Badania pismoznawcze

1. Dokument w prawie karnym materialnym Art. 115 § 14 k.k. (art.47 § 8 k.w.; art. 53 § 20

k.k.s.) - Dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym związane jest

określone prawo, albo który ze względu na zawartą w

nim treść stanowi dowód prawa (postanowienie o

stwierdzeniu nabycia spadku), stosunku prawnego

Nośnik informacji: przedmiot (kartka papieru, klisza,

fotografia, twardy dysk, karta pamięci, płyta CD, DVD ,

taśma magnetofonowa, płyta gramofonowa,

dyskietka komputerowa….) lub nie mający charakteru

przedmiotu (fale radiowe, impuls

elektromagnetyczny, promień światła

podczerwonego).

Zapis może być alfabetyczny, mechaniczny, cyfrowy,

Pojęcie dokumentu z art. 115 §14 jest szeroko interpretowane. Za dokumenty uznaje się np.:

- akt stanu cywilnego, - paszport,

- legitymację,

- bilet uprawniający do przejazdu środkiem transportu, - bilet wstępu na imprezę,

- czek, weksel, - żeton do szatni,

- inny przedmiot uprawniający do określonych świadczeń, - akt darowizny,

- umowa kupna sprzedaży, - zaświadczenie lekarskie,

- Art. 77³ k.c. Dokumentem jest nośnik informacji umożliwiający zapoznanie

się z jej treścią (definicja związana z wprowadzeniem nowej formy

czynności prawnych- formy dokumentowej; zgodnie z art. 77² k.c.: do

zachowania formy dokumentowej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci dokumentu, w sposób umożliwiający ustalenie osoby składającej oświadczenie).

- Kodeks postępowania cywilnego wymienia dokumenty urzędowe i

prywatne.

Art. 244 § 1 k.p.c. Dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w

nich urzędowo zaświadczone.

Art. 245 k.p.c. Dokument prywatny stanowi dowód tego, że osoba, która

go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie.

W kodeksie postępowania administracyjnego stosowane jest pojęcie dokumentu urzędowego.

Art. 76 § 1 k.p.a.: Dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w zakresie ich

działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone.

Istotna, dla bytu dokumentu, jest zawartość i legitymacja organu do jego wystawienia.

W prawie dowodowym wyróżnia się również dokumenty procesowe, np.: protokoły przesłuchania (wyjaśnienia oskarżonego, zeznania

Dokument w kryminalistyce

Każdy przedmiot zawierający treść słowną mogącą mieć znaczenie prawne.

Istotą dokumentu są słowa wyrażające określoną treść i utrwalone dowolną techniką umożliwiającą późniejsze jednoznaczne odtworzenie. Może to być technika: pisemna (np. literowa), wykorzystująca pamięć półprzewodnikową, zapis fonograficzno- cyfrowy, fonooptyczny lub fonomechaniczny względnie na taśmie perforowanej. (definicja M.

Podział dokumentów ze względu na technikę sporządzenia 1.Dokumenty pisemne:

a) ręczne ( długopisowe, atramentowe, ołówkowe, i inne),

b) maszynowe (wykonane na maszynie do pisania lub wydrukowane na drukarce komputerowej),

c) pieczęcie, pieczątki, stemple,

2.Foniczne (audiodokumenty) - magnetofonowe, fonooptyczne, fonograficzno- cyfrowe, fonomechaniczne.

Zapis sporządzony pismem ręcznym

Warstwa graficzna (cechy graficzne pisma)

Warstwa treściowa i językowa: zawartość informacyjna, styl, słownictwo, składnia Warstwa techniczna : cechy podłoża, środka

kryjącego

i narzędzia pisarskiego

1. Pismo ręczne jako ślad świadczący o jego wykonawcy, autorze,

czy o okolicznościach sporządzenia zapisu.

2. Pismo ręczne jako ślad kryminalistyczny.

3.

Właściwości pisma ręcznego:

1. Pierwsze założenie- indywidualizm nawyku pisarskiego

Brak możliwości idealnego naśladownictwa pisma innej osoby.

Czynniki wpływające na indywidualizację pisma:

- czynniki psychiczne: zdolność i umiejętność spostrzegania, pamięci i odtwarzania wzorów znaków graficznych, inne cechy psychiczne, - predyspozycje manualne,

Drugie założenie badań pisma - pismo ręczne ma charakter względnie

Czynniki wpływające na zmiany pisma - fluktuacje pisma 1. Czynniki wewnętrzne: - stan emocjonalny, - zmęczenie, - zaburzenia somatyczne, - zaburzenia psychiczne, - wiek,

2. Czynniki zewnętrzne: - pozycja przy pisaniu,

- warunki pisania ( oświetlenie, temperatura…..),

Pismo ręczne ma charakter modyfikowalny

Badania pismoznawcze

- Badania identyfikujące,

- Badania identyfikacyjne,

- Ustalanie, czy zapis sporządziła jedna osoba,

- Badanie kolejności sporządzania zapisów, wieku zapisów.

Przedmiotem badań mogą być :

Materiał

zakwestionowany

Materiał porównawczy Materiał porównawczy Materiał porównawczy

Przeprowadzenie ekspertyzy pismoznawczej wymaga zgromadzenia odpowiedniego materiału badawczego.

np. testament, umowa kupna - sprzedaży, inne zapisy

- notatki, formularze, ankiety i inne zapisy

sporządzone w życiu codziennym, - zapisy sporządzone dla

Materiał

porównawczy

autentyczny, rzeczywiście pochodzący od probanta oryginalny obszerny adekwatny pod względem warunków sporządzenia: podłoże , środek pisarski, podłoże……. adekwatny pod względem czasu sporządzenia adekwatny pod względem stanu piszącego (stan fizyczny,

psychiczny)

adekwatny pod względem formy: rodzaj

Materiał bezwpływowy

I. Obowiązek zgromadzenia materiału przez organ

procesowy w postępowaniu karnym.

II. Oględziny materiału zakwestionowanego w celu ustalenia rodzaju zapisu (tekst długi, podpis, jego postać), rodzaju pisma (zwykłe, na kształt druku,

rodzaj alfabetu), rodzaju podłoża i środka

kryjącego.

1. Materiał porównawczy powinien być obszerny, im

krótszy materiał kwestionowany, tym dłuższy

powinien być materiał porównawczy. W przypadku badań tekstu długiego, powinien być co najmniej dwa razy dłuższy, w przypadku tekstu krótkiego kilkanaście razy dłuższy. Ilość podpisów to przeciętnie 10-20.

2. Materiał porównawczy powinien być podobny pod względem formy do materiału zakwestionowanego

3. Materiał porównawczy powinien być podobny pod względem przeznaczenia.

4.Materiał porównawczy powinien pochodzić z okresu

sporządzenia materiału kwestionowanego ( w

przypadku osób zdrowych o wykształconym piśmie – dwa, trzy lata, w pozostałych przypadkach czas

powinien pokrywać się z czasem nakreślenia

5. Materiał porównawczy powinien być podobny pod względem warunków pisania ( podłoże, środek kryjący, pozycja, stan emocjonalny).

Materiał wpływowy, na żądanie

I. Podmiot pobierający materiał porównawczy: organ

procesowy, może zlecić pobranie biegłemu. II. Rodzaje materiału wpływowego:

1. Tekst dokumentu zakwestionowanego podyktowany. 2. Tekst dyktowany ułożony przez pobierającego próbę i

zawierający zwroty, wyrazy, cyfry pochodzące z materiału zakwestionowanego.

3. Tekst spontaniczny

III. Materiał wpływowy powinien być pobierany z uwzględnieniem odpowiednich zasad.

1. Materiał wpływowy powinien być pobrany pismem tego samego

rodzaju i napisany tym samym alfabetem ( pismo zwykłe,

drukowane…)

3. Materiał wpływowy powinien być obszerny, ma to na celu wyeliminowanie zniekształcenia pisma w wyniku zdenerwowania lub maskowania. Wskazane jest, aby dodatkowo podyktować fragment tekstu zakwestionowanego, jeśli jest to możliwe.

5. Należy pobrać próbki pisma w różnych pozycjach ( na siedząco, stojąco), gdy istnieje podejrzenie, że tekst zakwestionowany mógł być sporządzony w innej, niż standardowa, pozycji.

6. Tekst powinien być napisany na podobnym podłożu (

można różnicować rodzaj podkładki- twarda,

7. Jeżeli istnieje podejrzenie, że tekst napisano „lewą ręką”, to należy pobrać próby prawo i leworęczne.

9. Z pobrania prób pisma sporządza protokołu, który powinien uwzględnić przebieg pobierania materiału porównawczego, czas trwania, spostrzeżenia co do zachowania się osoby piszącej.

Techniki pobierania materiału wpływowego

1. Zapewnienie warunków spontaniczności pisma

poprzez zabiegi uniemożliwiające maskowanie pisma (rozmowa, dyktowanie fragmentu tekstu kilka razy..) 2. Test Klütera- pomocniczo (technika sukcesywnego

3. Zmodyfikowany test Klütera polegający na odebraniu od piszącego kompletu liter alfabetu i wykonywanie na ich podstawie odpisu, a z niego następnego itd. Po opanowaniu alfabetu następuje kolejna faza -dyktowania tekstu.

5. Bezwzrokowa metoda pobierania materiału

porównawczego – np. pisanie czerwonym

atramentem w czerwonym świetle.

6. Pobieranie próbek pisma w przypadku podejrzenia o

udzielenie pomocy przy pisaniu- odtworzenie

warunków polegające na prowadzeniu ręki

7. Klasyczny test psychologiczny (odwrócenie uwagi od formy pisma, a przeniesienie jej na treść)

- sporządzenie adnotacji lub złożenie podpisu przez podejrzanego na dokumencie rzekomo nie związanym ze sprawą,

- polecenie opisania sytuacji, która wywołuje u podejrzanego emocje,

•1. Rodzaj pisma : miniskułowe, majuskułowe, alfabet

•2. Typ pisma: np. zwykłe, blokowe, na wzór druku, szablonowe.

•3. Stopień naturalności pisma (spontaniczności ): naturalne, nienaturalne (zamierzone i niezamierzone).

•4. Etap rozwoju pisma: szkolne, dojrzałe, starcze.

•5. Klasa pisma: wyrobione, średnio wyrobione, niewyrobione. •6. Ogólny obraz pisma : owalne, okrągłe, kątowe.

•7. Stopień staranności pisma: staranne, średnio staranne, niestaranne. •8. Czytelność pisma: czytelne, częściowo czytelne, nieczytelne.

•9. Uzupełnienia: poprawki, retusze, przekreślenia, wstawki, podkreślenia. •10. Sposób wykonania: ręką nawykłą do pisania, ręką nienawykłą do pisania. •11.Inne cechy syntetyczne(ozdoby, grifonaże, manieryzmy, inicjały,

pozostałe).

Katalog Jesiennej Szkoły Badań Pisma Ręcznego

Cechy topograficzne

(rozmieszczenie elementów zapisu na podłożu i tzw. linearność)

• 1. Margines lewy

• kształt: prosty, wypukły, wklęsły,nieregularny

• tendencja::prosty (pionowy) , lewoskośny, prawoskośny • wielkość w mm

• proporcje: zmniejszony, proporcjonalny, powiększony. • 2. Margines prawy- j.w..

• 3. Margines górny

• Kształt: prosty, wypukły, wklęsły, nieregularny • Tendencja: prosty, lewoskośny, prawoskośny

• Wielkość w mm: zmniejszony, proporcjonalny, powiększony. • 4. Margines dolny- j.w.

6

.

Układ wierszy względem siebie: równoległe (opadające, wznoszące), zbieżne,

rozbieżne, nieregularne.

7. Układ znaków względem siebie- j.w.

8. Układ znaków, wyrazów i wierszy względem liniatury: nad linią, na linii, pod linią, niezależnie od liniatury.

9. Linia wyrazów i wierszy:

kształt: prosta, , zagięta, łukowata, łamana, falista kierunek: poziomy, wznoszący się, opadający.

10. Odstępy między wierszami:

stałe: wzorcowe (3 pasma śródlinijne),

zmniejszone, powiększone,

zmienne

11. Odstępy między wyrazami:

12. Odstępy między znakami- j.w.

13. Rozmieszczenie znaków interpunkcyjnych

• W układzie pionowym: zgodnie ze wzorcem, podwyższone, obniżone • W układzie poziomym: zgodnie ze wzorcem, w odległości zwiększonej,

w odległości zmniejszonej.

14. Dzielenie wyrazów: występuje, nie występuje. 15. Rozmieszczenie adresów:

• Pionowe: po stronie lewej, po stronie prawej, w środku • Poziome: u góry, na dole, po środku.

16. Rozmieszczenie dat: j.w.

Cechy motoryczne

(

cechy pisma będące wykładnikiem sprawności motorycznej)

1. Tempo pisania:

• tempo określone bezwzględnie: małe, średnie, duże

• tempo określane w ramach próbki pisma: stałe, zmienne

• tempo określane względem normy osobniczej: zwolnione, naturalne, przyspieszone. 2. Impuls pisma: grammowy, literowy, sylabowy, wyrazowy, wielowyrazowy, mieszany 3. Nacisk (cieniowanie):

• kierunek nacisku (zwrot nacisku): wstępujący, zstępujący, w lewo , w prawo • siła nacisku: mała, średnia, duża

• równomierność nacisku: stały, zmienny (rytmiczny, nierytmiczny)

Naciskowość pisma

Cechy mierzalne

1. Pole pisma: pole tekstu, pole wiersza, pole wyrazu, pole znaku.

2. Wielkość pisma: pismo drobne (pasmo śródlinijne do 1,5 mm), pismo małe (1,5-2,5 mm), pismo średnie (2,5-4,0 mm), pismo duże ( 4,0-6,0 mm), pismo bardzo duże ( powyżej 6,0 mm).

3. Szerokość znaków: proporcjonalne, smukłe, szerokie.

4. Proporcje wysokości elementów nadlinijnych do śródlinijnych : przesadnie zmniejszone, zmniejszone, średnie, powiększone, przesadnie powiększone.

5. Proporcje wysokości elementów podlinijnych do śródlinijnych: j.w.

Cechy konstrukcyjne

1. Budowa znaków: miejsce rozpoczęcia, zakończenia kreślenia znaku, kierunek ruchu ręki, kształt itp. 2. Odmiany znaków jednobrzmiących

• występują odmiany : w jakich znakach, liczba odmian, usytuowanie odmian, • brak odmian.

3. Budowa wiązań:

• występowanie wiązań: girlandowe, arkadowe, kątowe, stykowe, pętlicowe, • brak wiązań.

4. Formy powtarzalne:

• wystepowanie form powtarzalnych: w elementach nadlinijnych, podlinijnych, śródlinijnych, adiustacjach, wiązaniach, elementach uzupełniających, i diakrytycznych, itp..

Metoda graficzno-porównawcza- przebieg badań

1. W ramach badań ustala się i porównuje najbardziej charakterystyczne cechy pisma (cecha pisma- właściwość warstwy graficznej, językowej, treściowej lub technicznej) w materiale zakwestionowanym i porównawczym w zakresie grup cech: syntetycznych, topograficznych, mierzalnych, motorycznych, konstrukcyjnych.

2. Następnie zestawia się wyniki analiz materiału porównawczego i materiału zakwestionowanego, wyznacza się zbieżności i rozbieżności między nimi, a następnie wartościuje je.

W badaniach porównawczych najbardziej wartościowe są cechy wąskogrupowe, wartościowanie odbywa się w oparciu o wiedzę na temat częstotliwości występowania pojedynczych cech oraz zespołu cech w danej populacji.

Wnioski formułuje się uwzględniając zarówno podobieństwa jak i różnice. Należy

je wyjaśnić (pismo o małej stabilności graficznej, maskowanie pisma, wpływ

3. Ostatnim etapem badań jest sformułowanie wniosków identyfikacyjnych i opinii. Materiał zakwestionowany pochodzi / nie

Opinia sformułowana w wyniku badań może mieć różny stopień pewności:

- kategoryczna pozytywna – kwestionowany zapis sporządziła osoba, od której pochodzą próbki pisma,

- kategoryczna negatywna- kwestionowany zapis nie został

sporządzony przez osobę, od której pochodzą próbki pisma, - prawdopodobna pozytywna- kwestionowany zapis

prawdopodobnie sporządziła osoba, od której pochodzą próbki pisma,

- prawdopodobna negatywna- kwestionowany zapis prawdopodobnie nie sporządziła osoba, od której pochodzą próbki pisma.

- brak możliwości rozstrzygnięć.

Warunki wydania opinii kategorycznej według Z. Kegla:

- materiał, na którym przeprowadza się badania, musi być dostatecznie obszerny,

- badane pisma muszą być nakreślone sposobem normalnym, na typowym podłożu, typowymi środkami piszącymi i pokrywającymi, - pisma porównawcze zostały nakreślone w analogicznych warunkach

psychofizycznych, co pisma zakwestionowane,

Komputeryzacja badań pisma ręcznego

1. GRAPHOLOG- program umożliwiający dokonywanie precyzyjnych

pomiarów i analizę cech mierzalnych pisma, przechowuje i

dokonuje analizy statystyk z dużej liczby pomiarów.

2. CEDAR - FOX- umożliwia porównanie próbek pisma i określenie

cech w porównywanych dokumentach mogących świadczyć o

podobieństwie

próbek. Możliwa jest analiza podobieństwa

3. FISH- kryminalistyczny system identyfikacji pisma ręcznego- pozwala na zeskanowanie zapisu, pomiar

(wyznaczanie 7 cech charakterystycznych ) i

przechowywanie w celu szybkiego porównania z bazą i wytypowania wzoru pisma o najbardziej zbliżonym algorytmie

4. WANDA- udoskonalona wersja FISH. Pozwala na przeprowadzenie podstawowych badań próbek pisma ręcznego i identyfikację jego wykonawcy, umożliwia

pomiar wybranych cech i wstępne przetwarzanie

uzyskanych wyników, a także dopasowanie wybranych

odmian liter do umieszczonych w bazie. Jest

5. GLOBALGRAF to zestaw specjalistycznych programów komputerowych wspomagających badania identyfikacyjne pisma ręcznego/podpisów, opracowany przez ekspertów

Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego wspólnie

Narzędzia komputerowe:

- usprawniają proces badawczy,

- pozwalają na zmierzenie wielu parametrów,

- stwarzają przesłankę do standaryzacji badań i obiektywizacji badań.

Na jakość grafizmu mogą wpływać różne czynniki, nie tylko stan psychofizyczny.

Okoliczności sporządzenia zapisów: - pozycja,

- leki (poprawiające lub pogarszające kondycję psychoruchową ),

- pomoc przy sporządzaniu testamentu

(podtrzymywanie ręki, prowadzenie ręki).

Z. Czeczot, Badania identyfikacyjne pisma ręcznego, Warszawa 1972. A. Feluś, Odchylenia materialne w piśmie osobniczym, Katowice 1979,

A. Feluś, Podpisy. Studium z pismoznawstwa kryminalistycznego, Katowice 1987, P. Horoszowski: Kryminalistyka. Warszawa 1958,

W. Gutekunst, Kryminalistyka, Warszawa 1974,

Wójcik W., Badania porównawcze pisma ręcznego, Problemy Kryminalistyki 14/ 1958,

E. Gruza, M. Goc, J. Moszczyński, Kryminalistyka – czyli rzecz o metodach śledczych, Warszawa 2008,

T. Wróbel, Pismo i pisanie w nauczaniu początkowym, W-wa 1985, J. Widacki, Kryminalistyka, C.H. BECK 2016 ,

J. Moszczyński, Subiektywizm w badaniach kryminalistycznych, Olsztyn 2011,

M. Goc, B. Goc- Ryszawa, Nowoczesne metody i techniki badań pismoznawczych, Problemy wspólczesnej kryminalistyki, Warszawa 2013.