Problem zasądzenia ponad żądanie

Maria Rapacz-Krzyżanowska

Problem zasądzenia ponad żądanie

Palestra 10/6(102), 23-33

N r 6 (102) P ro b lem zasądzenia p o nad żądanie 23

w odniesieniu do p ro b lem u dob rej czy złej w ia ry b r a k je st p ow ażniejszych ro z­ bieżności. 55

Z a posiadacza w dob rej w ierze uw aża się tego, k to sądzi, że p o sia d an e p raw o rzeczyw iście m u p rzysługuje. P osiadaczem zaś w złej w ierze je st z kolei ten, k to w ie lu b p rz y n a jm n ie j w iedzieć pow inien, iż p o sia d a n e p ra w o m u n ie p rzy słu g u je.

O d m ien n ie fo rm u łu je pojęcie p o sia d a n ia w d obrej i złej w ierz e d o k try n a ra d z ie c k a . W edług koncep cji rad z iec k iej „p o siad an ie w d o b re j w ierze m a m iejsce w te d y , k ie d y posiadacz n ie w ied z ia ł i n ie p o w in ie n b y ł w iedzieć o b ezpraw ności p o sia d a n ia ”. 56

R ad zieck a d efin icja p o sia d an ia w d obrej w ierze b az u je n a p rz y ję ty m w d o k tr y ­ n ie ra d z ie c k ie j pod ziale n a p o sia d an ie p ra w n e i bezpraw ne. P o lsk a n a to m ia ą t k o n ­ c e p c ja p o ję cia p o sia d an ia w d o b rej w ierze b ierze za p u n k t w y jśc ia w y łącznie p o sia d a n ie b ezpraw ne.

P od ział p o sia d an ia n a p o siad an ie w d o b rej i złej w ierze m a zasadnicze z n a ­ czen ie dla o k re śle n ia fu n k c ji posiad an ia. F u n k c ja ta w y ra ż a się: 1) w sk ró cen iu o k re s u zasiedzenia, 2) w n a b y c iu p ra w a w łasności n a rzeczach pochodzących od n ie w ła śc ic ie la oraz 3) w k o rzy stn iejszej sy tu a c ji po siad acza w d o b rej w ierze, ile k ro ć w iąże się ona z obow iązkiem zw ro tu rzeczy ich p ra w n e m u w łaścicielow i.

Z ag a d n ien ie to p rze k ra cza je d n a k ra m y obecnego arty k u łu . Bliższa jego a n a ­ liz a n a s tą p i w a rty k u le pośw ięconym fu n k c ji posiadania.

T rzecim w reszcie i o sta tn im za raze m podziałem w prow adzonym do obow iązu­ ją ce g o obecnie ko d ek su cyw ilnego je s t podział n a p osiadanie:

a) sa m o istn e (art. 172 § 1, 174, 224 § 1 i 2, 225, 226 § 1 i 2, 227 §' 1 i 2, 228, 229 § 1, 230, 231 § 1 i 3, 336, 337, 339, 350 i 351 k.c.).

b) zależne (art. 336, 349, 350 i 351 k.c.). c) słu żeb n e (art. 352 k.c.).

W y czerp u jącem u om ów ieniu tego o sta tn ie g o podziału pośw ięcony będzie n a ­ s tę p n y ko lejn y a rty k u ł.

(d.c. nastąpi)

55 P o r . A . S t e l m a c h o w s k i , o p . c it., s. 202.

56 p o r . G r a ż d a n s k o j e p r a w o ( p r a c a z b i o r o w a p o r . r e d . M . A g a r k o w a i D . G i e n k i n a ) , M o s k w a 1944. s. 228—229.

MARIA R A FA CZ-K R ZYŻA N O W SKA

Problem zasqdzenia ponad żądanie

I. W p ro ce sie cyw ilnym zak res o rze k an ia są d u je st iw zasad zie lim ito w a n y żą­ d a n ie m s tro n y pow odow ej. R eguła ta w yw odzi isię jeszcze z o k resu p ro cesu rz y m ­ skiego, |w k tó ry m o g ran ic ac h ro zstrz y g n ięc ia są d u decydow ało sfo rm u ło w a n ie sp o ­ t u d o k o n an e w litis c o n testa tio . 1 P rzy to czo n ej zasadzie h o łd u je te ż proces cyw ilny ty p u socjalistycznego, a w ty m [także n a sz a p ro c e d u ra cyw ilna, czego dow odem je s t p rz e p is a r t. 321 § 1 k.p.c. Z godnie z itym p rz e p ise m sąd n ie m oże w y ro k o w ać co do p rze d m io tu , k tó r y n ie b y ł o b ję ty żądaniem , iani zasądzać p o n ad żądanie.

24 M a r l a R a f a c z - K r z y ź a n o w s k a N r 6 (102)?

Ja k k o lw ie k p rzytoczona zasada należy do p o dstaw ow ych reg u ł procesu cy w il­ nego, to je d n a k proces so c jalisty c zn y z a w iera w ty m w zględzie pew ne w y ją tk i- P roces so c jalisty c zn y dąży bow iem do w y ja śn ie n ia rzeczyw istego, a nie p r z e d s ta ­ w ionego p rze z stro n y stainu rzeczy, z czym łączy się konieczność o d stą p ie n ia

v; pew nych w y p a d k a c h od zasady „niew olniczego” ow iązan ia sąd u za k rese m żą­

d a n ia stro n y . Te te n d e n c je zn alazły w y raz w n aszej p ro ce d u rz e w :§ 2 a r t 321 i w aort. 475 k.p.c. W św ietle przytoczonych d yspozycji, w sp ra w a c h , w k tó ry c h p o ­ w odem je s t je d n o stk a gospodarki uspołecznionej, w sp raw ac h o roszczenia a li­ m e n tac y jn e , o n a p ra w ie n ie szkody w yrząd zo n ej czynem niedozw olonym oraz w sp raw ac h o roszczenia p rac o w n ik ó w są d cyw ilny o rze k a o roszczeniach, jakie- w y n ik a ją z fa k tó w przy to czo n y ch przez pow oda ta k ż e w ów czas, gdy ro szc ze n ie •nie b y ło o b ję te ż ą d a n ie m lu b b yło w nim zgłoszone w ro zm iarze m n iejszy m n iż u sp ra w ie d liw ia n y w y n ik iem p o stęp o w an ia. W Obecnym w ięc sita,nie p ra w n y m n ie - rw ią z a n ie są d u cyw ilnego ż ą d an iem pozw u m a m iejsce w czterech w y p ad k a ch r 1) gdy pow odem jesit je d n o stk a gosp o d ark i (uspołecznionej, 2) w sp ra w a c h o ro sz­ czenia a lim e n tac y jn e, 3) w sp raw ac h o n a p ra w ie n ie szkody w y rząd zan ej czynem niedozw olonym , 4) w isprawiach o roszczenia p raco w n ik ó w . O m ów im y p o k ró tc e t e c z te ry w y p a d k i.

A d 1. P rz y jm u ją c — stosow nie do a rt. 321 § 2 k.p.c. — ż© są d cyw ilny u p r a w ­ n iony je st do o rze k an ia p onad żą d an ie w sp ra w a c h , w k tó ry c h pow odem jest' je d ­ n o stk a gosp o d ark i u społecznionej, zaznaczyć trz e b a , że przy to czo n e sfo rm u ło w a n ie p rze p isu a rt. 321 § 2 k.p.c. ró żn i się n ieco od sfo rm u ło w a n ia użytego w a rt. 329 § 2 d aw n eg o k.p.c., obow iązującego do dinia 1 sty c zn ia 1965 r., skoro w tej o s ta t­ niej 'dyspozycji b y ła m ow a n ie o „jed n o stk ach g o sp o d ark i u sp o łeczn io n ej”, lecz: 0 „S k arb ie P a ń s tw a lu b innym podm iocie p o d le g ają cy m pań stw o w em u a r b it r a ­ żow i g o sp o d a rc ze m u ”.

Z m ian a w sto s u n k u do dotychczasow ego s ta n u p ra w n e g o p olega n a ro zsz erze n iu m ożliw ości orzeczenia co d o p rze d m io tu , k tó ry n ie b y ł o b ję ty żąd an iem , o raz z a ­ sąd zen ia p o n a d żądainie n a sp ra w y , w k tó ry c h po d m io tem je s t ro ln ic za sp ó łd zieln ia p ro d u k c y jn a , a to w zrwiązku z w p ro w a d ze n iem d o p rze p isu p o ję cia „ je d n o stk i g o sp o d a rk i u sp o łe cz n io n ej”.2

Je śli chodzi o bliższe sp recyzow anie p o ję cia J e d n o s tk i g o spodarki u społecznio­ n e j ”, k tó ry m p o słu g u je się p rze p is a r t. 321 § 2 k p .c ., to w tej k w estii m u sim y się- posłużyć d efin icją, ja k ą « p o ty k a m y w p rze p isa c h kodeksu cyw ilnego. O tóż z g o d n ie z a rt. 33 § 1 k.c. je d n o stk a m i g o sp o d ark i u sp ołecznionej są : S k a rb P a ń stw a , p r z e d ­ się b io rstw a p a ń s tw o w e i ic h zjednoczenia o raz b a n k i p aństw ow e, in n e p a ń s tw o w e je d n o stk i o rg an iz ac y jn e, k tó ry m p rze p isy szczególne p rz y z n a ją osobowość p raw n ą* spółdzielnie i ich zw iązki, kó łk a ro ln ic ze i ic h z w ią zk i oraz in n e o rg an iz ac je sp o ­ łeczne lu d u p ra c u ją c e g o , k tó ry m p rz e p isy szczególne p rzy z n a ją osobow ość p r a w n ą . Wresizcie d la zd e fin io w an ia po jęcia J e d n o s tk a g o sp o d a rk i u sp ołecznionej’’ is to tn e znaczenie m a p rze p is a r t. 14 k p .c ., zgodnie z k tó ry m p rzepisy k o d ek su p o stęp o ­ w a n ia cyw ilnego d o ty czące je d n o ste k g o sp o d a rk i uspołeczn io n ej, a za te m rórwnież-1 przep is a rt. 32rórwnież-1 § 2 k.p.c., sto su je się ta k ż e d o in s ty tu c ji p ań stw o w y c h , których- z a d an ie n ie polega n a p ro w a d z e n iu d ziałaln o ści gospodarczej.

Z godnie z. airt. 33 § 1 p k t 6 'k.c. o rg a n iz a c je społeczne lu d u p ra c u ją c e g o m ające, osobowość p r a w n ą n a le ż ą do k ateg o rii je d n o ste k g o sp o d ark i uspołecznionej.. W zw ią zk u z ty m w p ra k ty c e p o w sta ł problem , czy p rzez p o ję c ie je d n o stk i gospo­ d a r k i u sp ołecznionej rozum ieć n ależ y ty lk o o rg an iz ac je społeczne z a jm u ją c e

się-2 A . Z i e l i ń s k i : Z e s t a w i e n i e w a ż n i e j s z y c h z m i a n w p r o w a d z o n y c h p r z e z n o w y k o d e k s p o s t ę p o w a n i a c y w i l n e g o , „ B i u l e t y n M i n i s t e r s t w a S p r a w i e d l i w o ś c i ’"' 1965, n r 1, s . 30..

N r 6 (102) P roblem zasądzenia ponad żądanie 25

d z iała ln o śc ią gospodarczą, czy też i ta k ie o rg an iz ac je, k tó ry c h głów ne z a d an ie nie- sp ro w ad za się do d ziałalności gospodarczej. Roawiązaniie tego p ro b le m u u znać n a le ż y z a doniosłe, p oniew aż — ja k w iadom o — s tro n a pow odow a, k tó r a 'jest p odm iotem g o sp o d ark i uspołecznionej, k o rz y sta ze sp ecjalnego p rz y w ile ju p rz e ­ w idzian eg o iw a r t. 321 § 2 kjp.c.

Z ze sta w ien ia a rt. 33 § 1 p k t 6 k.c. z a rt. 1 § 2 k.c. w y n ik a, że p raw o d aw c a, p o ­ słu g u ją c s ię iw a r t. 33 § 1 pikt 6 k.c. po jęciem „o rganizacji sp o łe cz n ej”, m a n a m yśli w y łąc zn ie o rg an iz ac je, k tó re tr u d n ią isię d ziałalnością gospodarczą.3 S k o ro bow iem § 2 a r t. 1 k.c. poleca stosow ać p rze p isy kodeksu cy w ilnego d o tyczące je d n o ste k gosp o d ark i uspołecznionej do o rg a n iz a c ji społecznych lu d u p ra c u ją c e g o , k tó ry c h z a d a n ie n ie p olega n a p ro w a d ze n iu działalności gospodarczej, ito s tą d w y n ik a w sposób nie b udzący w ątpliw ości, że użyte w a rt. 33 § 1 p k t 6 k.c. o k re śle n ie „org an izacja sp o łeczn a” d o ty c zy ty lk o organ izacji społecznych o c h a ­ r a k te rz e gospodarczym . O dm ienne sta n o w isk o m u sia ła b y za k ła d ać zbędność p r z e ­ p isu a rt. 1 § 2 k.c., ta k ie zaś te n d e n c je tru d n o by su g e ro w ać p raw o d aw c y , k tó ry zam ieszczając ta k i czy in n y p rze p is p ra w n y , azyni to św iadom ie i w ce lu u n o r ­ m o w an ia dan eg o za g ad n ien ia, a n ie d u b lo w an ia i p o w ta rz a n ia k ilk a k ro tn ie tego sam ego u n o rm o w an ia . Je ślib y śm y w ięc chcieli p rzez p o ję cie o rg a n iz a c ji społecz­ n y c h z a r t. 33 § 1 p k t 6 'kjc. ro zu m ieć za ró w n o o rg an iz ac je tru d n ią c e się d z ia ła l­ nością gospodarczą, jiak i org an izacje, k tó ry c h za d an ia n ie sp ro w a d z a ją się d o fu n k c ji n a t u r y gospodarczej, to p rz y ta k im z a ło ż en iu zam ieszczenie w k o d ek sie cyw ilnym a r t. 1 § 2 b y ło b y z u p e łn ie niezro zu m iałe.

Nie ulega w ątp liw o ści, że n o rm a art. 1 § 2 k.c. zró w n u je organ izacje sp o łeczn e nie p ro w a d zą ce d ziałaln o ści gospodarczej z ty m i o rg an iz ac jam i, k tó re tę d ziała ln o ść prow adzą, sk o ro i je d n e, i d ru g ie n a g ru n cie p rzep isó w k o d ek su cyw ilnego z a li­ czone zo stały — w św ietle p o w ołanej dyspozycji — do g ru p y jedniasttek gospodarki 'uspołecznionej. T reść p ow ołanego a r t. 1 § 2 k.c. w y ra ź n ie je d n a k w sk a z u je n a to,, że zró w n a n ie to dotyczy ty lk o dziedziny i z a k re su m a te ria ln e g o p r a w a cyw ilnego, a n ie p r a w a procesow ego. Ś w iadczy o ty m d o b itn ie sfo rm u ło w an ie § 2 a rt. 1 k.c., k tó re n a k a z u je stosow ać p rze p isy ko d ek su (a w ięc p rz e p isy p ra w a m aterialnego,, n ie za ś procesow ego) dotyczące je d n o ste k g o sp o d ark i uspołecznionej d o o rg a n iz a c ji społecznych ty p u „niegospodarczego”.

W te n sposób w d ziedzinie n o rm p rocesow ych za k res p o ję cia .^organizacji sp o ­ łe cz n y ch ” trz e b a o g raniczyć w y łąc zn ie do p o ję cia , ja k im p o słu g u je się p rze p is a rt. 33 § 1 p k t 6 k.c., a zatem d o o rg a n iz a c ji sp ołecznych p ro w a d zą cy c h d ziałaln o ść gospodarczą.

P rzy to czo n e rozum ow anie p o tw ie rd z a dyspozycja a rt. 14 kjp.c., k tó ry p o le ca stosow ać p rz e p isy k odeksu p o stę p o w an ia cyw ilnego dotyczące je d n o ste k gospo­ d a rk i uspołecznionej ta k ż e do in sty tu c ji p ań stw o w y c h n ie p ro w ad zący ch d z ia ła ln o ­ ści gospodarczej. W obec te g o o rg a n iz a c je społeczne n ie tru d n ią c e s ię działaln o ścią g ospodarczą n ie m ogą być u zn an e — n a g ru n c ie p ra w a procesow ego — za je d n o ­ s tk i g o sp o d ark i uspołecznionej, gdyż a r t. 14 k.p.c. spośród podm iotów n ie z a jm u ją ­ cych się d ziała ln o śc ią gospodarczą tr a k t u je pod w zg lęd em procesow ym ja k o je d n o ­ s tk i g o sp o d a rk i uspołecznionej ty lk o in sty tu c je p aństw ow e. B ra k w a rt. 14 k.p.c. w zm ian k i o „o rg an izacjach sp ołecznych” św iadczy w y ra ź n ie o z a m ia rz e p ra w o ­ daw cy , aiby organ izacje te, jeżeli n ie z a jm u ją się d ziała ln o śc ią gosjpodarczą, w y ­ łączyć z k ate g o rii p o dm iotów b ędących p o d m io tam i gosp o d ark i usp o łeczn ian ej.

P rzy to czo n e w n io sk i nie b y łyby w y czerp u jące, gdyby nie w spom nieć o tych«

.26 M a r i a R a f a c z - K r z y i a n o w s k a N r 6 (102) o rg a n iz a c ja c h społecznych, k tó ry c h cel i z a d a n ia sta tu to w e s ą w p ra w d z ie ty p u niegospodarczego, a le k tó re p ro w a d zą u b o cz n ą d ziała ln o ść g ospodarczą n a p o d ­ s ta w ie zezw olenia udzielonego p rzez M in istra F in an só w w try b ie u ch w a ły n r 446/1958. Je śli chodzi o o rg a n iz a c je te g o 'typu, to w św ietle dotychczasow ego orzecz­ n ic tw a sądow ego i arb itra ż o w e g o sp raw y w y n ik łe n a tle d ziałaln o ści gospodarczej ta k ic h onganizacji p o d le g ają przep iso m dotyczącym je d n o ste k g o sp o d ark i u spo­ łecznionej, s p ra w y zaś w y n ik łe ze izwykłej d ziała ln o śc i s ta tu to w e j p o d le g a ją n o r ­ m a ln ej d ro d z e są d o w e j. N ależy za te m isądzić, że o m a w ian e o rg a n iz a c je społeczne w z a k re sie w y k o n y w an ej p rzez n ie d ziałalności gospodarczej n ależ y tra k to w a ć — n a p o d sta w ie zezw olenia M in istra F in an só w — ró w noznacznie z pod m io tam i gos­ p o d a rk i uspołeczni one j w ra z z p ły n ą cy m i z tego z a k w alifik o w a n ia w szelk im i k o n ­ se k w e n cjam i n a tu r y p ro ce so w e j (dopuszczalność zasąd zen ia p o n a d żą d an ie n a p o d sta w ie a rt. 321 § 2 k.p.c.).

D otychczasow e ro zw aż an ia p ro w a d zą w ięc d o w n io sk u , że o rg an izacje społeczne, k tó ry c h z a d a n ie n ie ipolega n a p ro w a d z e n iu d z iała ln o śc i gospodarczej (z w y ją tk ie m sy tu a c ji, g d y p ro w a d zą o n e ubocznie t ę działalność n a p o d sta w ie cyt. zezw olenia M in istra F inansów ), n ie m ogą być u z n a n e w , św ie tle a r t. 321 k.p.c. za je d n o stk ę go sp o d ark i u sp o łe cz n io n ej. S tąd d alszy w niosek, że w w y p a d k u gd y tego ro d z a ju o rg a n iz a c ja społeczna w yto czy pozew , to z p u n k tu w id zen ia procesow ego n ie m oże o n a k o rzy sta ć e p rz y w ile ju za w a rte g o w a r t. 321 § 2 k.p.c.

N

A d 2. D yspozycja a r t. 321 § 2 k.p.c. u za le żn ia dopuszczalność zasądzenia p o n ad ż ą d an ie od stw ie rd z en ia, że p ro ces do ty czy s p r a w „o roszczenia a lim e n ta c y jn e ”. Z ro szczeniem a lim e n ta c y jn y m m a m y d o czynienia w ów czas, gd y osoba u p ra w n io n a d o dochodzenia w sp o m n ia n y ch św iadczeń w m y śl p rzep isó w p ra w a rodzinnego i cyw ilnego, w y ta c z a w ty m w zględzie pow ództw o (np. m a ło le tn i do m ag a się z a ­ sąd zen ia a lim e n tó w od ojca a lb o ro d zic e p o z o sta ją c y w n ie d o sta tk u ż ą d a ją z a ­ są d ze n ia a lim e n tó w n a ich rzecz od sy n a lu b córki). Chodzi w ięc o dochodzenie św iad czeń alim e n ta c y jn y c h , a za te m o d z ia ła n ie czynne i a k ty w n e z e stro n y upraw nionego. Nie b ęd z ie n a to m ia st „sp raw ą o ro szczen ie a lim e n ta c y jn e ” w ro z u ­ m ie n iu a rt. 321 § 2 k.p.c. ż ą d an ie u ch y len ia lu b o b niżenia istn iejące g o obow iązku

alim en tacy jn eg o . W ta k ie j ibowiem s y tu a c ji pow ód n ie dochodzi św iadczeń a l i­ m e n ta c y jn y c h , lecz b ro n i się je d y n ie p rz e d ty m św iadczeniem , d o m a g ają c isię ca łk o w iteg o ilub częściow ego u ch y len ia ciążącego n a niim obow iązku a lim e n ta -

cyjneigo.

S p ra w y o roszczenia a lim e n ta c y jn e za rt. 321 § 2 k.p.c. to iprzede w szy stk im p ro ce sy , w k tó ry c h chodzi o dochodzenie roszczeń o p arty c h n a o bow iązku a li­

m e n ta c y jn y m p rze w id zia n y m w k.r.o. (art. 128— 144). M am y tu ta j obow iązek a li­ m e n ta c y jn y w y n ik ły z p o k re w ie ń stw a lu b p rzy sp o so b ien ia, ,p ew n e obow iązki z w ią ­ zan e z o jco stw em m ężczyzny n ie b ęd ą cy m m ężem m a tk i, św iadczenia n a rzecz p asie rb ó w i od p asierbów , o b ow iązki a lim e n ta c y jn e m ię d zy m a łżo n k a m i w ra z ie ro zw iązan ia lu b u n ie w a ż n ie n ia m a łże ń stw a. Do te j k a te g o rii sp ra w trz e b a 'także zaliczyć tzw . ro szczen ia reg reso w e w y n ik a ją c e z a rt. 140 k.r.o. o z w ro t k asztó w u trz y m a n ia lu b w y ch o w an ia.4 T ak im i roszczeniam i s ą te ż roszczenia o p a rte n a a r t. 938 k.c. C hodzi tu m ia n o w icie o roszczenia d ziad ó w sp a d k o d aw cy d o sp a d k o ­ b ie rc y n ie obciążonego w obec dziadów sp a d k o d aw cy u sta w o w y m obow iązkiem alim e n ta c y jn y m , je śli dziadow ie c i z n a jd u ją się w n ie d o sta tk u i jeśli n ie m ogą

4 P o r . W . S i e d l e c k i : Z a s a d y w y r o k o w a n i a w p r o c e s i e c y w i l n y m , W a r s z a w a 1937, s. 6#. J a k k o l w i e k p o g l ą d t e n w y p o w i e d z i a n y z o s t a ł p o d r z ą d e m a r t . 329 § 2 d .k .p . c . , o b o w i ą z u j ą c e g o d o d n i a 1 s t y c z n i a 1965 r . , t o j e d n a k z a c h o w a ł s w ą a k t u a l n o ś ć r ó w n i e ż p o d r z ą d e m o b e c n e j p r o c e d u r y c y w i l n e j .

№ 6 (102) P ro b lem zasądzenia p o nad żądanie ₂₇

oni o trz y m a ć n a leż n y ch im środków u trz y m a n ia od osób, n a k tó ry c h ciąży w z g lę ­ dem nich o bow iązek alim e n ta c y jn y .

Zbliżone c h a ra k te re m do roszczeń a lim e n ta c y jn y c h są rów nież sp raw y o re n ty , tj. ta k ie , k tó ry c h przeznaczeniem je s t 'dostarczenie środków ultirzyimainia n p . z ty ­ t u ł u nieszczęśliw ego w y p ad k u . Ta o sta tn ia k a te g o ria s p ra w olbjęta je s t zre sztą

d y sp o z y cją a r t. 321 § 2 kjpjc., ja k o w y n ik a ją c a z -czynu niedozw olonego.

D otychczasow e -rozważania p ro w a d z ą — w m oim p rz e k o n a n iu — ido w n io sk u , że p o ję cie „roszczeń a lim e n ta c y jn y c h ”, o k tó ry c h m ow a w a rt. 321 § -2 k.p.c., w istocie rzeczy o b ejm u je całą k a te g o rią roszczeń, w k tó ry c h stro n a d o chodzi od zo bow iązanego d o sta rc ze n ia śro d k ó w u trz y m a n ia bez w zględu n a to, do ja k ie j d z ie ­ d zin y naszego u sta w o d a w stw a nadeżą p rz e p isy p r a w a m a te ria ln e g o sta n o w ią c e p o d ­ s ta w ę dochodzonego ro szczen ia (p ra w o ro d zin n e czy p raw o cyw ilne), b y le b y ty lk o p rz e p isy p ra w a m a te ria ln e g o m ia ły n a celu za g w a ra n to w a n ie osobie u p ra w n io n e j kon ieczn y ch śro d k ó w egzystencji.

A d 3. Je śli chodzi o roszczenia z w ią za n e z n ap ra w ien ie m szk o d y w yrząd zo n ej czynem niedozw olonym (art. 321 § 2 k.p.c.), to n a le ż y p rzez n ie ro zu m ieć ro s z ­ cz en ia p rze w id zia n e w a r t. 415 i n a s t. k.-c. Do roszczeń o n a p ra w ie n ie szk o d y w y ­ rzą d zo n ej czynejn niedozw olonym n ie m ożna n a to m ia st zaliczyć p re te n sji, k tó re w y n ik a ją n a s k u te k n ie w y k o n a n ia p rze z d łu żn ik a istniejącego- m ię d zy stro n a m i zobow iązania um ow nego. W raz ie w ięc d o chodzenia szkody p o w sta łe j n a t l e sto s u n ­ k u um ow nego, są d n ie je s t u p ra w n io n y d o za są d zen ia p o n ad zgłoszone p rze z p o ­ w o d a żądanie, -chyba że s tro n a pow odow a k-orzyisita z p rz y w ile ju za w a rte g o w a rt. 321 § 2 k.p.c. n a -podstaw ie in n y c h p rz e sła n e k (np. pow ód n ależ y do g ru p y je d ­ n o stek g o spodarki uspołecznionej).

A d 4. Z a k re s m s z c z e ń praco w n iczy ch , k tó re — ja k w iadom o — k o rz y sta ją z p rz y w ile ju zw iązanego z dopuszczalnością z a są d zen ia p o n a d żądanie, o k reśla p r z e ­ p is a rt. 459 k.p.c. W g ru p ie te j — obok roszczeń ze sto su n k u p ra c y se n su stricto (np. ro szczen ia o p rzy w ró c en ie d o p r a c y -lub dopuszczenie d o p ra c y , roszczenie o zasą d zen ie in-ależnoś-ci za godziny nadliczbow e, z ty tu łu prem ii, n a g ro d y ju b ile u ­ szow ej itp.) —■ w y p a d a u w zględnić rów n ież roszczenia iczłonków sp ó łd zieln i p ra c y ze spółdzielczego sto su n k u pracy . J a k w y ja ś n ił bow iem S ąd N ajw yższy, p rze p isy k o d ek su p o stę p o w an ia -cywilnego o p o stę p o w an iu o d ręb n y m w sp ra w a c h o ro sz ­ czen ia p ra c o w n ik ó w s to s u je się o d pow iednio w sp ra w a c h z pow ództw a członków sp ółdzielni p r a c y -o -uchylenie u ch w a ły w alnego zgro m ad zen ia w k w e stii w y k lu ­ c z e n ia ze sp ó łd zieln i.5 Ż ąd a n ie w ięc członka spółdzielni p ra c y o u ch y len ie o m a­ w ia n e j u c h w a ły n ależ y za k w alifik o w a ć ja k o roszczenia pracow nicze, k tó re k o ­ rz y s ta ją z w szelk ich p rzy w ile jó w procesow ych zastrzeżonych d la roszczeń p r a ­ cow niczych. R oszczeniam i tego ty p u b ę d ą też — w św ietle a r t. 459 kjp.c. —- ro sz ­ czenia spad k o b iercó w p ra c o w n ik a (np. z ty tu łu p rzy z n an ej p rac o w n ik o w i, a n ie w y p łac o n ej p re m ii -czy in n e j należności), roszczenia n a le ż n e członkom rodziny p ra c o w n ik a (nip. o d p ra w a p ośm iertna) oraz roszczenia sp ad k o b iercó w członków -spółdzielni p ra c y . W reszcie w e w spom nianej g ru p ie z n a jd u ją się roszczenia o n a ­ p ra w ie n ie szkód w y rząd zo n y ch p rzez z a k ła d p ra c y , a w szczególności szkód sp o ­ w o d ow anych w y p ad k ie m w z a tru d n ie n iu lu b chorobą zaw odow ą (a rt. 459 § 1 k.p.c.). U żyte w a r t. 459 § 1 k.p.c. in fine -określenie „w szczególności” w sk a z u je n a to, że w yliczenie sp raw o roszczenia odszkodow aw cze je st przy k ład o w e, a n ie w y c z e rp u ją c e i że do te j k a te g o rii roszczeń b ęd ą n ależ ały np. -spraw y o od szk o ­ d o w a n ie a a n ie w y d a n ie św iad ectw a p rac y , za zaginięcie odzieży p ra c o w n ik a itp .

28 M a r l a R a f a c z - K r z y ź a n o w s k a N r 6 (102)

R ozw ażając p ro b le m a ty k ę p ra w n ą zw iązan ą z 'zakw alifikow aniem o d pow iedniego roszczenia ja k o roszczenia pracow niczego, p o w sta ła w p ra k ty c e w ątp liw o ść n a t l e n a s tę p u ją c e g o s ta n u faktycznego. O tóż pow ódka d om agała się zasą d zen ia odszko­ dow an ia n a te j podstaiwie, że — m im o zapew nienia p rz e d sta w ic ie la stro n y p o zw a­ nej, w n a s tę p stw ie k tó re g o w ypow iedziała dotychczasow y stosunek p r a c y — n ie została p rz y ję ta do p ra c y w now ym za k ła d zie p ra c y . W ydaje się, że n a tle p r z y ­ toczonego s ta n u fak ty c zn e g o m o żn a poistawić tezę, iż d o sp ra w ,,o roszczenia p r a ­ co w ników ” n a le ż ą ró w n ież sp raw y w y n ik łe w ra m a c h a r t. 66 d n a s t. k.c., jeżeli: o fe rta dotyczyła naiw iązania sto su n k u p ra c y .

II. A n alizu ją c p ro b le m p ra w n y zasąd zen ia p o n ad żądanie, w y m ag a p rz e d e w szy stk im ro zw aż en ia k w estia g ra n ic i z a k re su u p ra w n ie ń s ą d u o rzek ająceg o . P ro b le m te n n ie b y ł obcy o bow iązującym p rz e d te m przepisom procesow ym (art. 329 § 2 d.k^p.c.), n ie sltracił też n ic ze sw ej a k tu a ln o śc i p o d rz ą d e m obecnej p r o ­ c e d u ry cyw ilnej. Jakikolw iek orzecznictw o S ąd u N ajw yższego, ja k o w y d a n e po d rząd em a r t. 329 § 2 d .k.p.c., stra c iło z p u n k tu w id ze n ia fo rm a ln e g o sw e znaczenie* to je d n a k za sa d n icz e k ie ru n k i w y k ształc o n e p rze z to orzecznictw o n a tle d aw n y ch p rze p isó w p ro c e d u ra ln y c h trz e b a w sw ej w iększości u zn ać za pom ocne do w y s n u ­ cia p ra w id ło w y c h w niosków w św ie tle o b ecnych a r t . 321 § 2 i a r t. 475 k.p.c.

P rz ep is cytow anego a rt. 321 § 2 k.p.c. u p ra w n ia sąd cyw ilny — w s p r a w a c h w ym ien io n y ch w pow yższej d y spozycji — do o rze k an ia o roszczeniu n ie o b ję ty m w cale żąd an iem lu b d o o rz e k a n ia o roszczeniu o b ję ty m w p ra w d zie żąd an iem p o ­ w o d a, lecz w g ra n ic a c h w iększych, n iż to zo stało zgłoszone p rze z pow oda. Z g o d n ie z cy to w a n ą dyspozycją „w t a k i c h s p r a w a c h s ą d o r z e k a o r o s z ­ c z e n i a c h , j a k i e w y n i k a j ą z f a k t ó w p r z y t o c z o n y c h p r z e z p o w o d a ” (po d k reślen ie m o je — M .R -K .). A nalogiczną zasad ę w y ra ż a w sto ­ su n k u do ro szczeń praco w n iczy ch przep is a rt. 475 k.p.c. Z przytoczonych n o rm p ra w n y c h w y n ik a , że w om aw ian y ch k a te g o ria c h sp raw sąd m oże zasądzić in n e św iadczenie n iż to, k tó re było p rze d m io te m żą d an ia, a lb o też m oże zasądzić ż ą d a n e p rzez pow oda św iadczenie, a le w w iększym rozm iarze, n iż było ż ą d an e p rzez p o ­ w oda. P rz y k ład o w o m ożna przytoczyć, że w g ra n ic a c h u p ra w n ie ń są d u mieścić- się b ęd z ie zasądzenie o d szkodow ania w n a tu rz e z a m ia st żądanego odszkodow ania pieniężnego. Może te ż s ą d zasądzić n a rzecz osoby u p raw n io n e j a lim e n ty w ro z­ m ia rz e w yższym , n iż te g o d om agała się stro n a pow odow a.

N a tle w sp o m n ia n y ch dyspozycji p o w sta je p rze d e w szy stk im k w e stia (a k tu a ln a za ró w n o pod (rządem d a w n y c h , ja k i o b ecn y ch p rzep isó w procesow ych), czy u p r a w ­ n ie n ia są d u d o o rze k an ia o żą d a n iu n ie zgłoszonym lu b zgłoszonym , a le w m n ie j­ szym ro zm iarze, są niczym n ie ogran iczo n e i czy s ą d w sp ra w a c h w ym ienionych w) a rt. 321 § 2 i 475 k.p.c. m oże orzec o k aż d y m n ie zgłoszonym p rze z p o w o d a roszczeniu, je śli d o jd zie d o w niosku, że roszczenie ta k ie n ależy się pow odow i n a p o d sta w ie p rzepisów p r a w a m a teria ln eg o , czy też p rz e p isy procesow e z a k re ś la ją sądow i w z a k re sie o rz e k a n ia p ew n e g ran ic e, poza k tó re są d nie m oże ,/w yjść”.

O dpow iedź n a to p y ta n ie z n a jd z iem y w d yspozycjach art. 321 § 2 i a r t. 475- k.p.c. D osłow ne (brzm ienie pow yższych nonm w sk a z u je n a to, że g ran ic ą, k tó re j sąd n ie m oże i n ie pow in ien przek ro czy ć p rzy o rzek an iu , są f a k ty przy to czo n e przezr pow oda. Z asądzenie -więc p o n ad żądanie m usi „m ieścić s ię ” w e w sp o m n ia n y ch fa k ta c h , z czego p ły n ie d alszy w niosek sp ro w a d z a ją c y się do tezy, że sąd n i e je s t u p ra w n io n y do za są d zen ia -czegoś, czego pow ód n ie zgłosił w sposób form alny* ja k rów nież -tego, -oo -nie z n a jd u je p o tw ie rd z e n ia i n ie m ieści się w fa k ta c h p r z y ­ toczonych p rze z pow oda. T en s ta n rzeczy z ilu s tru je n a jle p ie j n a s tę p u ją c y p r z y k ła d :

№ 6 (102) P ro b lem zasądzenia ponad żądanie ₂₉

P ra c o w n ik tw ie rd z ił, iż n ie k o rz y sta ł z u rlo p u w ypoczynkow ego przez la t d w a, ■w z w ią zk u z czym dom agał się w pozw ie zasąd zen ia n a jego rzecz należności u rlo p o w ej. Jednocześnie powód n ad m ien ił, że s ta n jego zd ro w ia z o sta ł ty m b a r ­ dziej n a d s z a rp n ię ty , że p raco d aw ca z a tru d n ia ł go w godzinach n adliczbow ych, n ie w y p ła c a ją c m u z a tę p ra c ę żadnego d odatkow ego w yn ag ro d zen ia. W ta k im sta n ie rz e c z y ż ą d a n ie p ow oda sp row adzało się do zasądzenia ty lk o należn o ści u rlo p o w ej, sk o ro pow ód n ie zgłosił żadnego ż ą d an ia z ty tu łu należności za p rze p ra c o w a n e g o ­ d z in y n adliczbow e. N iem niej je d n a k , ze w zg lęd u n a przytoczone ,przez pow oda f a k ty o p rac y w godzinach nadliczbow ych, sąd cyw ilny obow iązany je st rozpoznać ró w n ie ż n ie zgłoszone przez pow oda roszczenia z ty tu łu p ra c y w godzinach n a d ­ liczbow ych, gdyż ta k ie (tw ierdzenia w y n ik a ły z fa k tó w przy to czo n y ch p rze z ipo- w o d a , a fa k ty te w sp ra w a c h w y m ie n io n y ch w a r t. .321 § 2 i a rt. 475 k.p.c. z a ­ k r e ś la ją g ran ic ę rozpoznania isądu.

In n y p rz y k ła d . W sp raw ie z pow ó d ztw a p rze d sięb io rstw a państw ow ego o z a ­ sądzenie od m a g a z y n ie ra należności za p o w sta ły w . 'm agazynie n ie d o b ó r s tro n a pow odow a n a d m ie n iła dodatkow o, że m a g az y n ier uszkodził rów nież je d n o z u r z ą ­ d ze ń w h a li fab ry cz n ej. P om im o ta k ie g o tw ie rd z e n ia s tro n a pow odow a n ie zgło­ s iła ż ą d an ia o zasąd zen ie odszkodow ania za zniszczone lu b uszkodzone u rzą d zen ie fa b ry c z n e . S k o ro je d n a k tego ro d za ju tw ie rd z en ie fak ty c zn e zo stało zgłoszone przez pow oda, to isąd p o w in ie n rozw ażyć, czy i w ja k ie j w ysokości n ależ ało b y zasądzić o d .m ag azy n iera odszkodow anie z pow odu uszkodzenia przez niego u rz ą d z e n ia fabry czn eg o .

O dm iennie n a to m ia st p rz e d sta w ia ła b y się sy tu a c ja , gdyby w sp o m n ian e (twier­ d z e n ia fa k ty c z n e nie zo stały przytoczone. W w y p a d k u ta k im przepisy a r t. 321 •§ 2 i 475 k.p.c. n ie zn a jd o w ały b y za sto so w a n ia i sąd n ie m ó g łb y zasądzić an i n a ­ leżności za p rze p ra co w an e godziny nad liczb o w e w p ierw szym p rzy k ła d zie , a n i od­ sz k o d o w an ia za uszkodzenie u rzą d zen ia fabrycznego w d ru g im p rzy k ła d zie .

D alszy p roblem , to 'kw estia, czy „fa k ty przy to czo n e przez p o w o d a”, o k tó ry c h m o w a w a r t. 321 § 2 i a rt. 475 kjp.c., m u szą znaleźć isię w poziwie, qzy też póź­ n ie jsz e ich p rzy to czen ie p rzez p ow oda w ysitarcza do zasto so w an ia d y spozycji a r t.

321 § 2 i a rt. 475 k.p.c. Osobiście je ste m zdan ia, że p rzy w ilej zaw artty w o m a w ia ­ n y c h dyspozycjach w iąże się w ogó’« z fa k te m przy to czen ia przez po w o d a o k o ­ liczności fak ty c zn y c h i że w dalszej k o n se k w e n cji okoliczności te m ogą być p r z y ­ toczone nie ty lk o w pozwie, a le i w d alszy m to k u p o stę p o w an ia toczącego się p rz e d są d e m p ie rw sz ej in stan c ji. Sądzę, że w je d n y m i dru g im w y p ad k u .przepisy a r t. 321 § 2 i a rt. 475 k.p.c. m a ją zastosow anie.

P rzytoczone z a p a try w a n ie z n a jd u je p o tw ie rd z en ie w dosłow nym b rzm ien iu a r t. 321 § 2 i a r t. 475 kjp.c., k tó re p rz y w ile ju za w arteg o w o m aw ian y ch p rze p isa c h nie o g ra n ic z a ją w y łącznie do fa k tó w przytoczonych p rze z p ow oda w p o z w i e . S fo r­ m u ło w a n ie pow yższych n o rm je s t b ard z iej ogólne, skoro je d y n y m w a ru n k ie m je st to , ab y fa k ty b y ły przytoczone p rze z pow oda, a ja k w iadom o, s tro n a m oże p rz y ­ toczyć ite fa k ty r ó w n e ż w dalszych faz ach p o stę p o w an ia sądcw ego. Z godnie b o ­ w ie m z a r t. 217 § 1 k.p.c. stro n a m oże p rzy taczać okoliczności fa k ty c z n e i do­ w ody n a u za sa d n ien ie sw ych w niosków aż do za m k n ięcia ro zp raw y .

Z b rzm ien ia a rt. 321 § 2 i a rt. 475 kjp.c. w y n ik a , że (konieczność orizeczernią o n ie zgłoszonym ipizez pow oda roszczeniu u w a ru n k o w a n a je st okolicznością, a b y om a­ w ia n e roszczenie w y n ik ało z fa k tó w przytoczonych przez pow oda. D osłow ne b rz m ie ­ n ie cytow anych dyspozycji nie w yposaża zatem są d u w u p ra w n ie n ia zw ią za n e z o rze k an ie m p onad żąd an ie w sy tu a c ji, w k tó re j n ie zgłoszone roszczenie w y ­ n ik a n,ie z fa k tó w przytoczonych przez pow oda, lecz z fak tó w , o k tó ry c h są d p o ­ w ziął w iadom ość w to k u toczącego się p o stęp o w an ia, a w szczególności z zeznań

30 M a r i a R a f a c z - K r z y ż a n o w s k, a N r 6 (102)

p rz e słu c h a n y c h św iadków . -Przyjęcie -rozszerzającej 'w ykładni om aw ianych d y spo­ zy c ji — p ro w a d zą ce j d o -wniosku, że a rt. 321 § 2 i airt. 475 k.p.c. z n a jd u ją z a s to ­ so w an ie ró w n ież iwtedy, g d y n ie zgłoszone przez p ow oda ronzczenie w y n ik a z f a k ­ tó w 'przytoczonych n p . p rzez św iad k ó w — n ie d a ła b y się pogodzić z podstaw ow ym i re g u ła m i in te rp re ta c y jn y m i, k tó re n ie z e zw a lają m sto so w an ie ro zszerzającej w y ­

k ła d n i w sto s u n k u d o n o rm o c h a ra k te rz e w y jątk o w y m , d o jatkich Im.in. n a le ż y zaró w n o p rz e p is a rt. 321 § 2, ja k i ncirma a r t. 475 kjp,c. Z « m aw ian eg o p u n k tu w id ze n ia zachodzi p e w n a różnica m iędzy a rt. 329 § 2 daw nego k.p.c. a o b ec n y m airtt. 321 § 2 i a r t. 475 k.p.c. W o d różnieniu bow iem o d dzisiejszych (przepisów p r o ­ cesow ych n o r m a a r t. 329 § 2 d.k.p.c. n ie w y m ag a ła , a b y n ie izgłoszone ro szczen ie m u siało ko n ieczn ie w y n ik a ć ,z fa k tó w przy to czo n y ch p rzez pow oda. W ydaje się, że pod rz ą d e m p o p rze d n io obow iązujących dyspozycji procesow ych w y sta rc za ło stw ie rd z en ie, iż nie zgłoszone -roszczenie w y n ik a ło z ze zn ań św ia d k ó w czy in n y c h dow odów z e b ran y ch w to k u po stęp o w an ia sądow ego. O becnie — ja k zaznaczyłam — Ipolwstała o d m ien n a -sytuacja p ra w n a , spow odow ana od m ien n y m b rzm ien ie m dzi­

siejszej p ro ce d u ry .

D la w y c z e rp a n ia , w szelk ich m ogących się w tej m a te rii n a s u n ą ć w ątp liw o ści w spom nieć jeszcze trz e b a o n o rm ie a rt. 351 § 1 k.p.c., k tć ra p rz e w id u je m ożliw ość u zu p e łn ie n ia w y ro k u w sp ra w a c h w ym ien io n y ch w a rt. 321 § 2 i a r t. 475 k.p.c. w w y p a d k u , gd y sąd w b r e w w y n i k o m p o s t ę p o w a n i a n ie -orzekł o roszczeniu n ie zgłoszonym w żą d an iu łu b p rzy z n a ł je w ro z m ia rz e m niejszym , niż należało. Z e sfo rm u ło w an ia pow yższej dy sp o zy cji m ożna b y n a p ie rw sz y rz u t totka p rzypuszczać, że skotro w a r t. 351 § 1 k.p.c. m ow a je s t n ie o Topaczeniu, ja k ie w y n ik a z f a k tó w przy to czo n y ch p rzez pow oda (art. 321 § 2 i fart- 475 kjpjc.), lecz o n ie zgłoszonym roszczeniu, o k tó ry m isąd n ie o rz e k ł w b re w (wynikom p o s tę ­ p o w an ia sądow ego, to w ta k ie j sy tu a c ji m ożna b y zak ład ać, że sfo rm u ło w an ie c y ­ frowanego’ teirt. 351 § 1 kjp.c. r z u tu je ma w y k ła d n ię dy sp o zy cji a r t 321 § 2 fi la-rt. 475 k.p.c. P rz y ta k im zało żen iu obow iązek są d u za są d zen ia p o n ad żą d an ie p rz e ­ w id z ia n y w airt. 321 § 2 i -art. 475 k.p.-c. m u sia łb y s ię ro zciągać ta k ż e n a f e k ie n ie zgłoszone roszczenie, k tó re by zn a jd o w ało p o tw ie rd z e n ie n iek o n ieczn ie w f a k ­ ta ch przy to czo n y ch p rzez pow oda, lecz w ogóle w w y n ik a c h p o stę p o w an ia są d o ­ wnego. S ądzę je d n a k , że d la p raw id ło w e j w y k ła d n i p rze p isó w lartt. 321 § 2 i a r t. 475 ik.pjc. isformiułcwia/nia z a w a rte w a rt. 351 § 1 fcjpjc. m uszą być raczej o b o ję tn e , sk o ro za n o rm ę p o d staw o w ą i zasadniczą, r z u tu ją c ą n a całość zagadnienia, u zn ać n a le ż y d y sp o zy cję a r t. 321 j § '2 k.p.c., zam ieszczoną w d z ia le o w y d a w a n iu w y ­ roków , a n ie a r t. 351 k.p.c., k tó ry — ja k o m aijący zJa p rze d m io t u zu p e łn ie n ie w y ­ ro k u — z n a tu r y rze czy p o ru sza z a g ad n ien ie uboczne w sto su n k u d o a r t. 321 § 2 k.p.c. D latego te ż b rz m ie n ie a r t. 321 § 2 k.pjc. p o w in n o rzu to w a ć n a p ra w id ło w ą -wykładnię p rz e p isu a r t. 351 § 2 k.p.c., a nie o d w ro tn ie, co b y m ia ło m ie jsc e w r a ­ z ie 'akceptow ania itezy, że w y k ła d n ia n o rm y a rt. 321 § 2 k.-p.c. p o w in n a u w zględniać sfo rm u ło w an ia z a w a rte w cytow anym a r t. 351 § 1 kjp.c.

Z d ru g iej je d n a k s tr o n y pow zięcie p rze z są d w iadom ości o fa k ta c h m ogących u za sa d n iać n ie zgłoszone roszczenie n ie z w a ln ia są d u od in ic ja ty w y . W ta k ie j sy tu a c ji n ie b y ła b y w łaściw a i p o żą d an a c a łk o w ita b iern o ść są d u orzekającego. P rzeciw n ie, w ram iach a r t. 212 kjp.c. są d p o w in ie n zw rócić isię d o .-powoda z z a ­ p y ta n iem , czy p o tw ie rd z a fa k ty p o d an e przez św ia d k a, a w raz ie p o tw ie rd z e n ia p rz y ją ć , że n ie zgłoszone ro szczenie w y n ik a z f a k tu , przytoczonego przez pow oda. J a k zaznacz1 ono, konieczność u d ziela n ia pow odow i p o u czeń i w skazów ek w y n ik a z przytoczonego -art. 212 k.p.c., a w sto su n k u do roszczeń p r a c o w n ic z y c h z a rt. 460 § 1 kjp.c.

N r 6 (102) P ro b lem zasądzenia ponad żądanie 31

Poiważmą g ru p ę sp raw , w k tó ry c h iistnieje obow iązek zasą d zen ia p o n ad żąd an ie, •stanowią s p ra w y praco w n icze ro z p a try w a n e w początkow ym s ta d iu m p o stę p o w a ­

nia w p o stę p o w an iu rozjem czym . W zw iązku z ty m n a s u w a się p ro b lem , ja k w sto su n k u do te j k ate g o rii sp ra w k sz ta łtu je się k o g n ic ja sąd u w k w e stii z a są ­ d ze n ia p o n ad żądanie. K w estię itę n o rm u je p rz e p is airt. 475 § 2 w zw ią zk u z a r t. 465 k.p.c. Z godnie z p o w ołanym i p rz e p isa m i dopuszczalność zasąd zen ia p o n ad ż ą ­ d a n ie o b e jm u je n ie zgłoszone przez p rac o w n ik a roszczenia (pochodzące z o k resu ■przed w n iesien iem sp raw y do k o m isji ro zjem czej oraz roszczenia p o w sta łe po-

w n iesien iu sp ra w y do ko m isji ro zjem czej, jeżeli o p a r te są n a tej sam ej p o d sta w ie fak ty c zn e j lu b •prawnej co roszczenie p ie rw o tn e , tj. zgłoszone w p o stę p o w an iu rozjem czym . O ile w ięc w św ietle u ch w a ły s k ła d u 7 sędziów SN z dmiia 29.XI.1958r. 1 CO 20/586, w y d a n e j pod rząd em p o p rze d n io obow iązujących p rzepisów proceso­ w ych, dopuszczalność zasądzenia p o n ad żą d an ie w sp raw ac h n ależący ch d o p o ­ stę p o w an ia rozjem czego o g raniczała się ty lk o d o n ie zgłoszonych roszczeń, o p a r ­ ty c h n a t e j sa m e j p o d sta w ie fa k ty c z n e j co roszczenie zgłoszone w p o stę p o w an iu rozjem czym , o ty le w obecnym sltanłe p ra w n y m m ożliw ość ,takiego zasąd zen ia zo stała u sta w o w o rozszerzona.

N a tle p rzep isó w d aw nego k.p.c. b y ł też ro zw aż an y p roblem , czy i w ja k im z a ­ k resie w sto su n k u d o roszczeń n ie u ja w n io n y c h w pozwie, a co do k tó ry c h isitniał obow iązek zasąd zen ia n a p o d sta w ie a r t. 329 § 2 d.k.p.c., w niesiony pozew p rz e ry w a bieg pnzpdatw nieoia i iprekluzjd w sto s u n k u d o ty c h , n ie u ja w n io n y c h roszczeń. P ro b le m te n pod rzą d em d a w n y c h p rzepisów ro zw ią zała u c h w a ła s k ła d u 7 s ę d z ió w SN z d n ia 24.V.1960 r . Co 5/60 T. W u ch w a le te j S ąd N ajw yższy w y jaśn ił, że w n ie ­ s i e n i e pow ó d ztw a o n a p ra w ie n ie szkody w y rz ąd z o n ej czynem niedozw olonym p rz e ­ byw a b ie g przedafwnieniia, je śli tw ie rd z e n ia fa k ty a a n e pozw u o b e jm u ją iisitotne e le m e n ty u sp raw ie d liw ia ją c e roszczenie. P o d obny pogląd re p rez en to w ało orzecze­ n ie S ą d u N ajw yższego z dn ia 2.VI.1964 r. I P R ,320/628. Z godnie z tezą te g o o rz e - •czenia, p o w szczęciu .procesu n a sk u te k w n iesien ia pozw u, k tó r y n ie o b e jm u je całości roszczeń zindyw id u alizo w an y ch p rzytoczonym w poztwie sta n e m fa k ty c z ­ nym , te rm in p re k lu z y jn y (np. z a rt. 473 k.z.) n ie b ieg n ie ró w n ież w ta k im z a ­ k resie, w ja k im zachodzą p rz e sła n k i do zasądzenia pomad żądanie.

P rzechodząc do om ów ienia p o ru szo n eg o p ro b lem u n a tle dzisiejszej p ro ced u ry , w y d a je się, że m o żn a u sta lić zasad ę sp ro w ad za ją cą się d o tezy, iż w n iesio n y p o ­ zew p rz e ry w a bieg p rz e d aw n ien ia Lub p re k lu z ji (chodzi o sp raw y w ym ien io n e w a rt. 321 § 2 i ant. 475 k.p.c.) w sto s u n k u do w szy stk ich roszczeń n ie u ja w n io ­ n y c h w poziwie, k tó r e w y n ik a ją z fa k tó w przytoczonych p rzez p ow oda, chociaż

n ie zostały one w yszczególniane w żą d an iu pozrwu. P rz e rw a n ie b ie g u te rm in u p rz e d aw n ien ia lu b p re k lu z ji n a s tę p u je od d a ty p rzy to c ze n ia przez pow oda fa k tó w u za sa d n ia ją c y c h n ie zgłoszone roszczenie. Je d n y m isłowem, p rz e rw a n ie biegu p r z e ­ d aw n ie n ia lu b p re k lu z ji n a s tę p u je w sto s u n k u do ty c h w szy stk ich n ie zgłoszonych roszczeń, k tó re m ieszczą siię w fak ty c z n y c h tw ie rd z e n ia c h przytoczonych p rzez •powoda. Je że li w ięc żą d an ie pozw u w ytoczonego p rzez p r z e d s ię b io rs tw o ' p a ń s tw o ­ w e sp ro w a d z a się d o za są d zen ia od m a g az y n iera należn o ści mankolwej z poiwodu p o w stały ch b ra k ó w w pow ierzonym m a g az y n iero w i m ieniu, a jednocześnie s tro n a pow odow a w spom ina, że m a g a z y n ie r uszkodził u rzą d zen ie w h ali fa b ry c z n e j, ale nie żąda za są d zen ia z tego ty tu łu o dszkodow ania, to w ów czas bieg te rm in u p rz e ­ d aw n ie n ia i p re k lu z ji zostanie p rz e rw a n y rów nież w sto su n k u do roszczeń n ie ­

6 P r z e g l . Ut>. S p o ł. i Z a g a d . S o c j., 1959, n r 6, s. 59.

T O S P i K A 1961, p o z . 157. 8 C S N C P 1965, p o z . 81.

3 2 M a r i a R a j a c z - K r z y ź a n o w s k a _{N r 6 (102)}

u ja w n io n y c h w pozw ie, leaz wTy n ik a ją c y c h z fa k tó w przytoczonych p rzez .powoda, t.. — ja k w n aszy m p rzy k ła d zie — dotyczących o d szkodow ania za uszkodzenie u rz ą d z e n ia fabrycznego.

R ozw ażając p ro b le m zasąd zen ia p o n ad żąd an ie, nie m ożna zapom inać, że is tn ie ­ n ie praw om ocnego w y ro k u o d dalającego ż ą d an ie w yłącza dopuszczalność z a są ­ dzenia p o n a d ż ą d an ie w n a stę p n y m p ro ce sie i za te n sam okres. O ddalonych ju ż b ow iem p raw o m o cn ie roszczeń są d p ierw szej instancja nie może uw zględnić n a p o d sta w ie ant. 321 § 2 i ant. 475 kjp.c.s

Pod rząd em p o p rze d n io obow iązujących .przepisów (ant. 329 § 2 d.k.p.c.) w orzeczn ictw ie S ąd u N ajw yższego w y k sz ta łc iła s ię zasada, że g d y są d w b re w obow iązkow i p rze w id zia n em u w a r t. 329 § 2 d.k.p.c. n ie zasąd ził p onad żąd an ie, to w ta k ie j s y tu a c ji orzeczenie sądu k o rz y sta z p raw om ocności m a te ria ln e j co do całego roszczenia, ja k ie w y n ik a z p o d sta w y fak ty c zn e j sp o ru , i że w ko n sek w en cji w o m a w ian y m w y p a d k u stro n ie pow odow ej n ie p rzy słu g u je p ra w o ż ą d a n ia u z u ­ p ełn ien ia w y ro k u , jeżeli nie p rzy z n an o je j tego w szystkiego, co n ależ ało przyiznać, a n i też stro n a n ie m oże w nieść omotanego w ty m p rzedm iocie .powództw a o d alej sięg ające, a n ie zasądzone w ra m a c h ant. 329 § 2 k.p.c. roszczenie. W św ietle p o ­ w ołanego o rzeczn ictw a n aru sz en ie przez są d p rze p isu a rt. 329 § 2 d.k.p.c. sta n o w iło je d y n ie p o d sta w ę do z a sk a rż en ia w y ro k u w try b ie sk a rg i re w iz y jn e j.10

P rzytoczone orzecznictw o pociągało n ie ra z dla pow oda dość n iep o żąd an e i n ie ­ k o rzy stn e sk u tk i. Je że li bow iem sąd u ch y b ił p rz y w y ro k o w a n iu p rzepisow i a r t. 329 § 2 k.p.c. i n ie za są d ził n a rzecz p ow oda te<go w szystkiego, co w y n ik ało z p r z y ­ toczonego s ta n u faktycznego, pow ód zaś n ie w n ió sł w te rm in ie s k a rg i re w iz y jn e j, to w ów czas pow ód, któ reg o roszczenie n ależało do k ateg o rii roszczeń w y m ie n io ­ n ych w a rt. 329 § 2 d.k.p.c. (a w ięc roszczeń u p rzy w ile jo w an y c h , po zo stający ch pod sp e cja ln ą och ro n ą są d u i k o rzy sta ją cy c h ze szczególnych p re ro g a ty w p ro c e ­ sow ych), tra c ił — pom im o tego w y jątk o w e g o sta n o w isk a procesow ego — w ogóle praw '0 dochodzenia „nad w y żk i” n ie zasądzonej przez sąd w ra m a c h art. 329 § 2 d.k.p.c. Z p u n k tu w id ze n ia społecznego n ie m o żn a było takiego s ta n u rzeczy uznać z a p raw id ło w y , sk o ro o m y łk a ozy b r a k znajom ości p rzep isó w przez są d o rz e k a ­

ją cy p rz e są d z a ły — w raz ie b ra k u za sk a rż en ia orzeczen ia rew izją — o zm n ie jsz e ­ n iu lu b n a w e t o p o zb a w ien iu n ależ n y ch pow odow i a zarazem u p rzy w ile jo w an y c h roszczeń.

P rzypuszczać należy, że przytoczone p rz e sła n k i zadecydow ały o zm ianie w o m a­ m ia n e j dziedzinie dotychczasow ego s ta n u p raw nego, co znalazło w y ra z w obo­ w iąz u ją cy m obecnie ko d ek sie p o stęp o w an ia cyw ilnego. M ianow icie przepis a rt. 351 § 1 k p .c . w y ra ź n ie sta n o w i, że gdy w sp raw ie , k tó re j z a k re s n ie zależy od treśc i ż ą d a n ia pozw u, sąd n ie orzekł o roszczeniu nie zgłoszonym w żą d an iu lu b p r z y ­ z n a ł je w ro zm iarze m niejszym , niż n ależało , to pow ód m oże w ciągu dw ó ch ty ­ godni zgłosić w n io se k o u z u p e łn ie n ie w y ro k u . N iezgłoszenie zaś w n iosku o u z u ­ p ełn ien ie w y ro k u n ie p o w oduje — ja k w iad o m o — u tr a t y roszczenia procesow ego, lecz — zgodnie z u sta lo n y m orzecznictw em S ą d u N ajw y ż sze g o n , k tó reg o zało żen ia z a ch o w a ły ak tu a ln o ść po d rzą d em obecnych n o rm procesow ych — pow ód u p ra w ­

n io n y je s t do w yto czen ia now ego p ow ództw a dotyczącego tego roszczenia, o k tó ­ ry m sąd n ie orzekł (w b rew z re sztą obow iązkow i, ja k i ciążył n a n im w ra m a c h a r t. 321 § 2 i a rt. 475 k.p.c.) W o m aw ian y m w ięc zateresie p o g lą d y w y ra ża n e p rze z

9 O rz e az '. S N z 25.IV.1962 r . 2 C R 33/61 — O S P i K A 1963, p o z . 141.

10 U c h w a ł a s k ł a d u 7 s ę d z ió w S N z 29.IV.1957 r . 1 C O 40/56 — O S N 1958 r „ z. 1, p o z . 4. 1 1 O r z e c z e n i a S N : z 22.IV.1952 r . C 1040/52 (N P 1953, n r 8—9, s. 153); z 3 .V I J 9 :9 r . C 655/49 ( P i P 1949, n r 12, s. 134 z a p r o b u j ą c ą g lo s ą M . W a l i g ó r s k i e g o , t a m ż e z a m i e s z c z o n ą n a s t r . 136).

№ 6 (102) W p ły w w y r o k u c yw iln eg o na w y r o k k a r n y 33

S ą d N ajw yższy w e w sp o m n ia n ej u ch w a le z d n ia 29.IV.1957 r. 1 CO 40/56 stra c iły ■swą a k tu a ln o ść i n ie m ogą ju ż b y ć p rz y d a tn e dla spraiw rozp o zn aw an y ch w r a ­

m ach ant. 321 § 2 i atft. 475 kjp.c.

P ro b le m a ty k a pirawnia aw ią za n a z w y k ła d n ią p rz e p isu a r t. 321 § 2 i a r t. 475 k.p .c. sta n o w i je d e n z p rz e ja w ó w w y ro k o w a n ia z u rz ę d u w p o lsk im p ro cesie cy­ w iln y m . T ak ich p rze jaw ó w m a m y w obow iązującym u sta w o d aw stw ie zn aczn ie w ię c e j (np. a rt. 20 § 1, art. 57 § 1, a rt. 58 w zw iązk u z a r t. 121, a r t. 93 § 2 k.r.o.). B liższe o m ów ienie ty c h w y p ad k ó w p rze k ra cza ło b y ra m y n in ie jsz eg o opracow ania. In te re s u ją c y się ty m i zag ad n ien ia m i C zytelnik zn a jd z ie ro zw ażan ia n a iten te m a t w a r ty k u le T. R ow ińskiego p t.: W yrokow anie z u rzę d u w sp ra w a c h ze sto su n k ó w ro d z in n y c h w p o lsk im procesie cy w iln y m („ P a le stra ” 1965 r. n r 11, s. 10 i n ast.).

W n in ie jsz y ch u w a g a c h p o d ję ła m p ró b ę zan alizo w a n ia i ro z w ią z a n ia p r z y n a j­ m n ie j n ie k tó ry c h zagadnień, ja k ie n a tle a rt. 321 § 2 i a r t. 475 k.p.c. m ożna było .zauw ażyć w p ra k ty c e sądow ej. B ra k dotychczas orzecznictw a S ąd u N ajw yższego w y d an e g o pod rządem obecnej p ro c e d u ry , ja k rów nież w y cz erp u jąc y ch op raco w ań n a t u r y te o re ty cz n ej i p ra k ty c z n e j pow o d u je, że p roponow ane ro zw iązan ia mDgą się o k a z a ć n ie ra z d y sk u sy jn e. N aw et je d n a k ich „d yskusyjność” u z n a ć n ależ y za z ja ­ w isk o w o sta te czn y m w y n ik u pożyteczne, gdyż poglądy w y ra ż o n e w wierniejszym o p ra c o w a n iu m o g ą się przyczynić d o w y w o łan ia głosów p o lem icznych w k w estiac h k o n tro w e rsy jn y c h , co doprow adzi do u k sz ta łto w a n ia p raw id ło w y c h poglądów p ra w n y c h .

KAZIMIERZ PIASECKI

Wpływ procesu i wyroku cywilnego

na proces i wyrok karny

(Zagadnienia d e lege f e r e n d a )

Z asad ą w spółczesnego p ra w a je st w y ra źn e ro zg ran ic ze n ie ju ry s d y k c ji k a rn e j 3 cyw iln ej n a w e t w ty c h sy stem a ch procesow ych, k tó re m a ją w sp ó ln e ko d ek sy obu ty c h p ro ce d u r. P o n ad to chociaż n ie je st p rz y ję ty podział sądów n a są d y k a rn e i cyw ilne, to je d n a k sp raw y k a rn e są ro zstrz y g an e n a p o d sta w ie p rze p isó w k o ­ d e k s ó w procesow ych k arn y c h , a sp ra w y cyw ilne — z zachow aniem p rzepisów k o ­ d e k s u p o stę p o w an ia cyw ilnego, z w y ją tk ie m w szakże ty c h sy tu a c ji, k ie d y sp ra w a c y w iln a je s t ro z s tr z y g a n a ' w procesie adhezyjnym .

T ak ie procesow e rozgraniczenie form je d n o lite j ju ry sd y k c ji sąd o w ej nie oznacza je d n a k , żeby toczący się proces cyw ilny lu b ta k iż proces zakończony ju ż p ra w o ­ m ocnym w y ro k iem nie m ógł m ieć w szerszym lub w ęższym za k re sie w p ły w u na proces i w y ro k karrny, n a p rz e sła n k i jego ro strzy g n ię cia . M ożliw ość w zajem nego w p ły w u is tn ie je m im o ró żn ic m iędzy przed m io tem i sa n k c ja m i (sku tk am i) p ro ­

cesu k arn e g o i cyw ilnego, w y n ik a ją c y c h p rze d e w szystkim z fa k tu różnicy m iędzy m a te ria ln y m p raw em k a rn y m a p ra w e m cyw ilnym . M im o ty c h ró żn ic m oże z a ­ chodzić p ra w n a zależność m iędzy sp ra w ą k a r n ą a sp ra w ą cyw ilną, w y n ik a ją c a ^ tą d , że d la ro zstrz y g n ięc ia sp raw y k a rn e j niezb ęd n e je st rozstrzy g n ięcie p ew nych