Role zawodowe absolwentów kierunku : zdrowie publiczne w instytucjach infrastruktury zdrowia publicznego

(1)

Role zawodowe absolwentów kierunku:

zdrowie publiczne w instytucjach infrastruktury zdrowia publicznego

Wstęp

Społeczeństwo polskie przeżywa procesy transformacji, których głównym źródłemstałasię zmiana ustroju politycznego. Procesyte nasiliły się w 1999 ro ku, kiedy rozpoczęto wdrażanie reform/zmianę czterechinstytucji społecznych.

Konieczność reformowania opieki zdrowotnej w społeczeństwie polskim wynika nie tylko ze zmian politycznych decentralizacji władzy. Dokonują się zmiany również w funkcjach tej instytucji, a są one determinowane procesami demograficznymi (starzenie się społeczeństwa),epidemiologią chorób i charak terem ich prewencji oraz społecznymi uwarunkowaniami zdrowia/choroby.

Rozwiązywanie problemów zdrowotnych o różnorodnej i złożonej etiologii to wysokie koszty, wymagające zagwarantowania stosownych źródeł finansowa nia. Tak więc zaspokajanie współczesnych potrzeb zdrowotnych społeczeństwa stwarza różnorodne uzasadnienia dla powołania nowych instytucji (np. kasy chorych, pomoc społeczna, ubezpieczenia)oraz staje sięjednym z najistotniej szychwymiarów współzależności instytucjispołecznych (szkoły - opieki zdro wotnej- ubezpieczeń - pomocyspołecznej - organizacji pozarządowych).

Nowa instytucjonalizacja potrzeb zdrowotnych kształtuje pozycje i role pro fesjonalistów w nichzatrudnionych (lekarzy, pielęgniarek, nauczycieli). Istotne znaczenie ma także wykształcenie nowych specjalistów, przygotowanych do skutecznego rozwiązywania złożonychproblemów zdrowotnych współczesnego społeczeństwa.

Z początkiem lat 90. w Szkole Zdrowia Publicznego Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, w systemie studiów ponaddyplomo- wych, podjęto kształcenie nowych profesji - menedżera szpitala i promotora zdrowia - dla potrzeb opieki zdrowotnej oraz innych instytucji zajmujących się

(2)

328 Lucyna Przewoźniak, ElżbietaRyś, Barbara Bik, KatarzynaCzabanowska

zdrowiem społeczeństwa. W roku akademickim 1997/1998, po przekształce niach - już w Instytucie Zdrowia Publicznego - zainicjowano kształcenie w systemiedwustopniowych studiów magistrów zdrowia publicznego.

Niniejszy artykuł omawia wyniki badań dotyczące opinii pracodawców o pożądanych kompetencjach zawodowych absolwenta kierunku: zdrowie pu bliczne. Następnie - na podstawie wyników opinii respondentów/pracodawców z różnych instytucji - charakteryzuje przewidziane dla absolwentów kierunku:

zdrowie publicznestanowiska i odpowiadające im profile kompetencji.

Opinie potencjalnych pracodawców dotyczące możliwości zatrudniania absolwentów magisterskich studiów kierunku:

zdrowie publiczne

Prezentowane wyniki dotyczą przewidywanych przez respondentów/praco dawców pozycji i ról zawodowychdla absolwentów kierunku: zdrowie publiczne.

Są fragmentem badań programu Leonardo daVinci,którego cel główny to dosko

nalenie programu studiówmagisterskich - tak, aby umożliwiały kształcenie spe

cjalistów zdrowia publicznego do rzeczywistych potrzebinstytucjispołecznych.

Zgodnie z konceptualizacją i wcześniej przyjętymi założeniami metodolo gicznymi projektu, badaniami objęto instytucje, które stanowią potencjalny ry nek pracy dla absolwenta kierunku zdrowie publiczne: administrację rządową i samorządową, szpitale, kasy chorych (obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia), stacje sanitarno-epidemiologiczne, pomoc społeczną kuratoria oświaty, firmy farmaceutyczne oraz organizacjepozarządowe.

Pilotażowe badania sondażowe zrealizowane zostały na podstawie ankiety pocztowej. Pytania kwestionariusza koncentrowały się na określeniu znacze- nia/ważności dla pracodawcykompetencjipracowniczych,którezaszeregowano w trzy kategorie: ogólne (podstawowe), specyficzne dla zdrowia publicznego oraz behawioralne/interpersonalne. Zaprezentowane zostały jako lista kompe tencji, a każdej z nich respondenci przypisywali wartości od 1 do 5, według na stępującego klucza; małoważna = 1,dość ważna = 2, ważna = 3,bardzo ważna

= 4, niezbędna = 5. Wyniki sondażu zostały omówione na podstawie rozkładu wyborów/odpowiedzi oraz średnich obliczonych na podstawie wartości ocen, którerespondenci przypisywali poszczególnym stwierdzeniom/kompetencjom.

Wkwestionariuszu ankiety zamieszczono również pytanie otwarte, w którym poproszono,aby każdy respondent wymienił stanowisko, na którym zatrudniłby w swojej instytucji absolwentakierunku: zdrowiepubliczne.

Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli poniżej, zwrotność ankiet była zróżnicowana; największe zainteresowanie wykazali respondenciz admini stracji państwowej, a najmniejsze zkuratoriówifirm farmaceutycznych.

(3)

Poziom zwrotów kwestionariuszy według sektorów

Tabela 1

Sektor Ilość wysianych

kwestionariuszy

Ilość odesłanych

kwestionariuszy Zwrotność w %

Administracja rządowa 33 14 42

Firmy farmaceutyczne 65 5 8

Szpitale 218 44 20

Administracja samorządowa 211 93 45

Organizacje pozarządowe 42 12 29

Stacje sanitamo-

-epidemiologiczne 194 56 29

Kasy chorych 60 19 32

Pomoc społeczna 176 65 37

Kuratoria oświaty 16 3 19

Razem 1015 311 31

Przedstawiciele instytucji w różny sposób zaangażowali się w badania pro jektuLeonardo da Vinci, czego efektem był niski - aczkolwiek reprezentatyw

ny, bo 31% poziom zwrotów. Zwroty ankiet z trzech instytucji - kuratoriów oświaty, firm farmaceutycznych, ale także zeszpitali -skąd nie uzyskano wy maganych 25% zwrotów, pomimo relatywnie wysokiej liczby ankiet - ograni

czyły możliwości stosowania metod statystycznych i wnioskowania. Należy pa miętać, iż było to badanie pilotażowe. Zostało przeprowadzone w trudnym okresie równoległego przekształcania/reformowania instytucji politycznych i gospodar

czych oraz bardzo wysokiegopoziomu bezrobocia. Wymienione czynniki, a także fakt, iżabsolwent kierunku: zdrowie publiczne jest na rynku pracy nowym profe sjonalistą,zapewne kształtowały udział respondentów w tych badaniach.

Najważniejsze kompetencje magistra kierunku: zdrowie publiczne w opiniach pracodawców z różnych instytucji

Kompetencje ogólne/podstawowe

Wtej kategorii ponad 90% odpowiadającychnajwyżej, czylijako „niezbęd

ne” i „bardzo ważne”, oceniło dwie kompetencje: „zaangażowanie się w pracę zawodową oraz odpowiedzialność za własne działania i ich konsekwencje”. Warto dodać,że obydwie uzyskały najwyższe średnie obliczone ze wszystkich wartości ocen przypisywanych przez respondentów kompetencjom badanych ankietą;odpowiednio4,5 i 4,52.

Wysokie wartości przypisywanorównież „wywiązywaniu się z zadań i obo

wiązków bez nadzoru”; 88% respondentów stwierdziło, że jest to umiejętność

„niezbędna” lub „bardzo ważna”. Mniej niż połowa, bo około 48%, uważa za

(4)

330 Lucyna Przewoźniak, Elżbieta Ryś, BarbaraBik,Katarzyna Czabanowska

„niezbędną” lub „bardzo ważną” „zdolnośćwykonywaniapracy w stresujących warunkach”, ale 10%uznało jątylko za „dość ważną”.

Generalnie ten rodzaj kompetencji w zdecydowanej większości został oce niony jako „niezbędne” lub „bardzo ważne”.

Kompetencje specyficzne dla dziedziny zdrowiapublicznego

Zostały one przez badanych ocenione nieco inaczej niż ogólne. Wszystkim kompetencjom z tej grupy ponad połowaodpowiadających przyznała wartości:

„niezbędne” i „bardzoważne”. Z analizy wynika, że pracodawcy najbardziej ce

nili sobie pracownika,który:

• rozumie bieżące problemy zdrowotne i społeczne(78% ocen „niezbędne”

i„b.ważne”),

• potrafi zastosować wiedzę z zakresu zdrowia publicznego do analizy tych problemów (74,2% ocen „niezbędne” i „b.ważne”),

• umie opracować strategię rozwiązywania i wdrażania problemów zdro wotnych ispołecznych (73% ocen „niezbędne” i„b.ważne”),

• umieć planować i zarządzać projektem (71%ocen „niezbędne”i „b. waż

ne”),

• umie wykorzystać wiedzę uzyskanąw czasie studiów do wymogówzaj

mowanego stanowiska (71% ocen„niezbędne” i „b. ważne”).

Relatywnie dużo, bo 17% pracodawców uznało „umiejętność współpracy zmediami w upowszechnianiuidei zdrowia publicznego” za kompetencję,która jest tylko „dość ważna” lub„małoważna”.

Należy zwrócić uwagę na fakt, że w zestawie kompetencji specyficznych średnie obliczonez wszystkich wartości ocen przypisywanych przez pracodaw cówkompetencjom objętych badaniem ankietowym są niższe niż w przypadku kompetencji ogólnych i behawioralnych/interpersonalnych. Pewną konsekwen cją takiego wyniku były niskie oceny trzech kompetencji, które nalazły się w tym zestawie, a następnie ich najniższe średnie: współpraca z mediami wupowszechnianiu idei zdrowia publicznego - średnia 3,47, pozyskiwanie iwykorzystanie informacji natemat środowiskowych, fizycznych i biochemicz nych czynników warunkującychzdrowie -średnia 3,47 orazumiejętność repre

zentowaniai argumentowania wimieniuklienta- średnia3,45.

Kompetencje behawioralne/interpersonalne

Ponad połowa badanych uznałatę kategorię kompetencji za „niezbędne” lub

„bardzo ważne”.

Najbardziej oczekiwanymi przezpracodawców umiejętnościami były:

• umiejętność współpracy w zespole (86% ocen „niezbędne” lub „bardzo ważne”),

• skuteczne komunikowanie się (85% ocen „niezbędne” lub „bardzo waż-

(5)

• świadomość konsekwencji własnego postępowania dlainnych osób (79%

ocen „niezbędne” lub „bardzo ważne”).

Ponad 70% respondentów ceniło sobieu pracownikatakżeumiejętności: ne gocjacji imediacji, zdolnośćnawiązywania kontaktów i podtrzymywaniarelacji, radzenia sobie z konfliktem oraz umiejętność mobilizowania społeczności i or

ganizacji do rozwiązywania problemów zdrowotnych i społecznych.

Umiejętność współpracy w zespole uzyskała również jednąz najwyższych średnich -4,28, wyliczonąz wszystkich wartości ocen przypisywanych kom petencjom zamieszczonymw kwestionariuszu.

Podsumowanie

Warto zauważyć, żeponad 80% badanych uznało,żekompetencje zamiesz czone wprzedstawionym im kwestionariuszuankiety są „bardzo ważne”, „nie zbędne” lub „ważne”. Przyznawane przez respondentów wartości ocen: 2 -

„dośćważna” i 1 - „mało ważna” nigdzienie przekroczyły 20% wszystkich od

powiedzi.

Charakterystyka pozycji i ról zawodowych absolwenta

kierunku: zdrowie publiczne w przewidywaniach pracodawców

Kluczowe dla celów realizacji projektu było skierowane do pracodawców pytanie o stanowisko, na jakim byliby skłonni zatrudnić absolwenta w dziedzi nie zdrowia publicznego.Oczekiwano, że odpowiedzi respondentów umożliwią opracowanie dla badanych instytucji listy potencjalnych stanowisk. Odpowiedzi respondentów w tym zakresie ilustrujerysunek 2.

(6)

332 Lucyna Przewoźniak, Elżbieta Ryś, Barbara Bik, Katarzyna Czabanowska

Rys. 1. Charakter proponowanych stanowisk

Wśród odesłanych 311 ankiet - 302 respondentówwskazało stanowiska, któ re w ich opinii byłybyodpowiednie dla pracownika o takim profilu wykształce

nia. Wśród uzyskanych odpowiedzi, 20znich dotyczyło stanowisk niezgodnych z kwalifikacjami absolwenta i/lub resortowymi przepisami ustawy określającej możliwości zatrudnienia, np.: pracownik socjalny, terapeuta albo psycholog.

Ponadto, pięciu ankietowanych nie przewidywało zatrudnienia absolwenta zdrowia publicznego wswojej instytucji.

Na podstawie zebranego materiału opracowano zestaw 15 ról zawodowych oraz, w obszarze każdej z nich, tzw. ścieżki kariery. Należy zastrzec, iż zapre zentowane modele nie odzwierciedlają specyfiki ról wynikającej z misji czy też celów poszczególnych instytucji.

Promotor/edukator zdrowia

Najliczniejsza grupa respondentów przewiduje zatrudnienie absolwentów zdrowia publicznego w tej roli -77 respondentów (20,1%). W ramach tej roli przewidywano zatrudnianie na różnych stanowiskach, np.: jako kierownika działu promocji zdrowiawstacji sanitarno-epidemiologicznej,na samodzielnym stanowiskuds. promocji i ochrony zdrowia w starostwie powiatowym lub jako szeregowego pracownikadziału promocji zdrowiaw kasiechorych.

(7)

Polityk/planista

Proponowany przez respondentów zakres roli, to przede wszystkim zadania w zakresie planowania strategii rozwiązywania problemów zdrowotnych dla społeczności oraz dla specyficznych grup społecznych. Wśród respondentów reprezentujących przede wszystkim administracjęsamorządową i rządową - 60 (15,6%) przewidywało możliwość zatrudnienia absolwenta kierunku: zdrowie publiczne w tym najbardziej innowacyjnym obszarze działań społecznych, wy nikających z decentralizacjiwładzy.W innych instytucjach,takich jak np. stacje sanitarno-epidemiologiczne, pomoc społeczna - polityk/planistapodejmowałby i nadzorował zadania swojej instytucji,które sąelementem strategii wspólnoto

wych. Wopinii respondentów- osoby zatrudnione w tej roli mogłyby zajmować w strukturze instytucji różne pozycje: menedżera, kierownika, specjalisty lub szeregowego pracownika działu.

Organizator/kontroler/doradca

Wewnętrzny nadzór nad pracownikami i realizacjązadań instytucji. Zakres roli, który obejmowałby również zadania w zakresie organizacji, doradztwa i nadzoru nad wdrażaniem jakości usług zdrowotnych byłprzewidywanyprzez 37 (9,6%) respondentów reprezentujących szpitale oraz kasy chorych. Kariera w tej roli to stanowiska: szeregowe, samodzielne (specjalista), kierownicze i menedżerskie.

Asystent/referent w administracji organizacji

29 (7,6%) respondentów przewidywało możliwość zatrudnienia w różnych działach reprezentowanej przez siebie instytucji i dopiero po odbyciu sta- żu/zapoznaniu się zespecyfikąinstytucji możliwy byłby dalszy rozwój kariery.

Koordynator

Zadania ukierunkowane na organizowanie współpracy-zespołów zadanio wych i/lubdziałań międzysektorowych wzdrowiu publicznym. Możliwość za trudnienia w tej roli zadeklarowało 20 (5,2%) badanych, reprezentujących po moc społeczną i samorządy. Rolę tę respondenci przewidywali wyłącznie w wymiarze szeregowegostanowiska.

Kierownik (działu, sekcji)/naczelnik/z-ca kierownika

Byłyto typowe określenia w odpowiedziach 19 (4,9%)respondentów,którzy zadeklarowali zatrudnienie absolwentów kierunku: zdrowie publiczne na takim stanowisku/roli.

Specjalista

Ogólnie, bez sprecyzowanego zakresu zadań/obowiązków - był wskazywany przez 17 (4,4%) respondentów, którzy przewidywali możliwość zatrudnienia magistra zdrowia publicznego w różnych działach swojej instytucji.

Menedżer/dyrektor/zastępca dyrektora

16 respondentów (4,2%) uważało, że absolwent kierunku:zdrowie publiczne może pełnićtaką rolę w zakładzie opieki zdrowotnej lub szpitalu.

(8)

334 Lucyna Przewoźniak, ElżbietaRyś, Barbara Bik,KatarzynaCzabanowska

Analityk potrzeb społeczno-zdrowotnych

To rola, w zakresie której respondenci przewidywali dokonywanie analiz da nych statystycznych oraz prognozowanie rozwoju kadr medycznych, usług zdrowotnych i serwisu wspierającego te usługi. W takim zakresie zatrudnienie dla absolwenta kierunku: zdrowie publiczne zadeklarowało 14 respondentów (3,6%). Przewidywane możliwości zatrudnienia na stanowiskach: szeregowym, samodzielnym(specjalista), kierowniczym i jako menedżer.

Specjalista w dziedzinie marketingu

Rola obejmuje innowacyjne zadania - szczególnie w instytucjach pomocy społecznej i opiekizdrowotnej-polegające na opracowaniu i kierowaniu infor

macjami o świadczeniach oraz reklamę i sprzedaż usług zdrowotnych. Spośród respondentów 13 (3,4%) uważało, iż absolwent kierunku: zdrowie publiczne mógłbytakie zadania realizować, pracując na stanowiskukierowniczym, samo

dzielnym (specjalista) lubszeregowym.

Epidemiolog

Do wykonywania analiz epidemiologicznych zatrudniłoby absolwenta kie runku: zdrowie publiczne 12 respondentów (3,1%), reprezentujących szpitale istacjesanitarno-epidemiologiczne.Przewidywana ścieżka kariery toszeregowe lub kierownicze stanowisko.

Ekonomista

Zadania związane z księgowością, finansowym wymiarem kontraktowania irozliczania usług zdrowotnych oraz monitorowaniem kondycji finansowej świadczeniodawców. W takim zakresie zatrudnienie dla absolwentaomawiane go kierunku zadeklarowało 6 respondentów (1,6%). Badani przewidywali tęrolę w dwóch wymiarach stanowisk; na szczeblu zarządczym instytucji (menedżer, z-ca menedżerads. ekonomicznych)lub szeregowym.

Kadrowiec

Zadania w zakresiekierowaniazasobami ludzkimi: zatrudnianie,planowanie karierorazszkolenie pracowników. Możliwość zatrudnienia absolwentakierun ku: zdrowie publiczne w tej roli przewidywało 5 (1,3%) respondentów na sta nowiskach:kierownik, specjalista,pracownik działu kadr.

Asystent dyrektora

Tylko 4 (1,0%) respondentów przewidywało zatrudnienie absolwenta kie runku: zdrowiepubliczne w takiej roli.

Ogółem pracodawcy zaproponowali około 25% stanowisk kierowniczych imenedżerskich, 32% stanowisk samodzielnych i 43% tzw. stanowisk szerego wych, pozbawionych autonomii.

Podsumo wanie

Jak wynika z przedstawionych wyników, respondenci najczęściej przewidy

wali zatrudnienie absolwenta kierunku: zdrowie publiczne w rolach promotora/edukatora zdrowia i polityka/planisty, które najsilniej korespondująz inno wacjamiw polityce zdrowotnej i decentralizacjąwładzy.

(9)

Zwracają uwagę stosunkowo liczne deklaracje zatrudniania absolwentów te go kierunku na stanowiskach menedżerskich, kierowniczych orazjako specjali stów (w różnych zakresach), co prawdopodobnie jest efektem dwunastoletniej tradycji Szkoły Zdrowia Publicznego/InstytutuZdrowiaPublicznegow zakresie kształcenia podyplomowegokadryinstytucjiopieki zdrowotnej.

Niektórzy respondenci wymieniali kilka stanowisk, a nawet ich zestaw: od asystenta do dyrektora, czasem przyszłe zatrudnienie obwarowane było spełnie niem dodatkowych warunków, np. ukończeniem studiów podyplomowych czy odbyciem obowiązkowego stażu.

Opracowanie modeli ról zawodowych orazprzewidywanych w ich obszarze ścieżek karier było trudne, gdyżczęść respondentówwymieniała ogólnąnazwę stanowiska np. kierownik, dyrektor, specjalista, inspektor, a nie precyzowała działu ani charakteru pracy. W innych odpowiedziachwskazywanotylko miej

sce zatrudnienia, np. dział statystyki i analiz, kontrola, ale nie informowano o charakterze proponowanego stanowiska. W takich przypadkach uznawanoje za stanowiska niesamodzielne. Jeszcze inną kategorię stanowiły odpowiedzi, w których respondenci wymieniali zadania, dla realizacji których zatrudniliby absolwenta kierunku: zdrowie publiczne, np. zadaniaw promocji zdrowia, kon traktowanie świadczeń, etc.

Profile kompetencji dla przewidywanych pozycji/ról zawodowych magistrów kierunku: zdrowie publiczne

Zdotychczasowych analiz wynika, żepracodawcynajchętniej przewidywali zatrudnienie absolwenta zdrowia publicznego w roli promotora/edukatora zdrowia oraz polityka/planisty.

Kompetencjepodstawowe

Dla wymienionych poniżej - średnia uzyskana z wartości ocen - powyżej 4,1.Do najbardziej oczekiwanych przez pracodawcę kompetencji należały:

• odpowiedzialność za własnedziałaniai ich konsekwencje,

• zaangażowanie w pracę zawodową oraz wywiązywanie się z zadań i obowiązków bez nadzoru,

• dostosowaniesię do wymagań stanowiskapracy.

Wykonywanie obowiązków w stresujących warunkach ocenione zostało w tej grupie kompetencji -i dla tej roli najniżej, chociaż nie nisko - między oceną „ważne” i „bardzoważne”(średnia - 3,5).

(10)

336 Lucyna Przewoźniak, Elżbieta Ryś, Barbara Bik,Katarzyna Czabanowska

Kompetencje specyficzne

Średniadla wymienionych poniżej -powyżej 4,1. Za najważniejsze z dzie dziny zdrowia publicznego dlapromotora/edukatorazdrowia i polityka/planisty pracodawcy uznali:

• rozumienie bieżącychproblemów zdrowotnych i społecznych,

• opracowywanie strategii rozwiązywania i wdrażania problemów zdro wotnychi społecznych,

• zastosowanie wiedzy z zakresu zdrowia publicznego do analizy proble

mów zdrowotnych ispołecznych,

• przekazywanie informacji z dziedziny zdrowia publicznego i edukowa

nie,

• zastosowanie wiedzyuzyskanej podczas studiówdo wymogów zajmowa nego stanowiska,

• rozumienie wpływupolityki zdrowotnej nazdrowieobywateli,

• zbieranie i wykorzystanie informacji z różnych dziedzin zdrowia publicz

nego,

• planowanie i zarządzanieprojektem,

• pozyskiwanie i wykorzystanie danych epidemiologicznych.

Dwie ostatnie umiejętności zostały ocenione wyżej przez grupę tych respon

dentów, którzy preferowali zatrudnienie absolwenta na stanowisku promotora, alewgrupie wskazującej na polityka były one ocenianebardzo nierówno(duża wartość odchylenia standardowego).

Kompetencje interpersonalne

Średnia wyliczona z wszystkich ocen dla tej kategorii wyniosła powyżej 4,02. Respondenci dlapromotora zdrowia i polityka/planisty wyróżnili następu jące umiejętności:

• umiejętnośćwspółpracy w zespole,

• świadomość konsekwencji własnego postępowaniadla innych osób,

• umiejętność mobilizowania społeczności i organizacji do rozwiązywania problemów zdrowotnych i społecznych,

• skuteczne komunikowanie się,

• umiejętność przekonywania.

Należy podkreślić, iż respondenci, którzy najczęściej deklarowali zatrudnie

nie absolwenta kierunku: zdrowie publiczne w wymienionych rolach -promotor/edukator i polityk/planista, ogólnie wysoko oceniali wszystkie kategorie kompetencji; były one dlanich „więcej niżważne”.

Rolami, które następnie stosunkowo licznie przewidywali pracodawcy dla absolwentów zdrowia publicznego, były: organizator/kontroler oraz asystent w administracji organizacji, tj. szeregowy pracownik różnych działów. Jak wykazała analiza rozkładu odpowiedzi oraz średnich - respondenci określili

(11)

profil kompetencji podobny do dwóch poprzednio omówionych ról (promotor/edukatori polityk/planista).

Analizując odpowiedzi, stwierdzono, iż respondenci stawiali wyższe oceny kompetencjom specyficznym dla roli organizatora/kontrolera niż w przypadku promotora/edukatora i polityka/planisty. Oscylowali między„ważne” i „ bardzo ważne”. Jednak żadnakompetencja z tej kategorii nie uzyskała średniej wyższej niż „bardzo ważna”.

Z zestawu kompetencji interpersonalnych dla roli organizatora/kontrolera wyróżniono umiejętności: współpracy w zespole oraz skutecznego komunikowa niasię.

Asystent w administracji organizacji

Interesującejest, iż pracodawcy uznali za„więcej niżważne” wtej roli takie kompetencje specyficzne,jak: rozumienie bieżących problemów zdrowotnych i społecznych, przekazywanie informacji z dziedziny zdrowia publicznego i edukowanie oraz pozyskiwanie i wykorzystanie danych epidemiologicznych.

Uzyskane średniewynoszą odpowiednio: 4,29 -4,08-4,0 inależą do najwyż

szychw tej kategorii umiejętności. W efekcie rozumieniebieżących problemów zdrowotnych i społecznych okazało się najbardziej uniwersalną/pożądaną kom petencją, na co wskazuje jej średnia wyliczona dla innych ról, np. mene- dżer/dyrektor (4,08) specjalista (4,07), polityk zdrowotny (4,26) promotor zdro wia (4,46), epidemiolog (4,67), kadrowiec(4,75).

Specjalista, kierownik, dyrektor/menedżer, koordynator, analityk po

trzeb zdrowotnych, specjalista w dziedzinie marketingu i epidemiolog - to kolejne role zawodowe przewidywane przez pracodawców dlaabsolwentówkie runku: zdrowie publiczne.

Wszystkie te role w trzechkategoriach kompetencji uzyskały od pracodaw ców podobne oceny.

Kompetencje ogólne. Odpowiedzialność i zaangażowanie w pracę zostały ocenione równie wysoko,jak w przypadku innych stanowisk. Średnie dla tych kompetencji w tej grupiestanowisk wyniosły od 4,33 do 4,67, awięc przez re spondentów oceniane zostałyjako „bardzo ważne” lub„niezbędne”.

Kompetencje specyficzne. Średnia dla tej kategorii kompetencji - powyżej 4,02 (a więc wopinii respondentówbyłyone „więcej niżważne”). Wśród nich respondenci wyróżnili:

• umiejętność zastosowania wiedzyuzyskanej podczas studiów do wymo gów zajmowanego stanowiska,

• umiejętność opracowywaniastrategii oraz wdrażanie rozwiązywaniapro blemówzdrowotnych ispołecznych,

• umiejętność pozyskiwania i wykorzystania informacji na temat ekono micznych uwarunkowań zdrowia,

• umiejętnośćpozyskiwania i wykorzystania danych epidemiologicznych,

• rozumienie bieżącychproblemów zdrowotnych ispołecznych.

Kompetencje interpersonalne. Umiejętność współpracywzespole, skutecz

ne komunikowanie się orazświadomość konsekwencji własnego postępowania

(12)

dla innychosób - to w opiniirespondentów/pracodawców najważniejszekompe

tencje dla tego zestawu pozycji/ról i w tej kategorii kompetencji. Średnia dla nich wyniosła 4,07, więc w opinii respondenentów były one „więcej niż ważne”.

Stanowiska asystenta dyrektora, kadrowca i ekonomisty wskazało naj mniej respondentów (odpowiednio 4,5 i 6). Z tego względu w tej grupie pozy

cji/ról zawodowych średnieoceny dla poszczególnych kompetencji są albobar

dzo wysokie, gdyż pojedyncze kompetencje są ocenione wysoko (np. zaanga żowanie w pracę zawodową - średnia 5,0), albo znacznie niższe niż dla pozo stałych - gdyż pojedynczekompetencje uzyskały najniższą wartość (np. umie jętność wspieraniainicjatywy innych osób,grup, instytucji - średnia2,67).

Podsumo wanie

Analiza trzech kategorii kompetencji dla poszczególnych pozycji/ról zawo

dowych wykazuje, iż respondenci/pracodawcy najbardziej cenią kompetencje ogólne; wśród kompetencji najwięcej z tej kategorii uznano „ważne” i „niezbęd ne”,a zatem uzyskały najwyższą średnią.

W kategorii specyficznych interesującątendencję zaobserwowano w odpo wiedziach respondentów dotyczących kompetencji rozumienie bieżących pro

blemów zdrowotnych i społecznych, która okazała się najbardziej pożądana i uni

wersalna dla wszystkich pozycji/ról,tj. zarówno dlaasystenta, jak i menedżera.

Kompetencje behawioralne/interpersonalne dla poszczególnych pozycji/ról zawodowych odzwierciedlają ogólną tendencję wyrażającą się uznaniem za najważniejsze trzech kompetencji: komunikowania się, współpracy w zespole, świadomości konsekwencji własnego postępowania dla innych osób. Umiejęt ność skutecznego komunikowania się była wyróżniana przez respondentów dla promotora/edukatora zdrowia, specjalisty w dziedzinie marketingu oraz epide miologa. Jest interesujące, żeumiejętność współpracywzespole to ważna kom petencja menedżera/dyrektora oraz kierownika.

Role zawodowe absolwentów kierunku: zdrowie publiczne oczekiwane w instytucjach społecznych

Przedstawiciele administracji samorządowej uczestniczący w pro gramie Leonardo daVinci deklarowali możliwość zatrudnienia absolwenta kie runku zdrowie publiczne w 12. rolach zawodowych. Najchętniej jako samorzą dowego polityka/planistę - 35 badanych, promotora/edukatora zdrowia -35 ba danych oraz organizatora serwisuopieki zdrowotnej - 7badanych. Respondenci z tego sektora -doceniając być może multidyscyplinamość kierunku - przewi

dywali zatrudnieniew różnych departamentach w roli specjalisty (5 badanych) oraz jako asystentów w różnych działach administracji (4badanych). Możliwość zatrudnienia w takich rolach,jak: menedżer, koordynator, specjalista w dziedzi

(13)

nie marketingu - przewidywali nieliczni: zgłoszono po 2 propozycje na każde z tych stanowisk.

Podsumowanie

W propozycjach badanych pracodawców— przedstawicieli administracji sa morządowej - przeważają role o charakterze innowacyjnym, ukierunkowane na planowanie i wdrażanie lokalnej polityki zdrowotnej oraz jej zabezpieczenie serwisowe. Na 110 uzyskanych odpowiedzi, tylko w dwóch przypadkach nie przewidywano możliwości zatrudnieniaabsolwenta kierunku: zdrowie publicz

ne. Szczegółowy rozkład odpowiedzi odnośnie do proponowanych pozycji/ról w instytucji ilustruje kolejny rysunek.

Rys. 2. Role zawodowe przewidywane w administracji samorządowej

(14)

340 Lucyna Przewoźniak, Elżbieta Ryś, Barbara Bik, KatarzynaCzabanowska

Administracja rządowa

Spośród 19 respondentów reprezentujących rządowe instytucje na szczeblu lokalnymprzewiduje możliwość zatrudnienia absolwenta kierunku: zdrowiepu

bliczne w 7rolach: polityk/planista (6osób), promotor/edukator zdrowia (4 oso

by). Jednalub dwieosoby przewidywały możliwośćzatrudnienia jako analityka potrzeb społeczno-zdrowotnych, kadrowca, asystenta lub specjalistę w admini

stracji i dyrektora.

Podsumowanie

Można stwierdzić, iż respondenci reprezentujący administrację publiczną wskazywali podobne stanowiska,jak respondenci z administracji samorządowej.

Niewielka liczba uzyskanych odpowiedzi utrudniajednak postawienie jedno

znacznych wniosków. Szczegółowy rozkład odpowiedzi odnośnie do propono

wanych pozycji/ról w instytucji ilustrujekolejnyrysunek.

Rys. 3. Role przewidywane w administracji rządowej

Stacje sanitarno-epidemiologiczne

Reprezentowane były przez 75 osób, stanowiąc kolejną kategorię respon- dentów/pracodawców, którzy przewidywali możliwość zatrudnienia absolwenta kierunku: zdrowie publicznew 14rolach zawodowych. Najczęściej wymieniano promotora/edukatora zdrowia - 23 osoby. Możliwość zatrudnienia absolwenta

(15)

jako asystenta lub kierownikaw różnych działach stacji przewidywało -odpo

wiednio: 17 i 10 respondentów. Możliwość zatrudnienia w roli epidemiologa przewidywało 10 badanych. Inne role: planista/polityk, menedżer, analityk po

trzeb zdrowotnych, kontroler, asystent dyrektora - to role, które wymieniły po

jedynczeosoby. Spośród 75 reprezentantów sektora 4 osoby nie wskazałyżad

nego stanowiska.

Podsumowanie

Stacje sanitarno-epidemiologiczne sątradycyjnym sektorem opiekizdrowot

nej, ale- podobniejak inne instytucje społeczne - podlegają procesom trans formacji i podejmują nowe zadania. Przewidywane pozycje/role są związane zzadaniami polityki promocji zdrowia określonymi dla tej instytucji. Szczegó łowy rozkład odpowiedzi odnośnie do proponowanych pozycji/ról w instytucji ilustrujekolejny rysunek.

Rys. 4. Role zawodowe przewidywane w stacjach sanitarno-epidemiologicznych

Szpitale

W badaniach uzyskano 60 odpowiedzi, w których respondenci wskazali 14 pozycji/ról zawodowych przewidywanych przez nich dla absolwenta kierunku:

zdrowie publiczne. Dodatkowo; jeden badany nie udzielił odpowiedzi, a drugi wskazałstanowisko wymagające ukończenia innego kierunku studiów.

Konkurencja pomiędzy świadczeniodawcami, konieczność szacowania kosztów leczenia, kontraktowanie świadczeń oraz wdrażanie systemu jakości

(16)

i edukacji pacjenta do organizacji szpitala to prawdopodobne determinanty oczekiwań badanych dyrektorów szpitali wobec nowego profesjonalisty w opie

ce zdrowotnej.

Najwięcej spośród badanych respondentów- 19 osób -przewidywałomoż

liwość zatrudnieniaabsolwenta kierunku: zdrowie publiczne w roli organizatora ds. wdrażania systemu jakościoraz jego monitorowania i kontroli. Następnesta nowiska według liczby odpowiedzi to: menedżer/dyrektor - 6 osób, specjalista w dziedzinie marketingu - 6 osób, edukator zdrowia/promotor- 5 osób, analityk potrzeb zdrowotnych - 5 osób, kierownik - 4 osoby, asystent w administracji szpitala -4 osoby oraz asystentdyrektora -3 osoby. Role, takie jak: epidemio

log, ekonomista,kadrowiec przewidywałypojedyncze osoby.

Podsumowanie

Specjalistyczne, kosztowne świadczenia szpitali są kluczowym a zarazem newralgicznym obszarem instytucji opieki zdrowotnej. Zarządzanie szpitalem, utrzymanie go na rynku usług i generalnie zagwarantowanie wszystkich jego funkcji wymaga zatrudnienia nowych profesji co zostało odzwierciedlone w oczekiwaniach respondentów- najczęściej dyrektorów szpitali. Szczegółowy rozkład odpowiedzi odnośnie do proponowanych pozycji/ról w instytucji ilu struje kolejny rysunek.

Rys. 5. Role zawodowe przewidywane w szpitalach

(17)

Pomoc społeczna

Pomoc społeczna jest w społeczeństwie polskim nową instytucją. Została wyodrębniona ze struktury opiekizdrowotnej w 1990roku napodstawie Ustawy z dnia29 listopada 1990 r. „O pomocy społecznej” (DzU Nr 87z 17 XII 1990).

Rozwój tej instytucji w głównej mierze uzasadniają dwa procesy; rozwój bezro

bocia i jego konsekwencje w postaci ubóstwa oraz wzrost różnych kategorii osób niepełnosprawnych,których potrzeby nie mieszcząsię wzakresie czynno ści instytucji opieki zdrowotnej.

Spośród 70 odpowiedzi udzielonych przez respondentów z tego sektora na temat możliwości zatrudnienia absolwenta kierunku: zdrowie publiczne, w 3 przypadkach nie przewidywano możliwości zatrudnienia absolwenta tego kierunku, a w 2 - nie udzielono odpowiedzi. Część osób, bo 21 respondentów wskazywało pozycje/role, których absolwent omawianego kierunku nie może podjąć, gdyż niejest donich przygotowany np. psychoterapeuta- albo jego za trudnienie byłoby nielegalne w świetle regulacji ustawy o pomocy społecznej, np. pracownik socjalny. Charakterystyka przewidywanych pozycji/ról została dokonana na podstawie 47 odpowiedzi respondentów. Wśród przewidywanych ról zawodowych najwięcej propozycji dotyczy zatrudnieniajako planisty - 14 jako koordynatora - 10 odpowiedzi. Podobnie jak w innych instytucjach prze widuje sięzatrudnienie w roli promotora/edukatora zdrowia - 4 odpowiedzi. Jak ilustruje kolejna tabela przewidywanie zatrudnienia w pozostałych rolach jest niewielkie; 1 - 2 odpowiedzi.

Podsumowanie

Pomoc społeczna jest nową instytucją społeczną. Przewidywane przez re

spondentówrole są związane znajtrudniejszym obszarem w każdej instytucji - planowaniem oraz koordynowaniem działań. Szczegółowy rozkład odpowiedzi odnośnie do proponowanychpozycji/ról w instytucji ilustruje kolejnyrysunek.

(18)

Rys. 6. Role zawodowe proponowane w instytucji pomocy społecznej

Kasy chorych

To kolejna nowa instytucja. Jej powstanie było ściśle związane z reformą administracyjnąpaństwa oraz reformą opieki zdrowotnej w 1999 roku. Jednak po trzech latach funkcjonowaniazostała zmieniona (scentralizowana) i funkcje płatnika przekazano Narodowemu Funduszowi Zdrowia.

W badaniach programu Leonardo daVinci uzyskano 20 odpowiedzi od re spondentów - pracodawców ztej instytucji. Jeden z nich nie wskazałkonkret

nego stanowiska. Niewielka liczba uzyskanych ankiet spowodowała, iż każde z 7stanowisk popartejestnielicznymi deklaracjami: 5 respondentów przewidy wało zatrudnienie absolwenta kierunku: zdrowie publiczne w różnych działach nastanowisku specjalisty, 4 -nastanowisku organizatora,a zarazem specjalistę pełniącego nadzór nad realizacjąumów ze świadczeniodawcami. Podobnie jak w innychinstytucjach przewidywanozatrudnieniewzakresie promocji/edukacji zdrowotnej- 3 osoby oraz jako analitykapotrzeb zdrowotnych - również 3 oso by. Pozostałe z przewidywanych przez jednego lub dwóchrespondentów to sta nowiska: kierownik, ekonomista i planista.

Podsumo wanie

Płatnik jestjednąz instytucji, dla potrzeb której rozwija się kierunek: zdro

wie publiczne. Pomimo niskiej liczby odpowiedzi można stwierdzić, iż postu

lowane przez respondentów rolezawodowe sązwiązanez funkcjamitej instytu

cji, takimi jak: równy dostęp do świadczeń i dbałość o ich jakość, a także zdziałaniami w zakresie promocji i edukacji zdrowotnej społeczeństwa. Szcze

(19)

gółowy rozkład odpowiedzi odnośnie do proponowanych pozycji/ról w insty tucji ilustruje kolejny rysunek.

Rys. 7. Role proponowane w kasach chorych (obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia)

Organizacje pozarządowe

Ogólna liczba uzyskanych odpowiedzi wynosiła 16; w dwóch przypadkach nie przewidywano zatrudnienia dla absolwenta kierunku: zdrowie publiczne, a wjednej z ankiet respondent wskazał stanowisko, które wymagaukończenia innego kierunku studiów. Niska liczba uzyskanych ankiet spowodowała, iż ich rozkład dla 7 przewidywanych stanowisk wynosi od 1 - 3 odpowiedzi. Przewi

dywane zatrudnienie na stanowiskach: promotor/edukator - 3 respondentów, menedżer/dyrektor, organizator i pełnienie nadzoru,orazkoordynacja - dla każ

dego wymienionych po 2 odpowiedzi. Inne stanowiska - specjalista - 1 osoba i planista-1 osoba.

Podsumo wanie

Organizacje pozarządowesą nowymi instytucjami o bardzo różnych misjach.

Istotą jest uzupełnianie przez nie funkcji instytucji państwowych, stąd najczę ściej ichdziałania zmierzają do zaspokojeniaspecyficznych potrzeb nielicznych grup/kategorii społecznych. Najczęściej zatrudniają niewielu pracowników, aich działalność opiera się na wolontariuszach. Studenci kierunku: zdrowie pu

blicznemogązdobywaćw nich doświadczenie jakowolontariusze, ale organiza

(20)

cji tych nie możnatraktować w kategoriach rynku pracy zawodowej. Szczegó łowy rozkład odpowiedzi odnośnie do proponowanych pozycji/ról w instytucji ilustruje kolejny rysunek.

Rys. 8. Role przewidywane w organizacjach pozarządowych

Inn e organizacje

Kuratoria oświaty oraz firmy farmaceutycznesą instytucjami, z których uzy skano bardzo niskie zwroty -pojedyncze ankiety. Wśród trzech ankiet odesła nych przez kuratorów:jeden nie widzi możliwości zatrudnienia magistra zdro

wia publicznegow instytucji oświaty/szkolnictwie, drugiz nich nie wskazał sta nowiska a trzeciprzewiduje zatrudnienie wroli koordynatora.

W 7 ankietach odesłanych przez przedstawicieli firm farmaceutycznych przewidywano zatrudnienie dla absolwenta kierunku: zdrowie publiczne w na

stępujących rolach: specjalistaw dziedzinie marketingu - 3odpowiedzi, specja lista-2odpowiedzi, ekonomista i koordynator - po 1 odpowiedzi.

Podsumowanie

Firmy farmaceutyczne w Polsce mogą i prowadząwłasną politykę skoncen

trowaną na wygraniu z konkurencją i utrzymaniu rynku leków. Wiele z nich funkcjonujew wymiarze rynku regionalnego(europejskiego) a nawet globalne go. Ich siłę i wpływ na polską instytucję opieki zdrowotnej dopieropoznajemy.

Trudniej wyjaśnić postawy kuratorów oświaty wobec badania. System szkolnictwa w Polsce od 1999 roku ulega przekształcaniu. Obok zmiany struktu ralnej wdrażanajest zmiana jakościowa- programowa, ukierunkowana na do-

(21)

brostan dzieci i młodzieży. Dostarczanie wiedzy ozdrowych wzorach życia, in tegrowanie z niepełnosprawnymi oraz stwarzanie szans na awans społeczny -to istotne zadania w zdrowiu publicznym. Ich realizacja wymaga wdrażania pro gramów iwspółpracy międzysektorowej, w czym może pomagać magister kie runku: zdrowie publiczne. Jednak tej możliwości kuratorzy nie dostrzegli.

Szczegółowy rozkład odpowiedzi odnośnie do proponowanych pozycji/ról w instytucji ilustruje kolejny rysunek.

Rys. 9. Role przewidywane w instytucji edukacji - kuratoriach i przemyśle farmaceutycznym

Wnioski i rekomendacje

W badaniach uzyskano ważne informacje o gotowości pracodawców z róż

nych instytucji do zatrudnianiaabsolwentów kierunku: zdrowie publiczne.

Równie cenne okazały się informacje umożliwiające opracowanie modeli różnych ról zawodowych i stosownegodo każdej nich profilu kompetencji.

Z perspektywydoskonalenia programów edukacyjnych wyniki te mogą być uzasadnieniem dla wyodrębniania specjalizacji i wdrażania metodedukacyjnych sprzyjających rozwijaniu stosownych - oczekiwanych przez pracodawcę kom petencji.

Największą gotowość do zatrudniania w różnorodnych i nowych rolach za wodowych wykazali respondenci reprezentujący samorządy. Najchętniej i w zdecydowanej większości badanych instytucjach przewidywanozatrudnienie wrolach: promotor/edukator zdrowia oraz polityk/planista. W instytucjach owiększej liczbie zwrotów, np. stacjach sanitarno-epidemiologicznych, prefe

rencje teokazały się istotne statystycznie (p<0,05). Równieżw przypadku roli

(22)

348 LucynaPrzewoźniak, Elżbieta Ryś, BarbaraBik, Katarzyna Czabanowska

asystenta worganizacjipreferencje pracodawców okazałysię istotne statystycz nie (p<0,05). Większość respondentów przewidywała, iż karierę zawodową w ich instytucji magister zdrowia publicznegomożerozpocząć od szeregowego stanowiska - jako asystent w administracji - i w różnych działach. Dość po wszechna wśród respondentów opinia, iż dla młodego pracownika decyzja o kierunku kariery czy wyborze działu, w którym rozpocznie swoją pierwszą pracę, możenastąpić dopiero po zapoznaniu się przez nich ze strukturąi funk cjonowaniem organizacji.

Wielu respondentów, być może doceniając interdyscyplinarność programu studiów, przewidywało zatrudnienie magistra kierunku: zdrowie publiczne na różnorodnych stanowiskach ulokowanychw różnych działach instytucji; ci pra

codawcy preferowali ogólne kompetencje zawodowe. Jak wynika z badań,ścieżki karierysądeterminowaneoczekiwaną rolą, ale w większości z nichprzewidujesię osiąganie autonomii lubróżnychszczebli zarządczych w instytucji.