Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 505-509
© Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
DOROTA JADCZAK
WPŁYW TERMINU SIEWU I ODLEGŁOŚCI RZĘDÓW NA PLONOWANIE BAZYLII POSPOLITEJ
(OCIMUM BASILICUM L.)
Z Katedry Warzywnictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie
ABSTRACT. There was no significant effect of the sowing dates and row spacing on the marketable yield of basil. The greatest height and mass of plants and the greatest leaf participation in the yield mass was noted when basil was sown on 15th May, at a distance of 20 cm between rows.
Key words: basil, sowing time, row spacing, yield
Wstęp
Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.), znana w Polsce również pod nazwą bazy- lia wonna, bazylek ogrodowy, balsam, bazyliszka polska, jest rośliną z rodziny jasno- towatych (Lamiaceae), uprawianą zarówno w strefie tropikalnej, jak i w krajach klimatu umiarkowanego Europy, Azji i obu Ameryk (Jadczak i Grzeszczuk 2005).
Bazylia jest rośliną zielną, jednoroczną, wyrastającą do 60 cm wysokości (Metera i Metera 1990), malejącą wiele cennych właściwości, dzięki którym ma szerokie zasto- sowanie. Przede wszystkim jest stosowana jako oryginalna przyprawa kulinarna. W lecz- nictwie jest ceniona ze względu na swoje działanie rozkurczowe, wiatropędne, przeciw- zapalne oraz antybakteryjne (Jadczak i Grzeszczuk 2005). Bazylia zawiera wiele sub- stancji biologicznie czynnych, jak: alkaloidy, garbniki, terpeny, glikozydy, saponiny, flawodoidy i olejki eteryczne oraz składniki mineralne. Są to związki, zwane substan- cjami czynnymi, które w określony sposób oddziałują na organizm ludzki (Tyszyńska- -Kownacka i Starek 1984, Mikołajczyk i Wierzbicki 1987, Jadczak i in. 2006).
Najcenniejszą przyprawę stanowią świeże liście bazylii, które zachowują swój nie- oceniony smak i zapach również po zamrożeniu lub zakonserwowaniu w oleju i occie (Laughin 1996, Hohenberg 1998, Jadczak i Grzeszczuk 2005).
Materiał i metody
Doświadczenie, mające na celu ocenę wpływu terminu siewu i odległości między rzędami roślin na plonowanie bazylii, przeprowadzono w Katedrze Warzywnictwa Akademii Rolniczej w Szczecinie w latach 2001-2003.
Badano trzy terminy siewu nasion: 25 kwietnia oraz 5 i 15 maja, a także odległości między rzędami roślin: 10, 15 i 20 cm, norma siewu nasion wynosiła 12 kg·ha-1. Do- świadczenie zakładano w układzie podbloków losowanych, w czterech powtórzeniach.
Pole przed założeniem doświadczenia przygotowywano zgodnie z zasadami agrotechni- ki dla uprawy badanego gatunku, podstawę do nawożenia stanowiły analizy chemiczne gleby. W czasie trwania doświadczenia wykonywano standardowe zabiegi pielęgnacyj- ne, polegające głównie na nawadnianiu, odchwaszczaniu i spulchnianiu gleby.
Zbiór bazylii wykonywano, gdy osiągała ona wysokość 15-20 cm (rośliny wyrywa- no z korzeniami), rośliny z jednego terminu zbierano jednocześnie. Po zbiorze określo- no wielkość plonu handlowego, do którego zaliczano rośliny zdrowe, nie uszkodzone i o estetycznym wyglądzie oraz wykonano ich ocenę biometryczną, uwzględniającą wysokość i średnicę roślin, długość i szerokość blaszki liściowej oraz masę rośliny i udział masy liści w masie części nadziemnej.
Otrzymane wyniki wielkości plonu opracowano statystycznie testem Tukeya, wyli- czając półprzedziały ufności na poziomie istotności α = 0,05.
Wyniki i dyskusja
Analiza statystyczna wyników plonu handlowego bazylii (tab. 1) wykazała brak istotnego wpływu czynników badanych w doświadczaniu (termin siewu nasion i odle- głość rzędów) na jego wielkość. W 2001 roku najmniejszy średni plon (96,9 kg·100 m-2) otrzymano w przypadku uprawy bazylii z nasion wysianych 15 maja. Natomiast w ko- lejnych latach badań plon zebrany z najwcześniejszego terminu siewu (25 kwietnia) był najmniejszy i zwiększał się wraz z opóźnianiem terminu siewu. Ziombra (2001) stosu- jąc uprawę bazylii z siewu nasion w terminie 7-22 maja wykazała również, iż termin siewu nie miał istotnego wpływu na wielkość plonu ziela bazylii. Średni plon bazylii przy zastosowaniu różnych odległości rzędów mieścił się w granicach 116,1-123,6·100 m-2 (średnia z lat badań) i był największy, gdy odległość rzędów uprawianych roślin wyno- siła 10 cm. Orłowski i Jadczak (1998) wykazali natomiast istotny wpływ rozstawy roślin na wielkość plonu ziela bazylii, uprawianej z siewu nasion wprost na polu. Roz- stawę 30 × 10-15 przyjęli oni jako optymalną.
Zastosowane w doświadczeniu terminy siewu nasion nie miały wpływu na badane parametry, takie jak: wysokość, średnica i masa roślin bazylii, a także długość i szero- kość blaszki liściowej (tab. 2). Udział masy liści w masie części nadziemnej roślin mie- ścił się w granicach 49,8-56,9% i zwiększał się wraz z opóźnianiem terminu uprawy.
Wraz ze zwiększaniem odległości między rzędami uprawianych roślin wzrastała również ich wysokość i masa (tab. 3). Rośliny uprawiane w rzędach co 20 cm były wyższe średnio o 2,4 cm i miały masę większą o 2,9 g od roślin uprawianych w rzędach co 10 cm oraz o odpowiednio 0,6 cm i 1,1 g od uprawianych w rzędach oddalonych co 15 cm. Nie stwierdzono większego wpływu odległości rzędów na średnicę roślin oraz
Tabela 1 Wpływ terminu siewu i odległości rzędów na wielkość plonu bazylii pospolitej
(średnia z lat 2001-2003)
Influence of sowing date and row spacing on the yield of basil (average from years 2001-2003)
Plon – Yield (kg·100 m-2) Termin siewu
Sowing date
Odległość rzędów Row distance
(cm) 2001 2002 2003
Średnia Mean 10
15 20
113,6 102,6 126,0
101,3 87,8 76,0
94,3 104,9 112,0
103,1 98,4 104,7 25 IV
¯x 114,1 88,4 103,7 102,1
10 15 20
112,6 120,7 114,3
146,5 103,2 102,1
115,2 127,1 109,3
124,8 117,0 108,5 5 V
¯x 115,8 117,2 117,2 116,8
10 15 20
95,3 92,7 102,7
177,4 137,3 164,9
155,8 153,8 137,9
142,8 127,9 135,2 15 V
¯x 96,9 159,9 149,2 135,3
Średnia dla odle- głości rzędów Average for the row spacing
10 15 20
107,2 105,3 114,3
141,7 109,4 114,3
121,8 128,6 119,7
123,6 114,4 116,1 NIRα = 0,05 – LSDα = 0.05
r.n. – n.s. r.n. – n.s. r.n. – n.s. r.n. – n.s.
r.n. – n.s. r.n. – n.s. r.n. – n.s. r.n. – n.s.
dla terminu siewu – for planting time dla odległości rzędów – for row spacing
dla interakcji – for interaction r.n. – n.s. r.n. – n.s. r.n. – n.s. r.n. – n.s.
wielkość blaszki liściowej. Największy udział masy liści w masie ziela stwierdzono również w przypadku uprawy bazylii w rzędach co 20 cm (56,9%). Zioła są dostępne na polskim rynku przeważnie w postaci suszonej, która na ogół nie dorównuje pod wzglę- dem wartości roślinom w stanie świeżym (Jadczak i Grzeszczuk 2005). Jest to spowo- dowane zarówno substancjami lotnymi o silnym zapachu, które są zlokalizowane na powierzchni liści, jak i zawartością witamin, składników mineralnych, enzymów, barw- ników i innych związków czynnych (Metera i Metera 1990). Jednym z elementów decydujących o wartości surowca jest procentowy udział masy liści w masie ziela (Jadczak i Grzeszczuk 2005). Odległości rzędów uprawianych w doświadczeniu roślin nie wpłynęły na pozostałe cechy biometryczne roślin, tzn. na ich średnicę oraz wielkość blaszki liściowej.
Tabela 2 Wpływ terminu siewu na cechy biometryczne roślin bazylii pospolitej (średnia z lat 2001-2003) Influence of sowing date on biometrical characteristics of basil (average from years 2001-2003)
Termin siewu Sowing
date
Wysokość rośliny Height of plant (cm)
Średnica rośliny Diameter
of plant (cm)
Długość liścia Length of leaf
(cm)
Szerokość blaszki liściowej Width of leaf
(cm)
Masa rośliny Weight of plant
(g)
Udział masy liści w masie rośliny Weight of leaves
in the plants weight
(%) 25 IV
5 V 15 V
17,8 20,8 21,1
15,3 15,8 15,3
6,6 6,4 6,8
3,7 3,8 3,6
22,3 31,3 21,6
49,8 54,6 56,9
Tabela 3 Wpływ odległości rzędów na cechy biometryczne roślin bazylii (średnia z lat 2001-2003) The effect of row spacing on biometrical characteristics of basil (average from years 2001-2003)
Odle- głość rzędów
Row spacing
(cm)
Wysokość rośliny Height of plant (cm)
Średnica rośliny Diameter
of plant (cm)
Długość liścia Length of leaf
(cm)
Szerokość blaszki liściowej Width of leaf
(cm)
Masa rośliny Weight of plant
(g)
Udział masy liści w masie rośliny Weight of leaves
in the plants weight
(%) 10
15 20
15,8 17,6 18,2
14,1 13,9 14,0
6,1 6,1 6,1
3,6 3,4 3,4
23,5 25,3 26,4
49,8 54,6 56,9
Wnioski
1. Terminy siewu nasion i odległości rzędów uprawianych roślin nie wpłynęły w sposób istotny na wielkość plonu handlowego bazylii.
2. Zastosowane w doświadczeniu czynniki miały wpływ na wysokość i masę roślin oraz udział liści w plonie bazylii. Najkorzystniejsza okazała się uprawa bazylii z ostat- niego terminu siewu (15 maja), w rzędach co 20 cm.
Literatura
Hohenberg E. (1998): Zioła lecznicze i przyprawowe. Świat Książki, Warszawa.
Jadczak D., Błaszczuk A., Rekoweska E. (2006): The effect of covering on the contect of mac- roelements in the yield of basil (Ocimum basilicum L.) cultivated for a bunch harvest. J. Ele- mentol. 11, 2: 135-141.
Jadczak D., Grzeszczuk (2005): Bazylia. Panacea 2: 28-30.
Laughin A. (1996): Wszystko o ziołach. Astrum, Wrocław.
Metera P., Metera D. (1990): Zioła dla wszystkich. IWZZ, Warszawa.
Mikołajczyk K., Wierzbicki A. (1987): Zioła. LSW, Warszawa.
Orłowski M., Jadczak D. (1998): Wpływ niektórych zabiegów agrotechnicznych na plonowanie bazylii wonnej. Rocz. AR Pozn. 304, Ogrodn. 27: 201-206.
Tyszyńska-Kownacka D., Starek T. (1984): Zioła na działce i w ogródku przydomowym. Wa- tra, Warszawa.
Ziombra M. (2001): Wpływ metody uprawy na plonowanie trzech odmian bazylii pospolitej (Ocimum basilicum L.). Ann. Univ. Mariae Curie-Skłodowska. Suppl. 9: 135-141.
THE INFLUENCE OF SOWING TIME AND ROW DISTANCE ON THE YIELD OF BASIL (OCIMUM BASILICUM L.)
S u m m a r y
In the experiment the effect of sowing dates (25th April, 5th May and 15th May) and the row spacing (10, 15 and 20 cm) on the yield of basil was investigated. It was proved that sowing dates and row spacing had no significant influence on the quantity of the marketable yield of basil.
However, there was a slight influence of the experimental factors on the height and mass of plants and on the leaf participation in the yield observed. The best effects were obtained for the last sowing date (15th May) and the distance of 20 cm between rows.
