Henryk Bogacki
"Auf dem Weg zu einem neuen
Gottesverständnis : die Gotteslehre
des J. B. Hirscher als Antwort auf das
säkularisierte Denken swe
Aufklärungzeit", Karl Frielingsdorf,
Frankfurt am Main 1970 : [recenzja]
Collectanea Theologica 41/4, 189-190
R E C E N Z J E
189
W alter SIM O N IS, E cclesia v is ib ilis e t in v is ib ilis . U n tersu ch u n g e n z u r E k k le
sio lo g ie u n d S a k r a m e n te n le h r e in d e r a fr ik a n is c h e n T r a d itio n v o n C y p ria n b is A u g u stin u s, F ran k fu rt am M ain 1970, J o se f K n ech t, s. X IV + 133 (F ra n k f u r te r T h eo lo g isch e S tu d ie n , t. 5).
R ozpoczęta w r. 1969 n o w a seria F r a n k fu r te r T h eo lo g isch e S tu d ie n w y k a zała się już k ilk o m a w a rto śc io w y m i p o z y c ja m i*. N in iejszy tom za jm u je się p ro b lem em w id zia ln o ści K ościoła, a w ięc za g a d n ien iem za w sze a k tu a ln y m w d ziejach ek lezjo lo g ii. A u tor ob jął sw oim stu d iu m tra d y cję a fryk ań sk ą w o k resie od św . C y p r i a n a aż po ś w. A u g u s t y n a . P ro b lem w id z ia l n ości K o ścio ła w ią za ł się w sposób zasad n iczy z g łó w n y m i p u n k ta m i ó w c zesn y ch d y sk u sji. W p ierw szej c zęści autor p rzed sta w ił p rzed au gu styń sk ą tra d y cję ek lezjo lo g iczn ą w A fry ce. P oczy n a ją c od T e r t u l i a n a k olejn o o m ó w ił p ojęcie K ościoła u C y p r i a n a , d on a ty só w i O p t a t a z M ileve. D ruga część d o ty czy ju ż ek le z jo lo g ii A u g u s t y n a . W całej rozp raw ie p o ru sza tak że zagad n ien ia sak ra m en to lo g iczn e, ściśle z w ią za n e z p rob lem em w id zia ln o ści K ościoła.
W o m a w ia n y m ok resie w A fry ce zd erzy ły się ze sobą d w a ty p y ek lezjo lo g ii. Z jed n ej stron y w y stę p u je teo lo g ia d o n a ty stó w jako k o n ty n u a cja , a n aw et o sta teczn a k o n sek w en cja zasad n iczych p u n k tó w e k le z jo lo g ii św . C y p r i a n a , sięg a ją cy ch sw y m i k orzen iam i p og lą d ó w T e r t u l i a n a . K o śció ł w tak im u jęciu jest św ię tą w sp óln otą, d ysp on u jącą sak ra m en ta m i jak o w y łą czn ą w ła s nością. W szystko, co n ie zgadza się z id ea łem d osk on ałości i św ięto ści, nie m oże w nim w y stęp o w a ć.
S w . A u g u s t y n n atom iast, n a w ią zu ją c do id ei za ry so w a n y ch ju ż przez O p t a t a z M ileve, od różn iał zew n ętrzn y , w id zia ln y a sp ek t K ościoła od e g zy sten cja ln ej sy tu a cji p oszczególn ych jeg o człon k ów , n igd y n ie u ja w n ia ją cej się w sp osób p ełn y. W id zialn a stron a K ościoła jest tylko ułom n ą realizacją jeg o treści n iew id zia ln ej. Z b ieg iem czasu A u g u s t y n coraz bardziej u zn a je w K o ściele zn aczen ie zew n ętrzn y ch , sak ram en taln ych elem en tó w . P o w y ż sze rozróżn ien ie u m ożliw ia tej ek lezjo lo g ii p rzyjęcie istn ien ia sa k ra m en tó w poza p ra w d ziw y m K o ścio łem , jak ró w n ież tezy o K o ściele św ięty m , a także grzeszn ym (E cclesia m ix ta ). K o śció ł jak o w id zia ln a in sty tu c ja sa k ra m en ta ln a o b ejm u je n ie ty lk o św ięty ch . W alter S i m o n i s u d ow ad n ia w ię c , że nie m ożna tra k to w a ć ek le z jo lo g ii św . A u g u s t y n a jak o organ iczn ego rozw i n ię c ia p o g lą d ó w ek lezjo lo g iczn y ch św . C y p r i a n a , jak często g ło s iły na w e t n o w sze stu d ia na ten tem at.
K s. H e n r y k B o g a c k i S J, W a r sza w a
K arl FR IEL IN G SD O R F, A u f d e m W e g zu ein e m n eu en G o tte s v e r s tä n d n is . D ie
G o tte s le h r e d e s J. B. H irsc h e r a ls A n tw o r t a u f d a s s ä k u la r is ie r te D en k en d e r A u fk lä r u n g s z e it, F ra n k fu rt am M ain 1970, J o se f K n ech t, s. X II + 199.
B ad an ia h isto ry czn o teo lo g iczn e prow adzą do w n io sk u , że J. В. H i r s c h e r (1788— 1865) sfo rm u ło w a ł w sw ej tw ó rczo ści teo lo g iczn ej p y ta n ia n ad al a k tu a ln e, a n iek tó re w y n ik i jeg o d ociek ań p osiad ają w artość n a w et d la d z isie j 1 Т. 1: E. K u n z SJ, G la u b e -G n a d e -G e sc h ic h te . D ie G la u b e n sth e o lo g ie d es
P ie r r e R o u sse lo t S J, F ra n k fu rt a.M . 1969; t. 2: F. J. S t e i n m e t z SJ, P ro - to lo g is c h e H e ils z u v e r s ic h t. D ie S tr u k tu r e n d e s so te rio lo g isc h e n u n d c h risto lo - g isc h e n D en k en s im K o lo s s e r - u n d E p h e se rb r ie f, F ran k fu rt a.M 1969; t. 3:
P . K n a u e r SJ, V e r a n tw o r tu n g d e s G la u b en s. Ein G e sp rä c h m it G e rh a rd
E b e lin g a u s k a th o lis c h e r S ic h t, F ra n k fu rt a.M. 1969; t. 4: F. L e n t z e n -
-D e i s SJ, D ie T a u fe J esu n a ch d e n S y n o p tik e r n . L ite r a r k r itis c h e u n d
g a ttu n g sg e sc h ic h tlic h e U n te rsu c h u n g e n , F ran k fu rt a.M. 1970 (o m ó w ien ie w n i
n iejszy m zeszycie); t. 6: K. F r i e l i n g s d o r f SJ, A u f d e m W eg zu e in e m
n e u e n G o tte s v e r s tä n d n is . D ie G o tte s le h r e d e s J. B. H irsc h e r a ls A n tw o r t a u f d a s s ä k u la r is ie r te D e n k e n d e r A u fk lä r u n g s z e it, F ra n k fu rt n.M. 1970 (o m ó w ie
190
R E C E N Z JEszej teologii. N ie w ą tp liw ie n a leży on do n a jw y b itn iejszy ch te o lo g ó w u b ie g łe g o w iek u , jed n ak że dopiero teraz je st „ o d k ry w a n y ” jak o p io n ier w sp ó łczesn ej o d n o w y t e o l o g ii*. W obec k ry zy su p rzeżyw an ego w ó w cza s przez K ościół H i r s c h e r u siło w a ł p ogodzić ch rześcija ń stw o z k u ltu rą O św iecen ia . W iele gło szo n y ch przez n iego id ei teo lo g iczn y ch i p o stu la tó w refo rm a to rsk ich up rze dza n a jlep sze żądania sta w ia n e w n aszym w iek u , a n a w e t sp raw ia w ra żen ie ja k b y p och od ziły od teo lo g a ep o k i V atican u m II. T ym czasem ó w czesn e k o n cep cje H i r s c h e r a p rzy g łu szy ła p o w sta ją ca n eo sch o la sty k a , a dopiero w o sta tn ich d ziesiątk ach la t p od ejm u je się je na n ow o w teo lo g ii m oraln ej i p astoraln ej oraz w k a tech ety ce.
K. F r i e l i n g s d o r f ogran icza sw e badania do sposobu p ojm ow an ia B oga, ja k i H i r s c h e r p rzed ło ży ł w sw y c h p u b lik acjach . Ż ył on w o k re sie n iep ew n o ści i za m iesza n ia na p olu relig ijn y m , k ied y p o stęp u ją ce z e - św ieczczen ie rodziło p o w a żn e n ieb ezp ieczeń stw o dla w ia ry . P o lem izu ją c z p o ję c ie m B oga g łoszon ym przez d eizm i id ealizm , H i r s c h e r p rzeciw sta w ia się a n trop ocen tryzm ow i p rzesła n ia ją cem u B oga oraz ro zw ija b ib lijn ą te o lo g ię trój jed y n eg o B oga o b ja w ia ją ceg o się w C h rystu sie. U siłu je oczyścić ch rześcija ń sk i obraz B oga, za fa łszo w a n y w sk u tek ro zm a ity ch czy n n ik ó w h i storyczn ych .
A u tor a n a lizu je sposób p o jm o w a n ia B oga u kazany przez H i r s c h e r a , zazn aczając zb ieżn ość m ięd zy ó w czesn ą i d zisiejszą p rob lem atyk ą. W praw d zie H i r s c h e r pod w zg lęd em sp ek u la ty w n y m n ie w ą tp liw ie u stęp u je sw o im kolegom J. S. D r e y o w i i J. A. M ö h l e r o w i , a le p rzew yższa ich w u m iejętn o ści p rzyb liżan ia w sp ó łczesn y m pojęcia B oga za w a rteg o w o b ja w ien iu . S tu d iu m F r i e l i n g s d o r f a pod aje a n a lizę k o n cep cji B oga w y stęp u jącej w p u b lik acjach k a tech ety czn y ch ep o k i O św iecen ia ( H i r s c h e r za jm o w a ł się n iem al w y łą c z n ie k a tech ety czn y m p iśm ie n n ic tw e m sw eg o cza su). N a stęp n ie autor p rób u je podać sy stem a ty czn ą sy n tezę n a u k i H i r s c h e r a , co je s t szczeg ó ln ie tru d n e ze w zg lęd u na rozp roszen ie jego p ogląd ów w liczn y ch p u b lik acjach o ch arak terze teo lo g iczn o p a sto ra ln y m . W reszcie autor w y k a zu je zb ieżn ość id e i H i r s c h e r a ze w sp ó łczesn y m i k ieru n k a m i (po go d zen ie a n trop ocen tryzm u i teocen tryzm u , b ib lijn y obraz B oga, ch r y sto lo - g iczn o -try n ita rn e p o jm o w a n ie Boga).
K s. H e n r y k B o g a c k i S J , W a r sza w a
Joh an n B a p tist v o n H IRSC H ER , H e ils w isse n o d e r S p e k u la tio n ? , K öln 1967, w yd . L eonhard F r a t z , V erlag Jakob H egn er, s. 260.
K siążk a sta n o w i w z n o w ie n ie (z p e w n y m i skrótam i) d zieła po raz p ie r w sz y d ru k o w a n eg o w r. 1823 w T yb in d ze p od dość d łu g im ty tu łe m : U b er d a s
V e r h ä ltn is d e s E v a n g e liu m s z u d e r th e o lo g isc h e n S c h o la s tik d e r n e u e ste n Z e it im k a th o lis c h e n D e u tsc h la n d . Z u g leich a ls B e itr a g z u r K a te c h e tik . B y ła
to jed n a z p ierw szy ch p u b lik a cji H i r s c h e r a (1788— 1865), w y ra ża ją ca jego p o d sta w o w e id ee, r o zw ija n e w n a stęp n y ch d ziełach , bardziej zn an ych w h i sto r ii teologii.
P rzed m iotem k sią żk i je s t p o lem ik a z w ielk im , cztero to m o w y m d ziełem , w y danym przez A . R ä s s a i N. W e i s s a w r. 18212. P rzy o k a zji H i r s c h e r w yraża w ła sn e p o g lą d y na te o lo g ię i k a tech ety k ę. D o d n ia d zisiejszeg o k sią ż k a sta n o w i in teresu ją cą lek tu rę, gd yż dow odzi, że n a czeln e h asła od n ow y
1 Por. np. E rw in K e l l e r , J o h a n n B a p tis t H irsc h e r, G ra z-W ien -K ö ln 1969 (w ram ach serii W e g b e r e ite r h e u tig e r T h eo lo g ie).
2 E n tw ü rfe z u e in e m v o lls tä n d ig e n k a te c h e tis c h e n U n te r r ic h t z u m B eh u f
d e r G e istlic h e n ; a u s d e m F ra n zö sisch en ü b e r s e tz t u n d m it Z u sä tz e n v e r m e h r t v o n A n d r e a s R ä ss, P ro fe s s o r u n d D ir e k to r im b isc h ö flic h e n S e m in a r in M a in z, u n d N ik o la u s W eis, P fa rr e r in R h e in b a y e rn , M ainz 1821.
