Widok Komunikat z konferencji "Problemy społeczno-gospodarcze na polskich pograniczach — cz. 3"

(1)

Sprawozdania i recenzje

256

Komunikat z konferencji Problemy społeczno-gospodarcze na polskich pograniczach — cz. 3

Dla badaczy zajmujących się kwestiami narodowościowymi, w tym relacjami społecz- nymi na pograniczach, Rzeczpospolita Polska wydaje się obszarem szczególnie wdzięcz- nym. Sąsiaduje bowiem aż z siedmioma państwami, których specyfi kę — mozolnie wy- kuwającą się w okresie transformacji — można opisać przez pryzmat kilku zmiennych, między innymi: członkostwa w organizacjach politycznych oraz wynikających stąd konsekwencji, kondycji ekonomicznej, standardów cywilizacyjno-kulturowych czy typu relacji (w tym historycznych) łączących dany kraj z Polską. Nie ma przy tym wątpliwości, że sze- roki zakres wartości przyjmowanych przez wspomniane zmienne w dużej mierze znajduje swe odzwierciedlenie także na pograniczach, w konsekwencji czego już od ćwierć wieku niesłabnącym zainteresowaniem przedstawicieli nauk społecznych cieszą się rozmaite przedsięwzięcia dotyczące występujących tam problemów.

Jedną z takich inicjatyw była międzynarodowa konferencja naukowa Problemy spo- łeczno-gospodarcze na polskich pograniczach — cz. 3, zorganizowana w dniach 27–28 maja 2013 roku przez Instytut Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego. Choć tym razem zo- stała opatrzona nieco innym tytułem, stanowiła — również za sprawą organizatora, prof.

Zbigniewa Kurcza — kontynuację spotkań z lat poprzednich. Podobnie jak w przypadku dwóch wcześniejszych konferencji, plon obrad zostanie zawarty w publikacji.

W trakcie konferencji przedstawiono 25 referatów, których autorzy reprezentowali różne ośrodki naukowe oraz instytucje pozaakademickie w kraju i za granicą. Prelegenci występowali w ramach sześciu sesji tematycznych. W tym miejscu zostanie wspomniana jedynie część referatów, zaświadczająca o różnorodności tematów i perspektyw przybliżo- nych podczas wrocławskiego spotkania.

Referaty zaprezentowane w pierwszej sesji koncentrowały się na teoretycznym aspek- cie ujmowania pograniczy. Dla przykładu, nad rozmytą zawartością eksplanansu w socjologii pogranicza zastanawiał się Bogdan Dębski, Elżbieta Opiłowska przedstawiła kwestię transnarodowości jako paradygmatu w studiach nad pograniczem, Zbigniew Kurcz nato- miast podzielił się swoimi obserwacjami dotyczącymi ujawniających się na pograniczach procesów europeizacji i nacjonalizacji. Zawarte w tym punkcie przemyślenia prelegentów, a także towarzysząca im dyskusja wydają się potrzebne choćby z racji tego, że stanowią ważny głos w debacie nad tożsamością socjologii pogranicza jako odrębnej subdyscypliny.

Sporo uwagi — w ramach różnych bloków tematycznych — poświęcono pograniczu polsko-niemieckiemu. Uczestnicy tej sesji przyjrzeli się kwestiom postaw, wizerunku i stereotypów (na przykład Dorota Szaban, Krzysztof Lisowski, Polacy–Niemcy. Postawy, opinie, stereotypy w świetle badań sondażowych), kapitałowi społecznemu mieszkańców miast zachodniego pogranicza Polski (Ewa Narkiewicz-Niedbalec) czy miastom podzie- lonym (Kamilla Dolińska, Natalia Niedźwiecka-Iwańczak, Atrakcyjność niemieckich części miast podzielonych Zgorzelec–Görlitz i Gubin–Guben w percepcji zgorzelczan i gubinian).

Wyłącznie na niemieckiej części rzeczonego pogranicza koncentrowały się referaty doty- czące różnych aspektów przestępczości występującej na tym obszarze (Anton Sterbling) czy kondycji młodej sztuki na przykładzie Görlitz (Matthias T. Vogt).

forum_socjologiczne4.indd 256

forum_socjologiczne4.indd 256 2014-06-06 09:47:372014-06-06 09:47:37

Forum Socjologiczne 4, 2013

(2)

Sprawozdania i recenzje 257

Pomostem pomiędzy pograniczami Polski południowej i zachodniej były wystąpienia poświęcone czynnikom kształtującym współpracę na pograniczu polsko-czesko-niemiec- kim (Paulina Hojny) czy stosunkowi niemieckich studentów do sąsiadów z Polski i Czech (Gisela Th iele, M.T. Vogt). Samo zaś pogranicze z Czechami było przedmiotem wystąpie- nia Haliny Rusek (Czesko-polskie pogranicze na Śląsku Cieszyńskim po transformacji. Szkic socjologiczny) oraz Marcina Dębickiego (Ramy funkcjonowania komunikacji kolejowej na transgraniczu polsko-czeskim).

W ramach części poświęconej pograniczu wschodniemu przedstawiono referaty do- tyczące między innymi „peryferyzacji peryferiów” (Piotr Długosz) czy relacji polsko- -ukraińskich w kontekście EURO 2012 (Krzysztof Prendecki). Rzeczywistości społecznej Warmii i Mazur dotyczyły referaty Andrzeja Saksona (Przemiany społeczne na pograniczu polsko-rosyjskim) oraz Jacka Poniedziałka na temat reprodukowania oswojonego pograni- cza kulturowego przez zamieszkujących ten region Ukraińców.

We współczesnych dyskusjach nad pograniczami coraz baczniejszą uwagę poświęca się obserwacjom poczynionym przez praktyków — przedstawicieli instytucji działających

„w terenie”. Podczas wrocławskiej konferencji nurt ten był reprezentowany w wypowie- dziach Roberta Przybyły (Wpływ zmiany przepisów oraz restrukturyzacji służb granicznych na funkcjonowanie instytucji i mieszkańców pogranicza) oraz Stanisława Sorysa (Wpływ Środków Europejskiej Wspólnoty Terytorialnej (EWT) na współpracę transgraniczną orga- nizacji pozarządowych). Wypada dodać, że pierwszy z tych referatów wywołał ożywioną dyskusję dotyczącą terminologii stosowanej w stosunku do nielegalnej imigracji.

Przechodząc do obserwacji natury ogólniejszej, warto zauważyć, że referaty zaprezentowane w ramach wrocławskiej konferencji wzmocniły pozycję, jaką wśród badaczy polskich pograniczy zajmuje obszar na obu brzegach Odry i Nysy Łużyckiej. Należy bowiem podkreślić, że pogranicza z Niemcami dotyczyła — pośrednio lub bezpośrednio, w połączeniu ze stroną czeską lub oddzielnie — niemal połowa wystąpień. Ich autorami byli badacze z czterech najważniejszych ośrodków na tym pograniczu (Szczecin, Poznań, Zielona Góra i Wrocław), a także prelegenci z Niemiec, którzy zarazem reprezentowali jedynego spośród wszystkich siedmiu sąsiadów Polski (listę gości reprezentujących instytucje zagraniczne dopełniła przedstawicielka Eurostatu z Luksemburga).

Powyższa obserwacja, jak również odmienna tematyka pojawiająca się w wystąpie- niach dotyczących pogranicza wschodniego (w mniejszym stopniu przybliżająca rzeczy- wistość społeczną po drugiej stronie granicy) — a więc okoliczności spowodowane przy- stąpieniem Rzeczypospolitej do układu z Schengen — sugerują namysł nad kierunkami przyszłych dyskusji dotyczących polskich pograniczy. Coraz wyraźniej bowiem widać, że pogranicza wewnątrzunijne rozwijają się w zupełnie inny sposób niż te na wschodzie kraju. Nieuchronne pogłębianie się tego procesu z pewnością przyczyni się do dalsze- go różnicowania się w obrębie typów „kultur transgranicznych”, reprezentowanych przez społeczności obu polskich „ścian”, co wydaje się interesującym polem badawczym na przyszłość, zarazem jednoznacznie wskazującym zapotrzebowanie na naukową refl eksję z zakresu socjologii pogranicza.

Marcin Dębicki

forum_socjologiczne4.indd 257

forum_socjologiczne4.indd 257 2014-06-06 09:47:372014-06-06 09:47:37

Forum Socjologiczne 4, 2013