STRATY W PRODUKCII SIANA POWODOWANE OPADAMI DESZCZU

(1)

JAN GIEROBA, JANUSZ NOWAK AR Lublin

Wstep

Wielkość strat składników pokarmowych towarzyszących naturalnemu suszeniu pasz zielonych na siano jest w znacznym stopniu uzależniona od warunków atmosferycznych [1, 3, 4, 9, 19, 20, 27, 30]. Długie przebywanie paszy na polu wpływa niekorzystnie na jej właściwości dietetyczne, aromat, smak, skład chemiczny oraz strawność. Niektórzy badacze zaliczają straty powodowane ługującym działaniem deszczu do tej samej kategorii co straty mechaniczne, które przybierają znaczne rozmiary, wtedy gdy pasza jest znacznie podsuszona. Opady deszczu wpływają rów- nież pośrednio na straty wynikające z przedłużania życia komórek roślinnych oraz rozwoju drobnoustrojów, a zwłaszcza pleśni. Proces wymywania składników pokarmowych jest najbardziej intensywny, gdy komórki roślinne są już martwe [8, 9, 11, 15, 24, 25, 26]. W wielu opracowaniach spotyka się stwierdzenia, że rozpuszczalne składniki mineralne, a zwłaszcza związki potasu, mogą ulegać wymywaniu nawet z żywych komórek [4, 25, 31]. Inni badacze uważają jednak, że protoplazma zapobie- ga swobodnemu przechodzeniu zawartości komórek przez jej błonę, a deszcz nie powoduje żadnych strat, jeśli pada na świeżo skoszone rośliny. Pewną rolę przypisu- je się również zewnętrznej warstwie roślin o konsystencji woskowej, która utrudnia

wnikanie cząstek wody [10, 12, 19, 20, 32].

Czynniki wpływające na straty powodowane opadami deszczu

W większości opublikowanych prac dotyczących strat paszy podczas polowego suszenia zielonek na siano zajmowano się głównie ubytkami suchej masy, a nie ich

oceną wartości pokarmowej [2, 8, 12, 14, 16, 22, 23]. Materiał utracony stanowi naj- cenniejszą część rośliny pod względem składu chemicznego i strawności. Najlep- szym przykładem są wyniki doświadczeń prowadzonych przez Salo 1 Virtanena, które dotyczą wpływu warunków suszenia na skład chemiczny paszy 1 jej strawność (tab.1).

(2)

Табе[а 1

Zależność zmian składu chemicznego i strawności siana od warunków polowego suszenia zielonki, wg Salo i Virtanena [29]

Dzień | Deszcz | Wilgot- | Straw- Skład chemiczny susze- | mm ność ność

nia mate- | (ih vit- % s.m. g-kg?! s.m.

riału % | ro) %

białko | włók- | popiół | cukry | Ca |Mg| K

no

A. Bardzo korzystne warunki suszenia (temp. powietrza 16—27°C, wilgotność pow. 35-55%, prędkość wiatru 2-5 m/s)

1 0,0 7747 67,9 12,9 32,5 7,8 10,8 3,4 1,1 33,1 2 00 42-27 67,1 125 34,9 7,6 10,5 3,2 1,1 32,3 3 0,0 26-21 65,7 114 335 7,3 10,8 2,7 1,0 33,1 B. Bardzo niekorzystne warunki atmosferyczne (temp. powietrza 9-17°C, wilgot-

ność powietrza 65—100%)

1 5,6 80 65,3 140 29,2 6,7 119 40 2,1 25,1

2 2,2 8482 646 14,2 298 6,2 12,1 — - =

3 20,5 82-80 63,1 14,6 30,1 6,6 lll- - =

4-5 9,7 8f-77 60,7 14,1 30,1 6,1 121 — — =

6-7 6,6 81-63 60,4 146 298 6,3 17 — - =

8—9 21,1 75-37 58,2 144 31,1 6,1 10,4 41 21 219 C. Opady deszczu na znacznie podsuszony materiał o wilgotności 46-22%

1 0,0 73-41 668 10,7 31,4 8,3 110 4,1 1,4 363

2 0,0 46-22 65,2 10,3 35,2 8,2 10,6 — — =

5-6 69 78-53 61,2 98 368 J,2 95 - - =

7-8 7,8 80-67 58,2 100 39,1 5,8 60 - - =

9-10 23,9 72-44 56,0 96 41,9 4,1 40 3,2 1,0 7,6 D. Mała ilość opadów w początkowym okresie suszenia (temp. powietrza 10-16°C,

wilgotność powietrza 60-90%)

1 2,6 78 64,0 23 31,4 6,7 13,0 3,4 1,4 27,4

24 2 61-49 63,1 120 323 7,1 120 — — -

5 5,2 64 60,1 12, 33,4 6,5 9,1 - - -

6-7 1,5 38-31 59,2 119 33,6 6,4 90 = - =

8 0,0 25 58,7 114 34,0 6,4 90 3,5 1,3 25,1

Sktad botaniczny materiatu:

A — tymotka łąkowa 98%, kostrzewa łąkowa 2%,

B — kupkówka pospolita 28%, wiechlina łąkowa 37%, tymotka łąkowa 8%, mniszek pospolity 20%, inne 1%

C — kostrzewa łąkowa 68%, tymotka łąkowa 32%

D — tymotka łąkowa 50%, kostrzewa łąkowa 50%

Materiałem badanym było siano pochodzące z traw, które koszono kosiarko- -zgniataczem z bijakowym zespołem tnącym. Pasza tak przygotowana była następnie dwukrotnie w ciągu dnia przetrząsana (przetrząsaczo-zgrabiarka karuzelowa lub przetrząsaczo-zgrabiarka bębnowa). Zabiegi te stosowano tylko w dni bezdeszczo- . we. Wyniki doświadczeń podzielono na cztery grupy w zależności od warunków

(3)

atmosferycznych panujących podczas suszenia (A — bardzo dobre warunki suszenia, B — ciągłe opady deszczu, C — opady deszczu w koficowym etapie suszenia zielonki, D — zmienna pogoda).

W paszy suszonej w bardzo korzystnych warunkach (+emperatura powietrza 16—

27°C, wilgotność względna powietrza 55-33%, prędkość wiatru 2-5m's'1) nie wy- stąpiły duże zmiany składu chemicznego; wynikały one jedynie z kontynuowania procesów życiowych komórek i strat mechanicznych. Dotyczyły one głównie zmniej- szenia się zawartości białka surowego o 12% i wzrostu zawartości lignin o 14%.

Natomiast udział węglowodanów rozpuszczalnych nie uległ zmianie. Skoszona zielonka, która przebywała na polu przez 8 dni (grupa B — temperatura powietrza 9—179C, wilgotność względna powietrza 65-100%), charakteryzowała się nadal wysoką wilgotnością i została poddana znacznemu wymywaniu składników pokarmowych przez deszcz. Świadczy o tym spadek zawartości węglowodanów rozpuszczalnych o 13% i związków potasu o 15% w stosunku do początkowego udziału tych składników w suchej masie zielonki. Oceniając całkowite straty suchej masy i węglo- wodanów rozpuszczalnych nałeży stwierdzić, że w tej grupie doświadczenia są stosunkowo duże. Wynoszą one odpowiednio 18% i 28%.

W znacznie gorszej sytuacji znalazła się pasza, która została częściowo wysuszo- na przed opadami deszczu (grupa C). Spowodowało to olbrzymie straty suchej masy wynoszące 29%. Nastąpiło znaczne zmniejszenie się zawartości węglowodanów rozpuszczalnych o 64% w stosunku do udziału tych związków w suchej masie zielonki.

Prawie w całości zostały wyługowane związki potasu. Na uwagę zasługują również wyniki badań, które stanowią grupę D. Niewielka ilość opadów atmosferycznych w początkowym okresie suszenia zielonki nie wpływa w sposób zbyt wyraźny na zmia- nę udziału poszczególnych składników pokarmowych w suchej masie. Największe- mu obniżeniu uległa zawartość węglowodanów rozpuszczalnych, a związki potasu zostały wymyte w 8%.

Mając jednak na uwadze całkowite straty poszczególnych składników pokarmowych oraz obniżenie się ich strawności, należy stwierdzić, że opady deszczu są czynnikiem, który w przeważającej mierze decyduje o ilości i jakości uzyskanego produktu końcowego, jakim jest siano. Jest to widoczne, jeśli porównuje się całko- wite straty związane z suszeniem zielonki stanowiącej przedmiot badań grupy D z wynikami uzyskanymi w najkorzystniejszych warunkach.

Badania prowadzone przez Collinsa dotyczyły oceny wpływu terminu koszenia i ilości opadów atmosferycznych na straty suchej masy, zmiany składu chemicznego siana z lucerny i koniczyny czerwonej [4]. Z informacji zawartych w tabeli 2 wynika, że opady deszczu miały duży wpływ na ubytki suchej masy, zawartość poszczegól- nych składników i strawność paszy. Suma strat oddychania i wymywanie przez deszcz była mniejsza w materiale suszonym w korzystnych warunkach. Największe wartości strat zanotowano w tej partii materiału, który był narażony na deszcz w końcowej fazie suszenia. Wyniosły one prawie 40% początkowej wartości suchej masy skoszonej zielonki. Warto również podkreślić, że niekorzystne warunki

atmosferyczne przyczyniają się pośrednio do zwiększania strat mechanicznych.

W paszy suszonej podczas pogody bezdeszczowej straty liści nie przekroczyły

(4)

Tabela 2

Straty suchej masy w produkcji siana z lucerny i koniczyny czerwonej w zależności od terminu koszenia i wielkości opadów deszczu, wg Collinsa [4]

Materiał Termin koszenia 1980 1981

1980 1981 bez deszczu | 25mm |bezdeszczu| 41mm 62 mm deszczu po deszczu! | deszczu na

24 h. susz. Siano o

wilg.

ok.15%

% s.m. zielonki

* straty liści Lucerna koniec początek

pączkowania |pączkowania 4,4 8,4 8,8 16,4 14,7

koniec koniec

kwitnienia | kwitnienia 4,9 8,4 7,5 15,9 16,5

Koniczyna koniec początek

czerwona |pączkowania| kwitnienia 6,7 18,8 10,5 16,8 20,4

, pełnia koniec

kwitnienia | kwitnienia 5,1 9.8 7,9 17,6 23,2

straty wymywania i oddychania Lucerna koniec poczatek

paczkowania | paczkowania 4,3 6,3 1,3 21,1 39,1

koniec koniec

pełnia koniec

całkowite straty suchej masy Lucerna koniec początek

pączkowania |pączkowania 8,7 14,7 10,1 44,1 53,8

koniec koniec |

pełnia koniec

12 dzień suszenia 2 mm, 3 dzień suszenia 5 mm, 4 dzień suszenia 25 mm, 5 dzień suszenia 9 mm

7%. Natomiast w warunkach najmniej korzystnych wynosiły nawet 23% początko- wej wartości suchej masy skoszonego materiału. Mając na uwadze skład chemiczny siana należy stwierdzić, że niewielkie ilości opadów deszczu w początkowym okresie suszenia nie powodują większych zmian w zawartości białka ogólnego (doświadcze- nie 1980). Wyniki badań uzyskane w 1981 roku informują o zmniejszeniu się pro- centowej zawartości białka w sianie z lucerny i zwiększeniu się tego składnika w suchej masie siana z koniczyny czerwonej. Względny wzrost zawartości białka ogól-

(5)

nego w materiale poddawanym opadom deszczu jest wynikiem znacznych strat innych składników, a zwłaszcza tych łatwo rozpuszczalnych. Podobny kierunek zmian dotyczy zawartości włókna i lignin. Wpływa to bardzo niekorzystnie na war- tość pokarmową wysuszonej zielonki.

Pasza uzyskana w najbardziej niekorzystnych warunkach doświadczenia posia-

dała strawność in vitro 36-49,3% i zawierała nieznaczne ilości węglowodanów rozpuszczalnych (0,98—1,96%).

W tabeli 3 zamieszczono wyniki badań prowadzonych przez Fonnesbecka, Gar- cia, Kaykay i Saiady [10], które dotyczyły oceny wpływu „sztucznego” deszczu na zmiany składu chemicznego suszonej lucerny (doświadczenie trójczynnikowe typu 2x3x2 — dwa terminy koszenia x trzy poziomy deszczowania x dwa terminy opadu deszczu).

Tabela 3

Plon i skład chemiczny siana z lucerny w zależności od terminu koszenia, ilości sztucznego deszczu i terminu jego padania, wg Fonnesbecka, Garcia, Kaykay i Saiady [10].

Wyszczególnie- | Plon Substancje ścian komórkowych, % Substancje stanowiące zdwartość

nie kg s.m. s.m. komórek, % s.m.

lulozy ogólne | rozp. | ogólny

Faza _ rozwoju wegetacyjnego:

przed pączko-| 2939 40,6 20,9 7,2 7,4 59,3 18,4 26,1 9,4

waniem

początek kwit-| 3269 42,2 26,7 7,7 7,7 57,8 17,5 26,0 8,7

nienia Ilość deszczu

0 mm 3131 39,4 24,8 7,5 7,0 60,6 18,0 27,3 9,5

5 mm 3052 41,3 26,1 7,3 7,6 58,7 18,0 26,3 9,1

20 mm 3128 43,6 28,0 8,0 8,0 56,4 17,9 24,3 9,0

Termin deszczu

24 h po sko-| 3160 41,1 26,3 7,4 7,4 58,9 17,9 26,2 9,1 szeniu

48 h po sko-| 3048 41,7 26,3 7,7 7,6 58,3 18,0 25,9 8,9

szeniu

Z przeprowadzonej analizy statystycznej (analiza wariancji — porównanie śred- nich między sobą przy użyciu przedziałów ufności T — Tukeya) wynika, że na zmiany składu chemicznego badanej paszy większy wpływ mają opady deszczu niż termin koszenia. Różnice w zawartości substancji stanowiących Ściany komórkowe oraz i tych, które stanowią wnętrze komórek, okazały się wysoce istotne między pozioma- mi „sztucznego” deszczu. Największe zmiany dotyczyły zawartości rozpuszczalnych węglowodanów oraz celulozy.

Względny wzrost udziału substancji tworzących ściany komórkowe jest wyni-

(6)

kiem zmniejszania się zawartości składników rozpuszczalnych, które są wymywane przez deszcz.

Udział węglowodanów rozpuszczalnych w suchej masie paszy stanowiącej grupę kontrolną (bez opadów) wynosił 27,3%, a w materiale poddawanym 20 mm deszczu zmniejszył się do 24,3%. Zawartość celulozy zwiększyła się z 24,8% do 28%. Z porównania zawartości tłuszczu ogólnego (w warunkach prowadzonego doświad- czenia określano tym mianem następujące substancje: tłuszcze i kwasy tłuszczowe, chlorofil, karotenoidy, kutynę, antocyjany) wynika, że wpływ deszczu jest istotny na udział tych substancji w suchej masie badanej paszy. Warto również zwrócić uwagę, że nie zaobserwowano istotnych różnic w składzie chemicznym dwu grup suszonej lucerny, które poddano opadom deszczu o odmiennych stopniach uwilgocenia (tzn.

po 24 h i 48 h po skoszeniu).

W tabeli 4 zestawiono wyniki badań dotyczących strat poszczególnych składni- ków pokarmowych (stanowiących zawartość komórek materiału roślinnego) oraz ubytki suchej masy [10]. Wynika z nich, że straty suchej masy są znacznie niższe niż straty poszczególnych składników, które decydują o wartości pokarmowej paszy.

Największemu wymywaniu przez „sztuczny” deszcz 20 mm uległy rozpuszczalne węglowodany i tłuszcz ogólny (odpowiednio o 18,8% i 19,8%). Należy również zwrócić uwagę na fakt, że nie zaobserwowano istotnych różnic w zawartości białka (tab. 3).

Tabela 4

Straty (wymywania) suchej masy i poszczególnych składników pokarmowych podczas produkcji siana z lucerny, wg Fonnesbecka, Garcia, Kaykay i Saiady [10].

Wyszczególnienie Wielkość opadu!, mm

0 5 20

Sucha masa

plon 100 95,4 90,3

straty 0 4,6 9,7

Substancje stanowiące zawartość komórek 0 7,6 16,0

białko ogólne 0 4,3 10,2

węglowodany rozpuszczalne 0 7,9 18,8

„tłuszcz” ogólny 0 12,3 19,8

popiół 0 8,8 14,0

} natężenie sztucznego deszczu 5 mm/h, straty wymywania stanowią średnie pochodzące z wyników uzyskanych dla dwóch terminów „padania” sztucznego deszczu (24 h po skoszeniu i 48 h po skoszeniu)

Jeśli natomiast uwzględnić informacje z tabeli 4, to wyraźnie z nich wynika, że straty białka ogólnego były dość znaczne i wynosiły nawet 10,2%. Taka sytuacja jest wynikiem stosunkowo proporcjonalnego wymywania białka ogólnego i innych składników stanowiących zawartość komórek roślinnych badanej paszy (udział biał- ka w suchej masie pozostaje prawie nie zmieniony, a ogólna jego ilość ulega zmniejszeniu).

(7)

W większości opublikowanych prac dotyczących strat w produkcji siana powodowanych ługującym działaniem deszczu zajmowano się głównie analizą wpływu wilgotności materiału i wielkości opadów na obniżenie wartości pokarmowej suszonej paszy i ubytki suchej masy. Nieliczne opracowania uwzględniają zmiany strat wymywania w zależności od rodzaju stosowanych zabiegów mechanicznych mają- cych na celu przyspieszenie procesu suszenia, zwłaszcza tych, które określa się mianem wstępnej obróbki mechanicznej. Na uwagę zasługują wyniki badań Bockstaele, Behaeghe i Baetsa [30] oraz Murdocha i Bare'a [21].

Z informacji zamieszczonych w tabeli 5 wynika, że strawność poszczególnych składników paszy nie poddawanej wstępnej obróbce mechanicznej jest wyższa niż tej, którą zgniatano parą stalowych walców w czasie koszenia i następnie poddano opadom sztucznego deszczu. Wykazano również, że opady deszczu w początkowym okresie suszenia (w analizowanym doświadczeniu = koniec pierwszego dnia suszenia + początek drugiego dnia suszenia) nie wpływają w sposób istotny na analizo- wane wskaźniki paszy nie poddawanej zabiegom mechanicznym. Natomiast intensywna obróbka mechaniczna (crimping) przyczynia się do znacznego wymywania cennych składników pokarmowych badanej paszy. W niektórych krajach euro- pejskich o bardzo niekorzystnych warunkach atmosferycznych do polowego suszenia zielonek na siano istnieją coraz bardziej widoczne tendencje do rezygnacji

Tabela 5

Straty składników pokarmowych oraz strawność siana łąkowego w zależności od stosowanych zabiegów mechanicznych i wielkości sztucznego deszczu, wg Murdocha i

Bare a [20].

Wyszczególnienie | Strawność in vivo!, % Straty składników pokarmowych, %

A B С р А В С D

Sucha masa 72,1 | 72,1 | 70,6 | 68,9 7,7 5,6 13,2 14.2

Białko ogólne 60,4 | 58,3 | 55,1 | 54,7 6,7 10,2 16,7 7,9

Tłuszcz 43,2 | 52,6 | 41,7 | 39,2 31,0 8,9 36,2 28,6

Substancje bezazo-

towe wyciągowe 73,2 | 74,9 | 72,7 | 69,3 5,2 7,8 12,1 17,6

Włókno surowe 79,0 | 79,5 | 77,9 | 78,9 6,0 0,7 8,5 6,9

Popiół

—

— _

—

20,9

18,7

24,0

23,7

1 badania strawnościowe prowadzono na skopach,

A — zielonka nie poddawana zabiegom mechanicznym i opadom sztucznego deszczu,

B — zielonka nie poddawana zabiegom mechanicznym, sztuczny deszcz: przez 1 h pod koniec pierwszego dnia suszenia (11 mm), przez 1 h na początku drugiego dnia suszenia (11 mm),

C — zielonka poddawana intensywnej obróbce mechanicznej (zgniatanie parą profilowanych walców stalowych), brak opadu deszczu,

D — zielonka poddawana intensywnej obróbce mechanicznej (zgniatanie parą profilowanych walców stalowych), sztuczny deszcz: przez 1 h pod koniec pierwszego dnia suszenia (11 mm), przez 1 h na początku drugiego dnia suszenia (11 mm).

(8)

z tego typu pasz na rzecz kiszonek i sianokiszonek. Najlepszym tego przykładem jest Holandia, w której około 90% pasz zielonych przeznacza się na produkcję sia- _nokiszonek [5].

Modele matematyczne strat powodowanych opadami deszczu

W ostatnim piętnastoleciu coraz częściej uczeni podejmują problem modeli matematycznych związanych z produkcją rolniczą [1, 6, 7, 12, 16, 23]. Dotyczy to również gospodarki paszowej na użytkach zielonych. Interesują się oni także inter- pretacją podstawowych zależności dotyczących strat w produkcji siana. Wysiłki licz- nych badaczy nad opracowaniem modelu matematycznego opisującego straty pasz powodowane opadami deszczu koncentrują się wokół funkcji dwu zmiennych [12,

13, 16, 22].

Parke, Dumont i Boyce [22], proponującą następującą zależność:

sSw=<' 90—m) 700 gdzie:

Św — straty wymywania, % s.m,

a — współczynnik proporcjonalności,

— opady deszczu, mm, m —wilgotność materiału, %.

Inną postać funkcji proponuje Hadders [12], który do budowy modelu matematycznego posłużył-się wynikami badań Mollera i Skovborga [18]:

S$w=— [1- 22

₂₀ _т ₊₅

145

_т7

4

₂

|

100-т +5)

100-m

Autorzy wyżej podanych funkcji strat powodowanych opadami deszczu uwzględ- niają jako zmienne: wilgotność paszy i ilość opadów atmosferycznych.

Model matematyczny opracowany przez Savoie i Rotza [16] na podstawie wyni- ków badań nad wymywaniem składników pokarmowych z suszonej lucerny [3, 4, 10]

nie uwzględnia wilgotności paszy jako czynnika istotnego.

Sw = Or (1 a e 9,001 Ir)

gdzie:

Or —zawartość rozpuszczalnych składników w paszy, % s.m.

Zależność podana przez Cunneya i Von Bargena [6] jest następująca:

Św =014r

Fonnesbeck, Garcia, Kaykay i Saiady [10] proponują modele matematyczne pozwalające na ocenę strat suchej masy i strat poszczególnych składników pokar-

(9)

mowych paszy, które są wynikiem suszenia zielonek w niesprzyjających warunkach atmosferycznych.

О, swe og. 0 gdzie:

Од, — zawartość substancji ścian komórkowych w paszy przed opadami

deszczu, % s.m,

Qse —zawartość substancji Ścian komórkowych w paszy poddanej działaniu

deszczu, % s.m.

Model matematyczny opisujący straty poszczególnych składników pokarmowych jest następujący:

- Op

Sw(i)= 5 57100

gdzie:

Św (i) —straty wymywania i-tego składnika paszy, %

i — index ten oznacza: białko ogólne, węglowodany rozpuszczalne, tłuszcz ogólny, związki mineralne rozpuszczalne,

Ой — zawartość i-tego składnika w paszy przed opadami deszczu, % s.m, Ор , —zawartość i-tego składnika w paszy poddanej działaniu deszczu, % s.m.

Pozostałe symbole mają znaczenie poprzednio podane.

Inną grupę matematycznych formalizacji procesu wymywania składników pokarmowych przez deszcz z paszy przeznaczonej na siano stanowią formuły otrzymane metodami statystycznymi z analizy wyników badań. W tej grupie należy wymienić prace prowadzone przez Harta i Burtona [13] oraz Riickera i Knabe [28].

Hart i Burton proponują następujące zależności do oceny wielkości zbieranego plonu suchej masy, zawartości białka ogólnego w suchej masie oraz strawności Sia- na: Ps = 0,95 Pz — 0,01324 Pz ' r + 0,04

Qbos = 0,9101 Qboz — 0,1092 Pz — 0,2689 h + 1,15

; = 0,6495 Dz — 0,06705 P£ — 0,1335 h — 0,2451 r + 18,92 gdzie:

Ps — plon suchej masy siana, t-ha"!,

Pz — plon suchej masy skoszonej zielonki, t-ha"!,

r — opady deszczu, mm,

Qbos —zawartość białka ogólnego w sianie, % s.m.,

Qboz _ —zawartość białka ogólnego w suchej masie zielonki, % s.m.,

h — liczba godzin suszenia o wilgotności względnej powietrza 285%, Ds —strawność substancji organicznej siana, %,

р. ——strawnoésé substancji organicznej zielonki, %.

Model matematyczny opracowany przez Riickera i Knabe jest następujący:

Sod_w = —1,343 + 0,54g+0,169 ry + 0,088 ra + 0,062 Qw

(10)

gdzie:

Sod-w —straty oddychania oraz wymywania przez deszcz, % s.m.,

8 — masa 1m? pokosu zielonki, Ко * т-^,

rl — opady deszczu w dniu pomiaru strat, mm, r2 — opady deszczu w przeddzień pomiaru strat,

Qw - — zawartość rozpuszczalnych węglowodanów, % s.m.

Biorąc pod uwagę wartość współczynników regresji wyżej wymienionego równa- nia należy stwierdzić, że największy udział w kształtowaniu zmienności Sod-w ma masa 1m* pokosu zielonki oraz opady deszczu w dniu pomiaru strat. Warto również podkreślić, że w warunkach przeprowadzonego doświadczenia zmienna Q» stała się czynnikiem najmniej przydatnym dla produkcji (najmniejsza wartość współczynnika

regresji). |

Podsumowanie

Na podstawie dostępnych materiałów bibliograficznych można stwierdzić, że prezentowane w nich wyniki badań dotyczące strat powodowanych opadami deszczu są często rozbieżne i nie uporządkowane.

Ze względu na ogromną różnorodność właściwości fizyko-chemicznych bada- nych pasz oraz z powodu różnych warunków polowego suszenia zielonek zakresy zmienności strat wymywania $„ nawet dla tego samego gatunku roślin są duże [1, 2, 8, 9, 14, 15, 17, 29, 31}.

Wpływ różnorodnych i zmiennych czynników wskazuje na złożoność procesu wymywania składników pokarmowych przez deszcz. Różnice wyników pomiarów są także spowodowane rozmaitymi sposobami badań. Zaproponowane na ich podstawie równania, mające postać formuł empirycznych, nie pozwalają na precyzyjne określenie przebiegu modelowanego procesu (rys.1).

Niekiedy zdarzają się trudności w wyznaczaniu wartości liczbowych współczyn- ników. Uwaga ta dotyczy również zależności podanej przez Parke, Dumonta i Boy- ce'a [22], w której występuje tylko jeden współczynnik oznaczony symbolem a.

Konstrukcja tego równania została opracowana na podstawie wyników badań Der- nedde i Wilmschena [16], informujących o 1% stracie suchej masy paszy o wilgot- ności 20% i ilości opadów r = 10 mm. Z podanych wyżej warunków wynika, że wartość współczynnika a wynosi 1.

Wartości strat wymywania obliczone na podstawie podanego równania (dla a=1) są znacznie mniejsze w porównaniu z wynikami badań innych autorów [25, 26, 29, 30]. W takiej sytuacji zaistniała „konieczność” zwiększenia wartości a z 1 do 10 (,„...it was found to be necessary to increase a from 1 to 10”) i uwzglednieniu nie wielkości opadów atmosferycznych, lecz tylko tej jego części, która przenika przez warstwę suszonego materiału. Proponowany model ma następującą postać:

(11)

.. 20 opad,mm

~

20 40

Wilgotność, %

60 80

Rys. 1 Straty wymywania w funkcji wielkości opadów i wilgotności materiału:

| — wg Parke, Dumonta i Boyce'a [22] (dla a=10), 2 — wg Haddersa [12],

3 — wg Rotza [16] (dla Q,=50%), 4 — wg Cunney i Von Bargena [6].

90-m

Św ЕР | 70 |

gdzie:

p —część opadu atmosferycznego przenikającego przez warstwę suszonej paszy, mm.

Reasumując można stwierdzić, że w Polsce dostrzega się brak badań dotyczą- cych strat składników pokarmowych towarzyszących suszeniu pasz zielonych w naturalnych, często nie sprzyjających warunkach atmosferycznych. Analizując wyniki badań autorów zagranicznych widać, że są one często rozbieżne, a proponowane modele matematyczne różnią się znacznie i nie mogą znaleźć bezpośredniego zasto- sowania w krajowej produkcji pasz przeznaczonych na siano.

Biorąc pod uwagę, iż produkcja dobrego jakościowo siana jest konieczna, należy podjąć badania w warunkach krajowego rolnictwa. Problem ten jest bowiem bardzo ważny, gdyż w końcowym efekcie decyduje o bilansie paszowym zarówno pod wzglę- dem ilościowym, jak i jakościowym.

(12)

LITERATURA

[1] Archibald J.G.,Bart J. Blaisdell M.L. Spelman ALF.: Journal of Dairy Science, vol.

XXXIV, nr 7, 1951.

[2] Berg F., Thimm H.: Międzynarodowe Czasopismo Rolnicze, nr 6, 1987.

(3) Collins M.: Agronomy Journal, vol.74, nr 6, 1982.

[4] Collins M.: Agronomy Journal, vol.75, nr 3, 1983.

[5] Corporaal kH.van Schooten H.,Spoelstra S.F.: Invloed van toevoegmiddelen op de kwaliteit van slecht voorgedroogd kuilvoer. Rapport nr 119, Lelystad, Proefstation voor de Rundve- ehouderij, Schapenhouderij en Paardenhouderij. 1989

[6] Cunney M.B., Von Bargen K.: Comparing hay harvest machinery by computer simulation.

ASAE paper no. 74 — 1545,1982. ASAE, St. Joseph, MI 49085.

[7] Czernawski D.S, Romanowski J.M.,Stiepanowa N.W.: Coto jest biofizyka matema- tyczna?, PWN, Warszawa 1974.

[8] Dernedde W., Honig H.: Landtechnik, H.5, 1979.

[9] Falkowski M.: Łąkarstwo i gospodarka łąkowa, PWRiL, Warszawa 1983.

[10] Fonnesbeck P.V. Garcia MM. Kaykay J.M. Saiady M.Y.: Animal Feed Science and

Technology, vol. 16, nr 1/2, 1986.

[11] Gieroba J.. Nowak J.: Postępy Nauk Rolniczych, nr 5, 1983.

[12] Hadders G.; A simple model of field curing of grass. AG.ENG.86 International Conference, Nordwijkerhout, Netherlands, 1987.

[13] Hart RH. Burton G.W.: Agronomy Journal, vol. 59, nr 4, 1967.

[14] Honig H.: Mechanical and respiratory losses during pre-wilting of grass. Proceedings of Occasio- nal Symposium 11, European Grassland Federation, Brighton, 1979.

[15] Kerr JAM.,Brown W.O.: Journal of the British Grassland Society, vol. 20, nr 3, 1965.

[16] McGechan M.B.: Journal of Agricultural Engineering Research, vol. 44, nr 1, 1989.

[17] Menager R.: Fourrages, nr 8, 1961.

[18] Moller E. Skovborg E.B.: Skarlaegnin og skarbehanndling af graesmarksaf groder til fortor- ring. Baretning fra Statens Forsogsvirksomhed i Plantikultur, nr 968, 1971.

[19] Moraczewski R.: Łąkarstwo, PWN, Warszawa, 1986.

[20] Murdoch J.C., Bare D.L: Journal of the British Grassland Society, vol. 15, nr 2, 1960.

[21] Murdoch J.C., Bare D.I.: Journal of the British Grassland Society, vol. 18, nr 4, 1963.

[22] Parke D., Dumont AG., Boyce D-S.: Journal of the British Grassland Society, vol. 33, nr 4, 1978.

[23] Pitt R.E.: Transaction of the ASAE, vol. 25, nr 3, 1982.

[24] Podkówka W. Olszewski T. Kalisiewicz A.: Technologia produkcji siana, PWRiL, Warszawa 1984.

[25] Rees D.V.H.: Journal of Agricultural Engineering Research, vol. 27, nr 6, 1982.

[26] Richard H.H.,Burton G.W.: Agronomy Journal, vol. 59, nr 4, 1967.

[27] Roszkowski A.: Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, zeszyt 225, 1980.

[28] Riicker G., Knabe O.: Non-mechanical field losses in wilted grasses as influenced by different factors. Proceedings of 13th International Grassland Congres, Leipzig 1977.

[29] Salo M.L. Virtanen E.: Journal of the Scientific Agricultural Society of Finland, vol. 55, 1983.

[30] Van Bockstaele EJ,Behaeghe T.J., De Baets ALE.: Studies on the field losses of wil- tid grass. Proceedings of Occasional Symposium 11. European Grassland Federation, Brighton 1979.

[31] Watson S.J., Nash MJ.: The conservation of grass and forage crops. Oliver and Boyd LTD, Edinburgh and London 1960.

[32] Zurzycki J, Michniewicz M.:Fizjologia roślin, PWRiL, Warszawa 1977.