Stawonogi - budowa: - Zwierzęta te cechuje symetria dwuboczna, metameria ciała

(1)

Stawonogi - skorupiaki, owady, pajęczaki, trylobity, wije - Biologia.net.pl

Królestwo zwierząt (Animalia) Przegląd systematyczny zwierząt:

Typ: Stawonogi

Stawonogi - budowa:

- Zwierzęta te cechuje symetria dwuboczna, metameria ciała. Segmenty ciała łączą się w większe odcinki, nazywane

tagmami

. Owady posiadają głowę, tułów i odwłok, a skorupiaki i pajęczaki – głowotułów i odwłok.

Tagmy - są to odcinki ciała ( większe niż segmenty), z których zbudowane są stawonogi.

- Ich nazwa pochodzi od stawów - połączeń między członowanymi odnóżami.

- Występuje u nich mieszana jama ciała (miksocel, hemocel). Powstaje z połączenie

blastocelu i celomy.

- Ciało okryte jest jednowarstwowym nabłonkiem pochodzenia entodermalnego i grubą

warstwą oskórka. Oskórek jest

zbudowany z chityny i soli wapnia. Na powierzchni znajduje się pancerz oraz jego twory.

Grubość pancerza jest różna. Wzrost ciała poprzedzony jest zrzuceniem pancerza, czyli

linieniem. P

ancerz pełni funkcje ochronne

, chroniąc przed urazami mechanicznymi i wysychaniem.

- Mięśnie występują pasmami, tworząc system zginaczy i prostowników.

(2)

- Układ pokarmowy to przewód zaczynający się otworem gębowym, a kończący otworem odbytowym. Wokół otworu gębowego znajduje się aparat gębowy służący do pobierania

pokarmu i jego wstępnej obróbki. Kolejne elementy to jama gębowa, przełyk, żołądek, jelito.

Pokarm trawiony jest w żołądku i początkowym odcinku jelita, a wchłaniany przez powierzchnię jelita. Niestrawione resztki pokarmowe usuwane są na zewnątrz przez otwór odbytowy.

- Stawonogi mają otwarty układ krążenia. Zbudowany jest z serca i odchodzących od niego naczyniach krwionośnych. Serce i naczynia mają zastawki, zapobiegające cofaniu się krwi. Serce posiada także ostie, które łączą je z jamą ciała.

- Wymiana gazowa odbywa się w narządach oddechowych. U skorupiaków są nimi skrzela, u pajęczaków – płuca lub płucotchawki, a u owadów – tchawki.

- Narządy wydalnicze to cewki Malpighiego albo zmodyfikowane metanefrydia. Cewki posiadają wije, owady i pajęczaki. Są ślepo zakończonymi wyrostkami jelita, które gromadzą uboczne produkty przemiany materii. Głównym azotowym produktem tych przemian jest kwas moczowy. Skorupiaki posiadają przekształcone metanefrydia, które przyjmują formę parzystych gruczołów, których ujście znajduje się w przedniej części ciała. Są to tzw. gruczoły zielone.

- Ośrodkowy układ nerwowy składa się z pary zwojów głowowych, obrączki okołoprzełykowej, pary zwojów pod- i nadprzełykowych i dwóch pni nerwowych biegnących po brzusznej stronie ciała .

U niektórych gatunków stawonogów zwoje w segmentach łączą się spoidłami poprzecznymi tworząc drabinkę nerwową, a u niektórych tworzą brzuszny łańcuszek nerwowy. Od zwojów odchodzą nerwy, tworzące obwodowy układ nerwowy. - Narządy zmysłów tworzą dobrze wykształcone oczy, narządy węchu i dotyku w czułkach oraz narządy słuchu. - Są one rozdzielnopłciowe, zapłodnienie wewnętrzne, rozwój złożony, nieliczne o

rozwoju prostym. Mogą również rozmnażać się na drodze partenogenezy.

- Jest to najbardziej zróżnicowany i najliczniejszy typ należący do królestwa zwierząt.

(3)

Gromada: Trylobity

•Wymarłe stawonogi morskie, powszechne na globie w erze paleozoicznej •Ciało złożone z głowy i tułowia, zbudowanego z wielu członów.

•Na głowie posiadały oczy złożone, czułki, cztery pary odnóży. Korpus posiadał odnóża, parami na każdym członie.

•Zwierzęta rozdzielnopłciowe, rozwój złożony.

Gromada: Skorupiaki

(4)

- Zwierzęta wodne (wody słodkie, morza i oceany). - Duże zróżnicowanie pod względem budowy zewnętrznej i rozmiarów. - Są wśród nich: drapieżniki, saprofagi, filtratory. - Ciało podzielone na głowotułów i odwłok. - Odnóża głowowe pełnią funkcje zmysłowe i budują aparat gębowy. - Odnóża tułowiowe pełnią funkcje lokomotoryczne. - Odnóża odwłoka zazwyczaj zredukowane, o wielorakich funkcjach. - Wzrost i linienie przez całe życie, procesy te są regulowane hormonalnie. - Wymiana gazowa odbywa się albo całą powierzchnią ciała albo za pośrednictwem skrzeli.

- Azotowy produkt przemiany materii u tych zwierząt to amoniak usuwany przez skrzela i parzyste gruczoły wydalnicze w przedniej części ciała. - Są w większości rozdzielnopłciowe, rozwój złożony lub prosty. Występuje także

partenogeneza (np. Daphnia). Partenogeneza, inaczej dzieworództwo to odmiana rozmnażania bezpłciowego, polegająca na rozwoju osobników potomnych jedynie z niezapłodnionej komórki jajowej, bez udziału plemnika.

Rak rzeczny :

Rak rzeczny to przedstawiciel skorupiaków, należy do dzięsięcionogów.

Budowa:

1. Ciało złożone z głowotułowia i odwłoka

2. Głowotułów pokryty grubą płytą chitynową, która zakończona jest ostrym „dziobem”.

3. Para złożonych oczu na ruchomych szypułkach, 2 pary czułków. Czułki pierwszej pary – krótkie, czułki drugiej pary – wydłużone

4. Aparat gębowy otaczający otwór gębowy zbudowany z 6 par odnóży

5. Ostatni segment tułowiowy posiada 5 par odnóży krocznych. Pierwsza para jest

zakończona potężnymi szczypcami. Odnóża odwłoka zredukowane. U samców odgrywają ważną rolę narządu kopulacyjnego, a u samic są potrzebne do noszenia zapłodnionych jaj.

Ostatnia para odnóży odwłokowych przekształcona jest w silna płetwę odwłokową.

Rozwój prosty. Występuje przez pewien czas opieka nad potomstwem.

Inni przedstawiciele: rozwielitki, oczliki, krewetki, kryle, kiełże, homary, langusty, kraby, pąkle.

Skorupiaki lądowe to m.in. stonogi.

Gromada: Wije

(5)

•Stawonogi żyjące na lądzie, w wilgotnych i ciemnych miejscach, żywią się drobnymi bezkręgowcami (drapieżniki) lub martwą materią organiczną

•Ciało podzielone na głowę i wieloczłonowy tułów. Mają parę czułków, aparat gębowy i parę oczu prostych. Każdy segment tułowia posiada parę albo dwie pary odnóży krocznych

•Wymiana gazowa odbywa się za pomocą tchawek, a uboczne produkty przemiany materii przy udziale cewek Malpighiego.

•Wije są rozdzielnopłciowe, rozwój prosty lub złożony

•Przedstawiciele: drapieżnik wij drewniak i roślinożerca krocionóg.

Gromada: Owady

•Stawonogi lądowe wykazujące zdolność lotu

•Bardzo zróżnicowane pod względem trybu życia i odżywiania się: roślinożercy, drapieżniki, saprofagi, pasożyty

•Ciało podzielone na głowę, tułów i odwłok

•Na głowie (6 segmentów) znajduje się para czułków, para oczu złożonych i aparat gębowy •Czułki stanowią narząd zmysłu dotyku i węchu, oczy odbierają wrażenia świetlne. Aparat gębowy służy do pobierania pokarmu.

•Oczy złożone są zbudowane z podjednostek zwanych omatidiami. Obraz, który powstaje jest nieostry, ponieważ powstaje po zsumowaniu obrazów powstających w poszczególnych

omatidiach. Oczy złożone służą dokładnemu rejestrowaniu zmian położenia obiektów otoczenia.

•Tułów (3 segmenty) wyposażony jest w 3 pary odnóży i 2 pary skrzydeł. Pierwsza para położona jest w drugim segmencie, a druga para w trzecim segmencie tułowia.

•Odwłok (10 segmentów) nie ma właściwych odnóży, posiada tylko przydatki służące do wielorakich funkcji. Znajduje się tu narząd kopulacyjny u samców, a u samic pokładełko, który służy do składania jaj. U niektórych owadów na odwłoku znajduje się żądło.

Typy aparatu gębowego:

1.Typu gryzącego – u koników polnych, chrząszczy, świerszczy, karaczanów. Pobieranie i rozdrabianie twardego pokarmu.

2.Typu gryząco-liżącego – u pszczół i trzmieli. Rozdrabnianie twardego pokarmu i pobieranie nektaru.

3.Typu ssącego – u motyli. Ssanie nektaru kwiatowego.

4.Typu kłująco-ssącego – u komarów, pcheł, wszy i mszyc. Przebijanie powłok skórnych zwierzęcia albo tkanki roślinnej i wysysanie płynów ustrojowych organizmu.

(6)

•Odnóża chwytne – modliszki

Skrzydła u owadów również ulegają przekształceniom. Zmiany te polegają przede wszystkim na redukcji lub zaniku jednej bądź obu par skrzydeł.

1.Dobrze wykształcone obie pary skrzydeł – motyle, ważki, błonkówki

2.Pierwsza para skrzydeł przekształcona w skórzaste pokrywy – chrząszcze i karaczany 3.Druga para skrzydeł przekształcona w przezmianki o funkcjach zmysłowych – muchówki 4.Całkowity zanik skrzydeł – pchły, wszy

•Układ pokarmowy nie odbiega budową od pozostałych gromad stawonogów.

•W tylnej części ciała znajdują się cewki Malpighiego

•Serce posiadające liczne ostie, krótka aorta. Wymiana gazowa odbywa się za pomocą tchawek. Tchawki to system silnie rozgałęzionych rurek oplatający wszystkie narządy wewnętrzne. Uchodzą one na zewnątrz otworami wydalniczymi, tzw. przetchlinkami.

•Układ nerwowy różni się od innych stawonogów stopniem centralizacji •Są rozdzielnopłciowe, zapłodnienie wewnętrzne, rozwój złożony

•Z zapłodnionego jaja rozwija się larwa, która przekształca się w postać dorosłą trzema różnymi drogami: rozwój bezpośredni, rozwój z przeobrażeniem niezupełnym, rozwój z przeobrażeniem zupełnym

Typy rozwoju u owadów:

a.Rozwój bezpośredni (ametabolia) – u niektórych owadów bezskrzydłych, np. wesz ludzka.

b.Rozwój z przeobrażeniem zupełnym (holometabolia) – chrząszcze, motyle, błonkówki, muchówki, pchły. Larwy różnią się wyglądem, sposobem odżywiania i trybem życia od postaci dorosłych (imago).

- larwa muchówek i błonkówek – czerw (brak odnóży i wyodrębnionej głowy) - larwa chrząszczy – pędrak (trzy pary odnóży, aparat gębowy typu gryzącego) - larwa motyli – gąsienice ( wiele par odnóży)

Po okresie wzrostu larwy przekształcają się w poczwarki, nie pobierają one pokarmu i są otoczone kokonem. W tym stadium następuje enzymatycznym rozkładzie tkanek i

przechodzenia w postać dojrzałą – imago.

c.Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym (hemimetabolia) – u karaczanów i prostoskrzydłych.

Larwy są podobne do postaci dojrzałych, nie posiadają jedynie skrzydeł. Zawiązki skrzydeł w miarę rozwoju stają się coraz dłuższe. Kolejne wylinki przybliżają larwę do imago.

(7)

Owady to najliczniejsza gromada zwierząt. Do najważniejszych rzędów należą: ważki, karaczany, prostoskrzydłe, pchły, chrząszcze, motyle, muchówki, błonkówki.

Gromada:

Pajęczaki

•Stawonogi lądowe, drapieżniki lub pasożyty.

•Ciało podzielone na głowotułów i odwłok.

•Głowotułów – oczy proste (4 pary), dwie pary odnóży gębowych (szczękoczułki,

nogogłaszczki), 4 pary odnóży krocznych, odwłok bez odnóży (często gruczoły przędne).

•Kwas moczowy, jako uboczny produkt przemiany materii wydalany jest przez cewki Malpighiego.

•Wymiana gazowa odbywa się przez płuca lub tchawki.

•Płuca to workowatego kształtu zagłębienia występujące w odwłoku, których ściany są pofałdowane i omywane przez krew. Powietrze dostaje się do organizmu przez przetchlinki.

•W wymianie gazowej uczestniczy krew, dlatego układ krwionośny jest lepiej rozwinięty niż u pozostałych gromad.

•Są rozdzielnopłciowe, rozwój prosty (wyjątek – roztocza przechodzą rozwój złożony)

•Do pajęczaków należy kilkanaście rzędów. Najważniejsze z nich to: pająki, kosarze, roztocze, zaleszczotki, skorpiony

Do rzędu pająków: drapieżniki pająk krzyżak, topik, czarna wdowa, ptaszniki Do rzędu kosarzy: pajęczaki o bardzo długich i cienkich odnóżach

Do rzędu roztoczy: kleszcz ( odżywiają się krwią ssaków, przenoszą groźne choroby wirusowe i bakteryjne, m.in. boreliozę), świerzbowce, szpeciele, przędziorki

Do rzędu zaleszczotków: małe, drapieżne pajęczaki, przypominające pokrojem ciała skorpiony.