 Propozycje i Materiały

(1)

Zarządzanie jakością w bibliotece

Zarządzanie jak ością w bibliotece



Propozycje i Materiały

ISBN 978-83-64203-85-5 Cena 45,00 zł

Zarządzanie jakością to podstawowe podejście w pracy współczesnych bibliotek.

Choć znane jest już od wielu lat, ciągle ewoluuje. Pojawiają się nowe założenia, metody badań oraz praktyczne narzędzia wspierające wysoką jakość pracy instytu- cji bibliotecznych. W książce zaprezentowano wieloaspektowe ujęcie zarządzania jakością, prezentowane zarówno przez bibliologów, jak i praktyków bibliotekarzy, na co dzień zmagających się z koniecznością realizacji usług na najwyższym po- ziomie. Zaprezentowane artykuły zostały zgrupowane w trzech głównych zrębach:

1. Rekomendacje (prezentacja naj nowszych trendów, zagadnienia teoretyczne i terminologiczne); 2. Analizy (wyniki badań jakościowych i ilościowych); 3. Stu- dia przypadków (doświadczenia bibliotek w zakresie projektowania, wdrażania i ewaluacji systemów jakości). Różnorodność tematów sprawia, że oddawany do rąk Czytelnika tom, może stanowić interesującą lekturę zarówno dla teorety- ków biblio logii, bibliotekarzy bibliotek różnych typów oraz studentów bibliotekoznawstwa i informacji naukowej, dopiero pozyskujących wiedzę z zakresu jakości usług bibliotecznych.

PiM 94 okladka 6.indd 1-3

PiM 94 okladka 6.indd 1-3 2017-05-22 12:41:172017-05-22 12:41:17

(2)

Praca zbiorowa pod redakcją Mai Wojciechowskiej

Warszawa 2017

Zarządzanie jakością w bibliotece

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich



Propozycje i Materiały

PiM 94.indb 3

PiM 94.indb 3 2017-05-24 13:32:472017-05-24 13:32:47

(3)

Spis treści

Rekomendacje Katarzyna Materska

Przyczynek do jakości zarządzania informacją i wiedzą w bibliotece

akademickiej drugiej dekady XXI wieku . . . 11 Ewa Głowacka

Badania społecznego i ekonomicznego oddziaływania bibliotek akademickich.

Obszary, projekty, metody . . . 23 Lidia Szczygłowska

Modele oceny jakości bibliotek cyfrowych . . . 37 Małgorzata Kowalska

Narzędzia zapewniania i oceny jakości kształcenia profesjonalistów

informacji . . . 61 Natalia Pamuła-Cieślak

Badanie jakości otwartości polskich czasopism o otwartym dostępie

w kontekście nowych wytycznych Directory of Open Access Journal . . . 91 Agnieszka Jezierska, Andrzej Koziara

Bezpieczeństwo informacji a jakość zarządzania. Normy prawne

i organizacyjne dla bibliotek i firm współpracujących . . . 101 Małgorzata Dąbrowicz

Zarządzanie jakością poprzez wzmacnianie systemu wartości w bibliotece . . . 115 Jacek Radwan

Rola przywódcy w procesie doskonalenia jakości funkcjonowania biblioteki . . . . 129 Edyta Strzelczyk

Jakość postrzegana jako satysfakcja użytkowników. Zagadnienia

metodologiczne . . . 141 Analizy

Anna Łach

Jakość usług bibliotecznych w planowaniu marketingowym.

Wyniki analizy SWOT dla wybranych bibliotek województw: dolnośląskiego,

wielkopolskiego, lubuskiego i opolskiego . . . 161 Agnieszka Adamiec, Ewa Urbanowska

Najlepsze praktyki w tworzeniu stron www bibliotek wyższych uczelni

niepaństwowych . . . 177

PiM 94.indb 5

PiM 94.indb 5 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(4)

SPISTREŚCI

6

Zbigniew Gruszka

Kryterium dostępności jako wskaźnik jakości. Model rozproszony

bibliotekarstwa publicznego na przykładzie bibliotek łódzkich . . . 199 Katarzyna Bartosiak, Kamil Banaszewski

Doskonalenie jakości usług biblioteki w obszarze kompetencji informacyjnych jej użytkowników. Wyniki badań pilotażowych przeprowadzonych wśród

studentów Uniwersytetu Zielonogórskiego . . . 215 Julita Niedźwiecka-Ambroziak

Otwartość na wdrażanie nowoczesnych technologii a nowe formy zbiorów

w bibliotekach Wyższych Szkół Bankowych (wyniki badań ankietowych) . . . 239 Maja Wojciechowska

Kształtowanie jakości usług bibliotecznych poprzez wsparcie profesjonalnych

organizacji bibliotekarskich. Na przykładzie IFLA . . . 251 Urszula Knop

Jakość usług biblioteczno-informacyjnych w bibliotece akademickiej w okresie

rozwoju zasobów Open Access – wybrane zagadnienia . . . 261 Studia przypadków

Ewa Rudnicka, Katarzyna Rzempołuch-Pallasch

Opis stanowiska pracy jako wyraz dbałości o jakość kadr bibliotecznych.

Przykład Biblioteki Uniwersyteckiej UWM w Olsztynie . . . 275 Mariola Augustyniak

Zintegrowany system biblioteczny jako narzędzie wspomagające zarządzanie

jakością w bibliotece akademickiej. Przykład Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego . . . 289 Renata Borońska, Jadwiga Grabarska

Wybrane problemy zarządzania książkami elektronicznymi w bibliotece akademickiej na przykładzie Biblioteki Głównej Uniwersytetu Techniczno-

-Przyrodniczego w Bydgoszczy . . . 309 Mariola Nawrocka, Magdalena Wiederek

System oceny pracowników w Bibliotece Głównej Wojskowej Akademii

Technicznej w Warszawie . . . 319 Marzena Błach

Jakość usługi wypożyczeń międzybibliotecznych w Bibliotece Głównej

Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie . . . 333 Urszula Kulczycka, Beata Roszkowska-Paszuk

Katalog online biblioteki narzędziem komunikacji z czytelnikiem. Analiza funkcjonalności katalogu Biblioteki Uniwersytetu Gdańskiego w oparciu

o przeprowadzone badania . . . 347 Sławomir Sobczyk

Wpływ zmian w strukturze i przestrzeni organizacji biblioteki na jakość usług.

Przykład Wypożyczalni Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie . . . 359

PiM 94.indb 6

PiM 94.indb 6 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(5)

SPISTREŚCI

7

Iwona Osmulska, Dorota Janik

Jakość usług bibliotecznych Biblioteki Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej

w Elblągu . . . 371 Artur Jazdon

Projakościowe zarządzanie kadrami w Bibliotece Uniwersyteckiej w Poznaniu . . . 385 Aurelia Krzemińska, Dorota Padzik

Wpływ zmian organizacji działów merytorycznych Biblioteki Uniwersytetu

Gdańskiego na jakość ich pracy . . . 403 Magdalena Seta

Zaspokajanie potrzeb użytkowników małej biblioteki wydziałowej w świetle badań ankietowych. Przykład Biblioteki Wydziału Nauk o Żywieniu Człowieka

i Konsumpcji Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie . . . 413 Wioletta Borowa-Surowiec

Zarządzanie zbiorami Biblioteki NIFC w przestrzeni wirtualnej

XVII Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Fryderyka Chopina

wobec potrzeb użytkowników . . . 423 Emilia Lepkowska, Anna Szymczak

Techniki motywowania dwóch pokoleń bibliotekarzy oraz ich znaczenie dla nowo czesnego zarządzania biblioteką akademicką. Przykład Biblioteki

Politechniki Poznańskiej . . . 433 Tatiana Andrzejewska, Bożena Hakuć

Wewnętrzny system zapewnienia jakości w Bibliotece Uczelnianej Politechniki

Gdańskiej . . . 447 Sławomir Sobczyk

Konfrontacja artysty z katalogiem bibliotecznym – na przykładzie badań ankietowych przeprowadzonych wśród studentów Akademii Sztuk Pięknych

w Krakowie . . . 461

PiM 94.indb 7

PiM 94.indb 7 2017-05-24 13:32:482017-05-24 13:32:48

(6)

461

Sławomir Sobczyk

Konfrontacja artysty z katalogiem bibliotecznym – na przykładzie badań ankietowych przeprowadzonych wśród

studentów Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie

Wyzwaniem dla wszystkich bibliotek naukowych jest zaspokajanie potrzeb informacyjnych ich użytkowników. W tym celu wprowadzono katalogi biblioteczne, które są podstawowym źródłem informacji o zasobach każdej biblioteki. Kon- strukcja katalogu powinna być jasna i przejrzysta, tak aby ułatwić potencjalnym użytkownikom pracę z tym narzędziem.

W artykule przedstawiono wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród studentów wszystkich wydziałów Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Ma- tejki w Krakowie. Celem badań było zebranie informacji dotyczących funkcjonowania katalogów bibliotecznych (komputerowego i katalogów tradycyjnych) oraz rozpoznanie i analiza potrzeb czytelników. Wyniki przeprowadzonej ankiety umożliwiły zdiagnozowanie potrzeb czytelników i były podstawą do wprowadze- nia postulowanych przez nich zmian.

Podstawowym zadaniem każdej biblioteki jest informacja na temat poszukiwanych wydawnictw. Fachowe i wyczerpujące źródła informacji warunkują dobrze działającą komunikację bibliotekarza z czytelnikiem. Ma to duże znaczenie zwłaszcza w dzisiejszych czasach, gdzie w szybkim tempie przyrasta ogromna ilość danych i coraz trudniej się w tej przestrzeni poruszać. Szczególnie można to zaobserwować w bibliotece naukowej, w której czytelnik poszukuje konkretnej wiedzy o danym wydawnictwie. W miarę uporządkowanym źródłem informacji są katalogi biblioteczne. Zadaniem współczesnych katalogów online jest odpo- wiedź na pytanie użytkowników: czy poszukiwane wydawnictwo jest dostępne, możliwe do zamówienia lub zarezerwowania. Katalogi elektroniczne przejęły wszystkie funkcje katalogów kartkowych, cały czas się rozwijają i oferują coraz to nowe informacje. W Polsce gwałtowny rozwój procesów automatyzacji nastą- pił w latach dziewięćdziesiątych [4, s. 14]. Mała biblioteka artystyczna, jaką jest

PiM 94.indb 461

PiM 94.indb 461 2017-05-24 13:33:092017-05-24 13:33:09

(7)

SŁAWOMIRSOBCZYK

462

Biblioteka Główna Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie (BG ASP), ma spore doświadczenie związane z komputeryzacją procesów bibliotecznych. Pierwszy katalog internetowy dostępny dla jej czytelników pojawił się pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX w. i działa do dziś. System ten wyposażony jest w OPAC dostępny za pomocą każdej przeglądarki internetowej. Jest on funkcjo- nalny w użyciu i daje szereg możliwości wyszukiwawczych. Przedmiotem niniej- szej pracy jest ocena funkcjonalności katalogów bibliotecznych BG ASP przez studentów tejże uczelni. Konfrontacja artystów z katalogami bibliotecznymi po- może ocenić stopień trudności oraz wyłonić jak najlepsze rozwiązania w poszu- kiwaniu potrzebnych im źródeł informacji.

W Bibliotece Głównej Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie czytelnicy korzy- stają z dwóch rodzajów katalogów bibliotecznych: katalogu elektronicznego oraz katalogu tradycyjnego (kartkowego). BG ASP należy do Krakowskiego Zespołu Bibliotecznego (KZB) i w jego ramach realizuje proces automatyzacji księgozbio- ru. W systemie VTLS/Virtua, który przyjęła większość bibliotek krakowskich i wiele innych bibliotek akademickich w Polsce, są opracowywane wszystkie naj- nowsze nabytki Biblioteki. VTLS (Virginia Tech Library System) to produkt ame- rykańskiej korporacji o tej samej nazwie, przeznaczony do obsługi dużych bibliotek [8, s. 17]. Od 1999 r. powoli, ale systematycznie BG ASP poszerza komputerową bazę swojego księgozbioru. Wspomniany katalog gwarantuje wyszukiwanie przez indeks autorski, tytułowy, przedmiotowy, sygnatury i słowa klucze. System Virtua, stanowiący udoskonalenie systemu VTLS, posiada budowę modułową [7, s. 320].

Rejestruje zbiory Biblioteki Głównej ASP oraz Wypożyczalni ASP w Krakowie, zawiera opisy bibliografi czne druków zwartych (książki i broszury). Od 2004 r.

opracowaniem komputerowym objęte są wszystkie nowe wpływy do Biblioteki Głównej. Wszystkie opisy bibliografi czne zaopatrzone są w hasła przedmiotowe.

Do tej pory do katalogu internetowego wprowadzono ponad 31 tys. książek.

Biblioteka Główna ASP od samego początku uczestniczy w budowaniu cen- tralnego katalogu polskich bibliotek naukowych NUKAT, opartego na koncepcji zbiorowego katalogowania w bazie centralnej i udostępnianiu gotowych danych do kopiowania [7, s. 321]. W BG ASP działają też dwa rodzaje katalogów tradycyjnych (kartkowych). Pierwszy z nich, tzw. stary katalog istnieje od począt- ku powstania biblioteki – zawiera księgozbiór wydany do 1989 r. oraz wszystkie archiwalne czasopisma. Nowy katalog zawiera wydawnictwa wydane od 1990 do 2004 r. Dla przejrzystego i funkcjonalnego zaprezentowania całego księgo- zbioru biblioteki oba katalogi kartkowe mają podział na alfabetyczny i rzeczowy.

Pomimo docenienia zalet tradycyjnego katalogu kartkowego, biblioteka nie mo- gła się zamknąć przed nowymi technologiami, które przyniósł XXI w. Od 1 stycz-

PiM 94.indb 462

PiM 94.indb 462 2017-05-24 13:33:092017-05-24 13:33:09

(8)

KONFRONTACJAARTYSTYZ KATALOGIEMBIBLIOTECZNYM – NA PRZYKŁADZIEBADAŃANKIETOWYCH

463

nia 2004 r. katalogi tradycyjne zostały zamknięte, natomiast sukcesywnie i systematycznie odbywa się retrokonwersja starszych wydawnictw Biblioteki.

Celem przeprowadzonych w BG ASP badań było uzyskanie informacji na temat funkcjonowania katalogów bibliotecznych: komputerowego w systemie VTLS/Virtua oraz katalogów kartkowych. Ważnym elementem było oznaczenie stopnia satysfakcji użytkowników, określenie częstotliwości korzystania z po- szczególnych usług oraz określenie poziomu trudności w poruszaniu się w obrę- bie katalogów. Dane uzyskane na podstawie ankiety posłużą też lepszemu zrozu- mieniu oczekiwań studentów ASP.

W ocenie katalogów bibliotecznych autor oparł się na skonstruowanej przez siebie ankiecie, która składała się z dwudziestu trzech krótkich pytań: dwóch oce- niających demografi ę badanej grupy (płeć, rok studiów), szesnastu dotyczących dotychczasowych doświadczeń respondenta w korzystaniu z katalogu komputerowego i pięciu związanych z korzystaniem z katalogów tradycyjnych (kartkowych). Część pytań skonstruowano na zasadzie prostej dychotomii (odpowiedź tak lub nie). Kolejna grupa pozwalała na zakreślenie jednej z wielu podanych odpowiedzi. Niektóre wymagały od respondentów uszeregowania w 6-stopniowej skali (0-5), w której 0 oznaczało najniższą, natomiast 5 – najwyższą możliwą ocenę.

Ankiety zostały rozmieszczone w dwóch bibliotekach (Bibliotece Głównej ASP w Krakowie oraz Bibliotece Wydziałowej Malarstwa i Rzeźby ASP w Krakowie).

O wypełnienie ankiet bibliotekarze prosili kolejnych czytelników. W ten sposób zebrano łącznie 250 wypełnionych formularzy. Grupa respondentów składała się z różnego odsetka obu płci, z dużą przewagą kobiet (66,8%). Wśród badanych byli studenci wszystkich lat studiów z wszystkich Wydziałów Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie (Wydziału Malarstwa, Wydziału Rzeźby, Wydziału Grafi ki, Wydziału Architektury Wnętrz, Wydziału Form Przemysło- wych, Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki, Wydziału Intermediów).

Dodatkowo do wypełnienia ankiety zaproszono studentów studiów podyplomowych. Udział procentowy słuchaczy lat I-V był podobny (różnice nieistotne statystycznie), stosunkowo nieliczną reprezentację stanowili natomiast słuchacze studiów podyplomowych (4%).

Najliczniejszą grupą respondentów byli studenci, którzy korzystali z katalogu komputerowego raz w semestrze (30%) lub raz w miesiącu (23,5%). Raz na trzy miesiące oraz raz w tygodniu swoją aktywność deklarowało 24,1% ankietowanych. Zauważono duży odsetek studentów, którzy nie korzystali nigdy z katalogu komputerowego (20%) (rys. 1). Mimo dostępności katalogu Biblioteki przez Internet, częstotliwość jego odwiedzin jest ściśle związana ze specyfi ką i trybem studiowania na krakowskiej ASP.

PiM 94.indb 463

PiM 94.indb 463 2017-05-24 13:33:092017-05-24 13:33:09

(9)

SŁAWOMIRSOBCZYK

464

Rysunek 1. Rozkład odpowiedzi na pytanie o częstotliwość korzystania z katalogu komputerowego

0 5 10 15 20 25 30 35

Częściej niż raz w tygodniu Raz w tygodniu Raz w miesiącu Raz na trzy miesiące Raz w semestrze W ogóle

Źródło: opracowanie własne.

Katalog elektroniczny biblioteki znajduje się na komputerach w wielu po- mieszczeniach ASP. Najczęściej jednak studenci przeszukują go w swoim miejscu zamieszkania (28,8%), chętnie też wybierają do tego celu swoje dwie biblioteki: byłą Bibliotekę Wydziałową Malarstwa i Rzeźby ASP (26,8%) oraz Bibliote- kę Główną ASP (20,8%) (rys. 2). Przyszli artyści bardzo dobrze odnajdują się w erze nowych technologii, czego dowodem są odpowiedzi w wariancie „inne”

(6%). Dosyć często katalog biblioteki jest przeglądany przez tę grupę badanych na urządzeniach przenośnych typu: tablet, laptop i smartfon. Częstym miejscem użytkowania katalogu elektronicznego jest także tymczasowe miejsce zamieszkania (np. akademik) oraz rodzima uczelnia (16,8%).

Biblioteka Główna ASP jest biblioteką artystyczną, która gromadzi przede wszystkim publikacje specjalistyczne związane z profi lem jednostki. Jej użytkow- nicy najchętniej przeglądają albumy (53,6%), podręczniki (35,2%), a także czytają artykuły w fachowych czasopismach (16,8%). Czwarte miejsce zajęły katalogi wystaw (14,8%), które są pokłosiem jednej z form działalności ASP, jaką jest działal- ność wystawiennicza. Katalogi wystaw mają charakter propagujący wydarzenia artystyczne i dorobek artystyczny pracowników uczelni. Duże zainteresowanie

PiM 94.indb 464

PiM 94.indb 464 2017-05-24 13:33:092017-05-24 13:33:09

(10)

465

wydawnictwami ilustracyjnymi wynika z tego, że studia na uczelni artystycznej, opierają się głównie na zajęciach praktycznych, wykorzystujących reprodukcje w albumach.

Przeszukiwanie literatury respondenci ściśle wiążą z rozwijaniem własnych zainteresowań (41,6%), pisaniem referatów (33,6%) oraz przygotowaniem do za- jęć i egzaminów (42,8%). Bardzo ważnym elementem związanym z nauką w szko- le artystycznej jest doskonalenie artystyczne poprzez śledzenie nowych trendów w sztuce, udział w wystawach i przedsięwzięciach związanych ze sztuką. Studen- ci ASP bardzo często wykorzystują literaturę fachową potrzebną do szlifowania swojego przyszłego zawodu artysty (16,4%). 8% badanych korzysta z polecenia swoich mistrzów-nauczycieli (rys. 3).

Na podstawie analizy odpowiedzi na kolejne pytanie ankiety – o samodzielność w posługiwaniu się katalogiem elektronicznym można stwierdzić, że używanie katalogu komputerowego na ogół nie sprawia czytelnikom trudności. Większość potrafi samodzielnie korzystać z katalogu komputerowego Biblioteki (48,4%), jest także duża grupa, która potrzebuje częściowej pomocy (36%). 15,6% responden- tów deklaruje, że nie potrafi posługiwać się systemem elektronicznym (16,6%).

Rysunek 2. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące miejsca korzystania z katalogu komputerowego

0 5 10 15 20 25 30 35

Biblioteka Główna ASP Biblioteka Wydziałowa ASP Miejsce zamieszkania Akademik Uczelnia Pracownia internetowa Inne

PiM 94.indb 465

PiM 94.indb 465 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(11)

SŁAWOMIRSOBCZYK

466

Z własnych obserwacji i doświadczeń autora artykułu wynika, że osoby, które nie potrafi ą posługiwać się katalogiem, najczęściej są studentami I roku studiów.

Obok księgozbioru personel biblioteki nadal stanowi jeden z najważniejszych (jeśli nie najważniejszy) „element” Biblioteki Głównej ASP. Czytelnicy mają różne wymagania w stosunku do bibliotekarza, oczekują między innymi pomocy w zna- lezieniu poszukiwanej książki (50,4%). Respondenci nie krępują się także prosić o pomoc znajomych i kolegów (16%). Jednak duża grupa badanych potrafi obsłu- giwać system biblioteczny i nie wymaga żadnych podpowiedzi (22,8%) (rys. 4).

Respondenci ASP preferują wyszukiwanie proste (48%) oraz szybkie (35,6%) (rys. 5). Trudności z obsługą wyszukiwania złożonego i zawansowanego (16,4%) wynikają z bardzo ogólnej, niewystarczającej prezentacji tej opcji wyszukiwaw- czej na zajęciach bibliotecznych dla I roku studiów.

Katalog komputerowy Biblioteki Głównej ASP oferuje cztery opcje wyszuki- wawcze w wyszukiwaniu prostym: autor, tytuł, hasło przedmiotowe, tytuł czasopisma. Autor, tytuł i hasło przedmiotowe są najczęściej wybierane przez studentów ASP (48%, 50,4%, 33,6%). Jedną z najrzadziej wybieranych opcji jest sygnatura książki, co wynika z faktu, że opcja ta znajduje się w wyszukiwaniu złożonym, któ- Rysunek 3. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące celu poszukiwanych książek w katalogu komputerowym

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Egzamin Pisanie referatu Polecenie wykładowcy Pisanie pracy dyplomowej Rozwijanie zainteresowań Przygotowanie do zajęć Doskonalenie artystyczne

PiM 94.indb 466

PiM 94.indb 466 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(12)

467

re jest niechętnie wybierane przez czytelników. Wyniki te są jak najbardziej uza- sadnione, gdyż większość czytelników poszukuje z reguły konkretnej pozycji, zna- jąc nazwisko jej autora lub tytuł. Jednak część czytelników, poszukując literatury, Rysunek 4. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące trudności w poruszaniu się po katalogu komputerowym

0 10 20 30 40 50 60

Bibliotekarz Strona internetowa katalogu Koledzy i koleżanki Niekorzystanie z żadnej pomocy

Rysunek 5. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące typów wyszukiwania w katalogu komputerowym

0 10 20 30 40 50 60

Wyszukiwanie szybkie Wyszukiwanie proste Wyszukiwanie złożone Wyszukiwanie zaawansowane

PiM 94.indb 467

PiM 94.indb 467 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(13)

SŁAWOMIRSOBCZYK

468

posługuje się tematem danego zagadnienia, referatu czy pracy tekstowej, co oznacza wyszukiwanie książek poprzez hasła przedmiotowe (rys. 6).

Wszystkie rekordy bibliografi czne znajdujące się w katalogu komputerowym mają określony status, tj. „dostępny” lub „nie wypożycza się”. Czytelnicy ASP w większości zwracają uwagę na określony status książki (68,2%), natomiast dla 31,8% respondentów stanowi to problem i podczas pracy z katalogiem nie zwra- cają uwagi na status wyszukiwanej książki.

W katalogu komputerowym występuje pięć typów lokalizacji, które określają status i miejsce książki w magazynach bibliotecznych:

• ASP – Magazyn Główny,

• ASP – Czytelnia,

• ASP – Księgozbiór Wydzielony,

• ASP – Gabinet Dyrektora,

• ASP – Wypożyczalnia.

Większa grupa badanych respondentów (72,7%) potrafi określić lokalizację poszukiwanej książki, natomiast 27,3% czytelników nie potrafi zlokalizować po- szukiwanego wydawnictwa.

Rysunek 6. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące opcji wyszukiwawczych w katalogu komputerowym

0 10 20 30 40 50 60

Autor Tytuł Hasło przedmiotowe Sygnatura Tytuł czasopisma

PiM 94.indb 468

PiM 94.indb 468 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(14)

469

Odpowiedzi na pytanie dotyczące oczekiwań studentów ASP w stosunku do katalogu komputerowego są bardzo wyrównane. Czytelnicy Biblioteki Głów- nej postulowali kolejno możliwość zamawiania książek online (45,2%), rezerwacji czasowo wypożyczonych książek (40,8%), składania propozycji zakupu ksią- żek (25,6%) oraz elektroniczną prolongatę książek (23,2%).

Młodzi adepci krakowskiej Akademii korzystają także z katalogów komputerowych innych krakowskich bibliotek naukowych i publicznych. Do najbardziej obleganych należą katalogi Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Krakowie (45,2%) oraz katalog Biblioteki Jagiellońskiej (43,2%) (rys. 7). Spore zainteresowanie dwiema dużymi bibliotekami wiąże się z możliwością zamówie- nia i wypożyczenia w nich interesujących wydawnictw. Studenci ASP preferują także biblioteki fachowe, których księgozbiór związany jest ściśle ze sztuką. Są to:

Biblioteka Muzeum Narodowego w Krakowie, Biblioteka Sztuki w Krakowie oraz Biblioteka Muzeum Sztuki Współczesnej MOCAK w Krakowie.

Zainteresowanie największym w Polsce katalogiem centralnym NUKAT wśród studentów ASP jest niewielkie i wynosi 15,6%. Może wynikać to z faktu, że katalog centralny na zajęciach i szkoleniach bibliotecznych dla studentów był prezentowany tylko ogólnikowo.

Rysunek 7. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące korzystania z innych katalogów komputerowych w krakowskich bibliotekach

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Biblioteka Jagiellońska Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna Biblioteka Uniwersytetu Pedagogicznego Biblioteka Uniwersytetu Jana Pawła II Biblioteka Politechniki Krakowskiej Inne

PiM 94.indb 469

PiM 94.indb 469 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(15)

SŁAWOMIRSOBCZYK

470

Ponad połowa studentów (55,5% ocen dobrych i bardzo dobrych) pozytywnie oce- niła katalog komputerowy Biblioteki ASP. Ponad 11% ankietowanych oceniło go do- statecznie, natomiast ponad 2% respondentów uważa, że katalog biblioteki działa źle.

Studenci intensywnie korzystają też z katalogów kartkowych, co deklaruje 50% badanych. Może to świadczyć o tym, że poszukują także książek wydanych we wcześniejszych latach. Respondenci badanej grupy najczęściej korzystają z ka- talogów: alfabetycznego (37,6%) i rzeczowego (33,6%). Z kolei zainteresowanie czasopismami archiwalnymi rejestrowanymi w kartkowym katalogu czasopism deklaruje 11,2% czytelników. Z katalogu alfabetycznego i katalogu czasopism korzystają głównie studenci, którzy dokładnie wiedzą, jakie wydawnictwo chcą przestudiować, znają tytuł lub autora poszukiwanej książki. Jest jednak duża grupa czytelników, która szuka książek do ogólnych zagadnień lub tematów, dlatego poruszają się w obrębie katalogów rzeczowych.

Biblioteka Główna ASP posiada dwa rodzaje katalogów tradycyjnych: tzw. katalog stary, w którym znajduje się starszy księgozbiór biblioteki (do 1989 r.) i katalog nowy, zawierający nowszy księgozbiór, wydany w latach 1990-2003. Wszystkie pozycje wydane po 2004 r. są opracowywane w katalogu komputerowym biblioteki. Za- interesowanie katalogami kartkowymi jest znaczne. Nowy katalog przegląda 47,6%

czytelników, natomiast stary katalog odwiedza 39,2%. Jak widać, studenci ASP przywiązują dużą wagę również do starszych wydawnictw (z zeszłej epoki), o czym świadczy zainteresowanie najstarszym katalogiem kartkowym Biblioteki ASP.

W rzeczowym katalogu kartkowym studenci krakowskiej ASP najczęściej po- szukują książek z zakresu swoich dziedzin studiów oraz własnych zainteresowań.

Do najbardziej obleganych pozycji należą wydawnictwa z zakresu: malarstwa (41,6%), historii i teorii sztuki (33,6%), grafi ki (24,8%), rzeźby (10%) oraz konserwacji i restauracji dzieł sztuki, architektury wnętrz i wzornictwa przemysłowego (19,2%) (rys. 8). Wydział Malarstwa i Wydział Grafi ki są wydziałami o najwięk- szej liczbie studentów, stąd też najwięcej respondentów deklaruje zainteresowanie właśnie tym rodzajem literatury. Z kolei zagadnienie historii i teorii sztuki towa- rzyszy studentom wszystkich kierunków przez cały okres ich studiów, dlatego zo- bligowani są do korzystania z wydawnictw dotyczącego tego tematu.

Korzystanie z katalogu kartkowego wiąże się z pokonaniem wielu trudności.

Pierwszą z nich jest sama konieczność wizyty w bibliotece (45,6%), przy czym warto tu wyjaśnić, że wydziały ASP są rozproszone na dużym obszarze miasta.

Na drugim miejscu znalazło się poświęcenie dużej ilości czasu na wyszukiwanie (31,2%), natomiast kolejne miejsca zajmują: trudność dotarcia do poszukiwanej pozycji (10%), nieczytelność kart katalogowych (9,6%) oraz niewystarczająca informacja o wydawnictwie (8,8%) (rys. 9). Najczęściej problemy i trudności

PiM 94.indb 470

PiM 94.indb 470 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(16)

471

Rysunek 8. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące tematyki wyszukiwania w rzeczowym katalogu kartkowym

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Malarstwo Rzeźba Wzornictwo przemysłowe Graﬁka Architektura wnętrz Konserwacja i restauracja dzieł Zagadnienia historii i teorii sztuki

Rysunek 9. Rozkład odpowiedzi na pytanie dotyczące trudności związanych z użytkowaniem katalogu kartkowego

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Konieczność wizyty w bibliotece

Nieczytelność kart katalogowych Niewystarczająca informacja o książce Poświęcenie dużej ilości czasu na wyszukiwanie Trudność dotarcia do poszukiwanej pozycji

PiM 94.indb 471

PiM 94.indb 471 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(17)

SŁAWOMIRSOBCZYK

472

dotyczą starego katalogu kartkowego, w którym większość kart katalogowych liczy ponad 100 lat. Karty katalogowe często pisane były odręcznie i dlatego mogą być nieczytelne, a z czasem systematycznie ulegają procesowi zniszczenia, noszą liczne ślady ingerencji czytelników i często są poprzestawiane.

Potrzebne książki studenci najczęściej wyszukują w Bibliotece Głównej za po- mocą: katalogu komputerowego (47,6%), pomocy bibliotekarza (32,8%) oraz katalogu kartkowego (12,8%). Respondenci potwierdzają zasadność istnienia katalogu komputerowego biblioteki, jak również pracę i kompetencje bibliotekarza. 23,2%

studentów korzysta z internetowej instrukcji obsługi użytkownika katalogu komputerowego Biblioteki Głównej ASP, która znajduje się na stronie katalogu.

W wielu bibliotekach uniwersyteckich w Polsce prowadzone są szkolenia online, które stwarzają szansę na zdobywanie wiedzy i umiejętności osobom, któ- rych mobilność z różnych powodów jest ograniczona. Biblioteka Główna Akade- mii Sztuk Pięknych w Krakowie planowała w przyszłości zorganizować takiego rodzaju szkolenie dotyczące obsługi katalogu komputerowego dla wszystkich studentów ASP. Niestety, zainteresowanie szkoleniami internetowymi wśród stu- dentów jest niewielkie. 67,6% respondentów nie jest zainteresowanych szkoleniami w zakresie katalogu komputerowego biblioteki.

Anonimowa ankieta przeprowadzona w Bibliotece Głównej i Bibliotece Wy- działowej Malarstwa i Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Kra- kowie jest doskonałym narzędziem oceny funkcjonalności katalogów bibliotecznych przez ich użytkowników. Badanie należy uznać za reprezentatywne dla całej docelowej grupy, ponieważ wzięli w nim udział przedstawiciele wszystkich lat i wydziałów studiów, w porównywalnych odsetkach. Grupa ankietowanych stanowiła około 25% całkowitej liczby studentów Akademii. Również rozkład respondentów według płci wśród uczestników badania odzwierciedla stan rze- czywisty (niewielką przewagę na uczelni mają kobiety). Osoby biorące udział w ankiecie były (i nadal są) częstymi i regularnymi bywalcami Biblioteki, można więc przypuszczać, że mają wyrobione zdanie na temat funkcjonowania katalo- gów bibliotecznych [6, s. 77].

System biblioteczny BG ASP VTLS/Virtua jest nowoczesny i daje użytkowni- kom wiele możliwości. Katalog biblioteczny Biblioteki ciągle podlega procesowi ewolucji w kierunku rozwiązań związanych z szybkim i efektywnym wyszukiwa- niem informacji dotyczących jej księgozbioru [3, s. 181]. Szeroka analiza funk- cjonalności korzystania z katalogu komputerowego pozwala na dostosowanie go do potrzeb i oczekiwań studentów ASP. Podobnie jest z dwoma katalogami kartkowymi, które są systematycznie wykorzystywane do przeszukiwań zaso- bów biblioteki i zapewne długo jeszcze będą pełnić swoją funkcję. Mimo różnych

PiM 94.indb 472

PiM 94.indb 472 2017-05-24 13:33:102017-05-24 13:33:10

(18)

473

trudności związanych z katalogami kartkowymi, takich jak konieczność wizyty w bibliotece, skromne informacje o książce, zły stan zachowania kart katalogowych, nieczytelność kart katalogowych, czasochłonność poszukiwania – czytelnicy czynnie odwiedzają katalogi. Korzystają z dwóch rodzajów katalogów ze zdecydowaną przewagą na korzyść katalogu komputerowego. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują jednoznacznie na jedynie częściowe wykorzysta- nie możliwości katalogu komputerowego.

Należy podkreślić, że respondenci bardzo pozytywnie ocenili funkcjonowa- nie katalogu internetowego, mimo że katalogi traktują jak zło konieczne. Badanie potwierdziło wcześniejsze obserwacje dotyczące specyfi ki pracy biblioteki artystycznej. Ponownie okazało się, że studenci najbardziej cenią sobie bezpośrednią pomoc bibliotekarza w wyszukiwaniu książek [6, s. 77].

Anonimowa ankieta stanowi sprawdzoną, wiarygodną metodę badawczą umożliwiającą analizę preferencji czytelników wobec katalogów bibliotecznych.

Odpowiednia konstrukcja pytań pozwala na określenie oczekiwań użytkowni- ków wobec katalogów bibliotecznych. Wprowadzenie w życie uzasadnionych postulatów pozwala na dopasowanie katalogów do wymagań konkretnego czytelnika. Wyniki ankiety posłużyły do następujących udoskonaleń istniejących katalogów bibliotecznych:

• W roku akademickim 2014/2015 utworzono profesjonalną wypożyczalnię bi- blioteczną dla studentów i pracowników krakowskiej ASP, obsługiwaną przez katalog komputerowy. System ten umożliwia: zamówienie książki z dowol- nego miejsca i prolongatę wypożyczenia. W niedługim czasie wprowadzony zostanie również system rezerwacji książek.

• Na zajęciach bibliotecznych znacznie poszerzono moduł nauczania poświęco- ny funkcjonalności katalogu internetowego biblioteki i ogólnopolskiego katalogu bibliotek naukowych NUKAT.

• Wprowadzono szkolenia indywidualne dla studentów i pracowników ASP w zakresie poruszania się po katalogu bibliotecznym.

• Wszystkie nowo wprowadzane do systemu wydawnictwa są opatrywane szczegółowymi hasłami przedmiotowymi, aby ułatwić czytelnikom wyszukiwanie interesujących ich pozycji.

• Pozycje opisane dotychczas jedynie w katalogu kartkowym są systematycznie opracowywane i wprowadzane do katalogu komputerowego.

• Planowana jest także w przyszłości digitalizacja starego katalogu kartkowego.

• Nieczytelne i zniszczone karty w katalogu kartkowym (na korzystanie z któ- rego czytelnicy będą skazani jeszcze przez wiele lat) są zastępowane nowymi, czytelnymi kartami.

PiM 94.indb 473

PiM 94.indb 473 2017-05-24 13:33:112017-05-24 13:33:11

(19)

SŁAWOMIRSOBCZYK

474

• Dyżurni bibliotekarze starają się na bieżąco wyjaśniać czytelnikom zasady funkcjonowania katalogu komputerowego i zachęcać ich do samodzielnego korzystania z tej formy wyszukiwania.

Bibliografia

1. GERYK Marcin (red.). Bibliotekarz: zawód czy powołanie? Gdańsk: Wydaw- nictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, 2010. ISBN 978-83-926884-4-0.

2. KONIECZNA Jadwiga, KUREK-KOKOCIŃSKA Stanisława, TADEUSIE- WICZ Hanna (red.). Przestrzeń informacyjna książki. Łódź: Wydawnictwo Biblioteka, 2009. ISBN 978-83-88529-69-6.

3. OSIŃSKI Zbigniew (red.). Biblioteka, książka, informacja i Internet 2010. Lu- blin: Instytut Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej UMCS, 2010. ISBN 978-83-932044-0-3.

4. SETA Magdalena. Badanie użytkowników katalogu komputerowego sieci biblio tecznej Szkoły Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Praktyka i Teoria Informacji Naukowej i Technicznej. 2009, t. XVII, nr 1-2, s. 14-18. ISSN 1230-5529.

5. TOBOLSKA Urszula, SIKORSKA Małgorzata. Na jakie trudności napotykają użytkownicy korzystając z różnych źródeł informacji dostępnych online? Po- radnik Bibliotekarza. 2007, nr 11, s. 10-19. ISSN 0032-4752.

6. WOJCIECHOWSKA Maja (red.). Bibliotekarze i czytelnicy w dobie nowych technologii i koncepcji organizacyjnych bibliotek. Gdańsk: Wydawnictwo Ate- neum – Szkoły Wyższej, 2013. ISBN 978-83-61079-22-4.

7. WOJCIECHOWSKA Maja (red.). Koncepcje organizacji bibliotek. Gdańsk:

Wydawnictwo Ateneum – Szkoły Wyższej, 2012. ISBN 978-83-61079-16-3.

8. ZAMORSKA Urszula. Mały krok w dużej sprawie czyli o komputeryzacji Bi- blioteki Głównej ASP. Wiadomości ASP. 2004, nr 29, s. 17. ISSN 1505-0661.

PiM 94.indb 474

PiM 94.indb 474 2017-05-24 13:33:112017-05-24 13:33:11