MATERIAŁ SIEWNY I SIEW

MATERIAŁ SIEWNY I SIEW

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Wydział Rolnictwa i Biologii

Katedra Agronomii 02-776 Warszawa ul. Nowoursynowska 159

Materiały wykładowe wyłącznie do osobistego wykorzystania przez słuchaczy podyplomowych studiów w zakresie rolnictwa na Wydziale Rolnictwa i Biologii SGGW w Warszawie

NASIENNICTWO ROLNICZE

W najszerszym ujęciu jest to dział produkcji roślinnej obejmujący zagadnienia hodowli roślin, produkcji materiału siewnego

oraz jego obrotu.

Ostatecznym celem nasiennictwa jest dostarczanie rolnikowi dobrego materiału siewnego -

kwalifikowanego.

ZADANIA NASIENNICTWA:

 dostarczanie rolnictwu możliwie najlepszych odmian,

 prawidłowy ich dobór do warunków siedliska (rejonizacja),

 zaopatrzenie gospodarstw w materiał doskonałej jakości.

Nasiennictwo jest objęte systemem kontroli państwowej w zakresie:

 oceny odmian,

 kwalifikacji polowej,

 oceny laboratoryjnej nasion,

 kontroli obrotu materiałem siewnym.

ODMIANA BOTANICZNA – jednostka systematyczna taksonomiczna, występująca w obrębie gatunku, używana w systematyce roślin przez botaników.

Jest ona ustalana wyłącznie na podstawie różnic morfologicznych.

Poszczególne odmiany botaniczne danego gatunku różnią się między sobą kilkoma trwale dziedziczonymi cechami morfologicznymi, np. odmiany botaniczne pszenic rozróżnia się wyłącznie na podstawie 4 cech morfologicznych:

 ościstość kłosa,

 barwa kłosa,

 barwa ziaren,

 omszenie plew.

ODMIANA ROLNICZA –

jednostka występująca w obrębie danego gatunku, ale różniąca się między sobą przede wszystkim właściwościami użytkowymi

i fizjologicznymi dziedziczonymi przez następne pokolenia.

Właściwości jak:

 plenność;

 wysoka zawartość białka;

 wczesność;

 zimotrwałość;

 odporność na choroby, itd.

Według tych cech ustalane są odmiany rolnicze, dlatego do jednej odmiany botanicznej może należeć wiele odmian rolniczych.

Odmiany rolnicze mogą powstawać w wyniku:



świadomej działalności człowieka przez

stosowanie odpowiednich metod hodowlanych (np. krzyżowanie odpowiednich par rodzicielskich, indukowanie mutacji za pomocą bodźców

chemicznych czy fizycznych) - odmiany rolnicze hodowlane;



miejscowych warunków klimatyczno-glebowych i określonego systemu uprawy - odmiany

miejscowe.

ODMIANY HODOWLANE - są to odmiany

rolnicze wytworzone przez hodowcę w procesie świadomej i celowej pracy hodowlanej.

ODMIANY MIEJSCOWE – populacja (zbiór) roślin należących do jednego gatunku,

wyrównanych w pewnym stopniu pod względem cech morfologicznych i użytkowych.

ODMIANY MIESZAŃCOWE – wytworzone

każdorazowo przez krzyżowanie określonych

zbiorowości roślin, zgodnie z podanym przez

hodowcę sposobem i kolejnością.

MATERIAŁ SIEWNY To wszystkie organy generatywne lub wegetatywne służące do reprodukcji – rozmnażania roślin.

Odmiany roślin uprawnych rozmnażane przez

kilka lat dają niższe i często gorszej jakości plony, co prowadzi do wyradzania.

Aby zapobiegać wyradzaniu należy co pewien

czas wymieniać nasiona siewne i sadzeniaki na

materiał siewny kwalifikowany.

MATERIAŁ SIEWNY

 NASIONA (np. roślin krzyżowych)

 OWOCE (jednonasienne ziarniaki zbóż)

 CZĘŚCI OWOCÓW (fragmenty strąka)

 OWOCOSTANY (kłębki buraków)

 BULWY (ziemniaki)

 KORZENIE SPICHRZOWE (burak na sadzonki nasienne)

 KARPY KORZENIOWE (chmiel)

 PĘDY (wiklina)

 KŁĄCZA

 CEBULE

GENERATYWNY WEGETATYWNY

MATERIAŁ SIEWNY - rośliny lub ich

części przeznaczone do siewu, sadzenia,

szczepienia, okulizacji lub innego sposobu

rozmnażania roślin, w tym z zastosowaniem

metod biotechnologii.

MATERIAŁ SIEWNY KATEGORII ELITARNY:

BAZOWY - wytworzony przez hodowcę i przeznaczony do produkcji mat. siewnego kat. kwalifikowany;

PRZEDBAZOWY – stanowiący rozmnożenia poprzedzające mat. siewny bazowy i na wniosek hodowcy przeznaczony do produkcji mat. siewnego bazowego lub kat. kwalifikowany.

MATERIAŁ SIEWNY KATEGORII KWALIFIKOWANY:

wyprodukowany bezpośrednio z mat. bazowego i przeznaczony do produkcji mat. siewnego kat. kwalifikowany kolejnych

rozmnożeń lub do produkcji innej niż produkcja nasienna.

MATERIAŁ SIEWNY KATEGORII STANDARD:

nasiona roślin warzywnych pochodzące z rozmnożenia mat.

s. kat. elitarny, kat. kwalifikowany lub mat. siew.

wytworzonego przez hodowcę i przeznaczone do produkcji innej niż produkcja materiału siewnego,

MATERIAŁ SIEWNY KATEGORII HANDLOWY –

materiał siewny określonych gatunków roślin pastewnych, oleistych lub włóknistych spełniający wymagania

jakościowe określone dla tej kategorii.

MATERIAŁ SIEWNY KWALIFIKOWANY:

To nasiona lub sadzeniaki odpowiadające ustalonym normom jakości (zdolności kiełkowania, czystości nasion, wilgotności), pochodzące z plantacji nasiennych odpowiadających

określonym wymaganiom.

Cechy charakterystyczne materiału siewnego kwalifikowanego:

 znana odmiana;

 stopień kwalifikacji;

 świadectwo kwalifikacji polowej;

 świadectwo kwalifikacji laboratoryjnej.

MATERIAŁ SIEWNY HANDLOWY:

Odpowiada określonym normom jakości (zdolności kiełkowania, czystości nasion, wilgotności),

ale z reguły nie znany jest stopień kwalifikacji i nie pochodzi z plantacji nasiennych, ale z pól uprawnych produkcyjnych.

Cechy charakterystyczne materiału siewnego handlowego:



może mieć nieznany stopień kwalifikacji;



czasami ma nieznaną odmianę;



musi mieć świadectwo kwalifikacji laboratoryjnej.

PRODUKCJA MATERIAŁU SIEWNEGO POLEGA

NA ROZMNAŻANIU MATERIAŁU HODOWLANEGO.

Materiałem wyjściowym jest materiał mateczny (mm) otrzymany w hodowli zachowawczej.

ZAPOTRZEBOWANIE NA MATERIAŁ SIEWNY KWALIFIKOWANY ZALEŻY OD:

powierzchni uprawy gatunku

współczynnika rozmnażania (stosunek ilości

otrzymanych nasion do ilości nasion użytych do siewu w odniesieniu do jednostki powierzchni).

Rośliny o wysokim współczynniku rozmnażania (rzepak, buraki ok. 300 – 400) i rośliny o niskim współczynniku rozmnażania (zboża, ziemniaki, strączkowe ok. 5 – 30).

STOPNIE KWALIFIKACJI MATERIAŁU SIEWNEGO

MM – materiał hodowlany MATERIAŁ ELITARNY

PRZEDBAZOWY: PB /III (trzecie lub drugie rozmnożenie przed nasionami kwalifikowanymi)

PB /II (drugie rozmnożenie przed nasionami kwalifikowanymi) BAZOWY B (dla odmian ustalonych)

MATERIAŁ KWALIFIKOWANY

C₁ - pierwsze rozmnożenie dla odmian ustalonych

C₂ - drugie rozmnożenie dla odmian ustalonych C₃ - dla odmian mieszańcowych

STANDARD ST – mat. siewny roślin warzywnych odmian własnych hodowcy wytworzony z materiału kwalifikowanego

MATERIAŁ HANDLOWY H – dla odmiany znanej i spełnionych wymaganiach jakościowych.

KATEGORIE I STOPNIE KWALIFIKACJI SADZENIAKÓW ZIEMNIAKA

KATEGORIA NAZWA

ELITARNE PRZEDBAZOWY

 PB/M - uzyskany w technologii mikronawożenia (minibulwy),

 PB/III - stanowią 3-cie pokolenie poprzedzające sadzeniaki kategorii kwalifik.,

 PB/II - stanowią 2-gie pokolenie poprzedzające sadzeniaki kategorii kwalifik.

BAZOWY

 B - rozmnożenie PB/II lub PB/III

 klasa B/I

 klasa B/II

KWALIFIKOWANE ^ C - wytworzone z B lub B/I, B/II

 klasa C/A i klasa C/B

PLANTACJE NASIENNE

Zasady prowadzenia plantacji nasiennych:



właściwe zmianowanie;



zachowanie izolacji przestrzennej

(minimalna odległość plantacji nasiennych od innych plantacji tego samego gatunku);



właściwa uprawa mechaniczna;



poprawny siew i optymalny jego termin;



staranne nawożenie;



staranna pielęgnacja.

Na plantacjach nasiennych wyszkoleni specjaliści - kwalifikatorzy przeprowadzają w czasie wegetacji roślin kwalifikację polową.

Kwalifikacja polowa obejmuje:

 kontrolę dokumentacji,

 przedplon,

 tożsamość gatunkową i odmianową,

 izolację przestrzenną,

 zgodność powierzchni zgłoszonej we wniosku z powierzchnią plantacji lustrowanej,

 stopień zachwaszczenia,

 zdrowotność roślin,

 ogólny stan plantacji,

 szacunkowe określenie wysokości plonu.

Izolacje przestrzenne dla plantacji nasiennych ważniejszych roślin uprawy polowej

Rodzaj zanieczyszczenia

i gatunek rośliny Szerokość pasa izolacyjnego Mechaniczne:

wszystkie gatunki

2 metry brzeżne pól

Genetyczne:

jęczmień, owies, pszenica pszenżyto

strączkowe żyto

gryka

20 - 50 m 100 m 200 m 250 - 300 m

400 m

PRZYGOTOWANIE MATERIAŁU DO SIEWU

Przygotowanie materiału siewnego do siewu polega na wykonaniu:

 zabiegów chroniących przed chorobami i szkodnikami roślin;

 zabiegów poprawiających kiełkowanie, a następnie wschody i rozwój roślin.

Rolnik może poprawić jakość materiału siewnego poprzez:

 doczyszczenie (czystość nasion),

 dosuszenie (wilgotność),

 zabiegi uszlachetniające (jakość nasion).

ZADANIA USZLACHETNIANIA:



ułatwienie wysiewu;



zwiększenie szybkości i równomierności kiełkowania i wschodów;



ochrona przed chorobami i szkodnikami.

USZLACHETNIANIE MATERIAŁU SIEWNEGO

ZABIEGI WYKONYWANE

w gospodarstwie poza gospodarstwem

 zaprawianie nasion ^ zaprawianie

 kalibrażowanie

(np. bulwy ziemniaka)

 otoczkowanie

 szczepienie (np. nasiona roślin strączkowych)

 szlifowanie

 moczenie ^ ocieranie

 pobudzanie

lub podkiełkowywanie

PODSTAWOWE ELEMENTY SIEWU

TERMIN SIEWU GŁĘBOKOŚĆ SIEWU

i SADZENIA GĘSTOŚĆ SIEWU i SADZENIA czas siewu, który

zapewnia najwyższe plony zasianej rośliny, nazywany

RACJONALNYM lub

AGROTECHNICZNYM TERMINEM SIEWU

wpływa na wschody i rozwój roślin oraz przezimowanie

ozimin

związana jest ściśle z liczbą roślin na jednostkę (obsadą roślin)

CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA TERMIN SIEWU:



indywidualne, biologiczne właściwości roślin

uprawnych (temperatura kiełkowania, wrażliwość na przymrozki....);



warunki klimatyczne danego rejonu,



warunki glebowe (siew wcześniejszy na glebach lekkich...);



ukształtowanie terenu (skłony południowe umożliwiają wcześniejszy siwe niż północne);



występowanie chorób i szkodników.

Głębokość siewu i sadzenia zależy od:

 sposobu kiełkowania,

 wielkości nasion,

 zaopatrzenia na wodę,

 rodzaju gleby.

Obsada danej rośliny zależy od:

 jej rozmiarów,

 podatności na wyleganie,

 długości okresu wegetacji,

 sposobu użytkowania,

 wymagań indywidualnych rośliny.

Aby zapewnić właściwą powierzchnię życiową roślin, ważne jest ustalenie ścisłych norm

wysiewu.

Przy ustalaniu ilości wysiewu roślin bierze się pod uwagę:

 wymagania dotyczące powierzchni życiowej

 właściwości materiału siewnego (Zk, Cz, MTN),

 sposób siewu i metoda,

 termin siewu,

 staranność przygotowania roli i jej żyzność,

 warunki glebowo-klimatyczne.

TECHNIKI SIEWU

 RĘCZNY - rzadko stosowany; pola małe, nieforemne, przy rozmnażaniu małych ilości materiału hodowlanego; często w ogrodnictwie,

 MASZYNOWY - siewniki rzędowe lub punktowe (precyzyjne),

 AEROSIEW (LOTNICZY) - wykonywany z samolotów lub

śmigłowców; nie zależy od wilgotności gleby, nie ugniata gleby, ale nie można regulować równomierności i głębokości siewu; bardzo kosztowny; stosowany na bardzo dużych powierzchniach,

 SIEW ŁĄCZONY Z PRZEDSIEWNĄ UPRAWĄ ROLI - wykonywany za pomocą zestawów lub agregatów uprawowo- siewnych; jednoczesne wykonanie przedsiewnej uprawy i siewu jest mniej praco- i czasochłonne niż oddzielne, redukuje liczbę przejazdów ciągnika; ogranicza ugniatanie kołami jezdnymi;

prowadzi do oszczędności paliwa i obniżenia kosztów.

Jest coraz powszechniej stosowany.

TECHNIKA I METODY SADZENIA

Niektóre rośliny uprawne wymagają odmiennych technik siewu lub sadzenia.

Sadzenie wynika z:



rozmnażania wegetatywnego: ziemniak, chmiel, wiklina,



sadzenie z rozsady: tytoń, kapusta, brukiew itp.,



zakładania plantacji roślin nasiennych: burak,

kapusta, marchew i inne.

Sposób sadzenia zależy od rodzaju sadzonego materiału:

 bulwy ziemniaka – sadzenie ręczne lub sadzarką;

 rozsada (np. tytoń, brukiew, kapusta) – ręcznie lub sadzarką;

 sadzonki nasienne tzw. wysadki (burak, kapusta, marchew, cykoria) – ręcznie lub sadzarką;

 pędy podziemne (chmiel) – ręcznie.

Przygotowanie sadzeniaków

(posortowanie i wydzielenie frakcji)

Frakcje Gęstość sadzenia w rzędzie

Norma sadzenia (t ^. ha^-1)

Małe (do 40 g) Średnie (ok. 70 g) Duże (ok. 120 g)

co 20 cm 30 - 40 cm 40 - 50 cm

2,5 3,0 - 3,5 4,0 - 4,5

Odmiany wczesne - stosuje się dodatkowe zabiegi:

 podkiełkowanie,

 pobudzanie.

Orientacyjna gęstość sadzenia

„wysadków” roślin uprawnych

Roślina Szerokość międzyrzędzi i zagęszczenie w rzędzie Buraki cukr. 40-60 x 30-60

Buraki past. 65-70 x 65-70

Cykoria 50 x 50

Marchew past. 50-60 x 50-60

Brukiew 50-60 x 50-60

Rzepa 40-50 x 40-50

ŚCIEŻKI PRZEJAZDOWE (TECHNOLOGICZNE)

Wyznaczane są w nowoczesnej technologii uprawy zbóż i rzepaku na dużych polach w czasie siewu.

UŁATWIAJĄ ONE:

 precyzyjne powschodowe stosowanie nawożenia pogłównego i dokarmiania dolistnego azotem i mikroelementami;

 odchwaszczanie po wschodach;

 zwalczanie patogenów i szkodników;

 opryskiwanie preparatami zapobiegającymi wyleganiu.

Przy stosowaniu ścieżek przejazdowych unika się ugniatania roślin.

PAMIĘTAJ! o doborze siewników i maszyn do pielęgnacji o odpowiednich szerokościach.

Sposoby zakładania ścieżek przejazdowych:

a) gdy szerokość opryskiwacza jest nieparzystą wielokrotnością szerokości roboczej siewnika,

b i c) gdy szerokość robocza opryskiwacza jest parzystą wielokrotnością szerokości roboczej siewnika.