2. Górnictwo w Polsce

(1)

2. Górnictwo w Polsce

(2)

Polskę wlicza się do państw posiadających duże zasoby surowców mineralnych.

Jednak na przestrzeni kilku lat związany z tym przemysł wydobywczy przeżywa wiele trudności.

Prócz tego rentowność produkcji uzależniona jest od ceny danego surowca, co powiązane jest ze zjawiskiem globalizacji.

Obecnie dodatkowo problemami są jeszcze znaczne koszty produkcji, wynikające z:

przygotowania miejsca wydobycia,

wydobycie wiąże się ze spełnieniem określonych wymogów, np.

bezpieczeństwa;

konieczności ponoszenia coraz wyższych kosztów wydobycia,

wydobycie wielu surowców następuje coraz to głębiej lub w miejscach o mniejszej zawartości danego surowca (w gorszych warunkach),

Udokumentowane zasoby surowców obejmują:

surowce energetyczne (np. węgiel kamienny, węgiel brunatny, uran), surowce metaliczne (np. rudy żelaza, miedzi, cynku i ołowiu),

surowce chemiczne (np. sól kamienna i siarka), surowce skalne.

Z racji tego, iż Polska jest dokładnie rozpoznana pod względem

geologicznym, oznacza że znalezienie nowych surowców nie zmieni znacznie wielkości już udokumentowanych zasobów.

(3)

(4)

Z surowców energetycznych w Polsce największe znaczenia odgrywają złoża:

węgla kamiennego, węgla brunatnego, gazu ziemnego, ropy naftowej.

(5)

Polska na liście największych światowych producentów mocno spadła:

z czwartej pozycji w 1985 r. (wydobycie: 192 mln t),

na miejsce dziesiąte w 2012 r. (wydobycie: 79,8 mln t – czyli prawie 3 razy mniej).

Górnictwo węgla kamiennego w Polsce od początku lat 90. przechodziło silną restrukturyzację i modernizację, która do dnia dzisiejszego w zasadzie dalej trwa.

Zmniejszyło się zatrudnienie – wzrosła wydajność pracy.

Głównym celem trwającej reformy górnictwa węgla kamiennego w Polsce jest rentowność i utrzymanie konkurencyjności na rynkach światowych (niestety z tym jest różnie).

47,3

78,0

104,0

140,0

193,0 192,0

148,0

137,0

103,3 97,9

76,6 76,2 79,5 76,5 73,0 72,3 70,6

0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0

1946 1950 1960 1970 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Wielkość wydobycia w mln ton

Lata

WYDOBYCIE WĘGLA KAMIENNEGO (DA NE WG. GUS)

(6)

Jeszcze nie tak dawno, szczególnie w latach 80. XX wieku, byliśmy krajem zaliczanym do znaczących eksporterów węgla kamiennego.

Od 2008 roku trend się odwrócił – więcej importujemy niż eksportujemy.

Zmiana ta jest związana z:

występowaniem wysokich kosztów związanych z eksploatacją (co więcej w ostatnich kilkunastu latach, pomimo wprowadzania reform, koszty wzrastają),

stosunkowo niska jakość surowca,

problem ze znalezieniem chętnych w innych państwach na nasz węgiel, nasz węgiel jest po prostu droższy.

Dawniej, szczególnie za czasów PRL-u, eksport węgla kamiennego był

sztucznie dotowany przez państwo (obecnie już tego raczej nie praktykujemy).

Polski węgiel był sprzedawany za granicę często poniżej kosztów produkcji.

W Polsce na rynku krajowym często był on sprzedawany po wyższych cenach.

Obniżało to rentowność produkcji innych działów naszej gospodarki.

Obecnie firmy mają wybór:

albo produkować swoje wyroby drożej na polskim węglu, albo produkować swoje wyroby taniej na węglu z importu (zwiększają przez to rentowność swojej produkcji).

(7)

Problemem Polski jest wciąż fakt, że jego cena mocno przekłada się na rentowność produkcji i w latach, kiedy jego cena na rynkach międzynarodowych jest niska, jego wydobycie w wielu słabiej prosperujących kopalniach (szczególnie w pozostających nadal w rękach państwa) przynosi straty.

Cena węgla kamiennego jest silnie powiązana z ceną ropy naftowej (jeżeli jej cena spada to spada także i cena węgla kamiennego) – pocieszający jest fakt, że cena węgla odbiła się od „dołka” i wykazuje trend do wzrostu.

0 20 40 60 80 100 120 140 160

Cena w dolarach USD

Lata

Zmiany cen ropy naftowej i węgla australijskiego w dolarach USD w latach 1950 – 2018

Cena ropy naftowej (Brent) Cena węgla (Australia)

(8)

Niestety w dążeniu do uzyskania rentowności – zapominamy często o inwestycjach w sprzęt i bezpieczeństwo ludzi – choć tu często największym problemem jest wciąż mocno zawodny czynnik ludzki oraz fakt, że ludzie często „przymykają oko” na bezpieczeństwo, co przyczynia się do powtarzających się wypadków na kopalniach.

Jak górnik zgłosi problem to może nie mieć w konsekwencji premii lub nawet pracy w przypadku zamknięcia ściany wydobywczej lub kopalni.

Czy tak dalej będzie – niestety prawdopodobnie tak – co jest najbardziej smutne – pieniądze jak zwykle wygrywają z życiem ludzkim…

Kopalnia Halemba w Rudzie Śląskiej

21 listopada 2006 roku doszło tu do wypadku, podczas likwidowania ściany wydobywczej 1030 m pod ziemią. Zginęło aż 23 górników. Przyczyną wypadku był czynnik ludzki - z powodu zaniechania profilaktyki przeciw zagrożeniom naturalnym, po zapaleniu i wybuchu metanu w wyrobisku wybuchł pył węglowy, czyniąc największe spustoszenie i zabijając większość ofiar tragedii. Aktem oskarżenia objętych zostało 27 osób odpowiedzialnych za zaistnienie tej katastrofy. Dziewięć z nich dobrowolnie poddało się karze (zostali skazani na więzienie w zawieszeniu i grzywny).

(9)

Wydobycie w 2016 r. złóż węgla kamiennego wyniosło 70,6 mln ton,

66,5 mln ton – według danych bilansowych PGI.

Udokumentowane złoża węgla kamiennego wynoszą około 58,6 mld ton.

Wg danych jego wydobycie powinno nam wystarczyć na około 45 lat.

Prawie 3/4 zasobów, to węgle energetyczne, 1/4 to węgle koksujące.

Zasoby złóż zagospodarowanych stanowią 37,9 % zasobów i wynoszą 22,2 mld ton.

151,3

132,7 134,1 136,3

113,9

102,1

96,2 96,5

89,3

78,0

69,2 71,3

66,0 66,5

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0 120,0 140,0 160,0

Zasoby w mld ton

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY WĘGLA KAMIENNEGO W POLSCE (DA NE WG. PGI)

(10)

Węgiel kamienny zalega w złożach położonych w trzech zagłębiach.

Górnośląskim Zagłębiu Węglowym

(90%

wydobycia)

Lubelskim Zagłębiu Węglowym

(10%

wydobycia) Dolnośląskim

Zagłębiu Węglowym

(0%

wydobycia od 2000

roku)

(11)

Górnośląskie Zagłębie Węglowe (około 90% całego polskiego

wydobycia) – zajmuje powierzchnię 5,6 tys. km

²

:

węgiel cechuje się:

wysoka wartością opałową (powyżej 6000 kcal/kg),

niewielką wilgotnością i małą zawartością popiołu;

dość dobrymi (choć pogarsza się to) warunkami zalegania:

zalega w miąższych, poziomych pokładach;

niekorzystnym jest fakt, że wydobycie prowadzone jest na coraz większych głębokościach (często ponad 1 tys.

m), przyczyniając się do znacznego wzrostu kosztów.

(12)

Lubelskie Zagłębie Węglowe:

czynna jest tu obecnie jedna kopalnia węgla kamiennego w Bogdance, w której złoża:

cechuje niska jakość i niska wartość opałową (tylko około 3500 kcal/kg), niewielka głębokość zalegania pokładów węgla kamiennego;

od kilku lat jest notowana na giełdzie,

jest to kopalnia bardzo rentowna, na co wpływ mają niższe koszty wydobycia i przede wszystkim koszty pracy (znacznie niższe niż na Górnym Śląsku);

od 2010 roku trwają tu ważne inwestycje – dzięki którym będzie wydobycie przekroczy za kilka lat 10 mln ton rocznie (będzie wynosiło prawie 20% wydobycia ogólnego kraju)

w 2016 r., wg danych PGI, wydobycie tu wyniosło 7,3 mln ton (około 10% wydobycia krajowego).

Lokalizacja Lubelskiego Zagłębia Węglowego

(13)

Dolnośląskie Zagłębie Węglowe (od 2000 roku – 0% polskiego wydobycia) – obecnie zaprzestano wydobycia z kilku powodów, uniemożliwiających prowadzenia rentownego i bezpiecznego wydobycia:

węgiel cechuje się:

bardzo dobrą wartością opałową,

złymi, bardzo niekorzystnymi warunkami zalegania:

zalega w cienkich, poprzerywanych pokładach, znacznym uwodnieniem pokładów,

dużym stężeniem metanu w pokładach.

(14)

Polska jest eksporterem węgla kamiennego na rynki międzynarodowe:

w 2016 roku – 9,1 mln ton, w 2013 roku – 10,6 mln ton, w 2009 roku – 7,6 mln ton,

w 2002 r. wysłaliśmy za granicę 23 mln t, czyli 1/5 wydobycia.

Głównymi odbiorcami polskiego węgla były:

Niemcy, Czechy, Austria,

Mniejsze ilości trafiły także:

Dania, Maroko, Ukraina, Słowacja, W. Brytania, Turcja.

15,8

12,1

8,3 8,7

10,6

5,8

7,4

10,6

8,9 9,2 9,1

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 18,0

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Wielkość eksportu w mln ton

Lata

EKSPORT WĘGLA KAMIENNEGO (DA NE R ÓŻ NE)

(15)

Polska w ostatnich latach importuje do siebie coraz więcej węgla kamiennego:

w 2016 roku – 8,3 mln ton, w 2015 roku – 8,2 mln ton,

import był nieco niższy od eksportu (pierwszy raz od 2007 roku),

w 2013 roku – 10,8 mln ton,

import wyższy od eksportu,

w 2009 roku – 10,7 mln ton,

import wyższy od eksportu.

Większość importowanego węgla stanowił węgiel energetyczny, pozostała część przypadała na węgiel koksowy.

Węgiel w 2015 roku był importowany głównie drogą kolejową lub morską z:

Rosji, Australii, Czech, Kolumbii,

Stanów Zjednoczonych.

5,3 5,9

10,3 10,8

14,2 15,0

10,2 10,8 10,4

8,2 8,3

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0

2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Lata

IMPORT WĘGLA KAMIENNEGO (DA NE R ÓŻ NE)

(16)

Polskie złoża węgla brunatnego należą do jednych z największych na świecie.

Zasoby geologiczne węgla brunatnego w 2016 r. zostały oszacowane na 23,5 mld ton.

67,7 66,9 66,8

63,8 62,9

59,5 58,2

61,2 60,9 59,5

56,5

64,3 64,0

60,3

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY WĘGLA BRUNATNEGO W POLSCE (DA NE WG. PGI)

(17)

W 2013 r. Polska, z wydobyciem 64,3 mln t (wg PGI wydobycie wyniosło 66,2 mln t), znalazła się na 7 miejscu światowych producentów.

W 2016 roku wg danych PGI wydobycie wyniosło 60,3 mln ton.

Węgiel brunatny wydobywany w Polsce metodą odkrywkową, odznacza się małą kalorycznością (1800-2100 kcal/kg), zawiera dużo wody (50-70% wagi) i dlatego nie nadaje się do transportu na większe odległości i przeróbki chemicznej.

Jego udział w rodzimej produkcji energii elektrycznej wynosi około 35%.

Uważa się za uzasadnione kontynuowanie eksploatacji węgla brunatnego, gdyż daje najtańszą energię elektryczną (tańszą o 1/3 niż z kamiennego).

4,1 8,6

32,0 36,9

57,8

67,6 63,5

59,5 61,6

56,5

62,8 64,3 66,2 64,0 63,1 60,3

0,0 10,0 20,0 30,0 40,0 50,0 60,0 70,0 80,0

1950 1960 1970 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Lata

WYDOBYCIE WĘGLA BRUNATNEGO (DA NE WG. GUS, PGI, INNE)

(18)

Duże zapotrzebowanie na energię sprawiło powstanie kilku rejonów wydobycia węgla brunatnego:

rejon Bełchatowa (pole Bełchatów i Szczerców):

największego, dającego 66,7%

krajowego wydobycia w 2015 r.,

węgiel brunatny zalega w najlepszych warunkach ze wszystkich kopalni, działa tam największa w Polsce i Europie elektrownia „Bełchatów”, opalana węglem brunatnym,

rejon Turowa:

kopalnia Turów (Bogatynia) – 11,6%, rejon Konina:

kopalnia Pątnów – 8,8%,

kopalnia Adamów – 5,0% (na

wyczerpaniu; zamknięcie do 2020 r.), kopalnia Tomisławice – 3,8%,

kopalnia Drzewce – 2,2%, kopalnia Koźmin – 1,8%, rejon Sieniawy:

kopalnia Sieniawa – 0,1%.

(19)

Eksploatacja odkrywkowa niestety przyczynia się do bardzo niekorzystnego wpływu na środowisko przyrodnicze.

Wyrobisko po zakończonej eksploatacja musi zostać zrekultywowane.

Niestety – oznacza to, że kopalnia musi na ten fakt przeznaczyć znaczne środki finansowe.

Kopalnia węgla brunatnego w Bełchatowie – eksploatacja prowadzona przez gigantyczną koparkę

(20)

Początki wydobycia ropy naftowej sięgają połowy XIX wieku.

W naszym kraju w 1854 roku powstała pierwsza na świecie kopalnia ropy naftowej Inicjatorem tego pomysłu był Ignacy Łukasiewicz, lokalizując ją w Bóbrce k. Krosna,

W dwa lata później w Ulaszowicach koło Jasła(dzisiaj w granicach miasta) powstał pierwszy polski zakład destylacji ropy naftowej.

Do dnia dzisiejszego zachowała się znajdująca się w Gorlicach jedna z najstarszych rafinerii na świecie z 1884.

Kiwon i głaz z tablicą upamiętniające Praktyczną Szkołę Wiercenia Kanadyjskiego, pierwszą w Polsce szkołę naftowo–wiertniczą działającą w Ropiance w latach 1885–1888

(21)

Obecne złoża ropy naftowej są stosunkowo niewielkie.

W 2016 roku były szacowane zaledwie na 22,03 mln ton – czyli mniej więcej tyle ile wynosi nasze roczne zużycie.

Szansą na przyszłość są potencjalne – jeszcze słabo poznane złoża ropy z łupków.

152,0 180,0 197,0

162,0 186,0

353,0

443,0

866,0

784,0

740,0

667,0 663,2

918,8 957,1

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0

0,0 200,0 400,0 600,0 800,0 1000,0 1200,0

Zasoby w mln ton

Wielkość wydobycia w tys. ton

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY ROPY NAFTOWEJ W POLSCE (DA NE WG. PGI)

(22)

W Polsce w 2016 r. wydobyto 957,1 tys. t ropy naftowej;

stanowi to około 0,01% produkcji światowej;

Wydobyto jej nieco więcej niż w roku poprzednim – więcej o blisko 60 tys. t ropy naftowej.

Wydobycie ropy naftowej w Polsce jest od lat niewielkie i pokrywa jedynie około 3% zapotrzebowania.

Ropa naftowa jest prawie w całości zużywana na wsad przemian w rafineriach.

152,0 180,0 197,0

162,0 186,0

353,0

443,0

866,0

784,0

740,0

667,0 663,2

918,8 957,1

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0

0,0 200,0 400,0 600,0 800,0 1000,0 1200,0

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY ROPY NAFTOWEJ W POLSCE (DA NE WG. PGI)

(23)

Najwięcej ropy naftowej pozyskano ze złóż na niżu koło GORZOWA WIELKOPOLSKIEGO:

70,0% produkcji w 2016 r., czyli 670,0 tys. ton.

Złoża te zlokalizowane były m.in.:

w okręgu BMB – od nazw miejscowości:

Barnówko, Mostno, Buszewo,

z tego regionu pochodzi około 30% całkowitego wydobycia krajowego;

w miejscowościach tj.:

Lubiatów (obecnie uzyskuje się tu także 30% krajowego wydobycia),

Grotów, Cychry.

(24)

Kolejne trzy regiony wydobycia znajdują się na północy Polski:

szelf Morza Bałtyckiego (70 km na północ od Rozewia) – który jest drugim pod względem ilościowym rejonem wydobycia,

w 2016 r. państwowa spółka

Petrobaltic pozyskała ze znajdujących się tam złóż 237,6 tys. t ropy,

daje to około 24,8% wydobycia krajowego;

rejon Kamienia Pomorskiego i

Daszewa – zmalało znaczenie złóż z tego rejonu w ostatnich kilkunastu latach,

łącznie stanowiły one zaledwie 0,7%

produkcji w 2016 r.,

czyli około 7 tys. ton (większość uzyskano w Wysokiej Kamieńskiej i Kamieniu Pomorskim);

rejon Żarnowca – z bardzo

niewielkim wydobyciem (poniżej 0,5 tony rocznie).

(25)

Maleje znaczenie złóż karpackich i podkarpackich (złoża na wyczerpaniu):

na Nizinie Nadwiślańskiej (w miejscowościach Pławowice i Grobla na północ od Bochni).

najstarszego rejonu wydobycia,

rozpościerającego się między Gorlicami, Jasłem, Krosnem i Ustrzykami Dolnymi.

w rejonie Karpackim pozyskano w 2016 roku zaledwie 23,9 tys. ton ropy naftowej (2,9%

wydobycia krajowego),

w Przedgórza pozyskano 18,5 tys. ton ropy naftowej (1,9% wydobycia krajowego).

(26)

W 2016 roku w Polsce zużyto 26,1 mln ton ropy naftowej:

wydobycie wewnętrzne stanowiło w 2016 r. tylko około 3% zapotrzebowania.

Pozostałą część Polska importuje (około 97%):

rurociągiem „Przyjaźń” z Rosji

obecnie ponad 75% całego importu,

przeważnie drogą morską – przede wszystkim do rafinerii w Gdańsku z:

Arabii Saudyjskiej, Azerbejdżanu, Iraku,

Iranu,

Kazachstanu, Nigerii,

Norwegii, Litwy.

(27)

W produkcji paliw najważniejsze znaczenie mają ośrodki:

Płock – Rafineria PKN Orlen (dostawy ropociągiem

„Przyjaźń”);

Gdańsk – Rafineria Gdańska SA (dostawy drogą morską - Naftoportem w Gdańsku oraz rurociągiem Pomorskim z Płocka).

Mniejsze znaczenie mają ośrodki położone na Pogórzu Karpackim:

Jasło, Jedlicze, Gorlice, Trzebinia i Czechowice.

Rafineria Gdańska SA Rafineria PKN Orlen

(28)

W Polsce znajdują się dość niewielkie złożą gazu ziemnego.

W 2016 roku zasoby były szacowane na 119,7 mld m³, nie uwzględniając gazu łupkowego.

Wielkość zasobów i wydobycia gazu ziemnego w Polsce w latach 1989-2013 wg danych PGI.

3,5

3,9

4,3 4,4 4,5 4,5

4,9

5,2 5,3

5,1

5,5 5,6

5,3 5,1

0,0 30,0 60,0 90,0 120,0 150,0 180,0 210,0

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0

Zasoby w mld m3

Wielkość wydobycia w mld m3

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY GAZU ZIEMNEGO W POLSCE (DA NE WG. PGI)

(29)

Polskie wydobycie w 2016 r. wyniosło 5,07 mld m

³

(w 2009 r. wyniosło 5,84 mld m

³

).

Nasza własna produkcja nie zaspokaja zapotrzebowania na ten surowiec.

Corocznie, ok. 60-70% gazu ziemnego Polska importuje:

gazociągiem Jamał z Rosji (import w tej postaci spada, głównie w wyniku dywersyfikacji dostaw i budowy gazoportu w Świnoujściu), coraz większe ilości w postaci skroplonej do gazoportu w Świnoujściu z USA, Kataru i Norwegii.

3,5 3,9

4,3 4,4 4,5 4,5

4,9 5,2 5,3 5,1

5,5 5,6

5,3 5,1

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0

Wielkość wydobycia w mld m3

Lata

WYDOBYCIE GAZU ZIEMNEGO W POLSCE

(DA NE WG. PGI)

(30)

Największe, odkryte złoża znajdują się w Wielkopolsce – corocznie pochodzi z nich około 70% krajowego wydobycia – leżą w rejonie:

Brońska (15% polskiego wydobycia), Kościana (8% krajowego wydobycia), Paproci (6% krajowego wydobycia), Radlina (3% polskiego wydobycia).

Mniejsze, występują:

na południu – w rejonie:

Głogowa,

Ostrowa Wielkopolskiego,

na północy – w rejonie Gorzowa Wielkopolskiego (towarzyszy ropie naftowej:

Barnówko – Mostno – Buszewo (BMB – 7% krajowego wydobycia), Lubiatów, Międzychód, Grotów (5%).

(31)

Największą w Polsce jest kopalnia gazu Kościan-Brońsko, posiadająca ponad 30 odwiertów eksploatacyjnych (15 na złożu Kościan i 16 na złożu Brońsko), z której część wydobycia trafia bezpośrednio do elektrociepłowni w Zielonej Górze.

Zdolność wydobywcza tej kopalni wynosi ok. 150 tys. m³ gazu na godzinę.

W marcu 2013 roku została uruchomiona największa w Polsce kopalnia gazu ziemnego i ropy naftowej Lubiatów- Międzychód-Grotów (LMG).

Udokumentowane zasoby wydobywalne wynoszą tam 7,3 mld m³ gazu ziemnego i 7,25 mln ton ropy naftowej.

KRNiGZ Lubiatów – PGNiG SA

(32)

Gaz ziemny jest również wydobywany z (w 2016 roku jedynie około 0,5% krajowego wydobycia):

dna Bałtyku (szelf Morza Bałtyckiego na północ od Helu), rejonu Daszewa i Międzyzdrojów.

Miejsce eksploatacji gazu ziemnego oraz ropy naftowej, należące do Spółki Lotos Petrobaltic. Wydobycie jest tu

nieprzerwanie prowadzone od 1992 roku (prace

poszukiwawcze prowadzone były już w latach 60. XX wieku).

Surowce są pozyskiwane z polskiej strefy ekonomicznej.

(33)

Kolejnym ważnym obszarem jest Podkarpacie (28,1% wydobycia Polski w 2016 r.).

Do niedawna eksploatacja była tylko prowadzona (obecnie dalej się tu wydobywa ale już coraz mniej):

w rejonie Przemyśla (największy obszar wydobywczy tego regionu – 10% krajowego wydobycia), Lubaczowa i Jarosławia i Rzeszowa;

łącznie z ropą naftową w pasie Sanok-Krosno-Jasło-Gorlice.

W ostatnich latach znaczne zasoby tego surowca odkryto tam w pobliżu Rzeszowa, Leżajska i Biłgoraju (np. w Tarnogrodzie – Woli Różanieckiej).

Eksploatacja gazu ziemnego w złożach Tarnogród – Wola Różaniecka

(34)

Szacuje się, że Polska i Francja mają w Europie duże złoża gazu łupkowego (być może i największe).

Zasoby pozostałych w kolejności państw są prawdopodobnie kilkukrotnie mniejsze,

np. Norwegii, Szwecji, Ukrainy i Danii.

Ale czy Polska posiada jego aż tak dużo, jak to mogło wynikać z wypowiedzi polityków sprzed kilku lat:

wg danych amerykańskiej agencji EIA z 2011 r. złoża były szacowane na 5,3 bln m³;

wg danych Amerykańskiej Służby Geologicznej złoża wynoszą tylko 38 mld m³;

wg danych polskich z 2012 roku – Państwowego Instytutu Geologicznego nasze rodzime złoża gazu łupkowego wynoszą 346-768 mld m³.

(35)

Pozyskanie gazu z łupków

Eksploatacja gazu łupkowego (tzw. szczelinowania hydraulicznego) w polega na:

wykonaniu poziomego odwiertu w skale łupkowej,

wypełnieniu uzyskanej szczeliny mieszanką wody, piasku kwarcowego i dodatków chemicznych, która, powodując pęknięcia w skałach, pozwala na wydostanie się gazu.

Fazy poszukiwań i wydobycia gazu ziemnego lub łupkowego

(36)

Niestety eksploatacja gazu łupkowego nie jest obojętna dla środowiska.

Tak było m.in. W Stanach Zjednoczonych, gdzie znacząco wpłynął on na środowisko a same skutki zaczęły być widoczne po wielu latach prowadzonej eksploatacji.

Pocieszające jest to, że w Polsce zalega on o wiele głębiej niż w USA

Najprawdopodobniej więc (ale nie na pewno – nikt tego na dzień dzisiejszy nie może zagwarantować) jego wpływ na środowisko będzie znikomy – praktycznie zerowy.

Niestety ostatecznie trudno jest wydać dokładną ocenę wpływu na środowisko – ponieważ w Polsce nikt właściwie tego problemu jeszcze nie zbadał.

Zresztą jak mamy znać wpływ na środowisko nie znając wielu ważnych danych, w tym samej ilości gazu łupkowego – którego szacunki są bardzo rozbieżne.

(37)

8 września 2011 roku brytyjska firma 3Legs Resources, specjalizująca się w poszukiwaniach i eksploatacji gazu niekonwencjonalnego, odnotowała wypłynięcie gazu łupkowego w odwiercie w odwiercie LE-2H w okolicach Łebienia na Pomorzu.

Tym samym została potwierdzona obecność gazu łupkowego w Polsce.

Nie oznacza to oczywiście, że będzie tu prowadzona eksploatacja na skalę przemysłową.

Obecnie (2018 r.) wiemy, że potencjał tego złoża nie jest duży – na eksploatację nie mamy tym samym co liczyć – przynajmniej TU.

Kolejne lata niestety nie przyniosły sukcesu i nie udało się odnaleźć takich złóż, które umożliwiłyby eksploatację na skalę przemysłową gazu łupkowego (przy założeniu, że ich eksploatacja byłaby rentowna).

Co więcej, w świetle obecnych danych bardzo prawdopodobne jest, że na eksploatację złóż gazu łupkowego w Polsce będziemy musieli jeszcze trochę poczekać…

(38)

Jedyny w Polsce gazoport, obsługujący statki tzw. gazowce z LNG, powstał w 2015 r. w Świnoujściu i już od połowy 2016 r. będzie przyjmował komercyjne dostawy.

Budowa gazoportu trwała przez wiele lat, ale w końcu się udało.

W grudniu 2015 roku do terminalu dotarł pierwszy testowy transport, zaś w lutym 2016 roku kolejny, potwierdzając wykonanie zadania (do stycznia 2017 roku dotarło łącznie 11 dostaw gazu LNG).

Z gazoportu w Świnoujściu gaz ten jest kierowany do krajowego systemu przesyłowego.

Inwestycja ta powinna w szybkim czasie umożliwić Polsce dywersyfikację dostaw i uniezależnienie się od niemal jedynego dotychczasowego dostawcy – Rosji (umowa z Gazpromem kończy się w 2022 r.).

Terminal planuje się aby corocznie posiadał moc do przyjęcia co najmniej 5 mld m³ surowca (docelowo do 7,5 mld m³).

Co więcej surowiec będzie mógł być przyjmowany niemal z każdego kraju na świecie.

W kwietniu 2017 roku podpisana została umowa na dostawę gazu ze Stanów Zjednoczonych – jest to pierwsza taka dostawa nie tylko do Polski, ale i do Europy Północnej i Europy Środkowo-Wschodniej.

(39)

Ministerstwo Środowiska i Państwowy Instytut Geologiczny interesują się złożami uranu w Polsce północnej (niegdyś wydobywano go w Sudetach).

To co jeszcze niedawno wydawałoby się fantastyką, obecnie nabiera coraz bardziej konkretnych kształtów.

A wszystko przez atomowe plany rządu (decyzja zatwierdzająca została wydana w styczniu 2014 roku), który chce, by do 2024 roku powstała w Polsce pierwsza, zaś do 2035 roku druga elektrownia jądrowa.

Niewykluczone, że stanie ona w okolicach Żarnowca, a uran wydobywany będzie m.in. na Mierzei Wiślanej.

(40)

Kopalnia uranu położona jest w Masywie Śnieżnika.

Funkcjonował ona stosunkowo krótko w latach 1948-1953, wykorzystując m.in. kilka średniowiecznych sztolni, w których w przeszłości prowadzono wydobycie żelaza, srebra i miedzi.

W tym okresie łącznie wydobyto około 20 ton uranu.

(41)

(42)

Z surowców metalicznych największe znaczenia odgrywają:

rudy miedzi i srebra, rudy cynku i ołowiu.

Marginalne znaczenie mają

nieeksploatowane w naszym kraju rudy (najczęściej już w dużym stopniu

wyczerpane i często nie spełniające kryteriów pozwalających nazywać je

złożem zgodnie z definicją przyjętą przez polskie ustawodawstwo):

niklu (Szklary koło Ząbkowic Śląskich),

żelaza (w tym zawierające wanad i tytan na Suwalszczyźnie),

cyny (zachodnie Sudety – okolice Gierczyna),

arsenu ze złotem (z rejonu Złotego Stoku), molibdenowo-wolframowo-miedziowe (złoża w Myszkowie, leżące w północno- wschodnim obrzeżeniu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego).

(43)

Obecnie w Polsce brak jest złóż rud żelaza o znaczeniu gospodarczym (eksploatowalnym), jak i perspektyw na ich odkrycie.

W Polsce występują niewielkie złoża żelaza, leżące w 3 głównych rejonach:

złoża syderytów ilastych (zawierających 30% czystego żelaza):

z rejonu częstochowsko-wieluńskiego, obecne szczególnie między Częstochową a Kłobuckiem,

z rejonu łęczyckiego– występujące w Łęczycy,

obecnie eksploatacja jest nieopłacalna, co skutkowało zaprzestaniem wydobycia w 1992 r.;

wyeksploatowane złoża hematytów i syderytów na Wyżynie Kieleckiej:

z rejonu świętokrzyskiego – w okolicach Kielc i Ostrowca Świętokrzyskiego oraz w Rudkach k. Nowej Słupi,

w rejonie Suwałk, gdzie są obecne polimetaliczne złoża żelazowo- tytanowo-wanadowe, które do chwili obecnej nie są eksploatowane (nie ma nawet planów takich; szczególnie cennym surowcem mógłby być wanad):

wynika to głównie z powodu ich znacznej głębokości oraz

skomplikowanego składu mineralnego i położenia na terenie lub w pobliżu Wigierskiego Parku Narodowego.

(44)

Z racji braku państwowej eksploatacji rudy żelaza, jest ona sprowadzana z importowana na potrzeby naszego, krajowego przemysłu hutniczego.

I tak rudy żelaza głównie sprowadzamy z:

Ukrainy (z Krzywego Rogu) – 65% całkowitego importu w 2012 roku,

transportowana jest przy pomocy specjalnej kolei LHS (Linia Hutniczo Szerokotorowa), m.in. do huty „Katowice” w Dąbrowie Górniczej;

Rosji – 21% całkowitego importu, Brazylii – 6,5% importu,

małe ilości także z: ,

Bośni i Hercegowiny, Słowacji, Kanady, Szwecji i Norwegii.

Polski import rud żelaza mocno zmalał (hutnictwo także należy do branż dość nierentownych) – jego import wynosił:

20 mln t w 1980 r., 7 mln t w 2002 r., 7,8 mln t w 2008 r., 3,8 mln t w 2009 r., 6,5 mln t w 2010 r., 6,8 mln t w 2011 r., 7,4 mln t w 2012 r., 7,6 mln t w 2013 r., 8,1 mln t w 2014 r., 8,4 mln t w 2015 r.,

8,3 mln t w 2016 r. Dymarki w Nowej Słupi w Górach Świętokrzyskich

(45)

Od ponad 20 lat hutnictwo w Polsce bazuje jedynie na importowanych rudach żelaza – głównie Ukrainy i Rosji.

Wciąż należymy do krajów dostarczających na światowy rynek stali produkty w stosunkowo niewielkim stopniu przetworzone.

Należy nadmienić jedna, że w ostatnich latach sytuacja ulega poprawie (jedynie lata 2009- 2013 były dla nas mniej korzystne – w związku ze światowym kryzysem).

ArcelorMittal Poland – jest obecnie największym koncernem w Polsce (prywatyzacja „Polskich Hut Stali SA”

nastąpiła w 2003 roku), produkującym wyroby m.in.:

dawnej Hucie "Katowice SA" - Dąbrowa Górnicza,

dawnej Hucie „Florian” - Świętochłowice, dawnej Hucie im. Sendzimira - Kraków, dawnej Hucie Cedler SA - Sosnowiec, Hucie Warszawa – Warszawa,

Hucie Chorzów.

(46)

Polska jest bardzo ważnym europejskim producentem stali surowej i produktów stalowych.

W 2017 roku czynnych około 20 hut żelaza wytwarzających właśnie te produkty.

Produkcja stali surowej w Polsce w latach 1980–2016 cechowała się dużą zmiennością:

19,5 mln t w 1980 r., 13,6 mln t w 1990 r., 10,5 mln t w 2000 r., 8,0 mln t w 2010 r. i 9,2 mln t w 2016 r.

Najważniejszymi produktami finalnymi hut żelaza są m.in.:

blachy walcowane na gorąco (huty w Krakowie, Częstochowie i Stalowej Woli),

blachy walcowane na zimno i blachy ocynowane (huty w Krakowie i Stalowej Woli), blachy ocynkowane (huty w Krakowie i Świętochłowicach),

taśmy zimno walcowane (huty w Krakowie, Świętochłowicach, Sosnowcu i Warszawie), rury (huty w Krakowie i Częstochowie).

1,2

2,5

6,7

11,8

19,5

16,1

13,6

11,9

10,5

8,3

10,0 10,6

9,7

7,1 8,0 8,8 8,5 8,2 8,8 9,3 9,2

0,0 2,0 4,0 6,0 8,0 10,0 12,0 14,0 16,0 18,0 20,0

Wielkość wydobycia w mld m3

Lata

PRODUKCJA STALI SUROWEJ W POLSCE (DA NE WG. GUS)

(47)

W Polsce złoża rud niklu występują na Dolnym Śląsku.

W złożu Szklary koło Ząbkowic Śląskich rudy te były

eksploatowane do 1983 r., kiedy z powodu nieopłacalności wstrzymano wydobycie.

Bilansowe zasoby geologiczne tego złoża, wynoszą 17,2 mln ton rudy i 125,0 tys. ton metalu (przy zawartości brzeżnej 0,8 % Ni).

Nikiel jest też metalem współwystępującym w złożach rud miedzi monokliny przedsudeckiej (w ilości około 70,6 tys.

ton w 2016 r.) w złożach Lubin, Rudna i Głogów Głęboki.

W Legnicko-Głogowskiego Okręgu Miedzionośnego w 2016 r.

udało się uzyskać łącznie około 2,7 tys. ton siarczanu niklu.

(48)

Od kilkudziesięciu lat w Polsce największe znaczenie spośród surowców metalicznych odgrywa produkcja miedzi ze złóż monokliny przedsudeckiej.

Udokumentowane zasoby rud miedzi w Polsce w 2016 roku wynosiły około 1,95 mld t.

Są to rudy polimetaliczne – zawierające m.in.:

około 1,8% miedzi (35,4 mln ton „czystego” metalu – miedzi), około 0,0054% srebra (105,8 tys. ton „czystego” metalu – srebra),

inne metale: złoto, nikiel, kobalt, wanad, molibden, platyna, ołów i selen.

Wielkość zasobów i wydobycia miedzi w Polsce w latach 1989-2013 wg danych PGI.

20,2 21,6

23,7

26,0 26,1 27,1 28,5

26,1 25,9

22,8 22,5

30,2 31,0 32,0

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5

0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 30,0 35,0

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY RUD MIEDZI W POLSCE (DA NE WG. PGI)

(49)

W 2016 roku wydobyto około 31,98 mln t rud miedzi z których uzyskano następnie:

480 tys. ton miedzi metalicznej (czyli rudy miedzi zawierały około 1,5% czystej miedzi), 1,482 tys. ton srebra (jest ono uzyskiwane z procesu obróbki miedzi).

70,0

450,0

766,0 831,0 840,0 964,0

1 363,0 1 476,0

1 229,0

1 635,0

1 342,0 1 393,0 1 384,0 1 407,0 1 482,0

0,0 500,0 1000,0 1500,0 2000,0

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Wielkość wydobycia w tonach

Lata

PRODUKCJA SREBRA ( D A N E W G . M I N E R A L S U K I P I G ) 5,4 10,5 15,0

83,0

230,0

343,0

432,0

359,0

433,0

513,0

586,0

472,0 459,0 479,0 482,0 473,0 479,0 480,0

0,0 100,0 200,0 300,0 400,0 500,0 600,0 700,0

1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

Lata

PRODUKCJA MIEDZI ( D A N E W G . M I N E R A L S U K I P I G )

(50)

Początkowo przemysł miedziowy opierał się na surowcu pochodzącym z kopalni położonych między Złotoryją a Bolesławcem.

W latach sześćdziesiątych XX w. wybudowano Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy – posiada ono największe złoża w Europie.

Obecnie rudy miedzi i srebra wydobywa się w kilku kopalniach:

„Sieroszowice” (zawierające około 2,7% metalicznej miedzi) – w 2016 roku odnotowano tu największe krajowe wydobycie rud miedzi,

wydobyto 10,1 mln ton rudy miedzi (31,6% wydobycia ogółem), pozyskano: 182 tys. ton miedzi i 402 ton srebra;

„Rudna” (około 1,7% metalicznej miedzi),

„Lubin – Małomice” (około 1,3% metalicznej miedzi),

„Polkowice” (około 2,4% metalicznej miedzi),

„Głogów Głęboki – Przemysłowy” (około 2,4% metalicznej miedzi), wydobyto 1,5 mln ton rudy miedzi (4,8% wydobycia ogółem),

„Radwanice – Gaworzyce” (około 0,6% metalicznej miedzi), wydobyto 0,1 mln ton rudy miedzi (0,3% wydobycia ogółem).

(51)

W Polsce huty miedzi zlokalizowano w rejonie wydobycia rud tego metalu, czyli w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym.

W Legnicy i Głogowie oraz Orsku (Huta Cedynia) są zlokalizowane huty miedzi.

Ich właścicielem jest KGHM Polska Miedź S.A., który jest największym kombinatem górniczo-hutniczym na świecie.

W 2016 r. w KGHM Polska Miedź S.A. (Kombinacie Górniczo-Hutniczym Miedzi) wyprodukowano:

536 tys. t miedzi elektrolitycznej (10 miejsce na świecie).

Huta miedzi w Głogowie

(52)

Złoża cynku i ołowiu występują głównie na obszarze śląsko-krakowskim, w okolicach Olkusza na Wyżynie Śląskiej;

złoża o znaczeniu przemysłowym leżą w północno-wschodnim obrzeżeniu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego.

Udokumentowane zasoby rud cynku i ołowiu w Polsce w 2016 r. wynosiły 85,0 mln t.

Zawierały one:

3,65 mln t cynku, 1,44 mln t ołowiu.

3,9

4,7 4,8 5,0 5,0 4,9 4,7 4,9

4,3 4,1

2,5 2,3 2,3 2,2

0,0 50,0 100,0 150,0 200,0 250,0 300,0 350,0

0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY RUD CYNKU I OŁOWIU W POLSCE (DA NE WG. PGI)

(53)

Obecnie w Polsce wciąż prowadzi się eksploatacje rud cynku i ołowiu w obrębie niektórych rejonów występowania położonych w północno-wschodnim obrzeżeniu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego:

olkuskim (złoża Pomorzany, Olkusz i Klucze I) – jedyny obecnie rejon gdzie prowadzona jest eksploatacja, chrzanowskim – zaprzestano eksploatacji,

zawierciańskim – nie były jak dotąd eksploatowane, bytomskim – gdzie zaprzestano wydobycia.

(54)

W 2016 roku wydobyto 2,17 tys. ton rud cynku i ołowiu z których pozyskano (wydobycie jest jednak nie wystarczające na potrzeby naszego przemysłu i musimy cynk i ołów importować do Polski):

61 tys. ton cynku i 17 tys. ton ołowiu.

111,8

153,7 141,8 149,7

242,0

190,0

216,7

190,9 178,0

154,5 156,9

135,6

89,0 82,0 75,0 73,0 70,0 65,0 61,0

0 50 100 150 200 250 300

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wielkość wydobycia w tys. ton

Lata

PRODUKCJA CYNKU ( D A N E W G . M I N E R A L S U K I P I G )

20,0 21,0

38,6 40,5

67,2 65,0

47,5 51,3

61,3 58,1

51,2

79,0

35,0 28,0 27,0 25,0 24,0 20,0 17,0

0,0 20,0 40,0 60,0 80,0 100,0

1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Wielkość wydobycia w tys. ton

Lata

PRODUKCJA OŁOWIU ( D A N E W G . M I N E R A L S U K I P I G )

(55)

W okolicach złóż cynku i ołowiu powstały ośrodki hutnictwa cynku i ołowiu w:

Miasteczku Śląskim k. Tarnowskich Gór (kiedyś również wydobywano tutaj ten surowiec),

Bukownie k. Olkusza (Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”).

Dzięki hutnictwu Polska jest znaczącym eksporterem:

cynku metalicznego, blach ocynkowanych.

Zakłady Górniczo-Hutnicze „Bolesław”

(56)

W Polsce brak jest złóż boksytów i brak jest perspektyw ich odkrycia.

Polska od 2010 roku nie wytwarzamy już aluminium pierwotnego.

Jeszcze w latach siedemdziesiątych XX w. byliśmy stosunkowo ważnym w Europie producentem aluminium (wytwarzaliśmy około 100 tys. t).

W 2008 r. wyprodukowaliśmy po raz ostatni 50 tys. t aluminium pierwotnego.

W latach 70. XX wieku produkowaliśmy około 100 tys. t aluminium pierwotnego.

Od 2009 r. wytwarzamy jedynie tzw. aluminium wtórne (odzysk ze złomu i odpadów).

Spadek produkcji do 0 spowodowany został:

likwidacją w latach osiemdziesiątych XX w. huty w Skawinie, koło Krakowa, odznaczającej się przestarzałą technologią, co stwarzało wyjątkowe zagrożenie dla ludności i środowiska przyrodniczego,

obecnie Zakłady Metalurgiczne w Skawinie przerabiają aluminiowy złom i produkują wyroby ze stopów aluminium, głównie półprodukty dla przemysłu kablowego;

likwidacją w 2009 roku do niedawna jedynej czynnej Huta Aluminium „Konin”

w Koninie (wykorzystywała energię elektryczną, pozyskiwaną z węgla brunatnego w Zagłębiu Konińsko-Tureckim),

boksyty były sprowadzane z Węgier i Australii,

głównym powodem była wysoka cena prądu (nieopłacalność dalszej produkcji), obecnie pozostały w Koninie dwa wydziały: odlewni i walcowni – wykorzystując zaimportowany z Rosji i krajów UE metal.

Huta aluminium w Koninie działająca do 2009 roku

(57)

(58)

Z surowców chemicznych największe znaczenia odgrywają złoża:

siarki,

soli kamiennej.

Marginalne znaczenie mają

nieeksploatowane w naszym kraju złoża:

soli potasowych (rejon Zatoki Puckiej:

Chłapowo, Mieroszyno, Swarzewo i Zdrada oraz rejon Kłodawy: Kłodawa 1),

fosforytów (obecnie nie eksploatowane ze względów ekonomicznych; występują w pasie: Radom – Iłża – Annopol –

Gościeradów – Modliborzyce oraz na zachód od Bełchatowa w Burzeninie),

barytu (występuje w żyłach hydrotermalnych koło Wałbrzycha i Jeleniej Góry –

największym złożem jest „Stanisławów” oraz na Wyż. Kieleckiej – złoże „Strawczynek”),

z barytem często współobecny jest fluoryt.

(59)

Polska jest bardzo zasobnym krajem w złoża siarki (siarki rodzimej).

Udokumentowane zasoby siarki rodzimej w 2016 roku wynosiły 514,6 mln t (jedne z największych na świecie).

Niestety w gospodarce światowej mają one małe znaczenie:

Siarkę dziś uzyskujemy głównie nie z wydobycia, a z bardziej ekologicznego i tańszego odsiarczania gazu ziemnego, ropy naftowej i rud części metali (i tak trzeba to zrobić!) – czyli tzw. odzysku.

Polska kiedyś należała do czołowych producentów i eksporterów – dziś jest inaczej.

4,8

3,0

2,1

1,4 1,3 1,4

0,8 0,8 0,8 0,8

0,5 0,7 0,6 0,6

0,0 100,0 200,0 300,0 400,0 500,0 600,0 700,0 800,0 900,0 1000,0

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 4,5 5,0

Lata

WYDOBYCIE I ZASOBY SIARKI W POLSCE (DA NE WG. PGI)