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o o so b iste . J e ż e li w ię c ro z m ia r y i n a tę ż e n ie b ó jk i lu b p o b ic ia czło w iek a s ą te g o r o d z a j u i teg o s to p n ia , że o fie rz e p o b ic ia b ą d ź u c z e stn ik o w i b ó jk i grozi
N r 6 (78) R e c e n z j e 49
b e z p o ś r e d n ie n ie b e z p ie c z e ń s tw o d la ż y c ia (a s y tu a c je ta k i e n ie n a le ż ą c h y b a do r z a d k o śc i), io k a ż d y , k to się z ty m z e tk n ie , j e s t o b o w ią z a n y d o c z y n n e j in t e r w e n c j i i u d z ie le n ia p o m o c y o so b ie z n a jd u ją c e j się w ty m n ie b e z p ie c z e ń s tw ie (z z a s tr z e ż e n ie m w y m ie n io n y m w p rz e p is ie a r t . 247 k .k.). J e s t rz e c z ą n a t u r a l n ą i z ro z u m ia łą , ż e u d z ie la ją c y t e j p o m o c y w s y tu a c ji o k re ś lo n e j w p rz e p is ie a r t . 240 k .k . m o ż e sw o im d z ia ła n ie m p rz y c z y n ić się o b ie k ty w n ie do p o w s ta n ia s k u tk ó w w y m ie n io n y c h w ty m p rz e p is ie . N ie s p e łn ie n ie te g o n a k a z u u s ta w o w e g o s t a n o w i p r z e s tę p s tw o z z a n ie c h a n ia ( d e lic tu m o m is s iv u m ) z a o p a trz o n e w n ie b ła h ą w c a le s a n k c j ę k a r n ą , b o w w ię z ie n ie do l a t tr z e c h lu b w a r e s z t do l a t trz e c h .
O k a z u je s ię w ię c , że n ie ty lk o „ c h u lig a ń s k i im m u n ite t n ie is t n i e j e ” , le c z w rę c z p r z e c iw n ie , i s tn i e je im m u n ite t w s t o s u n k u d o a n ty c h u lig a ń s k ie j in t e r w e n c ji . P ł y n ą c a z n ie g o b e z k a r n o ś ć ta k i e j in t e r w e n c ji p o le g a n ie ty lk o n a p r a w ie o b y w a te la d o p o s k r a m ia n ia z a m a c h ó w n a ży cie , z d ro w ie lu b n ie ty k a ln o ś ć c ie le s n ą c z ło w ie k a , le c z w n ie k tó r y c h s y tu a c ja c h b e z k a rn o ś ć t a je s t o c z y w is tą k o n s e k w e n c ją u s ta w o w e g o n a k a z u , k tó r y tw o r z y n ie ty lk o p r a w o , lecz ró w n ie ż o b o w ią z e k u d z ie le n ia k o n ie c z n e j p o m o cy . HECCIMJtJE J e r z y I g n a t o w i c z : O c h ro n a p o s ia d a n ia , W a r s z a w a 1963, W y d a w n ic tw o P r a w n ic z e , s t r . 271. J e s t to p o w a ż n a m o n o g r a fia , ro z w a ż a ją c a z a g a d n ie n ia , k tó r e w c h o d z ą w z a k r e s sz e ro k o u j ę t e j p r o b le m a ty k i c y w iln o s ą d o w e j o c h r o n y p o s e s o ry jn e j. W o ś m iu r o z d z ia ła c h z a jm u je się a u t o r k o le jn o : sp o łe c z n o -g o s p o d a rc z ą f u n k c j ą o c h ra n y p o s ia d a n ia , p o s ia d a n ie m ja k o p r z e d m io te m o c h ro n y , c h a r a k t e r y s t y k ą te j o c h ra n y , le g ity m a c ją w s p o r z e p o s e s o ry jn y m , te r m i n a m i d o c h o d z e n ia ro s z c z e ń , n a r u s z e n ie m p o s ia d a n ia , p r z y w ró c e n ie m p o s ia d a n ia i w re s z c ie p e ty t o r y j n ą o c h ro n ą p o s ia d a n ia . Z a s a d n ic z y n a c is k p o ło ż y ł a u t o r n a r o z w a ż a n ia d o ty c z ą c e a k tu a l n y c h o b e c n ie z a g a d n ie ń w p o ls k ie j p r a k t y c e c y w iln o s ą d o w e j, p r z y c z y m z a ró w n o ty c h z a g a d n ie ń , k tó r e n ie w ą tp liw ie m ie sz c z ą się w r a m a c h p r o b le m a t y k i c y w ilis ty - c z n e j o c h ro n y p o s e s o r y jn e j, j a k i in n y c h , w ja k i ś sp o s ó b z n ią z w ią z a n y c h m . i. ta k ż e p ro c e s o w y c h . D ą ż ą c do o m ó w ie n ia m o ż liw ie sz e ro k ie g o k r ę g u z a g a d n ie ń d o n io s ły c h z p u n k tu w id z e n ia n a s z e j p r a k ty k i, a u to r w o la ł p o n ie ś ć ry z y k o n ie m o ż n o śc i r ó w n o m ie r n e g o p o g łę b ie n ia w s z y s tk ic h r o z p a tr y w a n y c h p ro b le m ó w n iż p o m ija ć ró ż n e sz c z e g ó ło w e k w e s tie p r a w n e , j a k i e w y ł a n i a j ą się p r z y r e a liz o w a n iu ochT ony p o s e s o r y j n e j. Z a le ty ta k ie g o u ję c ia są o c z y w iste , a le z a ra z e m n ie u n ik n io n e s ą u je m n e s tr o n y p o le g a ją c e n a w y m ie n io n e j w y żej n ie m o ż n o śc i n a le ż y te g o p o g łę b ie n ia w s z y s tk ic h z a g a d n ie ń (p o r. n p . z k o n ie c z n o śc i p o b ie ż n e w y w o d y d o ty c z ą ce e le m e n tó w p o s ia d a n ia , p o d m io tó w , p rz e d m io tó w czy sp o s o b ó w n a b y c ia ). Z ta k i m u ję c ie m , a k c e n t u ją c y m p r o b le m a ty k ę w sp ó łc z e s n e g o p r a w a p o l sk ieg o , w ią ż e się te ż ś w ia d o m ie p r z e p ro w a d z o n a p rz e z a u to r a r e d u k c j a tła h is to r y c z n o - p o ró w n a w c z e g o ; ty m te ż do p e w n e g o s to p n ia tłu m a c z ą s ię n ie k tó r e b r a k i d o ty c z ą c e sz czeg ó łó w o ra z a k t u a ln e j d o k u m e n ta c ji w z a k r e s ie te g o tla. P r z y b o g a c tw ie te m a ty k i r o z p a t r z o n e j w o m a w ia n e j m o n o g r a fii w s t o s u n k u do ró ż n y c h z a g a d n ie ń n a d e r s p o r n y c h d o ty c h c z a s w n a u c e i o rz e c z n ic tw ie je s t rz e c z ą z r o z u m ia łą , że z d a r z a -* — P ale ctra
