Własna niemoc czy obca przemoc? Rozstrzygnij, jakie przyczyny – wewnętrzne czy zewnętrzne – miały decydujący wpływ na upadek Rzeczypospolitej w końcu XVIII wieku. Odpowiedź uzasadnij.
Wstęp:
W 1795 roku doszło do trzeciego rozbioru Rzeczpospolitej. Jedno z najpotężniejszych państw europejskich doby wczesnonowożytnej przestało istnieć. Historycy do dziś dnia spierają się co było przyczyną upadku staropolskiej państwowości. Czy zdecydował o tym kryzys wewnętrzny, rozkład systemu parlamentarnego, słabość władzy wykonawczej, czy może kluczowe były czynniki
zewnętrzne, a przede wszystkim położenie geopolityczne. Niniejszy tekst podejmie próbę wskazania które z czynników były wówczas kluczowe. Rozważania dotyczyć będą historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów w XVIII wieku, choć siłą rzeczy szereg przyczyn kryzysów szukać będę także w wieku XVII i XVI. Terytorialnie analiza obejmować będzie ziemie należące do Rzeczpospolitej w omawianym okresie. Omówienie sytuacji międzynarodowej zmuszać zaś będzie do spojrzenia na szeroki kontekst dziejów Europy ze szczególnym uwzględnieniem Europy Środkowo Wschodniej
Rozwinięcie:
Przyczyny wewnętrzne:
kwestia kryzysu Sejmów (liberum veto, problem prolongowania i limity obrad, zrywania Sejmów, spadek autorytetu, Sejm Niemy, Rada Nieustająca jako ograniczenie prerogatyw sejmowych) kwestia kryzysu ekonomicznego (spadek wydajności produkcji rolnej, kryzys średnich gospodarstw, pauperyzacja średniej szlachty, klientelizm, problemy z uchwalaniem podatków, problem niepłatnego wojska)
kwestia kryzysu władzy centralnej (uprawnienia królewskie, elekcje rozdwojone, upadek autorytetu władzy królewskiej, wzrost znaczenie rodów)
kwestia zaniechania kolejnych projektów reform (reformy po potopie szwedzkim, XVIII-wieczne projekty reform)
Przyczyny zewnętrzne
Powstanie Chmielnickiego, wojna polsko-moskiewska i potop szwedzki jako przyczyny spadku znaczenia Rzeczpospolitej na arenie międzynarodowej
Liga Święta jako uprzedmiotowienie pozycji Rzeczpospolitej III wojna północna i rola Rzeczpospolitej
wzmocnienie państw ościennych – Rosji, Prus i Austrii
ingerencja Rosji w wewnętrzne sprawy Polski w okresie rządów Piotra I protektorat rosyjski w II połowie XVIII wieku, rządy Katarzyny II
rozbiory Rzeczpospolitej – stosunek państw ościennych i przyczyny
analiza przypadków Hiszpanii i Turcji w historii Europy, które pomimo kryzysów wewnętrznych przetrwały
Zakończenie:
Niniejsza analiza skłania do refleksji, że choć Rzeczpospolita w XVIII wieku znajdowała się w potężnym kryzysie ideowym i politycznym, a struktury państwa znajdowały się w dużym rozkładzie, to jednak kluczowym elementem, który zadecydował o upadku była wola i działania państw ościennych. To one, wykorzystując rzecz jasna, słabość dawnej Rzeczpospolitej, podjęły decyzję o dekonstrukcji państwa polsko-litewskiego. Podobny los nie spotkał Hiszpanii i Turcji, choć w XVIII wieku znalazły się w podobnym kryzysie politycznym. Nie można wykluczyć także, że silniejsza Rzeczpospolita również nie byłaby w stanie powstrzymać naporu trzech silnych państw sąsiadujących. Tym niemniej nie należy ignorować także faktu, że potężny kryzys ustrojowy, gospodarczy i społeczny, który zaczął się wraz z Powstaniem Chmielnickiego przemożnie wpłynął na pozycję geopolityczną Rzeczpospolitej na przełomie XVII i XVIII wieku.
