Katedra Prawa Karnego Wykonawczego
Wydział Prawa, Administracji
i Ekonomii
Uniwersytet Wrocławski
WYBRANE INSTYTUCJE CZĘŚCI OGÓLNEJ KODEKSU KARNEGO
WYKONAWCZEGO
(ORGANY POSTĘPOWANIA WYKONAWCZEGO;
ZAŻALENIE I ART. 24 KKW; SKARGI, WNIOSKI I
PROŚBY; SKARGA W TRYBIE ART. 7 K.K.W.)
Zgrupowany (zasadniczo) w ramach art. 2 kkw katalog organów to jeden z dowodów na złożoność współczesnego postępowania
wykonawczego, które w sposób oczywisty jawi się jako proces
wymagający zaangażowania i współdziałania wielu, czasem bardzo zróżnicowanych instrumentów prawnych i organizacyjnych.
Rozbudowanie struktury organów postępowania wykonawczego związane jest także ze znaczącym zróżnicowaniem zakresu ich zadań (kompetencji).
Zakres tych kompetencji jest po pierwsze, wynikiem treści,
charakteru i wewnętrznej struktury konkretnej sankcji, w proces wykonywania której zaangażowany jest dany organ.
Po drugie, wiąże się z elementem o charakterze funkcjonalnym, w ramach którego dany podmiot jest głównym lub wyłącznym
organem wykonania sankcji, albo w tym procesie realizuje jedynie wyznaczone fragmenty, względnie spełnia zadania uzupełniające (zarezerwowane dla tego organu ze względu na specjalne
umiejętności, przygotowanie zawodowe, czy też zakres zasadniczych kompetencji, wynikających z innych, tzw.
pozawykonawczych zadań).
ORGANY POSTĘPOWANIA
WYKONAWCZEGO ART. 2 KKW
Analizując całokształt praw i obowiązków wszystkich uczestników postępowania wykonawczego, wyraźnie zauważamy, że
odpowiedzialne za realizację zadań tego postępowania jest państwo oraz inne podmioty, którym to państwo odstąpiło część swoich
funkcji.
Te podmioty muszą działać za pośrednictwem kogoś, kto faktycznie realizuje określone kompetencje i reprezentuje dany podmiot na zewnątrz. Dlatego w tym układzie niezbędnym jest wprowadzenie kategorii pojęciowej organu postępowania wykonawczego.
Pojęcie organu danej gałęzi prawa jest formułą ściśle związaną z danym prawem. Jednocześnie kategoria ta rzadko bywa przez to prawo definiowana.
Regulacje ograniczają się jedynie do wyliczenia podmiotów, które realizować mają funkcje i zadania organów. Takie wyliczenie,
traktowane jak swoista definicja pozytywna, ma wyraźny walor praktyczny. Pozwala ono ustalić w każdym konkretnym przypadku, czy mamy do czynienia z organem, czy też nie, oczywiście pod
warunkiem że ustawodawca jest w tym zakresie precyzyjny (niestety nie zawsze tak się dzieje).
ORGANY POSTĘPOWANIA
WYKONAWCZEGO ART. 2 KKW
Jednocześnie konstrukcja opisana jako tzw. definicja pozytywna w zasadzie nie zawiera żadnych walorów poznawczych i ten
argument stanowi swoistą podstawę do poszukiwań definicji o charakterze abstrakcyjnym.
Zatem w toku budowania ogólnego terminu „organ” uwzględnić musimy poza elementami danej gałęzi prawa także warunki
ustrojowe, organizacyjne, zadania wynikające z prakseologii i elementy pozaprawne, co w ostateczności wyraźnie osłabia ostrość elementów prawnych.
Przy uwzględnieniu tak zróżnicowanych zakresów dla
zrozumienia istoty pojęcia organ w ujęciu abstrakcyjnym
niezbędnym jest przedstawienie całego zespołu jego cech. Tak skonstruowana definicja staje się propozycją o rozbudowanym charakterze, uwzględniającą treści normatywne oraz trudniej uchwytne elementy tzw. kwalifikacji teoretycznej.
ORGANY POSTĘPOWANIA
WYKONAWCZEGO - DEFINICJA
DEFINICJA:
Organ postępowania wykonawczego to człowiek (względnie grupa ludzi w przypadku organów
kolegialnych) reprezentujący państwo, samorząd lub organizacje społeczne, powołany lub wyznaczony w celu realizacji norm prawa karnego wykonawczego, w sposób i ze skutkami właściwemu temu prawu,
działający wyłącznie w granicach przyznanych mu przez to prawo kompetencji.
ORGANY POSTĘPOWANIA
WYKONAWCZEGO - DEFINICJA
Na tle aktualnie obowiązującego kodeksu karnego wykonawczego można dokonać
podziału, w konsekwencji którego wyróżniamy:
organy orzekające w sądowym postępowaniu wykonawczym,
sądowe organy uczestniczące w procesie wykonywania orzeczeń,
pozasądowe organy wykonujące orzeczenia sądowe.
PODZIAŁ ORGANÓW
organów orzekających w sądowym postępowaniu wykonawczym:
sąd który wydał orzeczenie w pierwszej instancji (sąd rejonowy lub sąd okręgowy), chyba że kkw stanowi inaczej,
sąd penitencjarny,
inny sąd powszechny (powołany na mocy szczególnej delegacji ustawowej określającej jego właściwość: sąd rejonowy – kara
ograniczenia wolności (art.55§1 kkw), sąd opiekuńczy – w ramach decyzji dotyczącej dziecka skazanej na karę pozbawienia wolności kobiety w związku z umieszczeniem, odmową lub odwołaniem
umieszczenia dziecka w domu matki i dziecka zorganizowanym
przy zakładzie karnym (art.87§4 kkw), sąd odwoławcze właściwe w sprawach zażaleń na postanowienia wydane w toku postępowania wykonawczego – sąd okręgowy lub sąd apelacyjny,
sąd wojskowy pierwszej instancji (okręgowy),
wojskowy sąd garnizonowy.
ORGANY ORZEKAJĄCE
sądowe organy uczestniczące w procesie wykonywania orzeczeń:
prezes sądu wykonania orzeczenia lub upoważniony sędzia,
sędzia penitencjarny,
sądowy kurator zawodowy oraz kierownik zespołu kuratorskiej służby sądowej,
sądowy organ egzekucyjny – w postaci komornika sądowego,
prezes sądu wojskowego lub upoważniony przez niego sędzia wojskowy,
wojskowy sędzia penitencjarny.
SĄDOWE ORGANY UCZESTNICZĄCE
Do pozasądowych organy wykonujących orzeczenia sądowe zaliczamy:
Dyrektora Generalnego Służby Więziennej,
dyrektora okręgowego Służby Więziennej,
dyrektora zakładu karnego lub aresztu śledczego,
komisje penitencjarną,
osoby kierujące innymi zakładami przewidzianymi w kkw (dyrektor zamkniętego zakładu psychiatrycznego, dyrektor zakładu leczenia odwykowego),
administracyjny organ egzekucyjny, urząd skarbowy,
urząd celny lub izba celna (art.179§1 kks i art.179§6 kks),
odpowiedni terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego,
wojskowy kurator społeczny,
dowódca jednostki wojskowej,
organ administracji wojskowej właściwy ze względu na kompetencje służbowe,
inne organy uprawnione przez ustawę do wykonywania orzeczeń
ORGANY POZASĄDOWE
(zbiorcza kategoria której kodeks karny wykonawczy przyznał w różnym zakresie określone obowiązki lub uprawnienia w ramach postępowania wykonawczego; wymienić w tym miejscu możemy:
odpowiednie zakłady pracy, placówki, instytucje lub organizacje w ramach kary ograniczenia wolności; organ administracji publicznej miejsca ostatniego zamieszkania lub pobytu skazanego, kancelaria Prezydenta RP, organy lub instytucje, w których skazany pełnił
ostatnio funkcje objęte utratą, organ właściwy w sprawach
powszechnego obowiązku obrony, w którego ewidencji skazany
figuruje w przypadku środka karnego pozbawienia praw publicznych;
Policja, Żandarmeria Wojskowa i dowódca wojskowy, Agencja
Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Straż Graniczna, Centralne Biuro Antykorupcyjne – wykonują w trybie art. 10 kkw polecenia sądu;
redakcje czasopism lub inne podmioty, które zobowiązane są do wykonywania środka karnego w postaci podania wyroku do
publicznej wiadomości; kuratorzy społeczni; stowarzyszenia, organizacje i instytucje oraz osoby godne zaufania powołane do wykonywania dozoru; stowarzyszenia, organizacje i instytucje oraz kościoły i związki wyznaniowe, a także osoby godne zaufania
uczestniczące w wykonywaniu orzeczeń w trybie przepisów art.38-43 kkw; Krajowy Rejestr Karny).
TZW. INNE ORGANY
POSTĘPOWANIA WYKONAWCZEGO
Skazany w zakresie ochrony swoich interesów (zgodnie z art. 6 §1 kkw) może inicjować postępowania incydentalne oraz w wypadkach wskazanych w ustawie wnosić zażalenia na postanowienia wydane w postępowaniu wykonawczym.
Za szczególną formę kontroli uznać należy zwłaszcza zażalenie na postanowienie wydane przez sąd w toku postępowania wykonawczego. Mechanizm ten zaliczyć należy do tzw. środków zaskarżenia. Uprawnienie skazanego do składania zażaleń na postanowienia oznacza realizację konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego w zakresie stadium wykonawczego procesu karnego.
Zażalenie wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. W postępowaniu wykonawczym sąd orzeka jednoosobowo, dotyczy to także postępowań w przedmiocie rozstrzygnięcia zażalenia przed sądem wyższej instancji (art. 20 § 1 i 3 kkw).
Zażalenie ma charakter względnie dewolutywny co oznacza, że sąd którego
postanowienie zostało zaskarżone może się do treści skargi przychylić, uchylając lub zmieniając swoje orzeczenie. W przeciwnym razie przekazuje je niezwłocznie wraz z aktami sprawy do sądu wyższej instancji. (patrz art. 462 i 463 kpk)
Od prawomocnego postanowienia kończącego postępowanie sądowe stronom nie przysługuje uprawnienie do wniesienia kasacji. Uprawnienie to posiadają w
postępowaniu wykonawczym zgodnie z art. 521 kpk w związku z art. 1 §2 kkw jedynie Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.
ZAŻALENIE W TOKU POSTĘPOWANIA
WYKONAWCZEGO, ART.6§1 KKW
Przepis ten stanowi, że jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nie znane
okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, sąd może w każdym czasie zmienić lub uchylić poprzednie postanowienie.
Niedopuszczalna jest jednak zmiana lub uchylenie postanowienia na niekorzyść skazanego po upływie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia (przy czym ten ostatni warunek w szczegółowych regulacjach kkw doznaje szeregu ograniczeń).
Regulacja zawarta w art. 24 kkw to szczególny środek zmiany orzeczenia w
postępowaniu wykonawczym. Środek ten wykazuje cechy środka reformującego treść postanowień. Bliżej mu do inicjowanego z urzędu lub na wniosek środka kontroli i wzruszania postanowień niż klasycznego środka zaskarżania.
Zawarty w kkw mechanizm ograniczony jest wyłącznie do badania nowych lub poprzednio nieznanych okoliczności, istotnych dla treści postanowienia.
Reformacja orzeczenia może nastąpić w każdym czasie, z wyjątkiem przewidzianym w art. 24 §2 kkw.
Dotyczyć może wyłącznie orzeczeń wydanych w toku postępowania
wykonawczego i to na podstawie przepisów Kodeksu karnego wykonawczego, z zastrzeżeniem że reasumpcja w trybie art. 24 kkw może dotyczyć także sytuacji, dla których podstawa prawna określona została w kodeksie karnym, ale tryb
postępowania wykonawczego określają przepisy kkw. Opisana instytucja realizuje dwie ważne zasady prawa karnego wykonawczego zasadę prawdy materialnej i elastycznej modyfikacji kar i innych środków penalnych, jednocześnie będąc swoistym instrumentem kontrolnym.
ART.24 KKW
Zgodnie z przepisem art. 6 §2 kkw skazany może składać wnioski, skargi i prośby do organów wykonujących orzeczenie.
W zakresie trybu skargowego opisanego w art. 6 §2 i 3 kkw, należy zaznaczyć, że ustawodawca szczegółowo go nie reguluje. Ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że skarga, wniosek lub prośba
przysługuje skazanemu.
Skierowana może być do organów wykonujących orzeczenie.
Skazany składając wniosek, skargę lub prośbę zobowiązany jest także do uzasadnienia zawartych w niej żądań w stopniu
umożliwiającym jej rozpoznanie, w szczególności do dołączenia odpowiednich dokumentów.
Jednocześnie jeżeli wniosek, skarga lub prośba: 1) oparte są na tych samych podstawach faktycznych, 2) zawierają wyrazy lub zwroty powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe albo gwarę
przestępców, 3) nie zawierają uzasadnienia zawartych w nich żądań w stopniu umożliwiającym ich rozpoznanie - właściwy organ może pozostawić wniosek, skargę lub prośbę bez rozpoznania.
WNIOSKI, SKARGI I PROŚBY
Po pierwsze, jeżeli wnioski, skargi i prośby oparte są na tych samych podstawach faktycznych (co wcześniej rozpatrywane wnioski, skargi i prośby), właściwy organ może pozostawić je bez rozpoznania.
Konstrukcja ta ma na celu zapobieżenie wielokrotnemu rozpatrywaniu tych samych spraw, spowodowanych uporczywym wnoszeniem skarg
niezawierających żadnych nowych treści, lecz ponawianych z przyczyn pieniackich.
Przewidziana możliwość pozostawienia sprawy bez jej rozstrzygnięcia wyraźnie upraszcza postępowanie wykonawcze. Jednocześnie, co podnoszono w
literaturze, może osłabiać gwarancyjny charakter omawianej instytucji.
Wydaje się, że zasadnicze znaczenie mają tutaj ustalenia dotyczące odpowiedzi na pytanie, czy zachodzi identyczność podstaw faktycznych. Ponownie wniesiona skarga (wniosek, prośba) tylko wtedy może być załatwiona w uproszczony
sposób, gdy jej przedmiot w pełni pokrywa się z poprzednim wystąpieniem.
Organ badający ponowioną skargę obowiązany jest zatem do dokonania
następujących czynności: 1) porównania treści pierwszej skargi z każda następną, 2) stwierdzenia braku w niej nowych okoliczności lub innych elementów
wyłączających tożsamość faktyczną przedmiotu skargi, 3) doręczenia
wnoszącemu zawiadomienia o pozostawieniu sprawy bez rozpoznania (warunek ten jest niezmiernie ważny, gdyż takie rozstrzygniecie samo w sobie może być przedmiotem osobnej skargi).
WNIOSKI, SKARGI I PROŚBY
Drugą sytuacją dającą możliwość pozostawienia skargi bez rozpoznania jest stwierdzenie, że skarga (wniosek lub prośba) zawierają wyrazy lub zwroty powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe albo gwarę przestępców.
W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy nowelizującej kkw, możemy przeczytać, że: "W art. 116a pkt 2 obecny Kodeks karny wykonawczy
stanowi, bowiem expressis verbis, że skazanemu nie wolno posługiwać się zwrotami wulgarnymi, obelżywymi albo gwarą przestępczą. Tak więc,
zaproponowany przepis rozszerza ten zakaz do korespondencji skazanych, kierowanej w trybie art. 6 Kodeksu."
Badanie skargi pod względem użycia w niej wyrazów lub zwrotów uznanych powszechnie za wulgarne lub obelżywe albo za gwarę przestępców zmusza organ rozpatrujący do zajęcia stanowiska w zakresie poprawności językowej.
Wydaje się, że będzie to zabieg dość ryzykowny. Właściwe zastosowanie analizowanej regulacji wymaga uruchomienia kompetencji w zakresie semantyki, czyli analizy treści wyrażeń językowych w celu określenia
charakteru zależności między treścią i formą wyrażenia. Co więcej w tym przypadku w grę wchodzić powinna relacja funkcjonalna, a zatem
uwzględnienie rozwoju znaczenia wyrazów z punktu widzenia identyczności funkcji jaką spełnia desygnat nazwany przez dany wyraz i ich aktualnego zakwalifikowania słownikowego.
WNIOSKI, SKARGI I PROŚBY
Ustawodawca podkreślając, że chodzi o powszechne rozumienie tych
określeń wcale interpretacji tego przepisu nie ułatwia. Dlatego, że w dość trudnym do oszacowania zbiorze zwrotów lub wyrazów wulgarnych lub obelżywych, każe nam wyszukać te które posiadają wskazaną cechę.
Równie trudnym zadaniem będzie ustalenie jakie zwroty i wyrazy należą do gwary przestępców, tym bardziej że język potoczny dość często przejmuje określenia gwarowe. Proces ten nieraz zupełnie zamazuje granicę między językiem ogólnie stosowanym, a jego środowiskową odmianą.
Jeszcze jedna kwestia wymaga wyraźnego zaznaczenia, podmiot
rozpatrujący skargę musi precyzyjnie wskazać wynik swoich językowych badań i określić charakter zakwestionowanych zwrotów lub wyrażeń. Wynik ten komunikowany jest skazanemu w zawiadomieniu o pozostawieniu
sprawy bez rozpoznania. Warunek ten jest o tyle niezbędny, że po pierwsze będzie on miał walor edukacyjno-wychowawczy wobec skazanego, ucząc go tym samym jakimi zwrotami nie powinien się on posługiwać.
Ważniejszy jest jednak fakt, iż wskazana kontrowersja językowa może być przedmiotem osobnej skargi (w tym przypadku na sposób załatwienia
sprawy), do wniesienia której skazany będzie jak najbardziej uprawniony.
WNIOSKI, SKARGI I PROŚBY
Trzeci przypadek został określony w art.6§3 pkt 3 kkw i dotyczy sytuacji gdy wystąpienie skazanego nie zawiera uzasadnienia w stopniu umożliwiającym rozpoznanie sprawy.
Konstrukcja ta ma wymusić na skarżących pewna staranność
Problem relacja art. 6§2 zd 2 kkw oraz art.6§3 pkt 3 kkw.
Pierwsza ze wskazanych regulacji to wskazówka określająca wymogi formalne skargi (wniosku lub prośby). Wskazówka ta ma charakter obowiązku obciążającego skazanego. Konsekwencją takiego
założenia jest sytuacja w ramach której, jeżeli w treści skargi brak stosownego uzasadnienia należy wezwać wnoszącego do złożenia wyjaśnienia lub uzupełnienia braku. Jednocześnie na zasadach
ogólnych, wnoszący powinien zostać poinformowany, że brak uzupełnienia będzie skutkował pozostawieniem sprawy bez jej rozpoznania. Mając na uwadze omówioną konstrukcję, trudno zrozumieć sens i potrzebę regulacji zawartej w art.6§3 pkt 3 kkw.
Zasadnym wydaje się rozważenie propozycji rezygnacji z jednej z tych konstrukcji.
WNIOSKI, SKARGI I PROŚBY
Trudnością może okazać się także kwestia wartościowania uzasadnienia.
Ustawa mówi, że uzasadnienie to powinno być sporządzone w stopniu umożliwiającym rozpoznanie sprawy. Formuła ta ma charakter wyraźnie ocenny i z tego powodu może być różnie interpretowana, a nawet
nadużywana.
Problemem o nieco innym charakterze jest użycie przez ustawodawcę w jednym i drugim przypadku terminu "żądanie". W słowniku języka polskiego termin ten rozumiany jest jako: "życzenie wyrażone w kategorycznej formie, ostre domaganie się czegoś, usilne dopominanie się, wymaganie". Przyjęte sformułowanie, staje się problematyczne jeżeli uzmysłowimy sobie, iż
odnosić się ma ono do trzech różnych rodzajów wystąpień skazanego, a mianowicie do wniosku, skargi lub prośby.
O ile w zakresie wniosku termin "żądanie" jest w pełni adekwatny, to w zakresie prośby staje się on już trochę problematyczny, ale ciągle jeszcze mieszczący się w zakresie wykładni językowej. Natomiast w odniesieniu do skargi, określenie "żądanie" jest zupełnie nieadekwatne. W tym przypadku chodzi przecież raczej o zarzut, względnie nieprawidłowość. Oznaczać to może, że te dwie konstrukcje nie dotyczą skargi - konsekwencja wykładni językowej. Wydaje się, że ustawodawcy chyba o takie zróżnicowanie wcale nie chodziło.
WNIOSKI, SKARGI I PROŚBY
Wskazany w art. 7 kkw tryb skargowy jest wyrazem zasady sądowej kontroli pozasądowych organów postępowania wykonawczego.
Na podstawie przywołanego przepisu skazany może zaskarżyć decyzje: prezesa sądu lub upoważnionego sędziego; sędziego penitencjarnego; dyrektora zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektora okręgowego i Dyrektora
Generalnego Służby Więziennej albo osoby kierującej innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego; komisji penitencjarnej; sądowego kuratora zawodowego; oraz innego organu uprawnionego przez ustawę do wykonywania orzeczeń.
Przedmiotem skargi może być wyłącznie zarzut „niezgodności decyzji z prawem”, który to jest warunkiem koniecznym wdrożenia omawianego mechanizmu kontrolnego.
Skarga musi być wniesiona do tego organu, który wydał zaskarżoną decyzję w terminie 7 dni od zawiadomienia skazanego o decyzji bądź doręczenia mu tej decyzji.
Natomiast po samym rozpoznaniu skargi sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, uchyleniu albo zmianie zaskarżonej decyzji. Na wydane w tym przedmiocie postanowienie sądu zażalenie nie przysługuje.