UMOWA UBEZPIECZENIA
Dorota Wieczorkowska
Zakład Prawa Gospodarczego i Handlowego
Wydział Prawa Administracji i Ekonomii Uniwersytetu
Wrocławskiego
ART. 805 KC
§ 1. Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone
świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.
§ 2. Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie:
1) przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;
2) przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie
wypadku w życiu osoby ubezpieczonej
CHARAKTER PRAWNY UMOWY UBEZPIECZENIA
• Umowa najwyższego zaufania,
• Umowa losowa,
• Umowa konsensualna
• Umowa dwustronnie zobowiązująca,
• Umowa odpłatna,
• Umowa wzajemna (?),
• Umowa kauzalna,
• Umowa kwalifikowana podmiotowo
UMOWA NAJWYŻSZEGO ZAUFANIA
•
Ocena ryzyka na podstawie faktów znanych ubezpieczającemu,
• Czy informacje są prawdziwe?
• Czy informacje są pełne?
•
Przejęcie ryzyka bez weryfikacji podanych informacji o ryzyku,
•
Obiekt objęty ochroną pozostaje we władaniu/pod kontrolą ubezpieczonego
•
Sankcja – art. 815 par. 3 KC
•
Czy zasada ta działa w drugą stronę?
ART. 815 KC
• Art. 815. [Obowiązki ubezpieczającego]
• § 1. Ubezpieczający obowiązany jest podać do wiadomości ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach. Jeżeli
ubezpieczający zawiera umowę przez przedstawiciela, obowiązek ten ciąży również na przedstawicielu i obejmuje ponadto okoliczności jemu znane. W razie zawarcia przez ubezpieczyciela umowy ubezpieczenia mimo braku
odpowiedzi na poszczególne pytania, pominięte okoliczności uważa się za nieistotne.
• § 2. Jeżeli w umowie ubezpieczenia zastrzeżono, że w czasie jej trwania należy zgłaszać zmiany okoliczności wymienionych w paragrafie poprzedzającym, ubezpieczający obowiązany jest zawiadamiać o tych zmianach ubezpieczyciela niezwłocznie po otrzymaniu o nich wiadomości. Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na życie.
• § 21. W razie zawarcia umowy ubezpieczenia na cudzy rachunek obowiązki określone w paragrafach
poprzedzających spoczywają zarówno na ubezpieczającym, jak i na ubezpieczonym, chyba że ubezpieczony nie wiedział o zawarciu umowy na jego rachunek.
• § 3. Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów
poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości. Jeżeli do naruszenia paragrafów poprzedzających doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzedzającym.
UMOWA LOSOWA
•
Efekt umowy zależy od zaistnienia zdarzenia przyszłego niepewnego
• Czy zajdzie wypadek ubezpieczeniowy?
• Czy w zamian za zapłaconą składkę nastąpi wypłata świadczenia ubezpieczyciela?
•
Losowość jest „opanowana” poprzez statystyczne metody planowania ryzyka.
•
Całość działalności ubezpieczyciela jest pozbawiona losowości.
UMOWA KONSENSUALNA
•
Dochodzi do jej zawarcia solo consensu,
• Charakter prawny polisy? tylko potwierdza zawarcie umowy
•
Kiedy rozpoczyna się ochrona ubezpieczeniowa?
• Art. 814 par. 1 KC
• Jeżeli nie umówiono się inaczej, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, nie
wcześniej jednak niż od dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty.
UMOWA DWUSTRONNIE ZOBOWIĄZUJĄCA
•
Obie strony są na raz wierzycielem i dłużnikiem
• Obowiązek zapłaty składki
UMOWA ODPŁATNA
UMOWA WZAJEMNA???
• Wzajemność 487 KC
• Świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.
• Problem: na czym polega świadczenie ubezpieczyciela?
• 805 par. 1-2 KC, 822 par. 1 KC vs 813-814 KC
• Czy nie zachodzi dysproporcja pomiędzy świadczeniami stron?
• Mała składka
• Wysokie odszkodowanie
UMOWA KWALIFIKOWANA PODMIOTOWO
• Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.
• Działalność regulowana
• Forma prawna
• Zezwolenie KNF
• Zasady prowadzenia działalności
• Sankcja nieważność (58 KC)
ZAWARCIE UMOWY UBEZPIECZENIA
•
Tryby zawierania umów:
• Ofertowy
• Negocjacyjny
• Akcyjny *
• Przetargowy *
przygotowanie wzorca wniosku ubezpieczeniowego
przez ubezpieczyciela
Złożenie wniosku ubezpieczenioweg
o przez
ubezpieczającego (złożenie oferty
zawarcia UU)
Przyjęcie oferty przez
ubezpieczyciela
MOMENT ZAWARCIA UMOWY =/= MOMENT ROZPOCZĘCIA ŚWIADCZENIA OCHRONY
UBEZPIECZENIOWEJ
STRONY UMOWY UBEZPIECZENIA
UBEZPIECZAJĄC
Y UBEZPIECZYCIE
L
INNE PODMIOTU STOSUNKU PRAWNEGO UBEZPIECZENIA
PODMIOTY STOSUNKU PRAWNEGO UBEZPIECZENIA
STRONY UMOWY UBEZPIECZENIA
UBEZPIECZYCIEL
UBEZPIECZAJĄC Y
INNE PODMIOTY
UBEZPIECZONY
UPOSAŻONY
POSZKODOWAN Y
UBEZPIECZAJĄCY
•
Jest stroną umowy ubezpieczenia
•
Ma obowiązki wynikające z umowy
• Zapłata składki
• Obowiązki dodatkowe
•
Nie musi mieć sam interesu ubezpieczeniowego
UBEZPIECZONY
• Podmiot, któremu zagraża ryzyko ubezpieczeniowe
• Musi mieć interes ubezpieczeniowy
• Jest centralną postacią umowy ubezpieczenia – ma prawo do:
• Ochrony ubezpieczeniowej ze strony ubezpieczyciela,
• Ubezpieczony jest uprawniony do żądania należnego świadczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela, chyba że strony uzgodniły inaczej;
• informacji o postanowieniach zawartej umowy oraz ogólnych warunków ubezpieczenia w zakresie, w jakim dotyczą praw i obowiązków ubezpieczonego.
• Nie musi być stroną umowy
• Może być obciążony obowiązkami dodatkowymi – ale tylko, gdy wie o fakcie zawarcia umowy ubezpieczenia na jego rzecz oraz o treści tej umowy.
UPOSAŻONY
• Występuje w umowie ubezpieczenia na życie;
• Osoba uprawniona do odbioru sumy ubezpieczenia po śmierci ubezpieczonego;
• Wskazanie uposażonego jest dokonywane mortis causa przez ubezpieczającego (art. 831 § 1 KC)
• Co w przypadku niewskazania uposażonego zasady dziedziczenia ustawowego;
• Bezskuteczność wskazania uposażonego (art. 832 KC):
• Nie dożył śmierci ubezpieczonego;
• Przyczynił się do śmierci ubezpieczonego;
POSZKODOWANY
• Jest to osoba posiadająca szereg uprawnień w związku z zawartą umową ubezpieczenia OC – osoba wobec której ubezpieczony ponosi odpowiedzialność w zakresie ochrony ubezpieczeniowej wynikającej z danej umowy.
• Nie jest stroną umowy ubezpieczenia;
• W przypadku, gdy dojdzie powstania szkody za którą odpowiada ubezpieczony, w związku z wypadkiem ubezpieczeniowym, poszkodowany uzyskuje roszczenie o naprawienie szkody bezpośrednio od ubezpieczyciela (actio directa).
• Art.. 822 § 4 KC: Uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia
bezpośrednio od ubezpieczyciela.
• Art.. 822 § 5 KC: Ubezpieczyciel nie może przeciwko uprawnionemu do odszkodowania podnieść zarzutu naruszenia obowiązków wynikających z umowy lub ogólnych warunków ubezpieczenia przez ubezpieczającego lub ubezpieczonego, jeżeli nastąpiło ono po
zajściu wypadku.
ŚWIADCZENIA STRON UMOWY UBEZPIECZENIA
• Świadczenia ubezpieczyciela:
• Świadczenie ochrony ubezpieczeniowej
• Świadczenie pieniężne
• Świadczenia ubezpieczającego:
• Zapłata składki
• Powinności ubezpieczającego
• Ustawowe
• Umowne
CZYNNIKI LIMITUJĄCE OCHRONĘ UBEZPIECZENIOWĄ
• Wartość ubezpieczeniowa = wartość maksymalnej szkody, której może dotyczyć odszkodowanie.
• Suma ubezpieczenia = kwota pieniężna stanowiąca górną granicę świadczenia pieniężnego ubezpieczyciela
• (Suma gwarancyjna – w ubezpieczeniach OC)
• Art. 824 KC
• § 1. Jeżeli nie umówiono się inaczej, suma ubezpieczenia ustalona w umowie stanowi górną granicę odpowiedzialności ubezpieczyciela.
• § 2. Jeżeli po zawarciu umowy wartość ubezpieczonego mienia uległa zmniejszeniu, ubezpieczający może żądać odpowiedniego zmniejszenia sumy ubezpieczenia.
Zmniejszenia sumy ubezpieczenia może także z tej samej przyczyny dokonać jednostronnie ubezpieczyciel, zawiadamiając o tym jednocześnie ubezpieczającego.
SU > WU nadubezpieczenie
Art. 824
1. § 1. O ile nie umówiono się inaczej, suma pieniężna wypłacona przez ubezpieczyciela z tytułu ubezpieczenia nie może być wyższa od poniesionej szkody.
Podwójne ubezpieczenie
§ 2. Jeżeli ten sam przedmiot ubezpieczenia w tym samym czasie jest ubezpieczony od
tego samego ryzyka u dwóch lub więcej ubezpieczycieli na sumy, które łącznie
przewyższają jego wartość ubezpieczeniową, ubezpieczający nie może żądać świadczenia
przenoszącego wysokość szkody. Między ubezpieczycielami każdy z nich odpowiada w
takim stosunku, w jakim przyjęta przez niego suma ubezpieczenia pozostaje do łącznych
sum wynikających z podwójnego lub wielokrotnego ubezpieczenia
SU < WU niedoubezpieczenie
•
System odpowiedzialności „na pierwsze ryzyko”
•
System odpowiedzialności proporcjonalnej
Wartość odszkodowania
(O) Suma ubezpieczenia
(SU)
____________________ = ____________________
Wartość szkody (Sz) Wartość ubezpieczenia (W)
�= �� × ��
� Aby obliczyć wartość należnego
odszkodowania w systemie
odpowiedzialności proporcjonalnej należy zastosować następujący wzór:
KLAUZULE DODATKOWE
• Franszyzy:
• Integralna (warunkowa) - to kwota, do wysokości której ubezpieczyciel nie odpowiada za powstałą szkodę. Jeżeli jednak wartość szkody przekroczy tę kwotę, wówczas ubezpieczyciel wypłaca całe należne odszkodowanie. Franszyza integralna jest spotykana we wszystkich rodzajach ubezpieczeń i ma na celu wyeliminowanie konieczności likwidowania przez ubezpieczyciela szkód drobnych (często koszt likwidacji takich szkód przekracza ich wysokość) i podniesienie działań prewencyjnych
ubezpieczonego.
• Redukcyjna (bezwarunkowa) - to kwota, którą ubezpieczyciel potrąca z każdego odszkodowania.
W praktyce oznacza to, że jeśli wartość szkody nie przekroczy tej kwoty odszkodowanie nie jest wypłacane.
• Klauzula udziału własnego - jest to określona w umowie ubezpieczenia część wartości szkody, jaką ubezpieczony zobowiązuje się pokryć w sytuacji jej wystąpienia. Warunek ten wyrażany jest na dwa sposoby:
• kwotowo
• procentowo
ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE UBEZPIECZYCIELA
Świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie:
1) przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;
2) przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub
innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w
życiu osoby ubezpieczonej
TERMINY
•
Art. 817. § 1. Ubezpieczyciel obowiązany jest spełnić świadczenie w terminie trzydziestu dni, licząc od daty otrzymania
zawiadomienia o wypadku.
•
§ 2. Gdyby wyjaśnienie w powyższym terminie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela albo wysokości
świadczenia okazało się niemożliwe, świadczenie powinno być
spełnione w ciągu 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Jednakże bezsporną część świadczenia ubezpieczyciel powinien spełnić w terminie przewidzianym w § 1.
•
§ 3. Umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą
zawierać postanowienia korzystniejsze dla uprawnionego niż określone
w paragrafach poprzedzających.
TERMINY
• Art. 819. § 1. Roszczenia z umowy ubezpieczenia przedawniają się z upływem lat trzech.
• § 3. W wypadku ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej roszczenie
poszkodowanego do ubezpieczyciela o odszkodowanie lub zadośćuczynienie przedawnia się z upływem terminu przewidzianego dla tego roszczenia w przepisach o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną czynem
niedozwolonym lub wynikłą z niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania.
• § 4. Bieg przedawnienia roszczenia o świadczenie do ubezpieczyciela
przerywa się także przez zgłoszenie ubezpieczycielowi tego roszczenia lub przez zgłoszenie zdarzenia objętego ubezpieczeniem. Bieg przedawnienia rozpoczyna się na nowo od dnia, w którym zgłaszający roszczenie lub
zdarzenie otrzymał na piśmie oświadczenie ubezpieczyciela o przyznaniu lub odmowie świadczenia.
ŚWIADCZENIA UBEZPIECZAJĄCEGO
• Zapłata składki
• W zamian za ponoszenie ryzyka ochrony ubezpieczeniowej – art. 813 KC
• Możliwe zwiększenie składki, w razie wzrostu poziomu ryzyka – art. 816 KC
• Nakaz zwrotu składki za niewykorzystany okres ochrony
• Powinności ubezpieczającego
• Rola: zachowanie równowagi pomiędzy ponoszonym przez ubezpieczyciela ryzykiem a wysokością składki
• Ubezpieczający ma obowiązek zachowania zgodnego z powinnościami
OBOWIĄZEK DEKLARACJI
• Art. 815. § 1. Ubezpieczający obowiązany jest podać do wiadomości ubezpieczyciela wszystkie znane sobie okoliczności, o które ubezpieczyciel zapytywał w formularzu oferty albo przed zawarciem umowy w innych pismach. […].
• § 2. Jeżeli w umowie ubezpieczenia zastrzeżono, że w czasie jej trwania należy zgłaszać zmiany okoliczności wymienionych w paragrafie poprzedzającym, ubezpieczający
obowiązany jest zawiadamiać o tych zmianach ubezpieczyciela niezwłocznie po
otrzymaniu o nich wiadomości. Przepisu tego nie stosuje się do ubezpieczeń na życie.
• § 3. Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności za skutki okoliczności, które z naruszeniem paragrafów poprzedzających nie zostały podane do jego wiadomości.
Jeżeli do naruszenia paragrafów poprzedzających doszło z winy umyślnej, w razie wątpliwości przyjmuje się, że wypadek przewidziany umową i jego następstwa są skutkiem okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzedzającym
UMOŻLIWIENIE ZAPOZNANIA SIĘ ZE
STANEM PO WYPADKU UBEZPIECZENIOWYM
•
Oględziny
•
Wydanie dokumentów
OBOWIĄZEK RATOWANIA
• Art. 826. § 1. W razie zajścia wypadku ubezpieczający obowiązany jest użyć dostępnych mu środków w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia oraz zapobieżenia szkodzie lub zmniejszenia jej rozmiarów.
• § 2. Umowa ubezpieczenia lub ogólne warunki ubezpieczenia mogą przewidywać, że w razie zajścia wypadku ubezpieczający obowiązany jest zabezpieczyć możność dochodzenia roszczeń odszkodowawczych wobec osób odpowiedzialnych za szkodę.
• § 3. Jeżeli ubezpieczający umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa nie zastosował środków określonych w § 1, ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności za szkody powstałe z tego powodu.
OBOWIĄZEK POWSTRZYMANIA SIĘ OD WYRZĄDZENIA SZKODY
•
Art. 827. § 1. Ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności.
•
§ 2. W ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej można ustalić inne zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela niż określone w § 1.
•
