4.1. Rękawice ochronne 4.Sposoby ochrony skóry 3.Czynniki szkodliwew zawodach o największymzagrożeniu chorooami skóry 2.Substancje oddziatywująceszkodliwie na skórę 24

środki ochrony skóry

Joanna Kurpiewska

,, Jolanta Liwkowicz

Ochrona skóry rąk

Skóra rąk jest czę.frią ludzkiego organizmu najbardziej narażoną na Jwntakt z czynnikami drażniący­

mi. W sytuacji narażenia jej na szkodliwe oddziaływania przede wszystkim powinny być zastosowane zaradcze środki techniczne i organizacyjne. Jeżeli działania te okażą się niewystarczające, stosuje się indywidualne wyposażenie ochronne, a w szczególnych przypadlwch - środki ochrony skóry.

Stosowanie środków ochrony skóry - które mogą być używane na tych stanowiskach pracy gdzie ręka­

wic ochronnych używać nie można - zapobiega dermatozom, a nawet pomaga wyleczyć już istniejące schorzenia. Środki ochrony skóry dzielą się na hydrofilowe - chroniące przed olejami, smarami, roz­

puszczalnikami organicznymi itp., hydrofobowe -chroniące przed wodą, roztworami detergentów, roz­

tworami kwasów i zasad (do 5% stężenia) oraz chroniące przed promieniowaniem UV. Omówiono meto­

dy badania tych preparatów. Wyniki Jwntrolowanej aplikacji potwierdzają skuteczność właściwie do­

branych środków ochrony skóry.

Słowa kluczowe: ochrona skó1)� środki ochrony skór)� testowanie preparatów ochronnych [albo: bada­

nie .frodków ochrony skóry], kremy i żele ochronne, niewidzialne rękawice.

Hand's skin protection

The hands, the most exposed part of the body that contacts with toxic substances, arc protected mostly by protective gloves. Sometimes these gloves make work very difficult, so it is not always possible to use them. Sicin protection mcasllrcs, which may be applied when protective gloves cannot be used, not only reduce the rish of developing irritant contact dermatitis or ot her dermatoses, bllt even help to. minimalize alrcady existing slcin diseases. Skin protection measures are dividecl into: hydrophilic - protecting against oils, g^reases, lubricants and organie solvents; hydrophobic - protecting against water and water solutions of detergents, acids and alkali up to 5% concentration and UV protectants. The problem is that skin protection measures are very often misused with care creams, which if used before work, can facili­

tate penetmtion of hazardous substances into skin. The results of the controlled application confirmed the efficacy of properly used skin protection measurcs.

Key words: skin protection, skin protection measlłres barrier creams and gcls, invisible glovcs.

23

I. Choroby zawodowe skóry

Choroby zawodowe skó_1y (occupational skin disea­

ses - OCD), a w szczególności dennatozy rąk, występują na czołowych miejscach listy chorób zawodowych w wie­

lu krajach. Wskaźnik potwierdzonych zachorowań sza­

cowany jest na około 0.5 - 1. 9 przypadków zachorowai1 na 1000 pełnoetatowych pracowników rocznic [l].

3]. Ponadto OCD stały się w świecie problemem o ros­

nącym znaczeniu, nie tylko ze względu na koszty pono­

szone przez pracodawców i państ\vo, lecz również przez dyskomfort życia oraz problemy psychologiczne, jakie te choroby powodują u dotkniętych nimi osób. [4, 5, 6]

Według raportów Eurostat (Europejski Urząd Statys­

tyczny- ang. European Statistical Office - organ pomoc­

niczy Komisji Europejskiej z siedzibą w Luksemburgu) i Eurogip (agencja infonnacji o ochronie pracy), przed­

stawionych w kwietniu 2008 na konferencji i warszta­

tach pt. \Vorkshop Skin@Work „Prevention of occupa­

tional skin diseases in the health scrvices sector" zorga­

nizowanych przez ISSA Hcalth Services Section w Dreź­

nie, straty z powodu zawodowych chorób skó1y wynoszą ok. 3 milionów dni roboczych, a koszty sięgają 600 mi­

lionów euro. W Unii Europejskiej choroby skó1y znajdu­

ją się na drugim miejscu wśród chorób zawodowych (2,

*Centralny Instytut Ochrony Pracy -Pa11stwowy Instytut Badawczy,

\Var sza wa

Występowanie chorób zawodowych w Europie [%] źródło: EODS Eurostat, 2004

IW'l( CHOP.D[IY

M0.WOT·NOR'r" l·J�'.·

s,; "'1N,�KCJE \

(H0803Y �"

(HOROBY ll�LADU

!\.11C�NIOWO·

--

(IIQROF,Y U1ŁMlU StllCI IOW CGO

łJ"'o

UKl;\DIJ 0DD[(I <(JW[<,()

!�"�

SlK. 1ELETOWEGO S·;v

g'"'"''°"

Rys. 1. Choroby zawodowe w Europie Fig. 1. Occpational diseases in Europe

14'�

24

Większość spośród związanych z pracą chorób skóry (więcej niż 95%) jest podtypami kontaktowego zapalenia skó1y; resztę stanowią inne choroby skóry, takie jak po­

krzywka kontaktowa, trądziki olejowe i chlorowe, leuko­

derma pochodzenia chemicznego, infekcje itp. [7, 8].

2. Substancje oddziatywujące szkodliwie na skórę

Do substancji działających szkodliwie na skórę ludz- ką zalicza się:

zv,1iązki rozpuszczalne w tłuszczach i wnikające przez skórę do organizmu, jak: oleje napędowe, prze­

mysłowe, transformatorowe, grzewcze, smary, chło­

dziwa, rozpuszczalniki (benzyna, nafta, benzen i jego pochodne, alkohole, estiy, ketony, chlorowcopochod­

ne, niti·ozwiązki), smoły, żywice, tworzywa sztuczne, hatwniki, farb_y, lakiery,

substancje kcratynizującc (pobudzające tworzenie się i wzrost komórek zrogowaciałych), np. ropa nafto­

wa, produkty destylacji węgla i drewna, anilina,

" substancje drażniące skórę i toksyczne, jak sole me­

tali (zwłaszcza chromu, niklu i kobaltu), wywoływa­

cze fotograficzne, przeciwutleniacze (w przemyśle gumowym), nawozy sztuczne, środki ochrony roślin, związki chemiczne rozpuszczające naskórek, np. za­

sady: sodowa, potasowa, wapniowa i inne,

substancje uczulające na światło słoneczne i wywo­

łujące dermato_zy: smoły, substancje bitumiczne, ży­

wica i substancje pochodzenia roślinnego, np. olejki eteryczne, pyłki, pyły wysuszonych roślin i wiele in­

nych.

;\lawet woda, substancja nieszkodliwa, czy rozcieńczone roztwo1y wodne pozornie nieszkodliwych substancji, ta­

kich jak mydło, chlorek sodowy (sól kuchenna), deter­

genty, przy częstym kontakcie ze skórą rąk powodują macerację naskórka, odtłuszczenie, podrażnienie, a w następstwie mikrourazy prowadzące do wyp1yskÓ\V.

3. Czynniki szkodliwe

w zawodach o największym zagrożeniu chorooami skóry

Choroby skóry rąk pozostające w związku z wykony­

waną pracą występują we wszystkich zawodach, ale naj­

częściej wśród pracowników przemysłu chemicznego, maszynowego, metalowego, w rafineriach ropy naftowej, a w ostatnich latach również wśród pracowników służby zdrowia, fryzjerów, kosmetyczek, pracowników gasti·o­

nomii.

W przemyśle chemicznym podrażnienia skó1y rąk powodowane są często przez rozpuszczalniki, które nic tylko odtłuszczają i drażnią skórę, ale przenikają w głąb organizmu i wywierają działanie ogólnotmjące. Mecha­

nizm działania tych substancji na skórę ludzką nie jest dokładnie znany, ale pewne jest, że skóra jest łatwo prze-

środki ochrony skóry

puszczalna dla substancji toksycznych. Rozpuszczalniki mogą wchłaniać się przez skórę również w postaci par;

w ten sposób może dojść do zatruć ti·ójchloroetylenem, czteroch1oroetanem, aniliną.

W służbie zdrowia dermatozy spowodowane są kon­

taktem z lekami, środkami odkażającymi, częstym my­

ciem rąk, kontaktem z niklowanymi narzędziami, jedno­

razowymi rękawiczkami wytwarzanymi głównie z latek­

su kauczuku naturalnego. Rękawiec z gumy „natural­

nej" coraz częściej powodują uczulenia. Ilość osób uczu­

lonych na składniki lateksu szacuje się na około 6% po­

pulacji, ale wśród pracowników służby zdrmvia 1yzyko alergii wynosi 8% do 17% [9]. Objawami klinicznymi, oprócz reakcji skórnych, mogą być: pokr_zywka, nieżyt nosa, zapalenie spojówek, obrzęk naczyniowo-mchowy;

astma oskrzelowa oraz odczyny uogólnione ze wstrzą­

sem anafilaktycznym włącznie. Na działanie alergenów szczególnie narażony jest personel oddziałów chimr­

gicznych i zabiegowych, intensywnej terapii oraz stoma­

tolodzy używający powszechnie rękawic gumowych w Z\viązku z częsty kontaktem z krwią i materiałem bio­

logicznym. Pr_zyczyną z,viększenia częstości zachormvań na ten typ alergii jest \vie1okrotny wzrost zużycia rękmvic w celu zabezpieczenia przed zakażeniem HIV oraz \viru­

sami wątrobowymi.

Podstawowym surowcem do wytwarzania rękmvic medycznych jest kauczuk naturalny - 99% rękmvic chi­

rurgicznych i 85% ręka,vic zabiegowych wytwarzanych jest z tego surowca. Głównym alergenem kauczuku na­

turalnego jest białko o naz,vie „czynnik wydłużania kau­

czuku" (REF - rubber clongation factor), składające się z 137 aminokwasÓ\\: Obecność tego białka jest niezbęd­

na do wydłużania łańcucha poliizoprenu. Próbowano wytwarzać rękawice medyczne z innych materiałów, np.

z plastyfikowanego polichlorku \vinylu, ale są one mało elastyczne, a ponadto mają niewystarczające właściwoś­

ci barierowe w stosunku do cieczy i mikroorganizmów [9]. Poza tym zaobserwowano już przypadki uczule11 na materiały syntetyczne.

Można uniknąć bezpośredniego kontaktu skó1y rąk z materiałem ręka,vicy stosując odpowiednio dobrane środki ochrony skó1y

4. Sposoby ochrony skóry

Należy pamiętać, że w sytuacji narażenia na czyn­

niki szkodliwe przede wszystkim pmvinny być zastoso­

wane zaradcze środki techniczne i organizacyjne; jeżeli działania te okażą się niewystarczające, stosuje się indy­

widualne wyposażenie ochronne, a w szczególnych przy­

padkach - środki ochrony skóry.

4.1. Rękawice ochronne

Skórę rąk chroni się przed kontaktem ze szkodliwy­

mi czy drażniącymi substancjami d,viema metodami.

Pierwsza i najważniejsza to stosowanie rękawic ochron­

nych.

TOM 14 listopad - grudzień 2010 ELASTOMERY nr 6

środki ochrony skóry

O rękawicach v,ytwarzanych z kauczuku naturalne­

go, uż_ywanych do celów medycznych, wspomniano w poprzednim rozdziale.

Rękawiec ochronne, stosowane przede wszystkim w warunkach przemysłowych, wykonywane są z różnych matc1iałów polimerowych (10 - 12], jak:

kauczuk akiylonitrylowy - Perbunan; ma wysoką odporność na działanie węglowodorów alifatycz­

nych, kwasów organicznych oprócz octowego, zasad, olejów roś1innych, średnio rozcic11czonych kwasów:

siarkowego, solnego, fosforowego, fluorowodorowego.

Jest nieodporny na chlor, brom, kwas azotowy, kwas chromowy; chlorosulfonowy, siarkowy 80%.

kauczuk chloroprenowy - :\Teopren, ma wysoką od­

porność na rozpuszczalniki alifatyczne, oleje, smmy, kwasy, zasady oraz na starzenie, z powodu braku wrażliwości na działanie światła, ciepła i ozonu. Jest nieodporny na działanie rozpuszczalników aroma­

tycznych i chlorowanych, stężonych kwasów utlenia­

jących: azotowego, siarkowego i chromowego, kwasu chlorosulfonowego, podchlmynu sodowego, ciekłego chloru, chlorku tionylu.

kauczuk butylowy- izobutylen; wykazuje najwyższą spośród wszystkich znanych kauczuków odporność chemiczną, odporny na działanie kwasów nieorga­

nicznych, zasad, wody utlenionej do 30%, alkoholi, fenoli, nitrobenzenu, aniliny, olejów roślinnych i zwierzęcych, ketonów, eterów, estrów, kwasów orga­

nicznych. Pęcznieje po zanurzeniu w węglowodorach parafinowych, zwłaszcza cyklicznych, chlorowanych węglowodorach, i dwusiarczku węgla.

Hypalon - chlorowany polietylen, zawierający nie­

wielkie ilości grup chlorosulfonowych; zawa11ość chloru \\ynosi 25 - 35%, a siarki 0,9 - 1,7%. Odpor­

ność chemiczna jest bardzo \\ysoka, jednak tworzy­

wo pęcznieje w rozpuszczalnikach aromatycznych i chlorowanych. Ulega rozkładowi pod wpływem go­

rących stężonych kwasów utleniających.

Viton - jest kopolimerem heksafluoropropcnu i flu­

orku winylidcnu w stosunku 30/70. Ma bardzo \ry­

soką odporność chemiczną. Tworzywo to jest odpor­

ne nawet na działanie stężonych kwasów utlenia­

jących, np. dymiącego kwasu azotowego. Jest nieod­

porne jedynie na działanie rozpuszczalników aroma­

tycznych i chlorowanych, w któ_rych pęcznieje.

Oprócz kauczuków do wyt\varzania rękawic ochronnych stosuje się również tworzywa sztuczne, np.:

polichlorek winylu (PO,\!, PVC, Brcon) - polimer chlor­

ku winylu; pod względem chemicznym jest całkowicie obojętny ze względu na brak wiązań podwójnych. Na zimno jest nierozpuszczalny prawie we wszystkich roz­

puszczalnikach. Jednak do wyrobu rękawic ocluw1- nych stosuje się polichlorek plastyfikowany. W ze­

tknięciu z rozpuszczalnikami plastyfikatOl)' ulegają wymywaniu, rękawice stają się sztywne, co uniemożli­

wia ich użytkowanie. Rękawiec ze zmiękczonego po­

lichlorku winylu są odporne na działanie kwasów i za­

sad, z wyjątkiem stężonych utleniających.

25

.:· polialkohol winylm\y (PAW; PVA, Mowiol); jest pro­

duktem hydrolizy polioctanu winylowego. PAW jest jedynym elastycznym tworzywem, które jest odporne na działanie rozpuszczalników, nawet aromatycz­

nych, jak benzen, toluen, ksylen, i chlorowanych, jak trójchloroetylen. Jest odporny na działanie olejów, tłuszczów i .innych substancji organicznych. Roz­

puszcza się w wodzie i rnzt\vorach zawierających wodę.

:\Ta wielu stanowiskach pracy rękawic używać nic moż­

na, np. przy obrabiarkach i innych urządzeniach z ele­

mentami wirującymi, które mogły by poch,rycić rękawi­

cę i zmiażdżyć dłor'1. Rękawic oclu-onnych nie mogą więc używać tokarze, frezerzy, szlifierze, itp. Często rękawice stosuje się niechętnie ze względu na obniżanie przez nic sprawności manualnej - b_ywa, że bez żadnej ochrony skó1y pracują mechanicy naprawiający silniki, ślusarze, wic1iaczc, montcr2y; modelarze, konserwatorzy i wielu innych. Osobom uczulonym alergia na gumę uniemożli­

wia stosowanie rękawic ochronnych.

4.2. Preparaty ochronne

Alternatywą dla rękawic ochronnych jest stosowa­

nie środków ochrony skóry. Są to preparaty o różnej konsystencji, zwykle półpłynne - kremy, żele, maści - które po nałożeniu na skórę rąk \rysychają i tworzą na jej powierzchni cienką błonkę nieprzepuszczalną dla substancji szkodli\rych. :'.'Jazywane są czasem niewi­

dzialnymi rękawicami, rękawicami biologicznymi lub rękawicami z butelki, chociaż nie zapewniają tak do­

brej ochrony rąk. jak rękawice. Należy pamiętać i brać pod uwagę, że istnieją pewne ograniczenia i niedo­

godności w s losowaniu środków ochrony skó1y, a mianowicie:

skóra rąk może zostać niedokładnie pokryta (np.

przestrzenie między palcami czy pod paznokciami), nic chronią skó1y rąk przed toksycznymi, żrącymi substancjami, ścierającymi cząstkami, takimi jak metalowe opiłki, proszek szklany, piasek, włókno szklane itp.,

skóra nic jest zabezpieczona w sposób trwały, jedynie na 2 ..,.. 4 godziny, i to pod warunkiem, że w tym cza­

sie nic myje się rąk, poza tym preparat ulega ściera­

niu w czasie pracy.

Jednakże, prawidłowo stosowane, mogą:

ograniczać 1yzyko przenikania przez skórę \viclko­

cząstcczkmrych związków chemicznych, np. żywic, zmniejszać odtłuszczenie naskórka (np. spowodowa­

ne oddział_ywaniem rozpuszczalników lub detergen­

tów),

zmniejszać ścieranie naskórka przy powtarzającym się kontakcie mechanicznym,

··· zapewniać odpowiedni poziom na\vilżenia naskórka, ułatwiać oczyszczanie skó1y po pracy,

być aplikowane na różne części ciała: ręce, nadgar­

stki, przedramiona, twarz (za wyjątkiem błon śluzo­

\rych i uszkodzonej skó1y).

26

Uniwersalnych, skutecznych środków ochrony skó1y, zabezpieczających przed wszystkimi substancjami szkodliwymi, jeszcze nie opracowano. Dodatkowym problemem jest mylenie przez użytkowników środków ochronnych i kremów pielęgnacyjnych, któ1ych zastoso­

wanie przed pracą może ułatwiać penetrację substancji szkodliwych przez skórę.

Środki ochrony skó1y dzielą się na:

hydrofobowe, chroniące przed wodą roztworami wodnymi,

hydrofilowe, chroniące przed substancjami organicz­

nymi,

promieniochronne, chroniące przed promieniowa­

niem ultrafioletowym w zakresie 1.JVA i UVB.

Preparaty hydrofobowe oparte są na substancjach ma­

jących duży kąt zwilżalności wodą - 90-100 stopni, naj­

częściej tłuszczach, woskach, silikonach, kwasie stea1y­

nowym i steaiynianach, olejach roślinnych i mineral­

nych, żywicach, nierozpuszczal_nych w wodzie estrach celulozy, itp. Chronią przed wnikaniem wody w głąb skó_ry i przed jej maceracją, przed roztworami detergen­

tów, mydeł, nietoksycznych soli, roznvorów kwasów i za­

sad do 5% stężenia. Niektóre z nich (beztłuszczowe) mogą być zastosowane pod n;kaw:ice gumowe jako war­

snva izolująca.

Preparaty hydrofilowe, mające często postać żeli, za­

wierają substancjecharaktc1yzującc się zdolnością do zmieniania napięcia powierzchniowego i nvorzcnia elas­

tycznych błon. Są to zwykle wielkocząsteczkowe polime­

ry pochodzenia naturalnego, jak: polisacharyd_y; żelaty­

na, dekstiyna, kazeina, galaktany (agar-agar) lub synte­

tycznego, jak etylo-, hydroksyalkilo- oraz karboksymety­

loceluloza, polialkohol winylowy, winylopirolidon, pro­

dukty polimeryzacji kwasu akrylowego (Karbopol) i inne.

Substancje te w obecności wody pęcznieją, nvorząc roz­

nvo1y koloidalne. Naniesione na skórę rąk wysychają, pozostawiając cienki, elastyczny film, stanowiący barie­

rę przed przenikaniem substancji organicznych. Chro­

nią przed działaniem olejów, smarów, rozp1yskami roz­

puszczalników organicznych, pokostów, bezwodnych farb i lakierów, utwardzaczami, klejami, smołą, pyłami drażniącymi czy brudzącymi skórę, barwnikami, sadzą, pyłami wysuszonych roślin, itp. Nie można ich stosować do prac w środowisku wilgotnym, gdyż zostaną rozmięk­

czone i spłukane wodą (13). Preparaty hydrofilowe są szczególnie wskazane dla pracowników stykających się z produktami destylacji ropy naftowej, zwłaszcza cięż­

szymi frakcjami, jak smoły pogazowe czy paki, które mają właściwości uczulania skó1y na światło słoneczne (fotosensybilizującc). Preparaty te zabezpieczają przed wnikaniem w skórę czynników uczulających na działa­

nie krótkich fal promieniowania ulti·afioletowego, które często wywołują rozległe, ciężkie zapalenia skóry.

Preparaty promieniochronne wytwarzane są zwykle na bazie tłuszczów i zawierają substancje pochłaniające lub odbijające promieniowanie UVA i UVB. Promienio­

wanie UVA obejmuje zakres 320 - 400 nm, promienio­

wanie UVB zakres 280 - 320 nm. Bardziej szkodliwe

środki ochrony skóry

jest promieniowanie o krótszej fali- UVB, które wywołu­

je rumień, stany zapalne skó1y. anomalie pigmentowe, degenerację tkanki łącznej, keratozę czyli nienowotwo­

rowe zmiany skó1y, a może prowokować powstawanie nowonvorów: Z_wykłe kremy przeznaczone do opalania się absorbują selektywnie promieniowanie, głównie UVB, aby umożliwić zmianę zabarwienia skóry. Kremy zaliczane do środków ochrony skó1y powinny absorbo­

wać cały zakres promieniowania ulti·afioletowego, gdyż są przeznaczone dla osób spędzających nic tylko urlop, ale wiele czasu na onvartej przestrzeni i wymagających ochrony skóry; jak leśnicy; rolnicy; pracownicy budowla­

ni i drogowi, mmynarzc, 1ybacy, itp. Stosuje się wtedy mieszaniny filtrów specyficznych dla poszczególnych zakresów promieniowania UV lub też związki o dużej szerokości spekti·alnej, jak np. pochodne bcnzylideno­

kamfmy lub hydroksybenzofenonu [14).

5. Metody badania preparatów ochronnych

A by umożliwić ocenę właściwości barierowych pre­

paratów ochronnych opracowano szereg metod tech­

nicznych - laboratoryjnych. Metody te zostały ujęte w fonnę procedur i umożliwiają certyfikację preparatóv.r.

Preparaty chroniące przed wodą i roznvorami wod­

nymi [15] bada się metodami opisanymi w „KRYTE­

RIACH OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM BEZ­

PIECZEŃSTWA I OCHRONY ZDROWIA - Kremy i maści hydrofobowe chroniące przed wodą i wodnymi roztworami detergentów, kwasów i zasad o stężeniu do 5%" KOW/Z- 14/04, załącznik: 1,2:

grawimetlyczną - badanie odporności warstw y pre­

paratu na działanie wody i wodnego roznvoru deter­

gentu; rejestrowanym parametrem jest nasiąkliwość w%, określająca o ile mniej wody zostanie wchłonię­

te przez próbkę pokiytą preparatem ochronnym w stosunku do ilości wody wchłoniętej przez próbkę niepokiytą preparatem;

v zmiany barwy wskaźnika - badanie odporności war­

snvy preparatu na działanie wodnych 5-proc. roz­

nvorów kwasów i zasad, tzn. _wyznaczania czasu, po któ1ym 5-proc. wodny roznvór kwasu solnego i zasa­

dy sodowej przeniknie przez warsnvę kremu i spowo­

duje zmianę barwy wskaźnika pod kremem Uako wskaźnik stosuje się 1 O-proc. wodny roznvór oranżu metylowego lub fenoloftaleiny).

Preparaty chroniące przed substancjami organicznymi (16) bada się metodami opisanymi w „KRYTERIACH OCENY ZGODNOŚCI POD WZGLĘDEM BEZPIE­

CZE?\TSTWA I OCHRONY ZDROWIA" - Żele i kremy hydrofilowe chroniące przed bezwodnymi rozpuszczal­

nikami i substancjami organicznymi" KOW /Z-02/04, załącznik: 1,2,3:

� detekcji płomieniowo jonizacyjnej -badanie odpor­

ności warsnvy preparatu na przenikanie rozpusz­

czalników organicznych; badania przeprowadzane

TOM14 listopad - grudzień 2010 ELASTOMERY nr 6

są z zastosowaniem chromatografu gazowego z de­

tektorem płomieniowo-jonizacyjnym, dwukomoro­

wej celki pomiarowej według PN-EN 374-3:1999 (17) i nośnika - płaskich membran z gumy zawiera­

jącej kauczuk naturalny. Za wynik końcO\\Y oznacza­

nia czasu przenikania stosowanego rozpuszczalnika przez badany preparat przyjmowana jest różnica średniego czasu przenikania przez membranę pokty­

tą preparatem i membranę niepok1ytą preparatem.

planimetiyezną - badanie odporności warstwy pre­

paratu na przesiąkanie olejów/smarów; badanie po­

lega na określeniu szybkości przesiąkania oleju przez warstwę kremu, miarą której jest wielkość pola powierzchni nasyconej olejem/smarem, któ1y prze­

siąknął przez próbkę na drugą sti·onę nośnika po ok­

reślonym czasie.

,,siatki" - badanie łatwości usuwania zaschniętej far­

by/lakieru z powierzchni poktytej badanym prepara­

tem; badanie polega na określeniu stopnia, w jakim zastosowanie preparatu ochronnego zmniejsza przy­

czepność farby do danej powierzchni. Wynik ozna­

cza % powierzchni. z której usunięto farbę w stosun­

ku do powierzchni pokiytej powłoką farby, na którą naklejono taśmę. Latwość od1yv.rania farby/lakieru (po wyschnięciu) z powierzchni pokiytej i niepok_r^ytej badanym preparatem szacuje się na podstawie oceny wyglądu powierzchni obszaru siatki, na któ1ym ,rys­

tąpią odp1yski wg PN-EN ISO 2409 p. 8.3 [18].

Preparaty promienioochronne ocenia się metodą spek­

trofotomet1yczną polegającą na badaniu transmisji pro­

mieniowania z zakresu UVA i UVB przez warstwę prepa­

ratu [19].

6. Badania prowadzone w CIOP

Preparaty ochronne zbadane w CIOP - PIB i ocenio­

ne jako skuteczne w deklarowanym przez producent zakresie zostały poddane ocenie dermatologicznej w dwóch Poradniach Dermatologicznych Wojewódzkich Ośrodków Medycyny Pracy [20]. Przed rozpoczęciem obserwacji i stosowania środków ochrony skó1y każdy objęty programem badawczym pacjent miał ,rykonaną dermatologiczną kontrolę stanu skóry. szczególnie rąk i przedramion, dokładnie zebrany \\Y\viad narażenia za­

wodowego i dokonywał samooceny stanu skóry oraz do­

tychczasowego sposobu jej chronienia w pracy i efektów tej ochron), Badani ,rykonywali różne zawody naraża­

jące na kontakt z substancjami drażniącymi i szkodli­

\rymi.

Pracownicy służby zdrowia narażeni byli na działa­

nie środków dezynfekujących, zmvicrających aldehydy, alkohole, chlor, glioksal, czwa11orzędowe związki amo­

niowe i piiydynowe, amfotc1yczne związki powierzch­

niowo czynne. Radiodiagnostycy kontaktowali się co­

dziennie z tiosiarczanem sodu, azotanem srebra i kwa­

sem octowym. Stomatolod_z^y i ich pomoce używali żywic epoksydo\\Ych chemo- i światłoutwardzalnych, kamfe­

nolu, eugenolu, sublimatu i azotanu srebra i prawie

27

Fot. 1 a. Sta11 skóry przed rozpoczęciem stosowa11ia pre­

paratu ochron11ego -próbka zerowa

Photo 1 a. State of the skin with no rzse protccting agent _- zero-sample

Fot. 1 b. Stan skóry po 6 tygocl11iach aplikacji preparatu ochro1111ego

Photo 1 b. Skin state after 6 weck of protecting age11t usage

:-.likrofotografie wykonano ilparatcm Visioscan \'C/SEL.S software Cour,1gc & Khazaka. ('.Vlicrnphotography - appariltus Visiosean VC/SELS software Couragc & K.haz,tka)

przez cały czas pracy używali n;kmviczek z gumy zawie­

rającej kauczuk naturalny.

Sprzątacze pomieszczeń warsztatowych i autobusów mieli kontakt ze smarami, benzyną, materiałami pędny­

mi, odplamiaczami tapicerki. Sprzątacze pomieszczeń biurmrych i gabinetów służby zdrmvia stosowali odka­

mieniacze do sanitariatów zawierające kwas fosforowy.

płyny do mycia szyb, pasty połyskowe, środki dezynfek­

cyjne uwalniające wolny chlor.

F1yzjerzy podczas pracy mieli kontakt z płynami do tnvałcj ondulacji, farbami do włosów zawierającymi pa­

rafenylodiaminę, z piankami, żelami i lakierami na pod­

stawie nvorzyw akrylanmrych.

Wśród badanych były też osoby z rozpoznaną choro­

bą skóI}\ w^ywołaną różnymi związkami - środkami och­

rony roślin, nawozami sztucznymi, detergentami, chro­

mianką, kosmetykami i in.

28

W dniu rozpoczęcia kontrolowanej aplikacji u wszy­

stkich 35 badanych osób stwierdzono zmiany patolo­

giczne skó1y. Były to:

, ' wysuszenie skóry na powierzchniach dłoniowych rąk,

,,zadziorki" na tylnych wałach paznokciowych, płatowate łuszczenie się skóry na powierzchniach grzbietowych rąk,

płytkie nadżerki na przestrzeniach między palcami, .. zaczerwienienie skóry rąk w miejscu kontaktu, np.

nad krawędzią rękawic ochronnych,

<:'· drobne nadżerki i pęcherzyki na bocznych krawę­

dziach palców i wewnętrznej powierzchni rąk.

Odczucia zgłaszane przez badanych to pieczenie skó1y, świąd po rozgrzaniu, po spoceniu lub myciu.

Po 30 dniach stosowania preparatów ochronnych oceniano stan skóry, opisując i dokumentując fotogra­

ficznie. Stwierdzono, że preparat wodoodporny ewident­

nie opóźnia powstawanie kolejnych zaostrzeń podrażnie­

nia pod wpł_ywem mokrego środowiska pracy, a nawet nie dopuszcza do ich powstawania, jeżeli jest systema­

tycznie stosowany. Poprawia stan skó1y (fot. la i lb).

Stwarzana przez preparaty, zarówno hydrofilowy, jak i hydrofobowy, warstwa ochronna sprzyja samogojeniu się płytkich nadżerek, spęka11 naskórka i grudek obrzę­

kowych.

W ocenie pracowników służby zdrowia i sprzątaczy preparat hydrofobowy dobrze zabezpieczał ręce przed szkodliwym oddziaływaniem rękawic gumowych - za­

biegowych i gospodarczych.

Na podstawie przeprowadzonych bada6 i kontrolo­

wanej aplikacji można stwierdzić, że odpowiednio do­

brane środki ochrony skóty mogą być stosowane w sytu­

acjach, gdy z różnych przyczyn nic można użyć rękawic ochronnych, oraz pod rękawice z gumy „naturalnej", jako zabezpieczenie przed kontaktem z alergenami.

Literatura

1. Diepgen T. L, Prevention of occupational contact dermati­

tis. Contact Dermatitis 2004, 5Q, 3, 161.

2. Dokument elektroniczny -www.eurogip.fr

3. HSE Guidance Notes. Gllidance Note MS 24-Health Sw·­

veillance of occupational skin disease. [on line] [dostęp:

2008-08-29 J http://www. hse. gov. uk/ pubns/ms24.pdf 4. Picardi A., Pasquini P., Abeni D., Fassone G., Mazzotti E.,

Fava G. A., Psychosomatic assessment of skin diseases in clinical practice. Psychother Psychosom. 2 0 0 5;

74(5):315-22.

śtodki ochtony skóty

5. Harth W, Seikowski K, Gie/er U, Niemeier V., Hillert A., Psychopharmacological treatment of dermatological pa­

tients -when simply ta[king does not help. Journal der Deutschen Dermatologischen Gesellschaft 2007, 5., 12, 1101 -1106.

6. Beltraminelli H., Itin P., Skin and psyche -f^rom the surface to the depth of the inner world. Journal der Deutschen Der­

matologischen Gesel/schaft 2007, fi, 1, 8 -14.

7. Kanerva L., Elsner P., Wahlberg J., E., Maibach H., I., Con­

densed Handbook of Occupational Dermatology, Sprin­

ger-Verlang Berlin, Heidelberg 2004.

8. EUROPEAN RISK OBSERVATORY REPORT EN 6: Occu­

pational skin diseases and derma/ exposure in the Euro­

pean Union (EU-25): policy and practice ovemiew, Euro­

pean Agency for Safety and Health at Work, Luxembourg:

Office for Officia/ Publications of European Communities 2008.

9. Kamińska W, Alergia 1ta lateks u pracowników służby zdrowia i możliwości jej ograniczania. Bezpiecze1istwo Pracy 2002, 3, 4 -7.

1 O. Dolez Patricia I., 11ie Effect of Protective Glove Exposure to Indl!strial Contaminants on Their Resistance to Mechani­

cal Risk. International Journal of Occupational Safe ty and Ergonomics 2010, 1Jj, number 2, p. 169.

11. Dolez Patricia I. Tocm Vu-Khanh. Recent Developments and Needs in Materials Used for Personal Protective Equip­

ment and Their Testing. 2009, 1!i number 4, p. 347.

12. Szlezyngier Włodzimierz. Tworzywa sztuczne. Tom 1. Wy­

dawnictwa Oświatowe FOSZE. Rzeszów 1998.

13. Kurpiewska J., Liwkowicz ,J. Hydrofilowe środki ochrony skóry -nowe rozwiązania. Bezpieczeństwo Pracy 2006, 12, 20- 23

14. Kurpiewska,!., Skuteczność środków promieniochronnych.

Chemik 2000, nr 8, 226.

15. Liwkowicz J, Benczek KM ., Kurpiewska J, Wodoodporne kremy ochronne. Bezpiecze1istwo Pracy 2001, 7-8, 28.

16. Liwkowicz J., Kowalska J., Badanie i ocena kremów i żeli hydrofilowych. Bezpiecze,istwo Pracy 2000, nr 2, 21.

17. PN-EN 420:2003 Rękawice ochronne. Wymagania ogólne i metody badań.

18. PN-EN ISO 2409 Farby i lakiery. Metoda siatki nacięć.

J 9. Kurpiewska J, Benczek KM., ,,Metody oceny skuteczności preparatów chroniących przed promieniowaniem ultrafio­

letowym." Bezpieczeństwo Pracy 2002, 12, 21-25.

20. Łopacka Barbara, Kontrolowana aplikacja środków ochro­

ny skóry opracowanych przez CIOP-PIB, u ludzi cho1ych na dermatozy. Środki ochrony skóry w profilaktyce derma­

toz zawodowych. Seminarium. Środki ochrony skóry w profilaktyce dermatoz zawodowych. CIOP -PIB, War­

szawa, 7 grudnia 2004, s. 31.

TOM14 listopad - grudzień 2010 ELASTOMERY nr 6