Marek T. Chmielewski
"L’educazione salesiana in Europa
negli anni difficili del XX secolo. Atti
del Seminario Europeo di Storia
dell’Opera salesiana. Cracovia, 31
ottobre - 4 novembre 2007", red. G.
Loparco, S. Zimniak, Rzym 2008 :
[recenzja]
Seminare. Poszukiwania naukowe 27, 283-288
t. 27 * 2010 * s. 283 -3 0 2
RECENZJE
L'educazione salesiana in Europa negli anni difficili del XXsecolo. Atti del
Seminario Europeo di Storia dell'Opera salesiana. Cracovia, 31 ottobre -
4 novembre 2007, red. G. Loparco, S. Zimniak, (=Associazione Cultori Storia
Salesiana - Roma. Studi, 3), LAS, Rzym 2008, ss. 553.
W ch w ili obecnej d zieło salezjań sk ie w P o lsce p rzeży w a cz a s d y n am iczn eg o ro zw o ju . Stało się to m o żliw e m ięd zy in n y m i d zięk i p rzem ian o m , do ja k ic h d o szło w naszej O jczy źn ie p o ro k u 1989. S alezjan ie u czestn iczy li w n ic h ak tyw nie, w n o sząc w ży cie sp o łeczn e i k o śc ie ln e św ieżo ść i d y n am izm ch ary zm atu w y ch o w aw czeg o ks. B osko. P o zw o liła im n a to w iern o ść d o ch o w an a Z a ło ży cie lo w i i Z g ro m ad z en iu w o k resie n ied aw n o zak o ń czo n eg o d w u d ziesteg o stulecia. N ajp ierw sp ro stali w y zw an io m czasó w p io n iersk ich p o czątk u w iek u , n azn aczo n y ch b rak iem n iep o d leg ło ści O jczy zn y , p o tem p o tra fili w łą c z y ć się w je j o d b u d o w ę, zn ale źli d o sy ć w ew n ętrzn ej siły i in w en cji, ab y p rzen ieść c h ary zm at p rzez czasy w o jn y i k o m u n isty czn eg o zniew o len ia. Z p e rs p e k ty w y cz a su w id ać, że o d p o w ied zi w o b ec w y z w a ń b y ły w łaściw e. N a b ark ach w sp ó łczesn y ch salezjan ó w sp o czy w a n o w a o d p o w ied zia ln o ść zw iązan a z o w o cn y m trw an iem ich ch ary zm atu w k o n tek ście a k tu aln y ch czasów . C z y n a w ią ż ą d o dobrej tra d y c ji sw o ic h p o p rz e d n ik ó w i s p ro sta ją n o w y m w y z w a n io m ? C e n n y ch in sp iracji w p ro cesie p o sz u k iw a n ia sp o so b ó w n a sp ro stan ie ty m w y zw an io m m o że d o starczy ć m ięd zy in n y m i zn ajo m o ść w łasnej h isto rii, a z w ła sz c z a ty c h je j m o m en tó w , w k tó ry ch salezjan ie w y c h o d z ili zw y cięsk o z p ró b , ja k ie b o le ś n ie d o ty k ały k w e stii d la n ic h tak fu n d a m e n ta l n y ch , ja k ży cie zak o n n e i w y ch o w an ie.
W tę w łaśn ie p ersp ek ty w ę o d k ry w an ia w łasn eg o p atry m o n iu m , n ie ty lk o ze w zg lęd u n a p o trzeb ę d o k u m en to w an ia, ale też p o sz u k iw a n ia in sp iracji n a d zisiaj, w p isu je się k siążk a o p u b lik o w a n a w 2008 r., zaty tu ło w an a L'educazione salesiana in Europa negli anni difficili d e lX X secolo [Wy chowanie salezjańskie w Europie w trudnych latach X X wieku]. Jest o n a o w o cem sem in ariu m e u ro p ejsk ieg o n a tem at h isto rii d zieła salezjań sk ieg o , ja k ie o d b y ło się w K rak o w ie w d n iach o d 31 p a ź d ziern ik a do 4 listo p ad a 2007 r. W zię ło w n im u d ział 52 u czestn ik ó w , g łó w n ie salezjan ó w i salezja- n e k h isto ry k ó w z w ie lu k rajó w eu ro p ejsk ic h (zob. listę p releg en tó w i u czestn ik ó w , s. 19-20). B yło ono o w o cem p o szu k iw ali h isto ry czn y c h zain icjo w an y ch i p rzep ro w ad zo n y ch p o d au sp icjam i S to w arzy szen ia M iło śn ik ó w H isto rii S alezjańskiej [odtąd: A C S S A ], p rz y w sp a rc iu S alezjań sk ieg o In sty tu tu H isto ry czn eg o z R zy m u [odtąd: IS S ]. W p ro jek t b ad aw czy zaan g ażo w ali się h isto ry cy ze Z g ro m ad z en ia S alezjań sk ieg o i z in sty tu tu zak o n n eg o C ó rek M ary i W sp o m o ży cielk i, czeg o w y m o w n y m sy m b o lem je s t p o w ierzen ie o p iek i n aukow ej n a d p ro jek tem i re d a k c ją w o lu m in u z k r a k o w sk ieg o sp o tk an ia ks. S tan isław o w i Z iim iiak o w i, salezjan in o w i z IS S , sek retarzo w i A C S S A i s. G razii L o p arco , salezjan ce z P ap iesk ieg o W y d zia łu N a u k W y ch o w an ia „A u x iliu m ” w R zym ie, czło n k in i A C S S A . K siążk a u k a z a ła się w serii w y d aw n iczej A C S S A - S tad ia. O p atrzo n o j ą n u m e re m 3, k o n ty n u u jąc w ten sposób cy k l p u b lik acji n a te m a t h isto rii w y ch o w an ia salezjańskiego. Jej p ierw sze d w a to m y d o ty czy ły b o w iem w y ch o w an ia w ro ż n y c h k o n tek stach g eo p o lity czn y ch i k u ltu ro w y c h w o k re s ie l8 8 0 -1 9 2 2 i b y ły o w o cem sem in ariu m p rzep ro w ad zo n eg o w M ek sy k u w 2 0 0 6 r. P o d o b n ie, j a k p o p rzed n ie, o b ecn y to m zo stał o p u b lik o w an y staran iem w y d aw n ictw a „L ib re ría A te n eo S alesian o ” z R zy m u . L iczy 553 stron. D o łączo n o d o m e g o C D , k tó ry zaw iera w ersje w ję z y
284
RECENZJEk ach o ry g in aln y ch n ie k tó ry c h te k s tó w p u b lik o w a n y c h w k sią ż c e w tłu m a c z e n iu w ło sk im , a tak że p e w n e o ry g in aln e w e rsje tek stó w , p rz ek raczający ch s w ą d łu g o ś c ią n o rm y o k reślo n e p rz e z R e d a k to ró w o raz ró ż n e w a ż n e i cen n e, z p u n k tu w id z e n ia R ed ak cji, in fo rm ac je dodatk o w e.
P o m y sło d aw cy k o lo k w iu m k rak o w sk ieg o i k sią ż k i, b ęd ącej je g o o w o cem , p o rw a li się n a r e alizację n iezw y k le tru d n e g o p rzed sięw zięcia. C h o ćb y d lateg o , że w ie k X X le d w ie się zak o ń czy ł i z o czy w isty ch w z g lę d ó w d ziś b ra k o w a ć m o ż e je s z c z e w łaściw eg o d y stan su , a b y d o k o n ać je g o w y m iern ej o cen y . P ew n e zjaw isk a, p rąd y , n u rty , w y d a rz e n ia zap o czątk o w an e w ta m ty m o k resie z p e w n o ś c ią je s z c z e n ie w y g a sły , in n e, ju ż zak o ń czo n e, c z e k a ją n a p rzeb ad an ie. P ra w d a ta d o ty czy n ie ty lk o w y d a rz e ń z z a k re s u h isto rii p o w szech n ej, ale ta k ż e d ziejó w n a jn o w sz y c h d z ie ła ks. Bosko.
B ard zo k u sz ą c a p e rs p e k ty w a u k azan ia, w ja k i sposób salezjan ie i salezjan k i ra d z ili sobie w „ tru d n y c h c zasach ” , a b y p ro w ad zić ży cie zak o n n e i w y ch o w y w ać w d u c h u k s. B o sk o , o k azu je się w c a le n ie p ro sty m w y zw an iem , je ś li szu k ać d la niej p u n k tó w o d n iesien ia w całej E u ro p ie i przez c a ły w ie k X X . W iele za le ż y o d c z a su i m iejsca. Ilu stru je to d o b rze c h o ć b y m o z a ik a reżim ó w i to ta li- tary zm ó w , k tó re p rz e to c z y ły się p rz e z S tary K o n ty n en t, d o ty k ając g o n a ró żn o ro d n e sposo b y i w b a rd z o ró ż n y c h o k resach czasu. W k o n sek w en cji, salezjan ie i salezjan k i w ty m sam y m o kresie, c h o ć w in n y c h m iejscach , b y li je d n o c z e ś n ie p o p ie ra n i i szy k an o w an i. Z a w s z e zn ajd y w ało to sw e o d b icie w ic h d ziałan iach w y ch o w aw czy ch . P o d o b n ie n ie ła tw a o k azu je się p ró b a p rzy w o łan ia w o je n d o ty k ający ch E u ro p ę, ja k o cz a su tru d n eg o d la d zieła salezjań sk ieg o . W n iek tó ry ch k rajach s a le z jan ie i salezjan k i m o g li k o n ty n u o w a ć sw e d zieło , w in n y ch p o zb aw io n o ic h w szy stk ieg o , a w ielu z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic tra fiło d o w ię z ie ń i o b ozów . Z ty c h racji. R ed ak to rz y p ro jek tu , spo śró d „ c zasó w tru d n y c h ” , ja k o p u n k t o d n iesien ia d la sw y ch b adań, w y b rali te , k tó re stan o w iły n ajw ięk sze zag ro żen ie d la k o n ty n u o w a n ia d z iałaln o ści w y ch o w aw czej salezjan ó w i salezjan ek pro w ad zo n ej w d u c h u sy stem u p rew en cy jn eg o ks. B o sk o (s. 8).
D u ży m w y zw an iem , w o b ec zam ierzeń A u to ró w p ro jek tu , o k azała się ta k ż e ch ro n o lo g ia „ c z a sów tru d n y c h ” . W y d arzen ia, k tó re p o w o d o w a ły zm ian y , n ie zach o d ziły w E u ro p ie X X w ie k u j e d n o cześn ie. K iedy, p o z a k o ń czen iu II w o jn y św iato w ej, n a zach o d zie k o n ty n e n tu w sz y stk o w racało do n o rm aln o ści, n a je g o w sch o d zie ro z p o c z y n a ł się ok res p rześlad o w ań . K ied y , n ie c o p ó ź n ie j, p o d w p ły w em p rzem ian k id ń iro w y ch n a Z ach o d zie, p ro p o z y c ja ż y c ia zak o n n eg o z a c z ę ła ja w ić się ja k o n iep rzy sta jąca do d u ch a czasó w , n a W sch o d zie, p o śró d p rześlad o w ań , k o n se k ro w a n i b y li c z y te ln y m i zn ak am i w o ln o ści sum ienia. W obec p o w y ższeg o , R ed ak to rz y p ro jek h i u zn ali, że n ie m o ż liw a je s t le k tu ra lin earn a „tru d n y ch c zasó w ” o b ejm u jąca je d n o c z e śn ie cały k o n ty n en t i zd ecy d o w ali się je d y n ie n a zak reślen ie ra m o k resu , k tó ry o d p o w iad ałb y ich zam ierzen io m bad aw czy m . Z aczy n a się o n u sam y ch p o czątk ó w X X w iek u i zn ajd u je sw ój k res - p o z a p o szu k iw an iam i d o ty czą cy m i S łow acji, W ęg ie r i k rajó w b y łeg o Z S R R - ok. ro k u 1960. Jeg o e ta p y w y z n a c z a ją n iek tó re w ielk ie w y d a rz e n ia p o lity czn e i ek lezjaln e, k tó re m iały w p ły w n a ży cie i d ziałaln o ść o b u zg ro m ad zeń salezjań sk ich (s. 9). P u n k t w y jśc io w y o k resu o b jęteg o p o szu k iw an iam i w y zn acza o g ło szen ie d w ó ch d o k u m en tó w ko ścieln y ch : Conditae a Christo z 1900 i Nom m e z 1901, n a m o c y k tó ry c h u zn aw an o zg ro m ad zen ia zak o n n e o ślu b ach p ro sty ch za k an o n icz n e zak o n n e i n a k azy w an o p e łn ą au to n o m ię in sty tu tó w z a k o n n y ch żeń sk ich w o b ec m ęsk ich o ty m sam y ch d uchu. T a k zak o ń czy ł się czas ju ry d y czn ej p rz y n a leżn o ści salezjan ek do salezjan ó w i sio stry n ie p o d leg ały o d tąd g en erało w i salezjanów . K ied y w 1906 ro k u w e sz ły w ży cie n o w e K o n sty tu cje salezjań sk ie, k tó re u w z g lę d n ia ły sep arację obu zg ro m ad zeń w e F ran cji, salezjan ie m u sieli stanąć w o b ec w y zw an ia, ja k im b y ły p ra w a p rzeciw z a konom : w e W ło szech n a ich d zieła w y ch o w aw cze sp ad ły atak i an ty k lery k ah ie, a w H iszp an ii sy tu a c ja staw ała się co raz bardziej nap ięta. T o b y ł p ierw szy „ tru d n y cz a s” d la d zieła salezjań sk ieg o w X X w . C zas o b jęty b ad an ia m i k o ń c z y się ok. ro k u 1960. W ty m o k resie d zieło salezjań sk ie o b e c n e było n ie m a l w całej E uro p ie, tak że w je j części w sch o d n iej. Z a c h ó d k o n ty n en tu p rzeży w ał m o m en t sk o k u p rzem y sło w eg o , n ato m iast w sc h ó d cieszy ł się c h w ilo w ą o d w ilż ą p o o k resie stalin o w skim . D zieła salezjań sk ie ro z w ija ły się i zm ien iały o b licze w zależn o ści od a k h ialn y ch w y zw ań. K o śció ł w ielk im i k ro k am i zb liżał się do Vaticanum II. K ry zy s k id h iro w y lat 6 0 -ty ch m ia ł d opiero nadejść.
285
K o lejn y m w y zw an iem d la A u to ró w p ro jek tu o k azała się „ g e o g ra fia tru d n y c h czasó w ” (s. ΙΟ Ι 1). O b a zg ro m ad zen ia salezjań sk ie w ro k u 1960 b y ły o b ecn e p ra w ie w całej E u ro p ie. W z w iązk u z ty m , zd ecy d o w an o się p rzy jąć za p u n k t w y jścia u sta lo n ą u p rzed n io ch ro n o lo g ię „ tru d n y c h czasó w ” d la zg ro m ad zeń salezjań sk ich z p u n k tu w id zen ia p o lity czn eg o . O k azało się, ż e - z aczy n ając o d p o c z ą tk u w iek u i zd ążając d o ro k u 1960 - trzeb a w łaściw ie p o w o h p rz e s u w a ć się z zac h o d u n a w sc h ó d E u ro p y . N a p o c z ą tk u w ie k u w e F rancji w eszły w ż y c ie p ra w a an ty zak o n n e. W la ta c h tr z y d zie s ty c h X X w . salezjan ie i salezjan k i w H iszp an ii p rz e ż y w a li czas w o jn y d o m o w ej, a p o te m ok res p rz e m ia n k u ltu ro w y c h zw iązy w an y ch z frankizm em . P óźniej p rz y s z e d ł czas n a fa s z y z m i h itlery zm , k tó re d o tk n ęły d zieło salezjań sk ie n ajp ierw w N iem czech , A u strii i W ło szech , a n ie c o p ó źn iej n a c a ły m k o n ty n en cie. Π w o jn a św iato w a zupełn ie z m ien iła o b licze in sty tu tó w salezjań sk ich w n ie m a l całej E u ro p ie. S taw ały się k o szaram i, szp italam i, m ag azy n am i. S alezjan ie i salezjan k i, z a m ia st w y ch o w y w ać, tra fia li n a fro n t, d o szp itali, lub w ięzie ń i o b o zó w . D y k ta tu ry p ra w ic o w e n a zac h o d z ie E u ro p y szu k ały sp o so b ó w n a p o z o rn ą w sp ó łp racę z K o ścio łem , n p. p o p rz e z k o n k o rd aty , co p o zw o liło zg ro m ad zen io m salezjań sk im n a p ro w ad zen ie szk ó ł, zw łaszcza w e W ło szech i w H isz p a n ii. O w ie le tru d n ie jsz e b y ło to w A u strii i N iem czech . P o w o jn ie , w sferze w p ły w ó w so w ieck ich , salezjan ie i salezjan k i stan ęli w o b e c w y zw an ia, ja k im b y ł p ro g ra m p lan o w ej ateizacji sp o łeczeń stw a.Z a ry so w an e w te n sposób w sp ó łrzęd n e szero k o z ak ro jo n eg o p ro je k tu (E u ro p a - w ie k X X - sa lezjan ie i salezjan k i - w y c h o w an ie) p o z w o liły w y d o b y ć n a św iatło d z ie n n e b ard ziej z n aczące w y b o ry , ja k ic h d o k o n ali sp ad k o b iercy ks. B o sk o i p o staw y , ja k ie p rz y ję li w o b e c w y z w a ń o m aw ian e g o o k resu (s. 11-13). Ich w sp ó ln y m m ian o w rak iem j e s t re a liz m i d u ch p rzed sięb io rczo ści m o ty w o w an y p rzez m iło ść do m ło d zieży . S alezjan ie i salezjan k i, ze w z g lę d u n a sw e p o słan n ictw o , zasad n iczo d y stan so w ali się o d p o z y c ji p o le m ic z n y c h i an g ażo w ali się w p ra c ę z w a rstw a m i lu d o w y m i. W o k resie m ię d zy w o jen n y m p o staw ili n a d zieła w y ch o w aw cze o c h arak terze o p iek u ń czy m . N ie z d o ła li je d n a k o p rzeć się k o rzy ścio m w y n ik ając y m np. ze w sp ó łp racy z faszy stam i. W czasie w o jen u m ieli je d n a k d o sto so w ać sw e d zieła d o po trzeb chw ili. W o b ec o g ran iczeń ze strony re ż im u k o m u n isty czn eg o w k ra ja c h E u ro p y środkow ej i w sch o d n iej p o trafili, p o o d eb ran iu im szkół, z p o w o d z e n ie m o d n aleźć się w rzeczy w isto ści p arafialn ej, w k atec h ezie, w p ra c y w m ały ch g ru p ach , a naw et, szukając sp o so b u n a ży cie i ap o sto lat, sch o d zili do k o n sp iracji.
O b a salezjań sk ie in sty tu ty zak o n n e zn ala zły d o ść d eterm in acji, ab y w o b ec w y z w a ń zap ew n ić sw y m czło n k o m fo rm ację w ła ś c iw ą d la n o w y c h p o w o łań , co zap ew n iło w iern o ść k o n sek ro w an y ch . C h arak te ry zo w ał ich n ie ty lk o rad y k alizm p asji w y ch o w aw czej, ale ta k ż e elasty czn o ść n ie zb ę d n a do teg o , a b y p rzetrw ać ja k o k o n sek ro w an i w y ch o w aw cy i w y ch o w aw czy n ie m ło d y ch . W czasach p o w o jen n y ch o zn aczało to p rzy jęcie dw ojakiej p o staw y . N a zach o d zie k o n ty n en tu , gd zie p o g łęb iał się k ry zy s k u ltu ro w y - rae o m ija ł o n o czy w iście w y ch o w an ia - k o n sek ro w an i, w id ząc, ja k często ich p ro p o zy cja w y c h o w aw cza i u ży te środki s ą n iead e k w atn e d o sytuacji, p o d ejm o w ali p o w a ż n ą reflek sję n a d w ła s n ą to ż s a m o śc ią i sp o so b am i sp ro stan ia w y zw an io m . N a w ch o d zie E u ro p y , gd zie k o n sek ro w an y ch p o zb aw io n o z ap le cza m aterialn eg o i ro zb ito stru k tu ry , o so b y zak o n n e c h a ra k te ry zo w ało g łęb o k ie p o czu cie to żsam o ści i k o h e re n c ja w realizacji p o w o łan ia. W k o n se k w e n c ji p o tra fi ły o ne np. p o d jąć w y zw an ie ż y c ia p o z a w sp ó ln o tą alb o p ro w ad zić d z ie ła o ch arak terze n ie fo rm a l n y m w ro d zaju o rato riu m , grup i spotkań.
P rzy jęte k ry te ria ch ro n o lo g iczn e i g eo g raficzn e realizacji p ro je k tu b a d aw czeg o o ra z ry su jące się w y raźn ie p ersp ek ty w y o d p o w ied zi n a p y tan ie o w y c h o w a w c z ą p o staw ę salezjan ó w i sa lezjan ek w c zasach tru d n y c h w p ły n ę ły n a k sz ta łt p ro g ram u k o n w en iu m w K rak o w ie i p u b lik acji b ęd ącej je g o o w ocem . W o lu m in p o d z ie lo n y zo stał n a trzy części. W pierw szej u m ieszczo n o w p ro w ad zen ie m e to d o lo g iczn e au to rstw a G . L o p arco i S. Z im n iak a (s. 7-16), tab elę sk ró tó w (s. 17-18), listę u c z e stn i k ó w k o n w en iu m (s. 19-20) o ra z p rzem ó w ien ia p o w italn e P rzeło żo n eg o G en eraln eg o salezjan ó w (s. 2 3-24), W ik arii G eneralnej salezjan ek (s. 25) i P rzew o d n icząceg o A C S S A (s. 21-22).
D ru g a część k sią ż k i z a w ie ra relacje o ch arak terze o g ó ln y m i stan o w i rod zaj w p ro w ad zen ia w k o n tek st czasó w i sy tu ację d z ie ła salezjań sk ieg o . O tw iera j ą arty k u ł Ja n a P isk u rew icza, p ro fe so ra
286
RECENZJEU K S W i P A N , zaty tu ło w an y „Id eo lo g ie, w y ch o w an ie i k ształcen ie w E u ro p ie w pierw szej p o ło w ie X X w iek u ” (s. 29-48). N astęp n ie, M o ran d W irth , p ro fe so r U P S w R zy m ie, p rezen tu je w y k ła d n a te m a t „S alez jan ie w E u ro p ie (187 5 -1 9 6 2 ). R o zw ó j, u w aru n k o w an ia i strateg ie” (s. 4 9 -7 8 ). W p o d o b n y m k lu c z u G. L o p arco u k azu je „C ó rk i M ary i W sp o m o ży cielk i w E u ro p ie w la ta c h 1900-1960. R ozw ój u w aru n k o w an ia i strateg ie” (s. 79-114).
W trzeciej, najb ard ziej o b szernej części p u b lik acji, zeb ran o re la c je i k o m u n ik a ty d o ty czą ce z a an g ażo w an ia w y ch o w aw czeg o salezjan ó w i salezjan ek w o m a w ia n y m o k resie w p o sz c z e g ó ln y c h krajach . O tw iera j ą p rzed ło żen ie F ran cisa D esram au ta, em ery to w an eg o p ro fe so ra u n iw ersy tetu w L y o n ie, w y b itn eg o z n aw cy k s. B o sk o , pt. „S alez jan ie fran cu scy w c zasie m ilc z e n ia (1 9 0 1 -1 9 2 5 )” (s. 115-128). S ytu ację salezjan ek w e F ra n c ji w ty m sam y m o k resie p rezen tu je n a to m ia s t A n n e - M arie B aud, salezjan k a, w arty k u le „D zieło w y ch o w aw cze C ó rek M ary i W sp o m o ży cielk i w e F ra n cji w latach 1 901-1920” (s. 129-146). N astęp n ie, u w a g a czy te ln ik a zo staje p rzen iesio n a n a d zieło salezjań sk ie w e W ło szech . S ilv an o O n i, w y k ła d o w c a h is to rii K o śc io ła w U P S , o d d z ia ł w T ury n ie, p o d ejm u je tem at „S alez jan ie i w y ch o w an ie m ło d z ie ż y w P iem o n cie w o k resie faszy zm u ” (s. 147- 170), a G io rg io R o ssi, salezjan in , w y k ład o w ca h is to rii w sp ó łczesn ej n a u n iw ersy tecie R o m a T re w R zy m ie, m ie rz y się z k w e s tią p ro m o c ji k u ltu ry w ło sk iej w ś ró d salezjan ó w w arty k u le p t. „ N a c jo n alizm y , w ło sk o ść, strateg ia p rz y ję ta p rz e z salezjan ó w n a o b czy źn ie” (s. 171-190). Po c zy m , Jesńs- G racilian o G o n zález M ig u e l (z IS S w R zy m ie), P a b lo M a rín S án ch ez (także z IS S ), Jo ag u in T orres (p rzew o d n iczący A C S S A w H iszp an ii) i M a ría F. N ú ñ ez M u ñ o z (em ery to w an a p ro feso r u n iw e rs y tetu w L a L ag u n a) b a rd z o szero k o o m a w ia ją w y ch o w an ie salezjań sk ie w H iszp an ii w p o d zielo n y m n a czte ry części tek ście p t. „ W y ch o w an ie salezjań sk ie w szczeg ó ln ie tru d n y c h c zasach II R ep u b lik i H iszpańskiej (1 9 3 1 -1 9 3 6 )” (s. 191-224). W k o n tek st n ie m ie c k i w p ro w a d z a czy te ln ik a Jo h an n es W ielg o ß , salezjan in , e m ery to w an y d y rek to r liceu m D o n B osco w E ssen, p o d ejm u jąc tem at „ W y ch o w aw cza a sy sten cja salezjań sk a w o b ec w p ły w u d y k tatu ry n acjo n a listy czn ej. P rzy p ad ek « E d u a rd stift» z H elen en b erg ” (s. 2 25-248). T ru d n y czas d y k ta tu ry n azisto w sk iej w A u strii p o ru s z a F ran z S ch m id (w y k ład o w ca p ed ag o g ik i sp ołecznej w K atch o lisch en S tifiu n g sfach h o ch sc h u le w B e n e d ik t b eu ern ), k tó ry p o d ejm u je sp raw ę „ W p ły w u n a ro d o w y c h so cjalistó w n a k o n cep cje p e d ag o g ic zn e i p rak ty k ę w y c h o w a w c z ą salezjan ó w k s. B o sk o i C ó re k M ary i W sp o m o ży cielk i w A u strii” (s. 249- 274). K ath arin a S chm id, b y ła in sp ek to rk a salezjan ek w A u strii, o m a w ia n a to m ia s t ,d z ia ła ln o ś ć C ó rek M ary i W sp o m o ży cielk i w N ie m c z e c h w o k resie re ż im u n a zisto w sk ieg o ” (s. 2 7 5 -2 8 4 ). O k res II w o jn y św iatow ej i la t p o w o je n n y c h stał się k a n w ą d w ó c h tek stó w . W p ie rw s z y m H ild e B o sn ian s, d y rek to rk a salezjan ek z W ijn eg em , o m a w ia „T ran sfo rm ację d z ie ła C ó re k M ary i W sp o m o ży cielk i w K o rtrijk (B elg ia) z p o w o d u Π w o jn y św iatow ej (1 9 4 2 -1 9 6 5 )” (s. 28 5 -2 9 6 ). W d ru g im zaś, M aria C o n cetta V en tu ra, salezjan k a, d y re k to rk a g im n azju m w K atan ii, p rz e d s ta w ia „S io s try salezjan k i n a Sycylii: w y c h o w aw czy n ie w o k resie w y z w a ń la t w o jn y i c zasó w p o w o jen n y ch ” (s. 2 9 7 -3 1 0 ). W raz z arty k u łem G io v an n ieg o B o rro ero , salezjan in a, b y łe g o w sp ó łp ra c o w n ik a salezjań sk ieg o d y k aste- riu m ds. fo rm acji, c z y te ln ik p rz e n o s i się w stro n ę E u ro p y śro d k o w o -w sch o d n iej. A u to r p o d ejm u je b o w ie m te m a t „D zieło salezjań sk ie n a W ęg rzech w tru d n y c h la ta c h X X w .” (s. 3 1 1 -3 2 8 ). M arin k o Iv an k o v ié, salezjan in , n a u c z y c ie l w salezjań sk im lic e u m k la s y c z n y m w R ijece, o m a w ia n ato m iast spraw ę „D ziejó w salezjan ó w i ic h in s ty tu c ji w y ch o w aw czy ch w C h o rw acji w latach 1 9 4 0 -1 9 6 0 ” (s. 329-354). K w estie zw iązan e z d z ie łe m salezjań sk im w S ło w en ii p re z e n tu ją B o g d an K o lar, sa le zjan in , w y k ład o w ca n a u n iw e rsy te c ie w L u b ljan ie, w „S alez jan ie w śró d w y ch o d źcó w sło w eń sk ich w o b o z a c h d la p rzesied leń có w w A u strii (1 9 4 5 -1 9 5 0 )” (s. 3 5 5 -3 7 8 ) i M arija Im perl, salezjanka, w „O b ecn o ść C ó rek M ary i W sp o m o ży cielk i w S ło w en ii w latach 1 9 3 6 -1 9 6 0 ” (s. 3 79-392). P rz e w o d n ik am i p o h isto rii d zieła salezjań sk ieg o w c z asach tru d n y ch w S ło w acji s ą V lad im ir Fekete, b y ły in sp ek to r słow acki, w „ Z g ro m a d zen ie S alezjań sk ie w S ło w acji w latach 1948-1989: tru d n o ści zw iązan e z ży cie m i p e łn ie n ie m p o sła n n ic tw a w dob ie re ż im u k o m u n isty c z n e g o ” (s. 3 9 3-414) i K am ila N o v o selik o v a, salezjan k a z B raty sław y , w „D ziałaln o ść C ó rek M aryi W sp o m o ży cielk i w S ło w acji w b u rzliw y m o k resie 1 9 4 0 -1 9 5 0 ” (s. 4 15-426). S praw y p o lsk ie p o ru s z a ją n atom iast: S tan isław W ilk, p ro feso r h isto rii K o ścio ła, o b ecn y R e k to r K U L , w „S alezjan ie w n a tle ż y c ia z a
2 8 7
k o n n eg o w oku p o w an ej P o lsce (193 9 -1 9 4 5 ): p ró b y p ra c y w y ch o w aw czej” (s. 4 2 7 -4 3 8 ), B ern ad eta L ew ek , salezjan k a, w „D ziałaln o ść w y ch o w a w c z a C ó re k M ary i W sp o m o ży cielk i w Polsce: o d 1922 d o p o c z ą tk ó w lat 6 0 -ty ch ” (s. 4 3 9 -4 5 6 ) i Ja ro sła w W ąso w icz, d y rek to r A rch iw u m S alezjańskiej In sp ek to rii P ilsk iej, w „ W alk a o zd o b y cie m ło d z ie ż y w « P o lsce stalin o w sk iej» n a p rzy k ład zie n ie k tó ry c h d z ie ł salezjań sk ich ” (s. 4 5 7 -4 6 8 ). K siążk ę z a m y k a p rzed ło żen ie W ald e m ara Ż urka, w y k ła d o w c y K U L , n a te m a t „D ziałaln o ść d u szp astersk o -w y ch o w aw cza salezjan ó w w n o w y ch re p u b li k a c h Z w ią z k u R ad zieck ieg o : u w aru n k o w an ia sp o łeczn e i p o lity czn e ap o sto latu salezjań sk ieg o ” (s. 4 69-500).P ro jek t b a d a w c z y A C S S A -IS S i zw iązan e z n im k o n w en iu m k rak o w sk ie p rzy n io sły szereg cen n y c h re z u lta tó w (s. 13-15). C h o ć z o czy w isty ch w z g lęd ó w nie m o żem y m ó w ić o n ab y ciu w je g o efek cie p e łn e g o o b ra z u d ziejó w salezjań sk ich , to z p e w n o ś c ią m a m y so lid n e w y o b rażen ie o n ie k tó ry c h je g o elem en tach . N a p o c z ą tk u X X w . w E u ro p ie salezjan ie i salezjan k i d o p ro w ad zili do ro z p rze s trz e n ie n ia się sw eg o d z ie ła i p o tra fili spro stać w y zw an io m , ja k ie n io sła ze s o b ą sp raw a ro b o t nicza. S to su n k o w o szy b k o p rz y s z ło im je d n a k z m ierzy ć się z w o jn ą i atak a m i d yktatur. W y d aje się, że w staw ian iu im czo ła , stale to w a rz y s z y ła im m y śl o ty m , ab y p rzetrw ać i nie o p u ścić m iejsca, k tó re w cześniej zd o b y li ich p o p rzed n icy . W zw iązk u z ty m , u m ieli się adap to w ać i czek ali n a lepsze czasy. P o zo stali n aw et n a te re n a c h b y łe g o Z S R R .
P o szu k iw an ia ja s n o p o k azu ją , ż e siln y m p u n k tem o b ecn o ści salezjańskiej w E uro p ie b y ła fo r m a c ja w sp ó łb raci i sió str p erso n elu . O b a z g ro m ad zen ia ks. B osko zd o łały u fo rm o w ać i p rzy g o to w ać o so b y zak o n n e o p rzejrzy stej to żsam o ści ch ary zm aty czn ej, au to n o m iczn e, zd o ln e spro stać w y z w a n io m p o lity c z n y m i sp o łeczn y m , n a w e t w ó w czas, g d y p rzy szło im żyć p o za w sp ó ln o tą za k o n n ą i b ez m o żliw o ści p ro w a d z e n ia re g u la rn e g o aposto latu .
P rześlad o w an ia, zw ła sz c z a te n a w sch o d zie E uropy, w ręcz zm u siły salezjan ó w i salezjan k i do zaan g ażo w an ia się w d zieła o ch arak terze o p ie k u ń cz y m i w katech ezę. K ied y n a zach o d zie k o n ty n e n tu ro z w ija ły się i u m a c n ia ły szk o ły i k o le g ia salezjań sk ie, w je g o w sch o d n iej c zęści ro d z iła się zu p ełn ie n o w a trad y cja ap o sto latu salezjań sk ieg o . W w ie lu m ie js c a c h w z ró sł p o z io m w sp ó łp racy salezjan ó w i salezjan ek ze św ieck im i i z in n y m i zak o n am i. W n ie k tó ry c h k ra ja c h E u ro p y o sied len ie się salezjan ó w zo stało p o p rzed zo n e p o w o łan iam i w y w o d zący m i się z te g o w ła śn ie teren u . T o oni, w racając d o o jczy z n y , d a w a h p o c z ą te k d z ie łu k s. B o sk o . P o d rz ą d a m i re ż im ó w , k tó re często w y p ę d zały m isjo n a rz y o b co k rajo w có w , p o ja w ia ły się liczn e p o w o ła n ia ro d z im e i d o p raco w y w an o się n o w y c h sp o so b ó w d u sz p a ste rstw a p o w o łan io w eg o . O b a z g ro m ad zen ia salezjań sk ie w w ie lu m ie j scach zd o łały n aw iązać d o b rą i o w o c n ą w z a je m n ą w sp ó łp ra c ę w o p a rc iu o c h ary zm at k s. B osko.
W p o d su m o w a n iu w n io sk ó w b a d a w c z y c h m o ż n a p o w ied zie ć, że w E u ro p ie X X w iek u : „ c h a ry z m a t k s. B o sk o w y g e n e ro w a ł o d p o w ied zi n a c z a sy ek strem a ln ie tru d n e” (s. 15). P o trzeb n a d o te g o b y ła elasty czn o ść w p o sz u k iw a n iu m o ż h w o śc i w y ch o w y w an ia n ie ty lk o w sfo rm alizo w an y ch d z ie łach, ale ta k ż e w stru k tu rach n iefo rm a ln y ch , k tó re n ie b u d z iły o b a w a k tu aln y ch w ła d z p o lity czn y ch .
B ad an ia zap rezen to w an e w K rak o w ie n ie s ą w o ln e o d p e w n y c h o g ra n ic z e ń m e to d o lo g iczn y ch i treścio w y ch (s. 15-16). W y n ik a to z fak tu , że m a m y do czy n ie n ia z je d y n ie c z ęścio w y m o b razem d ziejó w d zieła salezjań sk ieg o , k tó ry trz e b a trak to w ać ja k o w a ż n y p rz y c z y n e k d o o p ra c o w a n ia je g o w izji cało ścio w ej. N a s w o ją k o lej c z e k a ją d zieje „ c zasó w m n iej tru d n y ch ” o d o m ó w io n y ch w k s ią ż ce o ra z h isto ria m iejsc, w k tó ry c h „c z a sy tru d n e ” u ło ż y ły się in acz ej, n iż te u k a z a n e n a k o n w en iu m krak o w sk im . W y zw an iem p o z o sta je h is to ria salezjan ek w ta k ic h k rajach , ja k A lb an ia, A n g lia , Irla n d ia, S zw ajcaria, C zech y , W ęgry.
A u to rzy p o sz c zeg ó ln y ch te k s tó w z w ra c a ją u w a g ę n a b ra k d o stateczn y ch źró d eł, c o w y n ik a z ch arak teru czasó w , k tó re n p . z ra c ji n a b ezp ie czeń stw o o só b , n ie p o z w a la ły n a d o k u m en to w an ie działaln o ści. N iem n iej, w id z ą o n i m o żliw o ść d o ta rc ia do n o w y c h d o k u m en tó w , d lateg o z g ła s z a ją p o stu lat k o n ty n u o w an ia p o d jęty ch b adań.
W d y sk u sji p o d czas k o n w e n iu m k rak o w sk ieg o w y p ły n ą ł te ż p o stu la t p o sz e rz e n ia p o la b a d ań h isto ry czn y c h o np. an a liz ę p o sta w w y ch o w a n k ó w d z ie ł salezjań sk ich w tru d n y c h czasach , stu d iu m
288
RECENZJEd ziałaln o ści S to w arzy szen ia W sp ó łp raco w n ik ó w S alezjań sk ich , b a d a n ia n a d p o s ta w ą salezjan ó w i salezjan ek w o b ec p ro p o zy cji k o lab o racji z reżim am i.
P o m im o ty c h o g ran iczeń , k siążk a p o d re d a k c ją L o p arco i Z im n ia k a spełnia, a n aw et d aleko p rzek racza, z a m ierzen ia sam y ch R ed ak to ró w . P rzed e w szy stk im o d w ag a, z j a k ą p o d jęli się re a liz a cji tru d n eg o p ro jek tu , b u d zi u zn an ie i z ach ęca d o n a ślad o w an ia i p o d ejm o w an ia z o d w a g ą p o zo rn ie zb y t b raw u ro w y ch p o m y słó w . T ak im p o m y słem b y ła z p ew n o ścią, zw aży w szy n a w ielo ść k o n te k stó w i b o g actw o p ro b lem aty k i, id e a sp o jrzen ia n a c a łą E u ro p ę w o k resie p o n a d p ó łw iecza. D o jrz a ły m o w o cem teg o p rzed sięw zięcia je s t b ez w ątp ie n ia u d an e p o szu k iw an ie ró w n o w ag i p o m ięd zy Z a ch o d em i W sch o d em w u k a z y w a n iu h isto rii salezjań sk iej. Jeszcze zu p ełn ie n ie d a w n o w śro d o w i skach salezjań sk ich p rz y ró żn y ch o k azja ch p o m ijan o to , co m iało m iejsce n a w sc h o d z ie S tarego K o n ty n en tu . R acje b y ły różne: b ra k o p raco w ań , n iezn a jo m o ść k o n tek stu , ale te ż p e w n a zaw in io n a ig n o ran cja, p o w o d o w an a p rzesąd em lub w ręcz p rzek o n an iem , że p rzecież - o p ró cz m ęcz eń stw a - nic w ażn eg o w y d arzy ć się tam n ie m o g ło . K o n w en iu m k rak o w sk ie po k azało , że nie ty lk o się w y d a rzy ło , ale to, co m iało tam m iejsce stan o w i is to tn ą część h isto rii salezjań sk iej, d ziejó w w iern o ści ch ary zm ato w i, p ra w d ja k ż e w a ż n y c h d la dzisiejszej refu n d acji salezjań sk ieg o ży cia k o n sek ro w an e
go-T ak a le k tu ra w y n ik ó w p ro je k tu b a d aw czeg o A C S S A -IS S je s t m o żliw a d zięk i w y siłk o w i, ja k i R ed ak to rz y w ło ży li, a b y d o p ro w ad zić do pew nej syn tezy koń co w ej. Jest o n a z a s łu g ą żelaznej d y s cy p lin y m eto d o lo g iczn ej, k tó r ą k ieru jący p racam i p rzy jęli o d sam eg o p o czątk u , i której do k o ń ca p o zo stali w iern i. D z ię k i te m u k sią ż k a z ło żo n a w ręce czy te ln ik a nie je s t je d y n ie zbio rem , m o z a ik ą fak tó w p rz y n a le ż ą c y c h d o d ziejó w salezjań sk ich , ale staje się n arzęd ziem , k lu cze m do ich lektury, a ty m sam y m do ich lep szeg o zrozum ienia. A b y się o ty m p rzek o n ać, w arto z u w a g ą p rzeczy tać w stęp do k sią ż k i au to rstw a je j R ed ak to ró w . Z g o d n ie z tym , d o czego - p rz e z sw e w cześn iejsze pub lik acje - zd o łał n as p rzy zw y czaić ks. Z im n iak , m am y d o czy n ie n ia z tek stem p rzejrzy sty m , b o g aty m w w ie lk ą ilo ść treści, n a p is a n y m d o b ry m ję z y k ie m i w św ietn y m stylu. T e n te k s t tłu m a c z y w szy stk o i n ap raw d ę z ach ęca d o dalszej lek tu ry , d ając czy tn ik o w i o d p o w ie d n ią p ersp ek ty w ę i n arzęd zia. T a k ą lek tu rę u ła tw ią z p e w n o ś c ią p rzejrzy sty spis tre śc i (s. 5 2 3-533) o ra z in d ek sy osób (s. 5 0 1 -5 1 2 ) i m iejsc (s. 5 1 3-521) w y stę p u ją c y c h w te k ś c ie .
K siążk a p o d re d a k c ją L o p arco i Z im n ia k a stan o w i d o b ry p u n k t w y jśc ia d o d a ls z y c h b a d a ń n ad d ziejam i salezjańskiej E u ro p y . Z a n im d o n ic h d o jd zie, w a rto ju ż d ziś w y k o rzy sty w ać j ą ja k o św ie t n y m ateriał do w y k ład ó w i ć w ic z e ń w salezjań sk ich d o m a c h fo rm acy jn y ch . W y k ład o w cy i studenci z n a jd ą w n ic h w a ż n e in fo rm ac je szczeg ó ło w e d o ty czą ce ic h w ła sn e g o k o n tek stu , a p rz y okazji o trz y m a ją w izję p ew nej sy n tezy n a jn o w sz y c h d ziejó w d z ie ła k s. B o sk o . O m a w ia n a p o z y c ja je s t też c en n y m p rzy czy n k iem d o b a d ań z zak resu n ajn o w szej h isto rii K o ścio ła, h is to rii ż y c ia k o n se k ro w a n eg o i d ziejó w w y ch o w an ia. T o zn aczn ie p o sz e rz a zak res o só b , k tó re p o w in n y się n ią z a in te re s o w ać.
ks. M arek. T. C h m ielew sk i SD B
Zbigniew F orme lia, L ’ediic atore maturo neïïa comunicazione relazionale,
Wydawnictwo Aracne, Roma 2009, ss. 149.
A u to re m p o z y c ji książk o w ej L ’educatore maturo nella comunicazione relazionale [Dojrzały wychowawca w relacjach] je s t ks. d r Z b ig n iew F o rm ella, ob ecn ie d y rek to r In sty tu tu P sy ch o lo g ii W y ch o w an ia W y d zia łu N a u k o W y ch o w an iu P ap iesk ieg o U n iw ersy tetu S alezjań sk ieg o w R zym ie. Jeg o b a d an ia n au k o w e s k u p ia ją się n a p sy ch o lo g ii w y ch o w an ia, a w ty m relacji i zach o w ań m ło d zieży. Jak o salezjan in i w cześn iejszy k a p e la n ZElR -u w P o lsce zajm u je się ró w n ie ż skautingiem . P rezen to w an a k sią ż k a je s t zatem w y razem je g o zainteresow ań.
