tTKD &51.1.051:151.
m
:_.&31+ 51it. 'li: B51.33a(ł3B.J.82 Iława-wiercenie)Micha! MARZEC
o nowym stanowisku paleocenu wiławie
(woj.
olsztyńskie)
Prowadzone w rejonie Uawy prace hydrogeologiczne, mające na celu ustalenie wodonośności i możliwości ujęcia wód pitnych dla miasta Uawa,
dostare-z:yły interesującego materiału do badań litologiczno-stratygraficz- nych, dokumentujących występowanie dolnego paleocenu (montu) na tym terenie. Stanowisko
to
jest ciekawe, ponieważ paleocen zarejestrowany jest w najbliższym sąsiedztwie dopiero koło Olsztyna (okolo 70 km na NE), na wyniesieniu mazursko-suwalskim i w okolicy Sochaczewa. Otwór wIlawie byłby zatem ogniwem łączącym te obszary występowania paleo- cenu na Niżu Polskim.Otwór rostał wykonany przez Przedsiębiorstwo Hydrogeologiczne -
Gdańsk. Próbki i odcinkowI' rdzenie, przekazane przez mgra J. Kozłow
skiego z CUG, zostały opracowane przez autora pod względem litologicz- nym. Ponadto autor tpabrał w sposób ciągły prawie z całego odcinka -trze-
ciorzędu 86 pr6belk do badań mikrofaunistycznych i 53 próbki przezna- czone dla opracowania palinalogicznego. Otwór Ilawa nie przewiercił
w całości paleocenu, nie znany więc' jest spąg ani faktyczna miąższość
tych utworów. Wiemy natomiast na podstawie wyników badań mikrofa- unistycznych (opuIblikowane w tymże zeszycie Kwartalnika Geo!ógicznego przez E. Gawor-Biedową), że występują tu dolne ogniwa paleocenu.
W najbliższej okolicy IIawy paleocen dolny (mont) stwierdzony został w wierceniach z okolic Olsztyna i udokumentowany tam paleontologicznie przez E. Gawor-Biedową (1965) i D. Giel {197l). M. Piwocki w sprawozda- ni·u z prac poszukiwawczych z rejonu Ostródy omawia -występowanie
w spągtl trzeciorzędu utworów piaszczysto-glaukonitowych z dolnopale<>-
ceńską mikrofauną. Dolny paleocen zanotowano także na wyniesieniu mazursko-suwalskim w otworach Ełk i Krzemianka, który również wy- dzielony wstał na podstawie mikrofauny opracowanej przez E. Gawor-
-Biedową (1964, 1971).
•
W świetle przeprowadzonych badań w profilu Uawa stwierdzono na-
stępujące serie litologiczno-stratygraficzne: .
T r z e c i o rz ę d. Głęb. 300,0-246,0 m (54,0 m). Seria ta stanowi naj-
niższą węglanową część trzeciorzędu i zbudowana jest z warstw margli
KWartaln4k Geoloct:czny, t. 17, nr l, Im r.
o
nowym slanowl.ku paleocenu w lIawie 119 i gez szarych glaukooitycznych z czertami, wapieni marglistych 'białoszarych, twardych, z drobnymi. kawernami i kanBlikami. Niekiedy w skałach występują większe nagromadzenia glaulronitu z intensywnym zielonym zabarwieniem. W spągu serii występuje mułek marglisty szary i żółtawy,
silnie wapnisty. W utworach tej serii występuje liczna mikrofauna, za- obserwowano także gdzieniegdzie drobne i trudne do QZIlaczenia szczątki
slWrupek ze względu małżów. lila brak rozeni wiertniczych. Z odcinka 246,0-225,0 m (21,0 m) profil ·nie jest znany Na głęb. 225,().-(l03,5 m (21,5 m) występuje seria bezwapiennych, twardyoh i t!JUstyoh iłowt:ów szaro-i jasnoszarozie1onawych, czasem żółta
wyCh, silnie zlustrowanych,
w
których znajdują się domieszki piasku glaulronirowego zełki ~nierzadko w formie g:ilia:.1ldek), kryształki, kweczki i gru-pirytu, spora\iyczne ziarna kwareu i koprolity, czasem zwęglone
. szczątki roślinne,. elemety szkieletowe gąbek i bardzo '!"Zadkie okruchy skorupelk fauny i zęby ry'b. W domej części serii występują lIlieco więkaze gruzełki i skupienia siare2itów żelaza, wokół których występują na skutek ultenienia rdzawe i żółtordzawe zaplamienia. Partiami iłowiec ·ma cha- rakter łupkowaty i jaśniejsze, żółtoz1elonliwe zabarwienie.
Glęb.2Q3,~lJ85,0 m (18,5 ro). Osady tej serii różnią się WYTaźnie składem litologiczno-petrograficznym od niżej leżących skał ilastych.
Zbudowane są z mułowców szarych i zielonawych, czasem jasnoszarych,
dość Zwięzłych, silnie piaszczystych i wapnistych. Zawierają partiami
znaczną ilość materiału piaszczy6tego, dzięki któremu skała przybiera cechy piaskowca, czasem tegO materiału kwarcowego. W zlepieńca mułowcu występują także - . od zawartości grubszego przewarstwie-żwirowa
nia zielonoszarego mul'ku Ikwareowo-glaukonitowego, drobne wkładki
pylasto-piaszczyste z łyszczykiem i niekiedy drobne konkrecje i żwirlri
fosforytowe o średnicy 2-3 cm. W osadach tych stwdercl.zono -także wystę
powanie. elementów szkieletowych gąbek i tragmenty skorup inocera- mów. W domej części seria 'jeet slabiej spojona, b!l'rtiziej piaszczysta.
Charakteryzttje się zwiększoną zawartością glaukonitu, pojedynczymi fosforytami i śladami zwęglonycb szczątków roślinnych. Górna część serii reprezentowana jem 3,2-«netrową warstwą .bezw8lpiennego pias'ku kwar- cowo-glaulkonitowego, mul'kowego, ciemnoszarozielonego ze śladami .peł
zań organizmów mułożernych.
Głęb. 185,~169,0 m {16,O m). ~l!~ serii na odcinku 1,5 m utworzony jest z mułowca bezwapiennego, ., . e· ·piaszczystego, zwięzłego, jasno- szarozielonego
z
muskowitem, niewyraźnym glaukonitem i z domieszką gruł>szych żej występują mułki ziarn ~arcowych piaszczyste glaukonityczne, szarozielone z drWnymi oraz elementami l!Zkieletowy·mi gąbek. Wy-wtrąceniami mułków brązowoszarych, równieź z nielicznymi żwirltami i grubszymi. ziarnami kwarcu o średnicy zazwyczaj kilku milimetrów, a także i pojedynczymi fosforytami «(/) 2-3 cm) oraz drobnymi kopro- litami. Ku górze mułki stają się wyraźnie piaszczyste i przechodzą wspo- sób ciągły w szarozielone piaski kwarcowo-glaukonitowe, nieco mułko
wate, również bezwapienne, z drobnym muskowitem, wtrąceniami mułku brązowego i pojedynczymi fosforytami. W samym stropie tych osadów
występuje 0,7 m grubości warstwa iłu piaszczystego, jasnoszarozielonego i żółta·wego, smugowanego piaskiem kwarcowo-glaukonitowym, z drab-
120 Michał Marzec
nymi gruzełkami pirytowymi, od których skała jest wyraźnie rdzawo zaplamiona. Zęby ryb :bardzo nieliczne.
Głęb. 169,0-130,0 m (39,0 m). Utwory tej serii charakteryzują się
zmiennym składem 'litologiczno-petrograficznym poszczególnych W84"stw, szczególnie w dolnej 'CZęści profilu. W spągu serii występuje warstwa (1,6 m) mufku ciemnoszarobrunatnego z pyłem roztartych części organicz- nych i koprolitami oraz domieszką pylastego piasku łyszczykowego z kry- sztafkami pirytu. Wyżej występU'ją na przemian warstwy zielonego rpiasku kwarcowo-glaukonitowego i piasku kwarcowego jasnoszarego ocaz war- stwy mułku zielonoszarego z glaukonitem, pojedynczymi fosforytami,
. koprolitami, igłami gąbek i 62lCząt'kami zwęglonej roślinności. W osadach
występują tu i ówdzie grubsze żwirkowe ziarna jasnego, sporadycznie mlecznego kwareu. Warstwy te ku górze przechodzą w utwory mułoW{!o-.
wCHllufkawe, piaszczyste, łyszczykowe, w stropie cechuje je silnie za- burzOllle drobniutkie warstwowanie. Mają one zazwyczaj barwy ciernno-
szarobrązowe, czasem 'brunatnawe, zswierają domieszki roztartych szcząt
ków urganicmycll i pył zwęglonych roślin. Wśród omawiooych skał wy-
stępuje na głęb. 143,0-150,0 m warstwa mułowca łyszczykowego, jasno- zielonego, z domieszką dobrze obtoczonych ziarn kwarcowych o średnicy
2-3 mm. Stwierdzono tu także występowanie nielicznych spirytyzowa- nych igieł gąbek oraz drobnych skupień pirytu.
C z war t o r z ę d. W otworze Bawa czwartorzęd sięga do głębokości
130,0 m i wykształcony jest w dolnej części (na głęb. 130,0-117,0 m) w formie glin zwałowych piaszczytych ze żwirami granitowymi. Wyżej występują piaski fluwioglacjalne, głównie kwarcowe, różnoziarniste, z do-
mieszką drobnego 'żwiru złożonego ze skał północnego pochodzenia. Wyż
sza część (na odcinku 71,0-57,0 m) reprezentowana jest przez serię
osadów zastoiskowych, składających się z iłów warwowych czekolado- wych i szarobrą2lOwych, twardych oraz mulków py1asto-piaszczystych,
jasnoszarych, cienko w8.TStwawanych, z muskowitem. Najwy:l:szaczęść
omawianego profilu zbudowana jest z glin zwaławych i piasków różno
ziarnistych ze żwirem i otoczakami pochodzenia skandynawskiego .
•
W podsumowaniu należy stwierdzić, że otwór wiertniczy w Bawie, poza głównym zadaniem wyjaśnienia zagadnień z zakresu hydrogeologii,
dostarczył ciekawego materiału litologiczno-mratygra~icznego. N a pod- stawie materiałów uzyskanych z wie!'Cenia udokumentowano paleontol<r gicznie występowanie na głęb. 246,().-,300,0 m utworów paleocenu (mon- tu), odpowiadających wydzielónym i udokumentowanym seriom montu w rejonie Olsztyna (E. Gawar-Biedowa, 1965; 'R. Dadlez, 1967, D. GieI, 1971), w okolicy Ostródy (M. Piwocld, 1970), a także na wyniesieniu ma- zUTsko-suwalskim w otwocze Ełk i w otworze Krzemiallika IG 1 -(E. Ga-' wor-Biedawa, 1964, 'l971). Na Sambii i w o'bwodzie kaliningrad2Jkim od- powiednikiempaleoceml z nawy są piaski ~ muły oraz -roargle i o.p6ki·
kwarcowo-glaukonitowe, opraoowywane przez W. I. Baltakisa (1966) oraz Grigialisa i innych (1971).
Paleocen z IIawy daje się korelować z opraoowahymi przez K. Poża-·
ryską (1965, 1967) warstwami puławskimimontu, jak też częściowo wiąże.
o nowym S'!anowis!<u paJeoeenu w lIawie 121
się Z warstwami sochaczewskimi, zaliC20nymi !przez tę autorkę do najniZ- szego paleocenu (danu).
Serię iłoWcową, z głęb. 2(}3,f)-225,Om, na podstawie 'badań.litologicz
no-porównawczych Jroreluję· z morskimi utworami górnoeoceńskimi, opi- sanymi przez M. Pi~ckiego (1970) z wierceń rejonu Ostródy w północnej części woj. olsztyńskiego. Byłaby ona również odpowiednikiem warstw
mosińskich dolnych według podziału litostratygraficznego E. Ciuka (1970) dla trzeciorzędu Niżu Pol$'kiego. W Polsce północnej korelatem omawia- nych skał jest seria mułowcowo"'lYlarglista :z foo:forytam!, wydzielona (M. Marzec, 1971) ·w wierceniach z okolic Pucka i Jastrzębiej Góry_
W Sambii i w północno-zachodnich obszarach Litwy odpowiednikiem
górnoeoceńskich utworów iłowcowych z profilu Iława byłaby pruska seria pias:zczysto-ilasta z brusztynam!, opisana przez W. I. Bałta!kisa (1966), za- liczona do górnego eocenu.
Wyższa część warstw trzeciorzędowych opisana w profilu Iława 'z głę
bokości 169,0-200,5 m odpowiada doloooligoceńskim wydzieleniom M. Pi- wockiego z rejonu Ostródy oraz dolnooligoceńskiej (górnej serii) piasz- czysto-glaulronitowej wydzielonej (M. Marzec, 1971) w rejonie Jastrzębiej
Góry i Pucka. W Sambi.i osadów tego wieku nie zarejestrowano (A. Gri- gialis, W. Baltakis, W. Kamnas, 1971).
Górną część omawianego profilu trzeciorzędowego, z głębokości 169,0- 130,0 m, o charakterze utworów morskich, a częściowo brll'kicznych czy bagiennych i lagunowych, uważam na .podstawie badań litologiczno-po- równawczych .za utwory śrorlkowooligoceńskie, jako odpowiednik warstw
czempińskich, wydzielonych przez E. Ciuka (1970) w wierceniach z rejonu
poznańll'kiego. Istnieją także odpowiedniki tych warstw w wierceniach z rejonu Ostródy (M. Piwocki, 1970).
Młodsze ogniwa trzeciorzędu, przypuszczalnie wieku górnooligoceń
skiego, a być może i miocenu górnego, zostały najprawnopodobniej w tym
. rejonie rozmyte i ·wyerodowanę w akresie czwartorzędu ..
Z-akfad Zł6t Surowców Skalnych Instytutu Geologicznego·
Wa~zaw-ał ul. Bak-owiecka • . Nad.ellłano ·dnia 4 wrzeJnia lm r.
PISMJENNICTWO
CIUK E. (19'l0) ~ Schem:rty 1I1otrtratygraiicznę .trzeciorzędu Nliu Pruskiego. Kwart.
ge91, 4, p. 754-771. nr 4. Warszawa.
DADLEZ R. (196'1) ~ Lias j retyk w Olsztynie IG-2, Arch, I"st. Geol. (maszynopis).
·W.&rSZawa.
GAWOR-B+EDOWA E. (1904) .,.-Kreda I trzeciorzęd. Blu,J .. ~n.t. GeoL, 178, p. _95.
. Wa.r:szawa.. . . .
GAWOR·BIEDOWA E. (1965) ~ sttatygraila m~eontologJ.czna kredy gbrne' . i trzeciorzędu W otworze Olsztyn IG-l. Arch. In.t. Geol. (maszynopis).
WanizaVl8. .
GAWOR-BIEDOWA E. (19'l1) ~ Profil otworu Krzemianka 1. Arch. Ins!. Geol (ma- szynopiS). Warszawa.
122 Michał Marżec
GIEL D. (19n) ~ Badania mikropaleontologiczne paleocetisklego podłoźa w reJolile ol""tyilsklm. Arch. !nst. GeoL (maszynopis). Warszawa.
MARZEC M, ti9'1I} ~ Zarys bud"wy geologIcmej utwor6w· ~edorzfl(!owych I czwar-
Iorz~dowychw rejooie Zatoki Puckiej. Prz. geol, 19, p. 545-547. nr 12.
Warszawa.
PIWOCKI M. (19'10) ~ Sprawozdam. z PQSzUloiwań złóż węgli _Inych wykona- nych w 1968 r. w rejonie Ostr6da-P6Inoc. Arch. Inot. GeoL (maszynopis).
Warszawa.
PO:2:ARYSKA K. (1965) ~ Foram!nl.fera and bioslraiigraJphy ()f the Danlan and Montian in Poland. Palaeont . .poL, Ił, p. 1-156. Warszawa.
PO:2:ARYSKA K. (1967) - Badania war&tw pogranicznych kredy I trzeciorzfl(!u w P·ol- ece pazakarpackiej. Kwart. leol, 11, rp. 661-672, Dr 3. Wanlzawa.
liAJITAKHC B. H. (1966)-~ <I>oPMamm B mrronOOl'lecDIIC IDMlDlOlCloI IIIIJICORBa·
B _ IOmroIl IIpH6aJrn!m. Tp. liBcT. reon. Bam.moc., ... 3. BBm.BlOC.
rPHrJIJIHC A., liAJITAirnc B., KATHHAC B. (197l) - CrpaTKrJ>B4nm IIllJR:OreHOBI>IX "UD-
..,BBII npH6aJrn!m. lbB. AH CCCP, cep. reoJIor. No 3, Clp. 107-116. MI>CD8.
O KOBOM 3A.J1EI'AHHH IIAJIEOIijIHA B HJIABE (OJIbIllThlHCICOE BOEBO,lICTBO)
Pe310MC
B C11ln.e 0IIIIC8.BH pcaym.Tant JIBTOJIOJ'00C'I'P8.TIII'paC)JtttecDx ~ItaBIdł pa3pe38 ·11»' 'TJftBI.lX OTJIOIeBd Jt xlL~ 1fcnepJli'l1ihlX ornoaeJUll:" CQ8YP1'H HJxaBa:, npo6ypes:.
1101: I1!I',Zij)OI'COJlOJ1lUClQJM npeAJIPlIIDITJleM.
Oco6eHBO BHTepeCeH pa3pe3 'Ipe'IHmHX OTJlozellJllt. B IOTOpoM sa rJJYfume 246,0-300,0 M oope,zęmeHO 38J1Cnume mm:Bero mmeoQeB8. (Mama), ~TB.BJICBBOro reGB.Mll, lt3BecTm1lloIMlt M.epre.JInłB li Jt3BeCTlIJIUMJi C liIepT8MH. Bwme.JIeK8lI(Ce ce,qHMe1l'l'8lllłOlmOe 3BeHO. :aepOJlTBO 1łepXBe30QeHOBOI'O B03p8.CTa, cocroliT ID MOpcua: OTJIOIeBB1t 11 BlOI;e 6e3ltmecnoBllC'IHX apl'lDllIB·
TOB DpIlHX, 3eJIello-cepHX, MOIItBOCTh Hx COCT8.B1UIeT ~ ,5 M. H.umiI Omtto~H, OIIpC.Ae,JJeIIBIaIIt
H.B. OCHOBllBlilr mrtOXOro-cpra:śBBTeJllIWX 1tOCJIC,D;0B8lIIdt, MOIItlWC'llt mroporo pamm 34,S A4 .cocroB'T JtJ MO~ C)'J"JDDIJlCT'O-JJeC'lłaBllC'I'WX OTJlOzemdł B rna)'KOllBTOBIrlX necxoB c JIpJtMecJ.lO
~ ""pea C 0IlBHO'III>DOI 4>oo!>op_. OrnOICHBl !leP"";; TpÓ"Wil;<X o6pa3oB8HBll- BepOJ:THO ~HeOJIBI'()JleHOBOro BOOpac'lll-M~IO 39,0 M, :DIeIOT HecIOJI&KO Dol, 'I8CTO 6J>11D'iecsBJI lIJDi npH6peE1LIl1 x a _ B Jt""'IIlIIO~ lIIttOnonl'lecmil OOCT88. O . .
·COCTOJIT li3 IIJI8CTOD rmDniCn.IX nec:r:OB, cyrJIl.tlm.OB, IIeC'łaBlIC'I1. 8JIeBpOJlJlTOB C rnafIOmtroM,
1I8CTO c npliMCCldO p8CTepnrIX OCTaTEOD ,I(etp1!T8. H IILIJJJI OOyrJIeHHol p8C'I'lłTeJI&lłTlt.
'tJC'IBep'rB'[BloIe OTJItmeHllir: B 3TOM palpe:KI .D;0CT.ID"8I0T rny(5ttml 130 ~ • B :mameI .ac'I'It p83pcoa IlJ'OIIC"I1lB1IIIIoI o oBlle ,""",,1I1icn<x B8JIYHHiIX nom B łmoHBo~ ....,..,0 c rps-
lIlIeM. ~ 3'I'lDOt OTJlOKeB:JlffłolB 38JleJ'8eT cepa JlellTO"lllWX rnRK H 9IC'roI:JD.Ix C)TJDlB:XOB.
Streszczenie Micha! MARZEC
ON THE NEW PALAEOCENE SrrE AT R.AWA (OLSZTYN DI8T1UCT)
Summary
123
The article deal. with the results of IIthologlc ... tratlgraphlcal cosearch of the Tertiary profile, and the description of the Quaternary deposits pierced hy bore hole llawa made by the Hydrogeologlcal Entecprise Iin Gdatisk.
Of par1dcUler interest ols here the Tertiacy profile, In which at a depth of 246,0- 300.0 m the Lower P$eoCel)e (Montfsn)deposl>ts have been encountered and documented. The deposits are developed 8'S. gaizes, calcareous· marls and limestones 'W11lh chert.. The overlyling sedim6'lltary :memher, most probB:bly. of Upper Eocene age, is built. :up of marine deposits as non-calcateoUs fat claystones, green-grey in colour, and 21,5 m in thickness. The Lower Oligocene deposits, determined on the basis of IIthologle oomparatl'Ve studies. 34.S m in tbIckness, comrist of marine silly- -arenaceous depOsits and of glauconite sands with an admixture of coarser quartz grains, and with single phOWborile eoncretiODS. The formatdons of t1ie upper part of the Tertis<y - probal>ly of Middle Oligoceneage - 39,0 m in thiclm.... are different, frequently of hracklsh or near .... bo<e chRractec, and of varying lIthologiea!
composj\ioo. They are l>uIlt of day sands, siIfII. arenaceous slltstooes with glauconlte.
frequently with an admixture of crushed fragments. detritus and fine particles of charred planfll.
The Quiotecnary In W. profile reaches down to 130.0 m and la developed In the lower part as sandy boulder clays and fluvloglacial sands with gravels. These deposits are overlain with a series of varved clays and ice-dammed lake silts.,
