Agata Wolanin, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku
Rozwój w kierunku szczęścia w psychologii pozytywnej: trening sił charakteru
a dobrostan człowieka
Development towards happiness in positive psychology:
character strengths’ training and human’s well-being
The primary aim of positive psychology is to strive for human’s happiness. This aim may be achieved by self-development and ad- vancement. Development of virtues and character strengths may promote by achieving happiness and better quality of life. In or- der to train particular character strengths, some special exercises may be used, which have documented impact on the increase of well-being. This article discusses positive interventions for two ex- emplary character strengths, which are related to well-being: grat- itude and humor.
Keywords: positive psychology, virtues, character strengths, hap- piness, well-being.
Nadrzędnym celem psychologii pozytywnej jest dążenie do szczęścia człowieka. Osiągnięcie tego celu może nastąpić poprzez samorozwój i doskonalenie. Osiągnięciu szczęścia i lepszej jakości życia może sprzyjać rozwój cnót i sił charakteru. W celu treningu po- szczególnych sił charakteru można wykorzystać specjalne ćwiczenia, które mają udokumentowany wpływ na wzrost dobrostanu. W arty- kule zostały omówione pozytywne interwencje dla dwóch przykła- dowych sił charakteru, powiązanych z dobrostanem: wdzięczności i humoru.
Słowa kluczowe: psychologia pozytywna, cnoty, siły charakteru, szczęście, dobrostan
STRE SZ CZENIE ABS TRA C T
Wstęp
Dobre życie i szczęście były przedmiotem zainte- resowania już w czasach starożytnych, gdy filozofowie próbowali dociec, co jest fundamentem satysfakcjonują- cego życia. Rozważania filozoficzne z IV wieku p.n.e., do- tyczące hedonizmu i eudajmonizmu, przyniosły pierwsze wyjaśnienia na czym polega dobre życie. Hedonizm (gr.
hedone – przyjemność, rozkosz) stanowi pogląd, w któ- rym doświadczanie przyjemności zmysłowej oraz unikanie bólu i cierpienia jest najważniejszym dobrem i motywem działania człowieka. Według podejścia hedonii, ludzie pra- gną szczęścia, jednak nie jest w tym poglądzie sprecyzo- wane w jaki sposób to szczęście miałoby być osiągane ani jakie są rodzaje szczęścia. Szczególnym typem hedonizmu jest hedonizm materialistyczny, w którym najwyższą lub nawet jedyną wartością jest gromadzenie i korzystanie z dóbr materialnych (Tatarkiewicz 2003). Eudajmonizm natomiast (gr. eudaimon – szczęśliwy, mający dobrego ducha) stanowi pogląd, według którego dążenie do oso- bistego szczęścia jest najwyższym dobrem i podstawowym motywem do uzyskania pełnego zadowolenia ze swojego życia. Eudajmonistyczne poczucie szczęścia jest osiągane przez człowieka zadowolonego z całości swojego życia
poprzez realizację wartości. Mimo tego, że eudajmonia współwystępuje z poczuciem zadowolenia, należy do niej dążyć dlatego, że jest ona osiągnięciem dobra, a nie z po- wodu odczuwanego zadowolenia (Tatarkiewicz 2003).
Na rolę dobrego życia i szczęścia człowieka wskazuje również współcześnie psychologia pozytywna, która kon- centruje się na cnotach i dobrostanie człowieka. Chociaż powstanie nurtu psychologii pozytywnej jest datowane na rok 2000, psychologia pozytywna istnieje w pewnym sensie już od tysięcy lat, gdyż sięga myśli starożytnych filo- zofów i przywódców religijnych, którzy poddawali dyskusji cnoty charakteru, szczęście i dobre społeczeństwo (Diener 2009). W ciągu ostatnich kilkunastu lat, w obrębie nurtu psychologii pozytywnej znacząco wzrosła liczba badań mocnych stron osobowości człowieka. Za główną misję psychologii pozytywnej uznano lepsze poznanie ludzkich cnót i zalet (McCullough, Snyder 2000; Sheldon, King 2001). Koncentracja na dobrym życiu, prowadzenie badań za pomocą naukowych metod pozytywnych, odwołanie się do subiektywnych doświadczeń, pozytywnych cech in- dywidualnych i pozytywnych instytucji stanowią nadrzęd- ny cel psychologii pozytywnej (Seligman, Csikszentmihalyi 2000). W psychologii pozytywnej ważne jest wyjaśnienie, w jaki sposób zwyczajny człowiek, mimo napotykanych
problemów i trudności, może doświadczać poczucia sensu życia i osiągać szczęście. Inny ważny cel stanowi wykorzy- stanie tej wiedzy w praktyce i wspieranie ludzi w dążeniu do szczęścia, tj. dobrego życia (Trzebińska 2008).
Głównym przedmiotem zainteresowania psychologii pozytywnej jest „dobre życie”. Zazwyczaj w teorii i bada- niach tej dziedziny używa się pojęcia „dobrostanu”. Naj- częściej stosowane konceptualizacje dobrostanu wywodzą się z filozoficznego ujęcia dobrego życia, tj. hedonizmu i eudajmonizmu. Dobrostan subiektywny składa się z wy- sokiego pozytywnego afektu, niskiego negatywnego afek- tu i wysokiej satysfakcji z życia.
W tej koncepcji dobrostan oznacza życie satysfak- cjonujące i przyjemne pod względem emocjonalnym, w uproszczeniu życie szczęśliwe. Dobrostan eudajmoni- styczny, nazywany też dobrostanem psychicznym odnosi się do życia pełnego, wykorzystywania swojego potencja- łu oraz wzrostu osobowego (Ryan, Deci 2001), tzn. życia wartościowego.
Psychologia pozytywna opiera się na trzech filarach.
Stanowią one pozytywne doświadczanie własnego życia, pozytywne właściwości osoby i pozytywne społeczeństwo (Seligman 2002). Prawidłowe funkcjonowanie człowieka oraz czynniki, które mogą mu być sprzyjające są głównym przedmiotem zainteresowania psychologii pozytywnej (Sheldon, Kasser 2001). Dostarczanie wiedzy naukowej, przydatnej w praktyce psychologicznej, która ma pomagać ludziom w osiąganiu wyższego poziomu dobrostanu oraz poprawy zdrowia fizycznego jest nadrzędnym zadaniem tej gałęzi psychologii (Keyes 2002).
Aspekty, od których zależy dobre i szczęśliwe życie, które są brane pod uwagę w psychologii pozytywnej, to czynniki biologiczne, demograficzne, relacje interperso- nalne oraz właściwości psychiczne. Na tych ostatnich, w największej mierze, skupia się uwaga badaczy psycho- logii pozytywnej (Peterson, Seligman 2004; Trzebińska 2008). Właściwości psychiczne, rozumiane jako cechy oso- bowości człowieka, są uważane za kluczowe dla osiągania dobrostanu. Koncentracja właśnie na cechach człowieka w badaniu czynników sprzyjających osiąganiu szczęśliwe- go życia jest uzasadniana kilkoma właściwościami cech, a są to przede wszystkim: ich dynamiczny charakter, sta- bilność, specyficzna zawartość treściowa oraz zróżnico- wanie międzyosobowe i wewnątrzosobowe, które wynika z kształtowania się pod wpływem doświadczeń, umożli- wiając wyjaśnianie różnic indywidualnych w zakresie do- brostanu i jego zmian w trakcie życia (Peterson, Seligman 2004). Cechy człowieka ważne dla poczucia szczęścia zostały przedstawione w klasyfikacji cnót i sił charakteru (Peterson, Seligman 2004).
Cnoty w psychologii pozytywnej
Celem autorów klasyfikacji cnót (Peterson, Seligman 2004), było stworzenie katalogu zdrowia psychicznego jako przeciwwagi dla klasyfikacji zaburzeń psychicznych występujących w poszczególnych edycjach DSM (ang.
Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders).
Klasyfikacja VIA (ang. Values in Action Classification of Character Strengths) wywodzi się z nurtu psychologii po- zytywnej, skoncentrowanego na wiedzy o szczęściu, ra- dości życia i mocnych stronach jednostki (Czapiński 2012;
Seligman, Csikszentmihalyi 2000; Trzebińska 2008; por.:
Gulla, Tucholska 2007). W celu odróżnienia cech korzyst- nych dla dobrostanu od innych cech, w psychologii po- zytywnej wprowadzono pojęcia „cnót”, sił psychicznych”
oraz „charakteru” (McCullough, Snyder 2000; Peterson, Seligman 2004). Najbardziej podstawowe siły psychiczne, które sprzyjają osiąganiu dobrostanu to siły charakteru, a siły pokrewne treściowo tworzą cnoty. Cnoty to system myśli, przekonań, emocji, motywacji i działań, który umoż- liwia myślenie i zachowanie korzystne zarówno dla danej jednostki, jak i społeczeństwa. Z posiadanych cnót składa się charakter człowieka. Siły charakteru definiuje się jako wyróżniające się sposoby okazywania cnót, podlegające stopniowaniu cechy, opisujące różnice indywidualne (Pe- terson, Park 2007). Chociaż siły charakteru są opisywane jako wszechobecnie cenione i rozpoznawane, przejawianie ich wszystkich przez daną osobę jest mało prawdopodob- ne, o ile w ogóle możliwe (Peterson, Park 2007).
Katalog cnót został sporządzony na podobnej zasadzie, jak klasyfikuje się zaburzenia psychiczne, tj. na bazie opi- nii ekspertów. Wyróżniono trzy kategorie ekspertów. Jako pierwszą kategorię wyłoniono „mędrców”, powołując się na wiedzę dotyczącą systemów filozoficznych i religijnych a także wybitnych przedstawicieli kultury i sztuki. Kolejną kategorią ekspertów stanowią „specjaliści”, tj. naukowcy oraz praktycy w obszarze zdrowia psychicznego. Ostatnią kategorię ekspertów od dobrego życia utworzono ze zwy- kłych ludzi, poprzez dokonanie analizy wiedzy potocznej na temat korzystnych właściwości człowieka, zawartej w różnorodnych popularnych tekstach i przekazach, jak np. teksty piosenek.
W klasyfikacji cnót zawarto 6 uniwersalnych cnót i 24 siły charakteru. Do cnót należą: mądrość i wiedza, odwaga, humanitaryzm, sprawiedliwość, umiar oraz transcenden- cja. Cnota mądrości i wiedzy stanowi podstawę dla sił cha- rakteru takich jak: twórczość, ciekawość, otwartość umy- słu, zamiłowanie do zdobywania wiedzy i perspektywa.
Cnota odwagi składa się z siły autentyczności, dzielności,
wytrwałości i entuzjazmu. Cnota humanitaryzmu (czło- wieczeństwa) współwystępuje z takimi siłami jak dobroć, miłość i inteligencja społeczna. Cnota sprawiedliwości sta- nowi bazę dla sił bezstronności, zdolności do współpracy i zdolności przywódczych. Cnota umiaru wspiera siły wiel- koduszności, skromności, rozwagi i samoregulacji. Cno- ta transcendencji składa się z takich siły charakteru jak:
docenianie piękna i doskonałości, wdzięczność, nadzieja, humor i religijność.
Wprowadzenie klasyfikacji cnót VIA przyczyniło się do zwiększenia liczby prowadzonych badań nad dotychczas słabo zbadanym obszarem sił takich jak np. wdzięczność, przebaczanie i mądrość. Badania dotyczące cnót i dobrego samopoczucia można podzielić na dwie kategorie (Diener, Kesebir 2013). Pierwsza z nich dotyczy badań nad cnota- mi jako zapobiegającymi nieszczęściu, które np. mają za- pewniać odporność wobec wyzwań życia i stanowić bufor psychopatologii. Druga kategoria odnosi się natomiast do tego, jak cnoty mogą sprzyjać osiąganiu szczęścia.
Badania dotyczące współzależności między siłami charakteru a szczęściem ujawniają prawie jednoznacznie pozytywny związek pomiędzy posiadaniem sił charakte- ru i subiektywnym dobrostanem (Diener, Kesebir 2013).
Prawie wszystkie 24 siły charakteru z klasyfikacji VIA Pe- tersona i Seligmana (2004)współwystępowały z globalną satysfakcją z życia (Park, Peterson, Seligman 2004). Najsil- niej związane z zadowoleniem z życia okazały się miłość, wdzięczność, nadzieja, ciekawość, entuzjazm i mądrość, których związek z zadowoleniem z życia okazał się silny bądź umiarkowany. Wytrwałość, samoregulacja, ducho- wość, przebaczenie, inteligencja społeczna, humor, przy- wództwo, odwaga, integralność i życzliwość okazały się również powiązane z zadowoleniem z życia, chociaż zależ- ność ta była słabsza. Do sił charakteru o najniższych, lecz również istotnych związkach z satysfakcją z życia należą uczciwość, roztropność, zamiłowanie do uczenia się, spra- wiedliwość, docenianie piękna, twórczość i skromność.
Związek między szczęściem a cnotami jest dwukierun- kowy (Diener, Kesebir 2013), tj. poczucie szczęścia sprzyja wyrażaniu cnót za pomocą zachowania, co prowadzi do jeszcze wyższego szczęścia. To z kolei ułatwia dalsze za- chowania wynikające z cnót. Wzajemny wpływ między cnotami a szczęściem stanowi „krąg cnót” (ang. virtuous cycle), potencjalnie prowadząc do zwiększenia szczęścia i cnót w przyszłości.
Jednakże nie tylko szczęście, ale również nieszczęście i negatywne wydarzenia mogą prowadzić do cnoty (Die- ner, Kesebir 2013). Siły charakteru często ujawniają się w wyniku spotkania z przeciwnościami losu i wyzwaniami życia (Ryff, Singer 2003). Chociaż nadmierna ekspozycja
na niekorzystne oddziaływania środowiska ma wyraźnie osłabiający wpływ na ludzki dobrostan i zdrowie, jednak pewne narażenie na obecność negatywnych wydarzeń ży- ciowych może być korzystne dla wzrostu cnót, takich jak nadzieja, poczucie koherencji, pewność siebie, zdolność do ciężkiej pracy (Saakvitne, Tennen, Affleck 1998). Badania nad wzrostem potraumatycznym (Tedeschi, Calhoun 2004) również wskazują na to, że przeciwności losu mogą prowa- dzić do samodoskonalenia. Istnieje również związek mię- dzy historią choroby fizycznej i takimi siłami charakteru jak docenianie piękna, odwaga, ciekawość, uczciwość, przeba- czenie, wdzięczność, humor, życzliwość, umiłowanie nauki i duchowość (Peterson, Park, Seligman 2006). W obliczu powyższych danych można wysnuć wniosek, że w pewnych warunkach zarówno szczęście i zadowolenie z życia, jak i kryzysy oraz traumy mogą prowadzić do rozwoju.
Rozwój cnót i sił charakteru
Istnieje wiele interwencji psychologicznych ukie- runkowanych na wzmacnianie sił charakteru człowieka.
Ćwiczenia te są wykorzystywane zarówno w badaniach naukowych nad cnotami, jak też w praktyce pomocy psy- chologicznej, psychoterapii, szkoleniach i coachingu. In- terwencje pozytywne definiuje się jako metody leczenia lub celowe aktywności ukierunkowane na kultywowanie pozytywnych uczuć, pozytywnych zachowań i pozytywnych myśli (Sin, Lyubomirsky 2009).
Nurt psychologii pozytywnej wniósł wiele przykładów ćwiczeń wspierających rozwój cnót i sił charakteru, których skuteczność została zweryfikowana w badaniach nauko- wych. Do właściwości ludzkiego charakteru, które można i warto wzmacniać należą m.in. optymizm (Boehm 2011), uprzejmość (Buchanan 2010), nadzieja (Cheavens 2006), wybaczanie (Fincham, Kashdan 2007), ciekawość i entu- zjazm (Proyer, Ruch, Buschor 2013) oraz zaprezentowane poniżej: skłonność do odczuwania i wyrażania wdzięczno- ści i wykorzystywanie poczucia humoru.
Rozwój wdzięczności
Wśród ćwiczeń w kierunku rozwoju sił charakteru można wyróżnić liczne przykłady interwencji sprzyjają- cych zwiększaniu poczucia wdzięczności. Wdzięczność w klasyfikacji sił charakteru VIA jest rozumiana jako „by- cie świadomym dobrych rzeczy, które się przydarzają i by- cie wdzięcznym za nie; poświęcanie czasu na wyrażanie podziękowań” (Peterson, Park 2007: 271). Inna definicja
wdzięczności określa ją jako zgeneralizowaną tendencję do rozpoznawania i odpowiadania emocją wdzięczności na wkład innych ludzi w pozytywne doświadczenia i osiągane rezultaty (McCullough, Emmons, Tsang 2002).
Wdzięczność należy do zmiennych silnie związanych z dobrostanem, co wykazano w badaniach eksperymen- talnych (np. Emmons, McCullough 2003; Watkins i inni 2003). Udowodniono między innymi wpływ wdzięczno- ści na zwiększenie dobrostanu (Emmons, McCullough 2003) w badaniu osób, które wymieniały w sporządza- nych cotygodniowo raportach po pięć rzeczy, za które były wdzięczne. Wyniki dobrostanu u osób skupiających się na wydarzeniach wzbudzających wdzięczność porównano na- stępnie z danymi uzyskanymi w warunkach kontrolnych, w których wymieniano uciążliwości dnia codziennego oraz z rezultatami warunku neutralnego, w którym wyliczano codzienne doświadczenia życiowe. Wpływ wdzięczności na dobrostan okazał się istotny w porównaniu z grupami kontrolnymi.
W innych badaniach zweryfikowano wpływ wdzięcz- ności na odczuwanie pozytywnego afektu, w sytuacjach myślenia o osobie, wobec której odczuwa się wdzięczność, pisania o takiej osobie oraz pisania listu do swojego do- broczyńcy (Watkins i inni 2003). W każdym z powyższych warunków wystąpił wzrost pozytywnego afektu u bada- nych w porównaniu z grupą kontrolną. Najsilniejszy efekt wystąpił u myślących o swoim dobroczyńcy.
Istnieje wiele sposobów rozwoju wdzięczności (por.:
Wolanin 2013). Należy do nich pisanie listu wyrażającego wdzięczność, zaadresowanego do osoby, której się nigdy osobiście nie podziękowało za przysługę czy pomoc (To- epfer, Walker 2009; Toepfer, Cichy, Peters 2012). Taki list może zostać następnie odczytany adresatowi osobiście lub telefonicznie. Inną metodą jest regularne liczenie otrzy- manych dobrodziejstw (Emmons, McCullough 2003), np.
w formie zapisywania codziennych wydarzeń, które wzbu- dziły u piszącego uczucie wdzięczności. Innym ćwiczeniem jest celowe myślenie o osobie, której jest się wdzięcz- nym lub też pisanie o osobie, wobec której odczuwa się wdzięczność (Watkins i inni 2003).
Badania wskazują, że większa skłonność do doświad- czania wdzięczności współwystępuje z lepszym samo- poczuciem, większym zadowoleniem z życia (Emmons, Crumpler 2000), optymizmem, szczęściem, pozytywnym afektem oraz mniejszym natężeniem lęku, depresji i ne- gatywnego afektu (Emmons, McCullough 2003) oraz po- czuciem wyższej jakości życia w chorobie (Wolanin 2015).
Interwencje ukierunkowane na wdzięczność odniosły po- zytywny skutek dla dobrostanu u osób starszych (Killen, Macaskill 2015).
Rozwój poczucia humoru
Poczucie humoru może być rozumiane w bardzo róż- ny sposób. Do najczęstszych sposobów rozumienia humo- ru (por.: Martin, Puhlik-Doris, Lersen i inni 2003) należy zdolność do tworzenia, rozumienia, pamiętania i odtwa- rzania żartów (Feingold, Mazzola 1993), tendencja w za- chowaniu polegająca na częstym reagowaniu śmiechem na żarty i opowiadania dowcipów (Martin, Lefcourt 1984), umiejętność doceniania dowcipu i cieszenia się humorem oraz humor jako cecha temperamentalna (Ruch, Hehl 1998), strategia radzenia sobie ze stresem (Lefcourt, Mar- tin 1986) i postawa humorystycznego spojrzenia na świat (Svebak 1996). Jako siła charakteru w koncepcji VIA humor jest określany również jako pogoda ducha (Peterson, Park 2007) i oznacza „zamiłowanie do śmiechu i przekomarza- nia; uśmiechanie się do innych ludzi; widzenie jasnej stro- ny; robienie (niekoniecznie opowiadanie) żartów” (Peter- son, Park 2007: 271).
Humor jest związany z większym dobrostanem (Park, Peterson, Seligman 2004) oraz mniejszym nasileniem de- presji (Deaner, McConatha 1993) i lęku (Lefcourt, Martin 1986). Humor jest także sposobem radzenia sobie ze stre- sem (Martin, Lefcourt 1983), a poczucie humoru sprzyja radzeniu sobie ze stresem w chorobie nowotworowej (Wo- lanin, Pańczyk 2015).
Do metod rozwoju siły charakteru w postaci poczucia humoru należy program nabywania nawyków w posługi- waniu się humorem 7HHP (McGhee 2010; Ruch, McGhee 2014), który obejmuje siedem etapów. Pierwszy z nich polega na otaczaniu się humorem i rozmyślaniu o naturze własnego poczucia humoru. Przykładowe ćwiczenie tego kroku polega na obejrzeniu kilku śmiesznych programów telewizyjnych, a następnie podjęciu decyzji, który z nich najbardziej odpowiada poczuciu humoru danej osoby oraz potraktowanie tego jako okazji do refleksji nad własnym poczuciem humoru. Powyższe ćwiczenie sprzyja zagłębie- niu się w humorze i myśleniu nad mocnymi i słabymi stro- nami własnego poczucia humoru.
Drugi etap interwencji psychologicznej tego programu obejmuje kultywowanie żartobliwego nastawienia. W przy- kładowym ćwiczeniu, należy wykonać listę rzeczy, które lubi się robić i wykorzystaniu śmiesznych rekwizytów przy tych czynnościach.
Celem kolejnego kroku programu rozwijania poczu- cia humoru jest to, by częściej się śmiać i robić to całym sercem. Jedno z ćwiczeń tego etapu polega na tym, by spędzać więcej czasu niż dotychczas w miejscach, gdzie ludzie częściej się śmieją, np. w kinie oglądając komedię
lub na spotkaniach towarzyskich. Celem ćwiczenia jest również śmianie się podczas tych okazji w inny sposób niż zazwyczaj – np. głośniej i dłużej. W dalszej kolejności należy podjąć próbę śmiechu w sytuacjach odczuwania negatywnych emocji, np. złości, lęku, smutku – oraz ob- serwowanie, jaki to ma wpływ na własny stan emocjo- nalny.
Następny krok programu polega na rozwijaniu zdolno- ści do tworzenia humoru w formie słownej. Ćwiczenie tego typu humoru polega na poszukiwaniu dwuznaczności i two- rzeniu gry słów. Przykładowo, zadanie obejmuje wyszuki- wanie w nagłówkach gazet dwuznaczności i kalamburów oraz zapisywanie ich i częstsze zwracanie uwagi na humor werbalny.
Celem piątego etapu programu rozwoju poczucia hu- moru jest zauważanie humoru w codziennym życiu, co jest kluczowe dla użycia humoru w radzeniu sobie ze stresem, dzięki dostrzeganiu zabawnych stron życia. Ćwiczenie tego kroku polega na zwracaniu uwagi na humorystyczne sy- tuacje występujące w domu, podczas drogi do pracy, itp.
oraz zapisywanie śmiesznych obserwacji i dzielenie się nimi z innymi ludźmi.
W następnym kroku uczestnicy programu nabywa- ją umiejętność śmiania się z samych siebie, tj. ze swoich błędów i słabości, co sprzyja radzeniu sobie ze stresem w sytuacjach trudnych. Według autorów programu, jest to zazwyczaj najtrudniejsza zdolność do wykształcenia, gdyż zawstydzające i dziwne sytuacje wywołują powstanie negatywnych emocji, co utrudnia reagowanie humorem.
W przykładowym ćwiczeniu, uczestnicy mają za zadanie określenie swoich czułych punktów i aspektów własnego życia, z których trudno im się śmiać, na punkcie których są wrażliwi i opowiedzenie o nich grupie, a następnie podjęcie próby żartowania z siebie.
Siódmy etap programu polega na wykształceniu umie- jętności reagowania humorem w obliczu stresu, czyli wyko- rzystanie zdolności wypracowanych w poprzednich krokach w stresie. Ćwiczenia w tym kroku obejmują wszystkie po- przednie ćwiczenia sześciu pierwszych etapów, lecz w sytu- acji stresu. Początkowo nasilenie stresu ma być niewielkie, a z czasem należy trenować w sytuacjach bardziej streso- gennych. Uczestnicy wykonują również listę najczęściej występujących u nich trudności i problemów, co sprzyja utrzymaniu gotowości do pozytywnego nastawienia i użycia humoru, gdy te trudne sytuacje wystąpią.
Ostatni etap programu rozwoju poczucia humoru po- lega na integracji wyuczonych nawyków, związanych z hu- morem, w codziennym życiu. Zadanie to polega na tym, by wykorzystywać różne rodzaje humoru z poprzednich etapów jednocześnie w danej sytuacji.
Badania wskazują, że program humoru sprzyja zwięk- szeniu poczucia własnej skuteczności, pozytywnego afektu, poczucia kontroli, optymizmu oraz zmniejszeniu depresji, lęku i odczuwanego stresu (Crawford, Caltabiano 2011).
Podsumowanie
W analizie interwencji psychologicznych, ukierunkowa- nych na rozwój cnót i sił charakteru, istotne jest określenie, w jakich warunkach mają one szanse powodzenia oraz jaki jest mechanizm ich działania. Według modelu pozytywnej aktywności (Lyubomirsky, Layous 2013), wpływ ćwiczeń sił charakteru na dobrostan jest zależny od cech ćwiczenia (jak ilość i różnorodność), cech osoby (np. motywacji i wysiłku) oraz indywidualnego dopasowania typu ćwiczeń do danej osoby. Zdaniem autorów powyższego modelu, wykonywa- nie ćwiczeń może zwiększać odczuwany dobrostan poprzez wzbudzanie pozytywnych emocji, pozytywnych myśli, pozy- tywnych zachowań oraz zaspokajanie potrzeb.
Wyniki metaanalizy 39 badań nad skutecznością inter- wencji pozytywnych (Bolier, Haverman, Westerhof i inni 2013) wskazują na pozytywne efekty w zakresie zwiększa- nia zarówno subiektywnego, jak i psychicznego dobrostanu, a także na ich wpływ na zmniejszenie nasilenia objawów depresyjnych. Wskazuje to na zasadność zastosowania technik psychologii pozytywnej, polegających na wzmac- nianiu cnót i sił charakteru zarówno w samorozwoju, jak i psychoterapii.
Bibliografia
1. Boehm J.K., Lyubomirsky S., Sheldon K.M., (2011) A longitudinal experimental study comparing the effectiveness of happiness-en- hancing strategies in AngloAmericans and Asian Americans, “Co- gnition & Emotion”, nr 25, s. 1263–1272.
2. Bolier L., Haverman M., Westerhof G.J., Riper H., Smit F., Bohlmeijer E., (2013) Positive psychology interventions: a meta-analysis of ran- domized controlled studies, “BMC public health”, nr 13(1), 1.
3. Buchanan K.E., Bardi A., (2010) Acts of kindness and acts of novel- ty affect life satisfaction, “Journal of Social Psychology”, nr 150, s.
235-237.
4. Cheavens J.S., Feldman D.B., Gum A., Michael S.T., Snyder C.R., (2006) Hope therapy in a community sample: a pilot investigation,
“Soc Indic Res”, nr 77, s. 61-78.
5. Crawford S.A., Caltabiano N.J., (2011) Promoting emotional well-be- ing through the use of humour, “The Journal of Positive Psychology”, nr 6(3), s. 237-252.
6. Czapiński J., (2012) Psychologia pozytywna: Nauka o szczęściu, zdro- wiu, sile i cnotach człowieka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe 7. PWN.Deaner S.L., McConatha J.T., (1993) The relation of humor to depres-
sion and personality, “Psychological Reports”, nr 72(3), s. 755-763.
8. Diener E., (red.), (2009) The science of well-being: The collected works of Ed Diener, “Springer Science & Business Media”, tom 37.
31
9. Diener E., Kesebir P., (2013) A Virtuous Cycle: The Relationship Be- tween Happiness and Virtue [w:] Snow N., Trivigno F., (red.), The Philosophy and Psychology of Virtue: An Empirical Approach to Character and Happiness, New York: Routledge.
10. Emmons R.A., Crumpler C.A., (2000) Gratitude as a Human Strength: Appraising the Evidence, “Journal of Social and Clinical Psychology”, nr 19(1), s. 56-69.
11. Emmons R.A., McCullough M.E., (2003) Counting blessings versus burdens: an experimental investigation of gratitude and subjective well-being in daily life, “Journal of Personality and Social Psycholo- gy”, nr 84(2), s. 377.
12. Feingold A., Mazzolla R., (1993) Preliminary validation of a multi- dimensional model of wittiness, “Journal of Personality”, nr 61, s.
439-456.
13. Gulla B., Tucholska K., (2007) Psychologia pozytywna: cele nauko- wo-badawcze i aplikacyjne oraz sposób ich realizacji, „Studia Psy- chologii w KUL”, nr 14, s. 133-152.
14. Keyes C.L., (2002) The mental health continuum: From languishing to flourishing in life, “Journal of health and social behavior”, s. 207-222.
15. Killen A., Macaskill A., (2015) Using a Gratitude Intervention to En- hance Well-Being in Older Adults, “Journal of Happiness Studies”, nr 16, s. 947.
16. Lefcourt H.M., Martin R.A., (1986) Humor and life stress: Antidote, to adversity, New York: Springer.
17. Linley P.A., Joseph S., (2007) Sztuka wybaczania: rozwój programów grupowych i społecznych interwencji [w:] Fincham F.D., Kashdan T.B., (red.), Psychologia pozytywna w praktyce, Warszawa: Wydaw- nictwo Naukowe PWN, s. 363-388.
18. Linley P.A., Maltby J., Wood A.M., Osborne G., Hurling R., (2009) Measuring happiness: The higher order factor structure of subjecti- ve and psychological well-being measures, “Personality and Indivi- dual Differences”, nr 47, s. 878-884.
19. Lyubomirsky S., Layous K., (2013) How do simple positive activities increase well-being? “Current Directions in Psychological Science”, nr 22(1), s. 57-62.
20. Martin R.A., Lefcourt H.M., (1983) Sense of humor as a moderator of the relation between stressors and moods, “Journal Of Persona- lity And Social Psychology”, nr 45(6), s. 1313.
21. Martin R.A., Lefcourt H.M., (1984) Situational humor response qu- estionnaire: Quantitative measure of the sense of humor, “Journal of Personality and Social Psychology”, nr 47, s. 145-155.
22. Martin R.A., Puhlik-Doris P., Lersen G., Gray J., Weir K., (2003) Indivi- dual differences in uses of humor and their relation to psychological well-being: Development of the Humor Styles Questionnaire, “Jour- nal of Research in Personality”, nr 37, s. 48-75.
23. McCullough M.C., Emmons R.A., Tsang J.A., (2002) The Grateful Disposition: A Conceptual and Empirical Topography, “Journal of Personality and Social Psychology” nr 82(1), s. 112-127.
24. McCullough M.E., Snyder C.R., (2000) Classical sources of human strength: Revisiting an old home and building a new one, “Journal of Social and Clinical Psychology”, nr 1, s. 1-10.
25. McGhee P.E., (2010) Humor as survival training for a stressed-out world: The 7 humor habits program, Bloomington, IN: AuthorHouse.
26. Park N., Peterson C., Seligman M.E.P., (2004) Strengths of character and well-being, “Journal of Social and Clinical Psychology”, nr 23(5), s. 603-619.
27. Peterson C., Park N., (2007) Klasyfikacja i pomiar sił charakteru:
implikacje dla praktyki [w:] Linley A., Joseph S., (red.), Psychologia pozytywna w praktyce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 263-282.
28. Peterson C., Seligman M.E.P., (2004) Character strengths and virtu- es. A handbook and classification, Oxford: Oxford University Press.
29. Proyer R.T., Ruch W., Buschor C., (2013) Testing strengths-based in- terventions: A preliminary study on the effectiveness of a program targeting curiosity, gratitude, hope, humor, and zest for enhancing life satisfaction, “Journal of Happiness Studies”, nr 14(1), s. 275-292.
30. Ruch W., Hehl F.J., (1998) A two-mode model of humor appreciation:
Its relation to aesthetic appreciation and simplicity- complexity of personality [w:] Ruch W., (red.), The sense of humor: Exploations of personality characteristic, New York: Mounton de Gruyter, s. 109-142.
31. Ruch W., McGhee P.E., (2014) Humor Intervention Programs [w:]
Parks A.C., Schueller S., (red.), The Wiley Blackwell handbook of positive psychological interventions, Chichester: Wileys.
32. Ryan R.M., Deci E.L., (2001) On happiness and human potentials:
A review of research on hedonic and eudemonic well-being, “An- nual Review of Psychology”, nr 52, s. 141-166.
33. Ryff C.D., Singer B., (2003) Ironies of the human condition: Well- -being and health on the way to mortality [w:] Aspinwall L.G., Staudinger U.M., (red.), A Psychology of Human Strengths:Funda- mental Questions and Future Directions for a Positive Psychology, Washington DC: American Psychological Association, s. 271-287.
34. Saakvitne K.W., Tennen H., Affleck G., (1998) Exploring thriving in the context of clinical trauma theory: Constructivist self-develop- ment theory, “Journal of Social Issues”, nr 54(2), s. 279-299.
35. Seligman M.E., (2002) Positive psychology, positive prevention, and positive therapy, “Handbook Of Positive Psychology”, nr 2, s. 3-12.
36. Seligman M.E.P., (2005) Prawdziwe szczęście, Poznań: Media Ro- dzina.
37. Seligman M.E.P., Csikszentmihalyi M., (2000) Positive psychology:
An introducting, “American Psychologist”, nr 55, s. 5-14.
38. Seligman M.E.P., Rashid T., Parks A., (2006) Positive psychothera- py, “American Psychologist”, nr 61(8), s. 774-788.
39. Sheldon K.M., Kasser T., (2001) Goals, congruence, and positive well-being: New empirical support for humanistic theories, “Jour- nal Of Humanistic Psychology”, nr 41(1), s. 30-50.
40. Sheldon K.M., King L., (2001) Why positive psychology is necessa- ry, “American Psychologist”, nr 56(3), s. 216.
41. Sin N.L., Lyubomirsky S., (2009) Enhancing well-being and allevia- ting depressive symptoms with positive psychology interventions:
A practice-friendly meta-analysis, “Journal of Clinical Psychology”, nr 65(5), s. 467-487.
42. Svebak S., (1996) The development of the sense of humor qu- estionnaire: From SHQ to SHQ-6, Humor: “International Journal of Humor Research”, nr 9, s. 341-361.
43. Tatarkiewicz W., (2003) Historia filozofii, Tom 1, Warszawa: Wy- dawnictwo Naukowe PWN.
44. Tedeschi R.G., Calhoun L.G., (2004) Posttraumatic Growth: Con- ceptual Foundations and Empirical Evidence, “Psychological Inquiry”, nr 15(1), s. 1-18.
45. Toepfer S.M., Cichy K., Peters P., (2012) Letters of gratitude: Fur- ther evidence for author benefits, “Journal of Happiness Studies”, nr 13(1), s. 187-201.
46. Toepfer S.M., Walker K., (2009) Letters of gratitude: Improving well-being through expressive writing, “Journal of Writing Rese- arch”, nr 1(3), s. 181-198.
47. Trzebińska E., (2008) Psychologia pozytywna, Warszawa: Wydaw- nictwa Akademickie i Profesjonalne.
48. Watkins P.C., Woodward K., Stone T., Kolts R.L., (2003) Gratitude and happiness: Development of a measure of gratitude, and rela- tionships with subjective well-being, “Social Behavior and Perso- nality”, nr 31, s. 431-451.
49. Wolanin A., (2013) Wspieranie pacjentów onkologicznych w star- szym wieku w zakresie jakości i bilansu życia poprzez rozwijanie wdzięczności, „Psychologia Jakości Życia-Psychology of Quality of Life”, nr 12(2), s. 183-196.
50. Wolanin A., (2015) Wdzięczność a poczucie jakości życia w choro- bie nowotworowej, Nieopublikowana rozprawa doktorska, Lublin:
Katolicki Uniwersytet Lubelski.
51. Wolanin A., Pańczyk M., (2015) Rola poczucia humoru w radzeniu sobie z chorobą nowotworową przez osoby starsze [w:] Brudek P., Steuden S., Januszewska I., Gamrowska A., (red.), Oblicza Starości we Współczesnym Świecie. Perspektywa psychologiczno-medycz- na Tom 1, Lublin: Wydawnictwo KUL, s. 327-337.
52. Wood A.M., Joseph S., (2007) Grand theories of personality cannot be integrated, “American Psychologist”, nr 62, s. 57-58.
53. Wood A.M., Linley P.A., Maltby J., Baliousis M., Joseph S., (2008) The authentic personality: A theoretical and empirical conceptu- alization, and the development of the Authenticity Scale, “Journal of Counseling Psychology”, nr 55, s. 385-399.
Licencja: Publikacja udostępniona na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa Na tych samych warunkach.
