Podaż zasobów pracy Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz pozostałych uczelni wyższych

(1)

PODAŻ ZASOBÓW PRACY

UNIWERSYTETU JAGIELLOŃSKIEGO ORAZ POZOSTAŁYCH UCZELNI WYŻSZYCH

Maciej Grodzicki

Prowadzone w tej części analizy mają charakter poznawczy oraz metodyczny. W celach poznawczych zmapowane zostaną główne tendencje w szkolnictwie wyższym w Polsce (w szczególności dotyczące liczby studentów i absolwentów). Oceniona zostanie struktura (i jej zmiany) szkolnictwa wyższego w Polsce głównie w odniesieniu do kompetencji studentów (ustalanych na podstawie kierunku studiów) oraz w wymiarach pomocniczych (płeć, rodzaj szkoły, tryb i poziom studiów), a także ustalona zostanie pozycja UJ, jako podmiotu budującego kompetencje dla społeczeństwa i gospodarki, na tle Polski i Małopolski. Metodyczne cele związane są między innymi z oceną dostępności danych statystycznych pod kątem możliwości prognozowania popytu na pracę studentów i absolwentów UJ.

Dane zawierające informacje na temat szkolnictwa wyższego oraz struktury studentów i absolwen- tów w różnych przekrojach dostępne są zarówno w raportach GUS („Szkoły wyższe i ich ﬁ nanse”,

„Szkolnictwo wyższe”), w Banku Danych Lokalnych GUS, jak również w bazach Eurostat.

(2)

2.1. Trendy w szkolnictwie wyższym w Polsce

Analizując trendy w szkolnictwie wyższym w Polsce, należy stwierdzić, że liczba studentów w Polsce ogółem systematycznie maleje, po nieznacznym wzroście na początku XXI wieku. W roku akademic- kim 2018/2019 było ich trochę ponad 1,2 mln, czyli o ponad 700 tys. mniej niż w latach 2005–2006. Tak znaczne zmiany liczby studentów (spadek przekraczający 1/3 maksymalnego poziomu) wynikały w dużej mierze ze zmian demograﬁ cznych (następstwo dorastania kolejnych pokoleń wyżów i niżów demogra- ﬁ cznych), ale również z wahań stopnia skolaryzacji. Współczynnik skolaryzacji brutto początkowo wzrósł do rekordowych 64% w 2010 roku, by następnie obniżyć się o około 6 punktów procentowych.

W latach 2014–2018 liczba studentów w Polsce ksztatowała się na poziomie około 58% liczby ludności w wieku 20–24 lata. Można na ten temat poczynić hipotezę, iż boom edukacyjny z początku wieku skut- kował zbyt dużą skolaryzacją na poziomie wyższym w stosunku do zapotrzebowania płynącego z rynku pracy i możliwości zagwarantowania wysokiej jakości kształcenia ze strony sektora uczelni wyższych.

–6 pkt proc. –711 tys.

(2010–2014) (2005–2018)

R ysunek 21. Liczba studentów w Polsce w podziale według trybu studiów i płci oraz współczynniki skolaryzacji brutto Dane dla współczynnika skolaryzacji odłożone na prawej osi. Wartości współczynnika obliczono jako stosunek liczby studentów do liczby ludności w wieku 20–24 lata

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Analiza liczby studentów w kolejnych wymiarach (por. Rysunek 21 oraz Rysunek 22) prowadzi do następujących szczegółowych wniosków:

Liczba studentów w Polsce na studiach stacjonarnych jest względnie stabilna, w latach 2005–2018 obniżyła się jedynie o około 14%. Niestacjonarny tryb studiów wydaje się pełnić funkcję bufora w systemie szkolnictwa wyższego, gdyż jego popularność zmienia się w o wiele większym stopniu (spadek o blisko połowę w tym samym okresie). W roku akademickim 2018/2019 jeden na trzech studentów w Polsce studiował w trybie niestacjonarnym.

52%

54%

56%

58%

60%

62%

64%

66%

- 200 000 400 000 600 000 800 000 1000 000 1200 000 1400 000 1600 000 1800 000 2000 000

tryb nieustalony studia niestacjonarne studia stacjonarne wsp. skol. brutto (PO)

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

- 200 000 400 000 600 000 800 000 1000 000 1200 000 1400 000 1600 000 1800 000 2000 000

20032005200720092011201320152017 kobiety mężczyźni wsp. skol. K wsp. skol. M

2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017

(3)

Wśród studentów i studentek w Polsce przeważają kobiety (58% całości). W roku 2018/2019 było ich 712 tys. w porównaniu z 516 tys. mężczyzn. Utrzymuje się znaczna różnica płci w zakresie sko- laryzacji – wśród mężczyzn studiuje mniej więcej co drugi, zaś wśród kobiet – ponad 2/3.

Dominacja uczelni publicznych – to na nich studiuje obecnie około 3/4 studentów w Polsce (w por.

do 66% w 2010 r.). Uczelnie niepubliczne (jako ogół) zgarniają raczej nadwyżkę studentów (ponad możliwość sektora publicznego) i to na nich w pierwszej kolejności odbijają się zarówno spadki, jak i wzrosty liczby studentów ogółem. Udział uczelni publicznych wzrastał nieprzerwanie od 2008 do 2016 roku i dopiero ostatnie lata przyniosły spadek tego wskaźnika (prawdopodobnie na skutek zmian w polityce ﬁ nansowania szkolnictwa wyższego).

Zmiany zachodziły również w strukturze studentów według poziomu studiów, i związane były głównie z procesem bolońskim (wdrażaniem dwustopniowego układu studiów wyższych). Stąd, liczba studentów studiów magisterskich jednolitych stopniowo malała i od 2012 roku kształtuje się na stabil- nym poziomie 130–140 tys. (obejmuje studentów m.in. medycyny, prawa, psychologii). W ostatnich latach liczby studentów pierwszego i drugiego stopnia zmieniały się niemal równolegle do siebie (od roku 2012 stosunek tych dwóch wielkości wynosi niemal dokładnie 2,6 : 1).

Rysunek 22. Liczba studentów w Polsce w podziale według rodzaju uczelni i poziomu studiów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Przy malejącej liczbie studentów (na poziomie licencjackim i magisterskim) uczelnie wyższe w Pol- sce zwiększały rekrutację na inne formy i tryby studiów, które mogły uzupełniać dochody z działalności dydaktycznej. W latach 2003–2018 o blisko 1/4 wzrosła liczba uczestników studiów podyplomowych i doktoranckich. W wartościach absolutnych skala tych dwóch form studiów jest jednak nadal o wiele mniejsza od analizowanych studiów pierwszego i drugiego stopnia.

58%

60%

62%

64%

66%

68%

70%

72%

74%

76%

78%

uczelnie publiczne uczelnie niepubliczne

% w publicznych (PO) -

200 000 400 000 600 000 800 000 1000 000 1200 000 1400 000 1600 000 1800 000 2000 000

2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017

- 200 000 400 000 600 000 800 000 1000 000 1200 000 1400 000 1600 000 1800 000 2000 000

2003 2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017

studia drugiego stopnia studia pierwszego stopnia studia magisterskie jednolite

(4)

Tabela 4. Liczba studentów, doktorantów i słuchaczy studiów podyplomowych w Polsce w wybranych latach

Rok Studenci Słuchacze studiów podyplomowych Uczestnicy studiów doktoranckich

2003 1 846 464 130 123 31 904

2010 1 817 533 183 984 36 761

2018 1 228 667 161 236 39 269

Zmiana %, 2003–2018 –33,50% 23,90% 23,10%

Otoczenie instytucjonalne a liczba studentów i absolwentów szkół wyższych

Liczba studentów i absolwentów szkół wyższych, a także ich struktura (np. według rodzaju uczelni czy kierunku studiów), zależy niewątpliwie od regulowań prawno-ﬁ nansowych dotyczących funkcjonowania uczelni wyższych – oprócz takich czynników, jak demograﬁ a i dynamika rynku pracy. Chodzi tu między innymi o następujące za- gadnienia instytucjonalne:

• Warunki otwarcia i prowadzenia studiów wyższych przez uczelnie wyższe (w tym podział na studia pierwszego, drugiego stopnia i jednolite studia magisterskie);

• Zasady ﬁ nansowania działalności dydaktycznej uczelni oraz odpłatność studiów;

• Zasady wsparcia stypendialnego dla studentów szkół wyższych.

Rysunek 23. przedstawia autorskie zestawienie najważniejszych zmian w regułach organizacji i ﬁ nansowania szkolnictwa wyższego w Polsce w ostatnich latach.

Rysunek 23. Wybrane reformy szkolnictwa wyższego i ich wpływ na liczbę studentów i absolwentów

Źródło: opracowanie własne.

• Proces boloński

• Wprowadzenie dwustopniowychstudiów na większości kierunków

• Instytucjonalne promowanie mobilności studentów – między uczelniami i kierunkami

• Kierunki „zamawiane” MNiSW (doﬁ nansowanie, stypendia)

• Promowanie studiów na kierunkach technicznych, matematycznych i przyrodniczych

• Często „sztuczne” pompowanie wskaźników

• Odpłatność za drugi kierunek studiów

• Chwilowe ograniczenie liczby studentów podejmujących studia na dwóch i więcej kierunkach na uczelniach publicznych

• Ustawa 2.0 – Konstytucja dla nauki

• Nowy algorytm subwencji – mniejsza waga wskaźnika dydaktycznego

• Przypisanie kierunków do dyscyplin – uzależnienie studiów od wyników ewaluacji w dyscyplinie

• Wskaźnik dostępności dydaktycznej w algorytmie subwencji dla uczelni wyższych

• k = 11–13 studentów na jednego nauczyciela akademickiego (zatrudnionego w uczelni)

• Bodźce do ograniczania liczby studentów (w szczególności na kierunkach społ., humanist. czy padagog.)

(5)

2.2. Absolwenci polskich uczelni

Liczba absolwentów, choć powiązana naturalnie z liczbą studentów, jest również determinowana czynnikami instytucjonalnymi – o czym przekonują dane GUS (por. Rysunek 24). Przedstawiono licz- bę absolwentów szkół wyższych w Polsce w latach 1999–2018, ogółem i w podziale według poziomu studiów (w tym wypadku udało się uwzględnić dłuższy czas).

Po osiągnięciu w 2011 roku maksymalnego poziomu, blisko 500 tys., liczba absolwentów ogółem ma- lała systematycznie o około 30 tys. osób rocznie. Wyjątkiem był rok 2017, który w przypadku wszystkich poziomów studiów charakteryzował się jednorazowym skokiem. Wydaje się, że zjawisko to należy przypisać wprowadzeniu wskaźnika dostępności dydaktycznej (k = 11–13 studentów na pracownika), które wymusiło na wielu uczelniach nagłe zmniejszenie liczby studentów. Jednym z łatwiejszych sposobów na osiągnięcie tego celu było „wypchnięcie” z uczelni części studentów dotąd na przykład powtarzających ostatni rok studiów. Rok akademicki 2018–2019 cechował się powrotem do wcześniejszej spadkowej tendencji.

Rysunek 24. Liczba absolwentów szkół wyższych w Polsce według poziomu studiów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

Ponieważ podział studentów na dwa poziomy studiów podlegał zmianom instytucjonalnym w anali- zowanym okresie, liczba absolwentów w kolejnych latach nie jest ze sobą bezpośrednio porównywalna (np. pod koniec badanego okresu większa część studentów była de facto absolwentami dwóch pozio- mów studiów). Z tego względu ocenie poddano również liczbę absolwentów na poziomie magisterskim (drugiego stopnia i jednolitych magisterskich razem)⁹, która w roku 2018/2019 stanowiła 46% ogółu.

9 W dalszej części rozdziału analizowano zamiennie: liczbę absolwentów studiów na poziomie magisterskim i liczbę absolwentów ogółem – w zależności od celu i okresu analiz. Z punktu widzenia dopasowania do popytu na pracę (ze strony przedsiębiorstw i sektora publicznego) trudno tu poczynić jednoznaczne rozróżnienie. W wielu sektorach i zawodach studia pierwszego stopnia gwarantują wystarczające kompetencje, podczas gdy w innych konieczne jest posiadanie tytułu magistra.

- 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000

1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 ogółem (prawa oś) studia mgr i II stopnia razem studia magisterskie jednolite

studia II stopnia studia I stopnia

(6)

W ujęciu czasowym cechowała się ona podobnymi tendencjami jak seria „Ogółem”, przy czym punkt zwrotny wypadł w jej wypadku rok wcześniej (2009/2010), zaś wartości w kolejnych latach były bardziej stabilne, w por. do studiów pierwszego stopnia.

Analiza danych w przekroju wojewódzkim wskazuje na postępującą koncentrację szkolnictwa wyższego w Polsce w dużych ośrodkach – zwłaszcza po 2010 roku (Tabela 5). W roku akademickim 2018/2019 blisko 61% absolwentów na poziomie magisterskim w Polsce kończyło studia w pięciu województwach: mazowieckim, małopolskim, śląskim, wielkopolskim i dolnośląskim (wzrost o 5,6 punktu procentowego). Za większość tego wzrostu odpowiadało jednak województwo małopolskie, którego udział w liczbie absolwentów powiększył się w latach 2003–2018 o 5,2 punktu procentowego.

Dzięki temu nasze województwo awansowało z czwartego na drugiego miejsce w Polsce, po wyraźnie liderującym mazowieckim.

Procesy koncentracji poddano szczegółowej ocenie – por . Rysunek 25 or az Rysunek 26. Pierwszy z nich ukazuje relację między liczbą ludności w wieku 20–24 lat w województwach Polski a liczbą studentów i absolwentów ogółem w roku 2018/2019. Drugi prezentuje natomiast ujęcie dynamiczne (skupiając się na liczbie absolwentów na poziomie magisterskim) i dotyczy zależności między procen- tową zmianą liczby absolwentów w latach 2011–2018 a poziomem tej zmiennej w roku bazowym. Oba wykresy korzystają ze skali logarytmicznej.

T abela 5. Liczba absolwentów szkół wyższych na poziomie magisterskim w pięciu najliczniejszych województwach

Liczba absolwentów na poziomie mgr Procent wielkości dla Polski

2003 2010 2018 2003 2010 2018

Mazowieckie 38 848 36 429 29 160 19,3 16,4 19.2

Małopolskie 16 969 24 114 20 754 8,5 10,8 13,7

Śląskie 22 728 22 848 14 253 11,3 10,3 9,4

Wielkopolskie 16 973 20 328 14 047 8,5 9,1 9,3

Dolnośląskie 15 334 20 359 13 841 7,6 9,1 9,1

Top-5 łącznie 110 852 124 078 92 055 55,2 55,8 60,8

Polska 200 766 222 519 151 499 – – –

Rysunek 25 wskazuje, iż liczba ludności w wieku 20–24 lat przekłada się w sposób potęgowy na liczbę studentów i absolwentów szkół wyższych w województwie (liniowej zależności między loga- rytmami odpowiada potęgowa zależność między analizowanymi bazowymi zmiennymi). Oszacowane równania funkcji potęgowej były w roku akademickim 2018–2019 następujące:

Studenci: y = 0,0291x^1.5891 ; R² = 0,9209;

Absolwenci: z = 0,0033x^1.6046; R² = 0,907;

gdzie: x – liczba ludności w wieku 20–24 lat; y – liczba studentów; z – liczba absolwentów.

Współczynnik potęgowy w obu wypadkach przekracza wyraźnie 1 (wynosi około 1,6), co oznacza, że im większe województwo, tym proporcjonalnie większa liczba studentów i absolwentów. Istotnie wartości współczynnika skolaryzacji brutto kształtowały się od: 0,23 w lubuskim do 0,89 w mazowiec-

(7)

kim, a liczba absolwentów na 1000 osób w wieku 20–24 lat – od 22 w lubuskim do 106 w małopolskim i mazowieckim. Wyestymowane relacje potwierdzają zatem tezę mocnej koncentracji szkolnictwa wyższego w Polsce. Warto zauważyć ponadto, że województwo małopolskie wyróżnia się w górę nawet na tle tej rosnącej relacji, o czym świadczy położenie punktów powyżej nakreślonych linii trendu (punkty czerwony i ﬁ oletowy).

Rysunek 25. Liczba studentów i absolwentów szkół wyższych w polskich województwach w roku akademickim 2018–2019 w relacji do liczby ludności w wieku 20–24 lata

* Wartości obu osi w skali log. Kolorami czerwonym i ﬁ oletowym wyróżniono województwo małopolskie.

Drugi wykres (Rysunek 26) skupia się na zmianach w czasie liczby absolwentów na poziomie magisterskim. Liczba absolwentów zmalała w latach 2011–2018 we wszystkich 16 województwach, ale skala tego spadku była mocno zróżnicowana – procentowo w przedziale 14–49%. Najmocniejsze spadki widoczne są w województwach zachodnio-pomorskim, lubuskim i opolskim; zaś najmniejsze – w małopolskim (14%), pomorskim i mazowieckim.

Oszacowana relacja między bazową liczbą absolwentów a jej zmianą procentową jest ujemna:

y = 0,0071x – 0,4332, R² = 0,4189;

gdzie x – liczba studiów magisterskich i drugiego stopnia (tys.); y – zmiana % liczby absolwentów, 2011–2018.

Świadczy to o postępującej aglomeracji i rosnącej dominacji (przynajmniej w sensie liczbowym) największych ośrodków w Polsce.

Liczba ludności w wieku 20–24 lat (tys.)

Liczba studentów i absolwentów (tys.)

32 64 128 256 512 256

128 64 32 16 8 4 2 1

studenci absolwenci mgr

y = 0,0291x^1,5891 R² = 0,9209

y = 0,0033x^1,6046 R² = 0,907

(8)

R ysunek 26. Procentowa zmiana liczby absolwentów szkół wyższych w polskich województwach w latach 2011–2018 w relacji do liczby absolwentów w 2011 r.

* Wartości osi poziomej przedstawiono w skali logarytmicznej. Kolorem czerwonym wyróżniono województwo małopolskie.

Zarówno dane GUS, jak i Eurostatu umożliwiają analizę struktury absolwentów (i studentów) w podziale według kierunku studiów. Kierunki są pogrupowane zgodnie z wielostopniową klasyﬁ kacją ISCED, która niestety uległa zmianie w 2013 roku. Dane Eurostatu pozwalają jednak na zachowanie ciągłości szeregów czasowych, dzięki zmapowaniu liczby absolwentów również w latach 2005 i 2010 według nowych zasad klasyﬁ kacji .

Rysunki 27, 28 pokazują udziały głównych grup kierunków studiów w liczbie absolwentów ogó- łem – na poziomie licencjackim i magisterskim. Dwie wyraźnie dominujące w skali kraju grupy to kształcenie oraz biznes, administracja i prawo – jeszcze w 2010 roku obejmowały one około połowy absolwentów ogółem (na obu poziomach studiów), a w 2017 roku ich łączny udział kształtował się powyżej 42%. W dalszej kolejności wyróżniają się grupy: nauki społeczne, dziennikarstwo i informacja oraz dwie znacznie zyskujące na znaczeniu w latach 2005–2017: technika, przemysł, budownictwo oraz zdrowie i opieka społeczna. Struktura absolwentów podlegała zatem stopniowej dywersyﬁ ka- cji, zapewne w odpowiedzi na zmiany w zapotrzebowaniu ze strony krajowych przedsiębiorstw oraz w wyniku pojawienia się kierunków zamawianych. Na tle Unii Europejskiej w 2017 roku w strukturze polskich absolwentów nadreprezentowane były grupy kształcenie oraz usługi; zaś niedoreprezen- towane: nauki humanistyczne i sztuka, nauki społeczne (na poziomie lic.), zdrowie i opieka społeczna (studia magisterskie) oraz nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka (oba poziomy).

Uczelnie wyższe Krakowa specjalizują się na tle Polski w kierunkach technicznych (przemysł, architektura, budownictwo), a także w naukach społecznych i humanistycznych oraz w matematyce i informatyce. Relatywnie mniejsza jest natomiast liczba absolwentów z podgrup: medycznej, pedago- giki, prawnej oraz dotyczącej ochrony i bezpieczeństwa (po r. Rysunek 29).

Absolwenci studiów mgr i II stopnia (tys.), 2011

Zmiana % liczby absolwentów, 2011–2018

2 4 8 16 32 64 0%

–10%

–20%

–30%

–40%

–50%

–60%

y = 0,0071x – 0,4332 R² = 0,4189

(9)

Ry sunek 27. Udziały grup kierunków studiów (według klasyﬁ kacji ISCED-13) w łącznej liczbie absolwentów studiów pierwszego stopnia w Polsce i w Unii Europejskiej

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, baza educ_uoe_grad02 (dostęp: 27.05.2020).

Rys unek 28. Udziały grup kierunków studiów (według klasyﬁ kacji ISCED-13) w łącznej liczbie absolwentów studiów na poziomie magisterskim w Polsce i w Unii Europejskiej

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu, baza educ_uoe_grad02 (dostęp: 27.05.2020).

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

35%

Kształcenie Nauki humanistyczne i sztuka Nauki społeczne, dziennikarstwo i informacja Biznes, administracja i prawo Nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka Technologie teleinformacyjne Technika, przemysł, budownictwo Rolnictwo Zdrowie i opieka społeczne Usługi Pozostałe

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11

PL 2005 PL 2010 PL 2017 EU 2017

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

Kształcenie Nauki humanistyczne i sztuka Nauki społeczne, dziennikarstwo i informacja Biznes, administracja i prawo Nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka Technologie teleinformacyjne Technika, przemysł, budownictwo Rolnictwo Zdrowie i opieka społeczne Usługi Pozostałe

01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11

PL 2005 PL 2010 PL 2017 EU 2017

Kształcenie Nauki humanistyczne i sztuka Nauki społeczne, dziennikarstwo i informacja Biznes, administracja i prawo Nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka Technologie teleinformacyjne Technika, przemysł, budownictwo Rolnictwo Zdrowie i opieka społeczna Usługi Pozostałe

(10)

Rysu nek 29. Udziały podgrup kierunków studiów (według klasyﬁ kacji ISCED-13) w łącznej liczbie absolwentów studiów w Polsce i w Krakowie w 2018 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS BDL.

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

KRAKÓW POLSKA

Jakie studia kończą kobiety i mężczyźni w Polsce?

Kierunkowa struktura absolwentów różni się znacznie między kobietami i mężczyznami. Dane Eurostatu, przedstawione na rysunku 30, zda- ją się potwierdzać stereotypowe oceny na temat wybranych kierunków studiów. Kobiety w Pol- sce w 2017 roku częściej od mężczyzn kończyły studia pedagogiczne (01), humanistyczne i ar- tystyczne (02), społeczne (03) oraz związane ze zdrowiem i opieką (09). Mężczyźni specjalizo- wali się natomiast w technologiach informacyjnych (06), technice, przemyśle i budownictwie (07), rolnictwie (08) i usługach (10). Grupy kie- runków, które są niemal równie popularne wśród obu płci, to biznes, administracja i prawo (04) oraz nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka (05). Z punktu widzenia kształtowania kompetencji rynku pracy należy jednak ogólnie ocenić, że system kształcenia w Polsce sprzyja segmentacji zawodowej według płci.

01 Kształcenie

02 Nauki humanistyczne…

30%

20%

10%

0%

10 Usługi

08 Rolnictwo

06 Technologie…

09 Zdrowie i opieka społeczna

03 Nauki społeczne, dziennikarstwo…

04 Biznes, administracja

i prawo

05 Nauki przyrodnicze 07 Technika,

przemysł…

Kobiety Mężczyźni

(11)

2.3. Uniwersytet Jagielloński na tle innych uczelni wyższych w Polsce i Krakowie

W ostatniej części opracowano dane z raportów GUS dotyczące studentów i absolwentów poszczegól- nych szkół wyższych w Polsce (dostępne publicznie od roku akademickiego 2013/2014). Uniwersytet Jagielloński jest pod względem liczby absolwentów drugą największą uczelnią w Polsce po Uniwersy- tecie Warszawskim (jedynie w roku 2013/2014 ustępował również Uniwersytetowi Adama Mickiewicza w Poznaniu). Dane pokazują, że liczba absolwentów UJ zmniejszyła się w latach 2013–2019 o około 1/4 (por. Tabela 6). Na tle innych największych uniwersytetów w Polsce był to spadek umiarkowany – mocniejsze odnotowały UAM, UŁ, UW i UWr, zaś mniejsze – UŚ i UG.

Tabela 6. Liczba absolwentów ogółem na największych uniwersytetach w Polsce w latach 2013–2019

Rok UJ Ogółem Mało-

polska

UG UAM UŁ UŚ UW UWr

2013–2014 10 801 485 246 55 530 8 300 11 445 10 799 7 395 13 150 7 992

2014–2015 10 310 424 564 52 052 7 646 9 910 9 631 6 781 11 370 6 459

2015–2016 9 633 395 192 49 986 7 181 9 447 9 234 6 310 10 823 6 399

2016–2017 8 925 364 619 48 255 7 036 8 521 7 799 5 698 10 363 5 943

2017–2018 10 503 387 531 53 640 7 762 9 358 9 172 6 810 11 000 6 490

2018–2019 8 083 327 714 43 233 6 452 7 609 7 444 5 762 9 249 5 707

Zmiana % –25,2 –32,5 –22,1 –22,3 –33,5 –31,1 –22,1 –29,7 –28,6

Analiza szeregów czasowych dla ogółu absolwentów oraz w podziale według poziomu studiów ( Rysunek 30) pokazuje, że UJ podlegał podobnym trendom co cały sektor szkolnictwa wyższego w Polsce. Z wyjątkiem roku akademickiego 2017/2018 liczba absolwentów malała systematycznie, rok po rok, we względnie zbliżonym tempie. Spadki dotyczyły przede wszystkim absolwentów studiów drugiego stopnia i magisterskich (skumulowany spadek o 35% w latach 2013–2019; przy 18% dla studiów pierwszego stopnia).

W rezultacie wyżej opisanych trendów struktura absolwentów zmieniła się nieznacznie „na korzyść”

studiów pierwszego stopnia. Na skutek zmian instytucjonalnych jedynie 16% absolwentów UJ kończy jednolite studia magisterskie (Rysunek 31).

Blisko co piąty absolwent w Małopolsce w roku 2018/2019 otrzymał dyplom ukończenia Uniwer- sytetu Jagiellońskiego. Natomiast spośród ponad 8 tys. absolwentów UJ w roku 2018/2019 prawie 2/3 kończyło kierunki z szeroko rozumianych nauk społeczno-humanistycznych (grupy 01-04). Wśród pozostałych grup wyróżniały się: nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka oraz zdrowie i opieka społeczna. We wszystkich tych grupach, z wyjątkiem kształcenia, można zaobserwować specjalizację

(12)

0 2 000 4 000 6 000 8 000 10 000 12 000

0 1 000 2 000 3 000 4 000 5 000 6 000

2013/2014 2014/2015 2015/2016 2016/2017 2017/2018 2018/2019 I stopnia Jednolite mgr II stopnia Ogółem (PO)

Rysunek 30. Dynamika liczby absolwentów UJ według poziomu studiów w latach 2013–2018

* Dane dla serii Ogółem odłożono na prawej osi. Etykiety tej serii wyrażają procentowe zmiany rok do roku liczby absolwentów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

R ysunek 31. Struktura absolwentów UJ według poziomu studiów w latach 2013/2014 i 2018/2019 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

38%; 4 150 42%; 3 419

28%; 2 976 16%; 1 440

34%; 3 675 40%; 3 224

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

2013/2014 2018/2019

I stopnia Jednolite mgr II stopnia

(13)

UJ na tle zarówno Małopolski, jak i całego kraju (zob . Tabela 7). Z punktu widzenia kształtowania kompetencji dla regionalnego rynku pracy można w tym miejscu zaobserwować główną rolę uczelni w obszarach: nauk przyrodniczych, matematyki i statystyki; nauk humanistycznych i sztuki; zdrowia i opieki społecznej oraz nauk społecznych¹⁰.

T abela 7. Liczba absolwentów UJ na tle szkół wyższych w województwie małopolskim, 2018/2019

Grupa kierunków kształcenia UJ Grupa

jako procent UJ

Małopolska Grupa jako procent

Małopolski

UJ jako procent Małopolski

Kształcenie 01 148 1,8 2 417 5,6 6,1

Nauki humanistyczne i sztuka 02 1 576 19,5 4 140 9,6 38,1

Nauki społeczne, dziennikarstwo

i informacja 03 1 815 22,5

5 098 11,8

35,6

Biznes, administracja i prawo 04 1 804 22,3 8 333 19,3 21,6

Nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka 05 877 108 2 103 4,9 41,7

Technologie teleinformacyjne 06 326 4.0 2 096 4,8 15,6

Technika, przemysł, budownictwo 07 155 1,9 762 1,8 20,3

Rolnictwo 08 0 0,0 12 445 28,8 0,0

Zdrowie i opieka społeczna 09 1 157 14,3 3 402 7,9 34,0

Usługi 10 225 2,8 2 437 5,6 9,2

Ogółem 8 083 100,0% 43 233 100,0 18,7

W ujęciu dynamicznym ( Rysunek 32) warto zauważyć, że w większości podgrup kształcenia (w tym tych największych, językowej, społecznej czy biznesu i administracji) dynamika liczby absolwentów UJ była zbliżona do tej zanotowanej w pozostałych szkołach wyższych w całej Małopolsce. Jedynie w kilku podgrupach (usługi dla ludności oraz ochrony i bezpieczeństwa, technologie informacyjne) liczba absolwentów rosła szybciej niż w województwie, co świadczyło o pogłębieniu specjalizacji UJ w tych dziedzinach. Natomiast w podgrupach: medycznej, humanistycznej oraz w matematycznej i statystycznej liczba absolwentów UJ w latach 2014/2015–2018/2019 zmalała, podczas gdy w całym województwie wyraźnie wzrosła. Obserwacja ta wydaje się na tyle istotna, że zasługuje na dalsze zbadanie i zestawienie z oczekiwaniami ze strony rynku pracy oraz z motywacjami jednostek prowa- dzących kierunki studiów.

10 Bardziej szczegółowe analizy prowadzone w podgrupach kierunków pokazują, że UJ dominował (ponad 50%

absolwentów w Małopolsce) w czterech podgrupach kierunków, w tym takich dużych jak prawna i językowa.

(14)

Rysunek 32. Procentowa zmiana liczby absolwentów w podgrupach kierunków kształcenia, UJ vs Małopolska – po- zostałe uczelnie w latach 2014/2015–2018/2019

UJ >> MŁPL UJ ≈ MŁPL UJ << MŁPL

* Rozmiar bąbelków wyraża liczbę absolwentów w podgrupie kierunków w 2018/2019. Na wykresie nie zmieściła się technologia teleinformacyjna, która posiadała współrzędne: Małopolska +207%, UJ +579%; nie zaznaczono również podgrup, w których UJ nie prowadzi studiów.

W celu syntetycznej oceny specyﬁ ki struktury absolwentów UJ na tle Polski i innych dużych uniwersytetów¹¹ w roku akademickim 2018/2019, obliczono również indeksy specjalizacji¹² – zgodnie z poniższym wzorem:

gdzie:

IS_{i, j} – indeks specjalizacji i-tej uczelni, w j-grupie kierunków;

N_{i, j} – liczba absolwentów i-tej uczelni, w j-grupie kierunków;

N_i – liczba absolwentów i-tej uczelni, ogółem;

N_j – liczba absolwentów szkół wyższych w Polsce, w j-grupie kierunków;

N – liczba absolwentów szkół wyższych w Polsce ogółem.

11 UW oraz średnia z pięciu dużych uniwersytetów – U-5. Analizie poddano również dane dla UJ po wyłączeniu zdrowia (jako jedyny duży uniwersytet prowadzi kierunki medyczne, co wpływa na oszacowane indeksy).

12 Przez analogię do indeksu ujawnionej przewagi komparatywnej Balassy, znanego z ekonomii międzynarodowej.

Kształcenie

Nauki humanistyczne i sztuka

Nauki społeczne, dziennikarstwo i informacja

Biznes, administracja i prawo

Nauki przyrodnicze, matematyka i statystyka

Technika, przemysł, budownictwo

Zdrowie i opieka społeczna

Usługi

Zmiana % liczby absolwentów, UJ, 2015–2019

Zmiana % liczby absolwentów, Małopolska – pozostałe, 2015–2019

(15)

Biorąc pod uwagę statystyczne ograniczenia bazowego wskaźnika (zgłaszane w literaturze), uzyskane wyniki dodatkowo przekształcono, tworząc symetryczny indeks specjalizacji, SIS:

IS_{i, j}− 1 SIS_{i, j} =

IS^{i, j}+ 1 Interpretacja jego wartości jest następująca:

SIS_{i, j} = 0 – taki sam udział danej grupy w liczbie absolwentów ogółem, jak w całej Polsce.

SIS_{i, j} > 0 – specjalizacja danej uczelni w analizowanej grupie kierunków.

SIS_{i, j} < 0 – słaba na tle kraju reprezentacja badanej grupy kierunków wśród absolwentów danej uczelni.

Wartości SIS dla głównych grup kształcenia dla wybranych uczelni i ich agregatów przedstawiono na wykresie radarowym ( Rysunek 33). Można zaobserwować, iż wszystkie uniwersytety specjalizują się w dość podobnych obszarach (nauk humanistycznych i społecznych oraz przyrodniczych), słabiej reprezentowane są w nich na tle ogółu polskich uczelni: kształcenie, technika i przemysł, rolnictwo oraz usługi. Uniwersytet Jagielloński wyróżnia się (na tle UW i U-5):

• małym udziałem w liczbie absolwentów grupy kształcenia;

• mocną specjalizacją w technologiach informacyjnych (zwłaszcza w porównaniu do UW);

• obecnością absolwentów w obszarach zdrowia i usług (tu za sprawą kierunków: kosmetologia i bezpieczeństwo narodowe).

Rysunek 33. Symetr yczny indeks specjalizacji w grupach kształcenia, wybrane uniwersytety w 2018/2019 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS.

-1,0 -0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 Kształcenie

Nauki humanistyczne i sztuka

Nauki społ., dziennikarstwo i

inform.

Biznes, administracja i prawo

Nauki przyrodnicze, mat. i statystyka Technologie

teleinformacyjne Technika, przemysł,

budownictwo Rolnictwo Zdrowie i opieka

społeczna

Usługi

UJ

UJ (bez zdrowia) UW

U-5 Polska Nauki społ.,

dziennikarstwo i inform.

Biznes, administracja

i prawo Nauki humanistyczne

i sztuka