nr nr 47 47

Pełen tekst

(1)nr. 47 2012. Ocena koordynacji i współpracy między instytucjami działającymi na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich – na poszczególnych poziomach administracyjnych.

(2) Ocena koordynacji i współpracy między instytucjami działającymi na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich – na poszczególnych poziomach administracyjnych.

(3)

(4) Ocena koordynacji i współpracy między instytucjami działającymi na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich – na poszczególnych poziomach administracyjnych Redakcja naukowa dr hab. Danuta Kołodziejczyk, prof. nadzw. IERiGŻ-PIB Autorzy: prof. dr hab. Adam Czudec - Uniwersytet Rzeszowski dr hab. Danuta Kołodziejczyk, prof. nadzw. IERiGŻ-PIB dr Marcin Gospodarowicz - IERiGŻ-PIB dr Maciej Jabłoński - Uniwersytet Kardynała St. Wyszyńskiego dr Ryszard Kata - Uniwersytet Rzeszowski dr Teresa Miś - Uniwersytet Rzeszowski dr Katarzyna Smędzik-Ambroży - Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu dr Dariusz Zając - Uniwersytet Rzeszowski.

(5) Prac zrealizowano w ramach tematu Zmiany w strukturze spoeczno-ekonomicznej wsi jako czynnik konkurencyjnoci obszarów wiejskich, w zadaniu Instytucjonalne oddziaywanie na podnoszenie atrakcyjnoci inwestycyjnej terenów wiejskich. Celem opracowania bya próba oceny koordynacji i wspópracy midzy instytucjami dziaajcymi na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich na poszczególnych poziomach administracyjnych.. Recenzent prof. dr hab. Witold Rakowski. Opracowanie komputerowe Danuta Lidke. Korekta Krystyna Mirkowska. Redakcja techniczna Leszek lipski. Projekt okadki AKME Projekty Sp. z o.o.. ISBN 978-83-7658-277-1. Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnociowej – Pastwowy Instytut Badawczy 00-950 Warszawa, ul. witokrzyska 20, skr. poczt. nr 984 tel.: (22) 50 54 444 faks: (22) 50 54 636 e-mail: dw@ierigz.waw.pl http://www.ierigz.waw.pl.

(6) Spis treci. Wprowadzenie ..................................................................................................... 7 I. Uprawnienia i obowizki ustrojowe administracji publicznej w Polsce w dziedzinie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich ............... 10 II.Ocena koordynacji i wspópracy pomidzy instytucjami na rzecz rozwoju rolnictwa .......................................................................................... 21 1. Ekonomiczne i spoeczne uwarunkowania wspierania rolnictwa przez otoczenie instytucjonalne ................................................................................ 21 1.1. Identyfikacja przesanek instytucjonalnego wspierania rolnictwa…….. 21 1.2. Instytucje dziaajce w otoczeniu rolnictwa i ich najwaniejsze zadania………………………………………………………………………. 27 1.3. Koordynacja dziaa jako czynnik poprawy efektywnoci instytucji…. 34 Literatura……………………………………………………………………. 36 2. Ocena koordynacji i wspópracy midzy instytucjami szczebla regionalnego dziaajcymi na rzecz rozwoju rolnictwa ........................................................ 38 2.1. Cele i zadania instytucji szczebla regionalnego wspierajcych rolnictwo……………………………………………………………………. 38 2.2. Ocena roli instytucji w koordynacji dziaa na rzecz rolnictwa w opinii ich przedstawicieli………………………………………………………….. 50 2.3. Dziaania instytucji szczebla regionalnego na rzecz rolnictwa w aspekcie jego funkcjonowania i rozwoju.……………………………….. 55 2.4. Potrzeby i bariery wspópracy instytucji szczebla regionalnego z innymi instytucjami w zakresie funkcjonowania i rozwoju rolnictwa……………… 60 Literatura ............................................................................................................. 64 3. Ocena koordynacji i wspópracy midzy instytucjami szczebla lokalnego dziaajcymi na rzecz rozwoju rolnictwa ........................................................ 67 3.1. Instytucje lokalne – uwarunkowania dziaalnoci i miejsce w ukadzie instytucjonalnym rolnictwa……………………………………. 67 3.2. Wspópraca i koordynacja dziaa instytucji lokalnych z innymi organizacjami w wietle bada ankietowych………………………………. 70 3.2.1. Wspódziaanie gmin z innymi instytucjami na rzecz rozwoju rolnictwa……………………………………………………………………. 70 3.2.2. Wspópraca i koordynacja dziaa na rzecz rolnictwa przez instytucje szczebla powiatowego……………………………………………………… 78 3.3. Ocena koordynacji dziaa na rzecz rolnictwa………………………… 84 Literatura ............................................................................................................. 95.

(7) III. Koordynacja i wspópraca pomidzy instytucjami szczebla lokalnego dziaajcymi na rzecz rolnictwa jako stymulator i bariera rozwoju (przypadek powiatu gostyskiego) .............................................................. 96 Wstp ................................................................................................................... 96 1. Koordynacja dziaa i wspópraca na rzecz rolnictwa na szczeblu Starostwa Powiatowego w Gostyniu................................................................................ 98 2. Koordynacja dziaa i wspópraca na rzecz rolnictwa na szczeblu samorzdów gminnych .................................................................................. 100 3. Koordynacja dziaa i wspópraca na szczeblu orodków doradztwa rolniczego i izby rolniczej ............................................................................. 105 Podsumowanie................................................................................................... 114 Literatura ........................................................................................................... 115 IV. Ocena koordynacji i wspópracy midzy instytucjami dziaajcymi na rzecz rozwoju obszarów wiejskich ....................................................... 118 Wstp ................................................................................................................. 118 4.1. Znaczenie wspópracy i koordynacji midzy instytucjami w rozwoju obszarów wiejskich ....................................................................................... 120 4.2. Koordynacja i wspópraca midzy instytucjami w opracowywaniu programów rozwoju obszarów wiejskich...................................................... 123 4.2.1. W wymiarze Unia Europejska a pastwo czonkowskie (Polska)..... 123 4.2.2. W wymiarze samorzdowym………………………………………. 125 4.3. Wspópraca i koordynacja midzy instytucjami regionalnymi i ponadregionalnymi dziaajcymi na rzecz realizacji programów rozwoju obszarów wiejskich ....................................................................................... 128 4.3.1. Poziom ponadregionalny……………………………………………. 128 4.3.2. Poziom regionalny na przykadzie woj. mazowieckiego…………… 132 4.3.3. Ocena koordynacji i wspópracy midzy samorzdami – regionalnym i lokalnym dziaajcymi na rzecz rozwoju obszarów wiejskich…………... 136 4.4. Koordynacja i wspópraca midzy instytucjami szczebla lokalnego dziaajcymi na rzecz rozwoju obszarów wiejskich ..................................... 142 4.4.1. Ocena koordynacji i wspópracy pomidzy instytucjami szczebla lokalnego dziaajcymi na rzecz rozwoju obszarów wiejskich……………. 143 Podsumowanie................................................................................................... 149 Literatura ........................................................................................................... 152 V. Dziaalno koordynacyjna instytucji wspierajcych przedsibiorstwa na obszarach wiejskich ............................................................................... 155 Literatura ........................................................................................................... 166.

(8) WPROWADZENIE Rozwój obszarów wiejskich i rolnictwa odbywa si poprzez podejmowanie rozmaitych dziaa. Nie ulega wtpliwoci, e skuteczno realizowanych dziaa zaley w duym stopniu od sprawnego funkcjonowania instytucji. Pojcie „instytucja” jest rónie interpretowane. W jzyku potocznym termin instytucja rozumiany jest troch inaczej ni wedug nowej ekonomii instytucjonalnej, która okrela instytucje jako trwae, prawne, organizacyjne i zwyczajowe uwarunkowania dla powtarzalnych ludzkich zachowa i midzyludzkich interakcji1. Niezalenie od rónego definiowania instytucji na potrzeby niniejszego raportu przyjto, e instytucja to wyodrbniona struktura organizacyjna (organizacja/instytucja) i mechanizmy jej funkcjonowania. Determinuje ona ludzkie zachowania, a tym samym poprzez skuteczno dziaania wpywa na zmniejszenie kosztów transakcyjnych. Odzwierciedla równie oczekiwania i interesy wszystkich grup uczestniczcych w procesie rozwoju obszarów wiejskich. Ta znaczca rola instytucji przejawia si przede wszystkim w warunkach sprawnego adu instytucjonalnego, który na ogó jest przedstawiany jako okrelony porzdek prawny oraz instytucje stanowice podmioty gospodarcze. Niniejszy raport, przyjmuje za punkt wyjcia integralno uwarunkowa instytucjonalnych procesu rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, stawia za cel ocen wspópracy i koordynacji midzy instytucjami dziaajcymi na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich na poszczególnych poziomach administracyjnych. Wedug Sownika jzyka polskiego „koordynacja – uzgodnienie wzajemnego dziaania, zharmonizowanie, ujednolicenie wspólnych planów” a „wspópraca – praca wykonana wspólnie z kim, dziaanie prowadzone wspólnie, bra udzia w zbiorowej pracy”2. Z tego wynika, e oba pojcia s organizacyjnym wyrazem, nie zawsze doskonaym, ludzkich uzgodnie. Tworzenie tych uzgodnie oparte jest wic na uregulowaniach formalnych lub nieformalnych (spoecznie akceptowanych wartociach). Dlatego oddziaywanie poszczególnych grup dziaania jest uzalenione od stopnia konsekwencji w przestrzeganiu przyjtych zasad dziaania, jak równie istniejcego kapitau spoecznego. Zaoono, e wspópraca i koordynacja midzy instytucjami moe bowiem prowadzi do lepszego wykorzystania zasobów bdcych w dyspozycji instytucji, w tym kapitau intelektualnego i kapitau finansowego, który zawsze jest ograniczony w stosunku do potrzeb zwizanych z dziaaniami na rzecz rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa. Podjcie przez instytucje decyzji o wspópracy 1. Dogowski T., Konkurencyjno instytucjonalna i systemowa w warunkach gospodarki globalnej, Monografie i Opracowania nr 505, wyd. SGH, Warszawa 2002, s. 15. 2 Sownik jzyka polskiego, PWN, Warszawa 1978, t. I, s. 1007, Warszawa 1981, t. III, s. 769. 7.

(9) i koordynowaniu dziaalnoci jest dowodem na to, e dotychczasowa realizacja przedsiwzi nie speniaa oczekiwa. Analiza funkcjonowania instytucji w kontekcie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich skania równie do poszukiwania odpowiedzi na pytanie o gówne determinanty ich rozwoju. Dziaania prowadzce do rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa w Polsce nabray szczególnego znaczenia dziki Unii Europejskiej. Sprawy te zajmuj wane miejsce w dziaalnoci podstawowych instytucji unijnych: Rady Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej, Parlamentu Europejskiego, Komitetu Regionów itp., natomiast dziaalno instytucji krajowych naley widzie jako skoordynowany ukad na rónych poziomach administracyjnych. Gównym celem raportu jest próba oceny koordynacji i wspópracy midzy instytucjami dziaajcymi na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Ukad niniejszego raportu jest konsekwencj przyjtego celu. Tre raportu zostaa ujta w piciu rozdziaach. Pierwszy rozdzia dotyczy podstawowych uprawnie i obowizków administracji publicznej w Polsce w dziedzinie rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Przedstawiono tu istotn rol Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi – jako gównego koordynatora procesów rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich oraz podlegych Ministrowi organów. Analizowano przyjte zasady ustrojowe, na których oparto delegowanie praw i obowizków na organy samorzdów terytorialnych, a take wskazano na skoordynowan wspóprac pomidzy organami administracji publicznej w tym zakresie. Niebagateln rol w procesie rozwoju rolnictwa odgrywa otoczenie instytucjonalne – porzdkujc i okrelajc jego rozwój. W rozdziale drugim raportu przedstawiono ekonomiczne i spoeczne uwarunkowania wspierania rolnictwa przez otoczenie instytucjonalne oraz ocen wspópracy i koordynacji midzy instytucjami szczebla regionalnego i lokalnego dziaajcymi na rzecz rozwoju rolnictwa. Podstaw analizy dziaa poszczególnych instytucji na rzecz rozwoju rolnictwa s wyniki bada empirycznych, prowadzonych gównie w województwie podkarpackim. Rozdzia trzeci raportu zawiera studium przypadku – przedstawiono w nim ocen stopnia koordynacji i wspópracy pomidzy instytucjami szczebla lokalnego. Szczególn uwag zwrócono na funkcjonowanie lokalnego ukadu instytucjonalnego na rzecz rozwoju rolnictwa w powiecie typowo rolniczym, jakim jest powiat gostyski. Badania empiryczne przeprowadzone na terenie tego powiatu byy podstaw analizy. O kolejnych skutkach wspópracy i koordynacji instytucji na rzecz rozwoju obszarów wiejskich traktuje rozdzia czwarty raportu. Przedstawiono w nim prób oceny wspópracy i koordynacji instytucji szczebla ponadregionalnego 8.

(10) i regionalnego oraz ocen skutecznoci wspópracy i koordynacji instytucji lokalnych dziaajcych na rzecz rozwoju obszarów wiejskich. Ocena skutecznoci wspópracy i koordynacji na szczeblu lokalnym jest oparta na badaniach empirycznych w gminach i wybranych powiatach woj. mazowieckiego. Ostatni, pity rozdzia powicono instytucjom finansowym, które mog przyczyni si do realizacji programów rozwojowych obszarów wiejskich, a dotyczy to funduszy poyczkowych i porczeniowych. Analiza obja zarówno dostpno oferty poszczególnych instytucji, jak i postrzeganie tych instrumentów przez podmioty funkcjonujce w woj. mazowieckim. W kadej z piciu czci podkrela si znaczenie instytucji w rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich, a wszystkie razem daj czytelnikowi moliwo oceny stopnia skoordynowania dziaa instytucji w tym zakresie.. 9.

(11) I. UPRAWNIENIA I OBOWIZKI USTROJOWE ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W POLSCE W DZIEDZINIE ROZWOJU ROLNICTWA I OBSZARÓW WIEJSKICH Rolnictwo i obszary wiejskie stanowi podmioty cile ze sob zwizane, a regulacje prawne dotyczce ich funkcjonowania w znacznej mierze pokrywaj si. Zatem jeeli bdziemy rozpatrywa jedno pojcie, to z pewnoci bd istniay korelacje, powodujce koniunkcj zdarze w postaci przyznania uprawnie i obowizków dotyczcych rolnictwa i obszarów wiejskich, tym samym organom administracji publicznej. Naczelnym organem administracji pastwowej w dziedzinie rolnictwa i obszarów wiejskich jest Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który stoi na czele Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Rada Ministrów rozporzdzeniem z dnia 26 pa dziernika 1999 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi3, utworzya wskazany urzd pastwowy. Natomiast w rozporzdzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie szczegóowego zakresu dziaania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi4 okrelono jego zakres dziaania. Rozporzdzenie stanowi, e Minister kieruje nastpujcymi dziaami administracji rzdowej: rolnictwo; rozwój wsi; rynki rolne; ryboówstwo oraz jest dysponentem czci 32, 33, 35 i 62 budetu pastwa, a obsug ministra zapewnia Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Organy podlege ministrowi lub przez niego nadzorowane zostay w sposób enumeratywny okrelone w zaczniku do rozporzdzenia, gdzie wskazano, e s to: 1) Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego; 2) Gówny Inspektor Ochrony Rolin i Nasiennictwa; 3) Gówny Lekarz Weterynarii; 4) Gówny Inspektor Jakoci Handlowej Artykuów Rolno-Spoywczych; 5) okrgowi inspektorzy ryboówstwa morskiego. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi dziaa na podstawie ustawowych aktów prawnych oraz aktów wykonawczych, ale przede wszystkim na podstawie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej5, która w art. 23 wskazuje, i podstaw ustroju rolnego pastwa jest gospodarstwo rodzinne. Normy prawne zawarte w art. 23 maj swoje konsekwencje prawne, które zobowizuj wadze do przestrzegania tej zasady i prowadzenia wobec rolnictwa i obszarów wiejskich odpowiedniej polityki. Gospodarstwo rodzinne to takie, które zapewnia utrzymanie 3. Dz. U. z 1999 r., Nr 91, poz. 1016. Dz. U. z 2011 r., Nr 248, poz. 486. 5 Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483. 4. 10.

(12) rodzinie rolnika, a wielko gospodarstwa pozwala na jego prowadzenie w zasadzie przez waciciela pracujcego w nim wraz z czonkami wasnej rodziny. Oczywicie zatrudnienie siy najemnej jest dopuszczalne, lecz gospodarstwo rodzinne nie powinno opiera si w gównej mierze na dodatkowej sile najemnej6. Jednoczenie naley zauway, e obowizkiem pastwa jest stanowienie prawa, które bdzie wspiera gospodarstwa rodzinne w dziedzinie gospodarczej, spoecznej i finansowej, jak równie wprowadzanie uregulowa prawnych chronicych interesy wacicieli takich gospodarstw7. Gospodarstwo rodzinne powinno stanowi efektywn form gospodarowania, pozwalajc prowadzi produkcj roln w celu nie tylko zapewnienia „godziwego” utrzymania rodzinom rolniczym, ale take najpeniejszego zaspokojenia potrzeb spoeczestwa8. Konstytucyjne pojcia nie zostay nigdzie zdefiniowane w postaci urzdowej wykadni, dlatego definicj gospodarstwa rodzinnego uznaje si za nieprecyzyjn i w opracowaniach strategicznych pomija si na ogó pojcie „gospodarstwa rodzinnego”, i zastpuje je pojciami nieokrelonymi9. Na cao zagadnie dotyczcych zakresu kompetencji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi skada si zatem cay szereg zagadnie, których realizacja jest oparta na rodkach finansowych pochodzcych z budetu krajowego lub rodkach zewntrznych, w tym pochodzcych przede wszystkim z budetu Unii Europejskiej. Dziaajc na podstawie ustawy z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziaem rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich10, Minister Rolnictwa opracowuje projekt krajowego planu strategicznego oraz projekt programu rozwoju obszarów wiejskich. Czyni to po zasigniciu opinii samorzdów województw oraz partnerów gospodarczych i spoecznych. Jako kolegialny organ pastwowy, w zakres przedmiotowy wskazanych dokumentów zostaje wczona Rada Ministrów, która w drodze uchway przyjmuje krajowy plan strategiczny, jak równie zatwierdza projekt programu. Ustawa o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziaem rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wskazuje Ministra Rolnictwa, jako organ waciwy do przekazania Komisji Europejskiej przyjtego przez Rad Ministrów krajowego planu strategicznego oraz zatwierdzonego przez Rad Ministrów projektu programu. 6. P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Warszawa 2000, s. 36. 7 W. Skrzydo, Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2002, s. 32. 8 Wyrok Trybunau Konstytucyjnego P 4/99. 9 W. Michna, B. Chmielewska, A. Mierosawska, L. Zalewski, Rolnictwo i wie w krajowej oraz wojewódzkich strategiach rozwoju spoeczno-gospodarczego Polski do roku 2020, praca zbiorowa pod redakcj Waldemara Michny, PW Raport 34, Warszawa 2006, s. 17. 10 Dz. U. z 2007 r., Nr 64, poz. 427. 11.

(13) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi wspópracuje równie z Komisj Europejsk w zakresie oceny przekazanego jej projektu programu oraz przegldu tego programu zgodnie z rozporzdzeniem nr 1698/200511. Po zatwierdzeniu programu przez Komisj Europejsk minister waciwy do spraw rozwoju wsi ogasza program, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzdowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Na Ministrze Rolnictwa spoczywa zatem równie obowizek publicznego informowania o wyniku uzgodnie, które dotycz danej perspektywy finansowej Unii Europejskiej. Pozycja Ministra Rolnictwa jest niezwykle wana z punktu widzenia opracowania zaoe dotyczcych rolnictwa i obszarów wiejskich. Zagadnienia, które bd realizowane w danej perspektywie finansowej musz znale uznanie Ministra Rolnictwa, który konsultuje potrzeby zgaszania okrelonych rozstrzygni ze rodowiskami branowymi. Owo wyczulenie spoeczne oraz umiejtno przewidywania, stanowi pozytywne przesanki zgoszenia do Komisji Europejskiej efektywnego programu, który bdzie wspiera faktycznie rozwój rolnictwa i obszarów wiejskich. Jednoczenie warto zwróci uwag, e minister waciwy do spraw rozwoju wsi: 1) peni funkcj instytucji zarzdzajcej, o której mowa w art. 74 ust. 2 lit. a12 rozporzdzenia nr 1698/2005; 2) zamawia, w trybie przepisów o zamówieniach publicznych, wykonywanie ocen programu oraz przedkada te oceny Komisji Europejskiej; 3) przekazuje Komisji Europejskiej roczne sprawozdania, 4) uznaje, w drodze decyzji administracyjnej, krajowe systemy jakoci ywnoci, 5) powouje, w drodze zarzdzenia, komitet monitorujcy. Ustawodawca wskaza Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, która jako akredytowana agencja patnicza, realizuje zadania i kompetencje agencji patniczej i której podstawy dziaania okrela ustawa z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa13 (ARiMR). Zgodnie z art. 3.1. wskazanej ustawy nadzór nad ARMIR sprawuje minister waciwy do spraw rozwoju wsi, a w zakresie gospodarki finansowej – minister waciwy do spraw finansów publicznych. Zapisy tego artykuu w sposób cisy okrelaj podzia kompetencji ministerialnych w zakresie pracy ARiMR. Na podstawie 11. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzenia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE z 2005 r., L 277, s. 1). 12 art. 74 ust. 2 lit. a: Pastwa Czonkowskie wyznaczaj dla kadego programu rozwoju obszarów wiejskich nastpujce organy: a) instytucj zarzdzajc odpowiedzialn za zarzdzanie danym programem, któr moe by publiczny lub prywatny podmiot dziaajcy na poziomie krajowym lub regionalnym, albo samo Pastwo Czonkowskie, jeeli wykonuje to zadanie. 13 Dz. U. z 2008 r., Nr 98, poz. 634. 12.

(14) rozporzdzenia Rady Ministrów z dnia 31 marca 2009 r. w sprawie nadzoru nad Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarki finansowej14 Minister Finansów w ramach nadzoru: 1) sprawdza stan przygotowania ARiMR do wydatkowania rodków zgodnie z wymogami okrelonymi w przepisach Unii Europejskiej; 2) zapewnia stay nadzór nad ARiMR jako agencj patnicz; 3) analizuje wyniki certyfikacji. W ramach nadzoru Ministrowi Finansów przysuguj równie nastpujce kompetencje: 1) nadzoruje przygotowywanie projektu planu finansowego na dany rok; 2) moe da od Prezesa ARiMR informacji i wyjanie oraz udostpniania dokumentów; 3) moe wnioskowa do waciwych organów o przeprowadzanie kontroli w ARiMR; 4) sprawdza prawidowo wydatkowania tych rodków. Minister Finansów moe da od Prezesa ARiMR w szczególnoci: 1) wyjanie i informacji, dotyczcych biecej dziaalnoci ARiMR; 2) zestawie wpywów i wydatków obejmujcych okrelony okres; 3) informacji o dziaaniach podjtych w celu wyeliminowania nieprawidowoci wykazanych w toku kontroli przeprowadzonych w ARiMR; 4) informacji o wykonaniu przez ARiMR zalece pokontrolnych; 5) informacji o planach zawarcia przez ARiMR umów, wraz z uzasadnieniem ich zawarcia i procedurami w sprawie ich zawierania, dotyczcych funkcjonowania ARiMR i zada z zakresu pomocy krajowej finansowanej ze rodków budetowych, realizowanej w ramach pomocy publicznej w rolnictwie; 6) okresowych informacji o aktualnym stanie wykonania poszczególnych pozycji planu finansowego za dany rok. Oprócz kompetencji stricte zwizanych z nadzorem finansowym, naley wskaza na kompetencje personalne w tak istotnej agencji pastwowej, jak jest ARiMR. Prezes ARiMR powoywany jest przez Prezesa Rady Ministrów, sporód osób wyonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru, na wniosek ministra waciwego do spraw rozwoju wsi oraz ministra waciwego do spraw finansów publicznych. Jeli chodzi o odwoanie Prezesa ARiMR uprawnienia takie posiada Prezes Rady Ministrów, a ze wzgldu na fakt, e ARiMR peni funkcj agencji patniczej – na wspólny wniosek Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Ministra Finansów. Natomiast pomys na sprawne funkcjonowanie agencji musi mie Minister Rolnictwa który w drodze rozporzdzenia, 14. Dz. U. z 2009 r., Nr 63, poz. 521. 13.

(15) nadaje ARiMR statut, okrelajc jej organizacj, w tym siedziby jej oddziaów regionalnych i biur powiatowych, uwzgldniajc zakres realizowanych zada i potrzeb ich sprawnego wykonywania. Aktualnie jest to rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie nadania statutu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa15. Czonkostwo w UE nie pozbawia pastw czonkowskich suwerennoci finansowej, chocia zobowizuje je do takiej polityki gospodarczej, które przyczyni si do osigania celów UE. Z zasady suwerennoci finansowej pastw czonkowskich UE wynikaj ich powinnoci finansowania wydatków publicznych ze rodków publicznych gromadzonych w formie bezzwrotnych dochodów publicznych lub te zwrotnych rodków dugu publicznego16. Krajowa administracja publiczna obowizana jest w sposób waciwy koordynowa i nadzorowa wydatkowanie rodków finansowych i to zarówno krajowych, jak i zewntrznych. Na podstawie ustawy z dnia 22 wrzenia 2006 r. o uruchamianiu rodków pochodzcych z budetu Unii Europejskiej przeznaczonych na finansowanie wspólnej polityki rolnej17, minister waciwy do spraw finansów publicznych wykonuje zadania zwizane z uruchamianiem rodków, okrelone dla pastwa czonkowskiego i waciwego organu w rozporzdzeniu nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej18 oraz rozporzdzeniu Komisji (WE) nr 885/2006 z dnia 21 czerwca 2006 r. ustanawiajcego szczegóowe zasady stosowania rozporzdzenia Rady (WE) nr 1290/2005 w zakresie akredytacji agencji patniczych i innych jednostek, jak równie rozliczania rachunków EFRG i EFRROW19, w tym zakresie. Kompetencje Ministra Finansów we wskazanym ustawowo zakresie dziaa dotycz: 1) przyznawania jednostce organizacyjnej akredytacji i tymczasowej akredytacji jako agencji patniczej oraz specjalnej akredytacji jako jednostce koordynujcej; 2) cofania akredytacji jednostce organizacyjnej jako agencji patniczej; 3) sprawowania staego nadzoru nad agencjami patniczymi; 4) przekazywania Komisji Europejskiej informacji dotyczcych agencji patniczej i jednostki koordynujcej oraz danych identyfikacyjnych jednostki certyfikujcej. Minister Finansów ustanawia agencj patnicz oraz przekazuje Komisji Europejskiej informacje i dokumenty dotyczce ustanowienia agencji patniczej 15. Dz. U. z 2009 r., Nr 97, poz. 811. C. Kosikowski, Prawo finansowe w Unii Europejskiej, Bydgoszcz–Warszawa 2008, s. 166. 17 Dz. U. z 2012 r., poz. 1065 j.t. 18 Dz. U. UE z 2005 r., L 209, s. 1. 19 Dz. U. UE z 2006 r., L 171, s. 90. 16. 14.

(16) oraz wszelkich zmian w tym zakresie. Minister Finansów moe udzieli na czas oznaczony warunkowej akredytacji w trybie, o którym mowa w art. 3 ust. 1 ustawy, przekazujc Komisji Europejskiej informacje i dokumenty dotyczce warunkowego ustanowienia agencji patniczej oraz wszelkich zmian w tym zakresie, a take sprawuje nadzór nad agencjami patniczymi w kwestii kryteriów akredytacyjnych. Minister Finansów, w drodze rozporzdzenia, cofa akredytacj, jeeli agencja patnicza nie spenia wymaganych kryteriów akredytacyjnych i nie wprowadzi w wyznaczonym terminie zmian, prowadzcych do ich spenienia. Wobec stwierdzenia przez Komisj Europejsk nieprawidowoci w wydatkowaniu przez agencje patnicze rodków Funduszu, przesya Komisji Europejskiej informacje o podjtych dziaaniach w celu zapewnienia zgodnoci wydatkowania rodków pochodzcych z Funduszu z zasadami obowizujcymi w Unii Europejskiej. Minister waciwy do spraw finansów publicznych posiada równie uprawnienia aby, w drodze rozporzdzenia okreli dodatkowe kryteria akredytacyjne, które powinna spenia agencja patnicza, inne ni w rozporzdzeniu nr 885/2006, majc na wzgldzie zapewnienie prawidowego wydatkowania rodków pochodzcych z EFRG i EFRROW. Minister Finansów jest równie uprawniony do tego, aby przed przyznaniem jednostce organizacyjnej akredytacji lub tymczasowej akredytacji jako agencji patniczej, powierzy innym podmiotom, uprawnionym do przeprowadzania audytu zewntrznego, sprawdzenie, czy dana jednostka spenia kryteria akredytacyjne. Jeeli wszystkie procedury przebiegy pomylnie, to minister waciwy do spraw finansów publicznych przyznaje, w drodze rozporzdzenia, jednostce organizacyjnej akredytacj jako agencji patniczej, okrelajc: nazw i siedzib agencji patniczej, zakres udzielonej akredytacji oraz dat udzielenia akredytacji. Równie istotn rol peni Minister Rolnictwa, który peni funkcj jednostki koordynujcej. Agencje patnicze, kada w zakresie swojej waciwoci, przesyaj jednostce koordynujcej dane finansowe i informacje niezbdne do sporzdzenia i przekazania Komisji Europejskiej sprawozda z zakresu: 1) planowanych wydatków i dochodów z EFRG i EFRROW; 2) dokonanych wydatków i zrealizowanych dochodów z EFRG i EFRROW; 3) danych dotyczcych wydatków i dochodów z EFRG i EFRROW. Minister Rolnictwa w drodze rozporzdzenia okrela równie zakres, tryb, form oraz terminy przekazywania przez agencje patnicze danych finansowych i informacji, majc na wzgldzie zapewnienie ich kompletnoci oraz terminy, w jakich jednostka koordynujca jest obowizana przekaza je Komisji Europejskiej zgodnie z rozporzdzeniem nr 1290/2005. Delegacja ustawowa zostaa zrealizowana przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w rozporzdzeniu z dnia 6 grudnia 2006 r. w sprawie zakresu, trybu, formy oraz terminów przekazywania 15.

(17) przez agencje patnicze danych finansowych i informacji jednostce koordynujcej. Na podstawie gromadzonych danych, jednostka koordynujca sporzdza i podaje do publicznej wiadomoci wykaz beneficjentów, który jest publikowany na stronie internetowej administrowanej przez urzd obsugujcy ministra waciwego do spraw rozwoju wsi i ministra waciwego do spraw rynków rolnych. rodki na finansowanie patnoci w ramach wspólnej polityki rolnej w czci podlegajcej refundacji ze rodków EFRROW s przekazywane agencji patniczej na wniosek ministra waciwego do spraw rozwoju wsi, sporzdzony na podstawie zapotrzebowania skadanego przez agencj patnicz, a rodki na finansowanie patnoci w ramach wspólnej polityki rolnej w czci wspófinansowania krajowego s przekazywane agencji patniczej w formie dotacji celowej przez ministra waciwego do spraw rozwoju wsi na podstawie zapotrzebowania skadanego przez agencj patnicz. W ramach wspódziaania i w porozumieniu Minister Finansów z Ministrem Rolnictwa w drodze rozporzdzenia okrelaj warunki i tryb przekazywania na rachunek bankowy agencji patniczej rodków finansowych oraz sposób postpowania ze rodkami odzyskanymi od beneficjentów pomocy w ramach Wspólnej Polityki Rolnej, majc na wzgldzie dochowanie terminów dokonywania patnoci oraz prawidowe gospodarowanie rodkami publicznymi. Samorzdy województw realizujce zadania z pomocy technicznej z udziaem rodków EFRROW i krajowych rodków publicznych przeznaczonych na wspófinansowanie wydatków realizowanych z EFRROW oraz jednostki samorzdu terytorialnego realizujce dziaanie: poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i lenictwa przez scalanie gruntów i gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi, w ramach programu rozwoju obszarów wiejskich, z udziaem rodków EFRROW i krajowych rodków publicznych przeznaczonych na wspófinansowanie wydatków realizowanych z EFRROW mog otrzymywa rodki z budetu pastwa na wyprzedzajce finansowanie kosztów kwalifikowalnych, ponoszonych na realizacj tych zada. Zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie województwa20, samorzd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim okrelone ustawami, przede wszystkim w zakresie modernizacji terenów wiejskich. Ustawa o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziaem rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich okrela, e Program jest realizowany na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i obejmuje dziaania bdce w kompetencjach samorzdu województwa. Art. 6. ust.1 ustawy stanowi, e zadania instytucji zarz20. Dz. U. z 2001, Nr 142, poz. 1590 j.t. 16.

(18) dzajcej w zakresie wdraania dziaa objtych programem, w tym przyznawania pomocy, wykonuje jako zadania delegowane zgodnie z art. 75 ust. 221 rozporzdzenia nr 1698/2005 midzy innymi: samorzd województwa – w przypadku dziaa, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 6, tj.: poprawianie i rozwijanie infrastruktury zwizanej z rozwojem oraz dostosowywaniem rolnictwa i lenictwa przez scalanie gruntów i gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi. Samorzd województwa wykonuje zadania zwizane z wyborem lokalnych grup dziaania do realizacji lokalnych strategii rozwoju oraz monitorowaniem i ocen realizacji lokalnych strategii rozwoju. Samorzd województwa moe równie przeprowadza kontrole realizacji lokalnej strategii rozwoju pod wzgldem jej zgodnoci z przepisami prawa i procedurami okrelonymi w tej strategii, w tym osigania wska ników zaoonych w tej strategii, oraz celami w ramach podejcia Leader, a take wydawa wice wytyczne w tym zakresie. Wnioski de lege lata i de lege ferenda Analiza prawa materialnego okrelajcego uprawnienia i obowizki ustrojowe organów administracji publicznej w Polsce w dziedzinie rolnictwa i obszarów wiejskich pozwala stwierdzi, e istnieje wspózaleno instytucjonalna pomidzy organami administracji w tym zakresie. Akcesja Polski do Unii Europejskiej nastpia w warunkach aktualnej wówczas pespektywy finansowej UE i dlatego Polska odnosia si jedynie do lat 2004-2006. Dostp do rodków UE oznacza nie tylko szans na przyspieszenie rozwoju sektora rolnego, ale równie konieczno podjcia dziaa, w kierunku wykorzystania rónych instrumentów stosowanych w UE, w moliwie efektywny sposób22. Ju jako Pastwo Czonkowskie UE podjlimy próby, w tym legislacyjne, aby w latach 2007-2013 wydatkowanie rodków na rolnictwo i obszary wiejskie odbyo si w sposób jak najbardziej korzystny, efektywny i przejrzysty. Do zmian o charakterze legislacyjnym doczono zmiany organizacyjne w ramach administracji publicznej, gdzie dostosowano struktur do koniecznych wymogów do realizacji Wspólnej Polityki Rolnej. Cz dokonanych zmian czy te przyjtych rozwiza zostaa utrzymana do dnia dzisiejszego, a cz ulegaa w trakcie perspektywy finansowej 2007-2013 licznym zmianom. Nawet jeeli w jakim zakresie uprawnienia i obowizki administracji publicznej nie ulegy modyfikacji, to wy21. Artyku 75 ust. 2: W przypadku gdy cz jej zada zostanie delegowana innemu podmiotowi, instytucja zarzdzajca zachowuje pen odpowiedzialno za skuteczno i prawidowo zarzdzania wykonywania tych zada. 22 M. Bukowska, Efekty WPR w odniesieniu do rolnictwa, [w:] Analiza efektów realizacji polityki rolnej wobec rolnictwa i obszarów wiejskich, M. Wigier (red.), Warszawa 2011, s. 78. 17.

(19) nikao to z dobrych praktyk stanowienia i stosowania prawa. Rozgraniczenie kompetencji pomidzy Ministra Rolnictwa i Rozwoju a Ministra Finansów umoliwia organowi branowemu, czyli Ministrowi Rolnictwa koordynowanie i kreowanie dziaa na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. Dobra wspópraca na poziomie krajowym bdzie przynosi efekty na arenie midzynarodowej. Przyjmowane w latach dziewidziesitych rozwizania prawne dotyczce kompetencji administracji publicznej zwizane byy z naszymi aspiracjami, dotyczcymi czonkostwa w Unii Europejskiej i polegay gównie na dostosowywaniu poszczególnych dziedzin gospodarki do wymogów oraz standardów UE. Praktyka legislacyjna, zwizana z obecn perspektyw finansow Unii Europejskiej, wiadczy o dobrym pojmowaniu prawa i podejmowaniu regulacji prawnych, które sprawdziy si podczas realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Dotyczy to zarówno norm prawnych rangi ustawowej, jak i rozporzdze wykonawczych. Dobry sposób interpretowania prawa Unii Europejskiej, który przeoy si na jako prawa stanowionego w Polsce spowodowa, e realizacja WPR w naszym kraju stanowi wspólny cel administracji publicznej. Praktyka pokazuje, e pula rodków finansowych UE przyznanych na rolnictwo i obszary wiejskie, decyduje o dobrej midzyinstytucjonalnej wspópracy. Merytoryczne podejcie oraz wspólne cele spowodoway, e w ostatnich latach mona mówi o skoordynowanym charakterze wspópracy administracji publicznej, czego przejawem jest sprawne wydatkowanie rodków w ramach PROW 2007-2013. Rolnictwo i obszary wiejskie maj istotne znaczenie dla gospodarki, dlatego, administracja publiczna podejmuje dziaania majce wspomóc sektor rolny w optymalizacji efektów ekonomicznych. Ze wzgldu na to, e sektor rolny regulowany jest przez róne dziay administracji publicznej, istotne staje si skoordynowanie aktywnych procedur stanowienia i stosowania prawa tak, aby przynosiy one wymierne korzyci dla samego sektora oraz gospodarki w skali makro. Jedynie podejmowanie dziaa, skorelowanych ze sob w logiczn cao, moe implikowa uzyskanie wartoci dodanej w postaci efektu synergii w sektorze rolnym. Praktyka pokazuje, e wspódziaanie ley w interesie wszystkich zainteresowanych rozwojem rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce. Administracja publiczna – jako ta, która kadzie podwaliny pod rozwój sektora rolnego – powinna dba o regulowanie procedur oraz umoliwia wsparcie. Mierzalnym efektem skoordynowanej wspópracy administracji publicznej, bdzie z pewnoci poprawa koniunktury gospodarczej. Jeeli tak si stanie, bdziemy mogli mówi o sukcesie administracji publicznej, bdcym przesank rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich w Polsce.. 18.

(20) Literatura Bukowska M., Efekty WPR w odniesieniu do rolnictwa, [w:] Analiza efektów realizacji polityki rolnej wobec rolnictwa i obszarów wiejskich, M.Wigier (red.), Warszawa 2011. Kosikowski C., Prawo finansowe w Unii Europejskiej, Bydgoszcz–Warszawa 2008. Michna W., Chmielewska B., Mierosawska A., Zalewski L., Rolnictwo i wie w krajowej oraz wojewódzkich strategiach rozwoju spoecznogospodarczego Polski do roku 2020, praca zbiorowa pod redakcj Waldemara Michny, PW Raport 34, Warszawa 2006. Skrzydo W., Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, Kraków 2002. Winczorek P., Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku, Warszawa 2000. Akty prawa Unii Europejskiej Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 r. w sprawie finansowania wspólnej polityki rolnej Dz. Urz. UE z 2005 r., L 209, s. 1. Rozporzdzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 wrzenia 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) (Dz. Urz. UE z 2005 r., L 277, s. 1). Rozporzdzenie Komisji (WE) nr 885/2006 z dnia 21 czerwca 2006 r. ustanawiajce szczegóowe zasady stosowania rozporzdzenia Rady (WE) nr 1290/2005 w zakresie akredytacji agencji patniczych i innych jednostek, jak równie rozliczania rachunków EFRG i EFRROW (Dz. Urz. UE z 2006 r., L 171, s. 90). Akty prawa polskiego Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r., Nr 78, poz. 483). Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorzdzie województwa (Dz. U. z 2001, Nr 142, poz. 1590 j.t.). Ustawa z dnia 22 wrzenia 2006 r. o uruchamianiu rodków pochodzcych z budetu Unii Europejskiej przeznaczonych na finansowanie wspólnej polityki rolnej (Dz. U. z 2012 r., poz. 1065 j.t.). Ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziaem rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (Dz. U. z 2007 r., Nr 64, poz. 427).. 19.

(21) Ustawa z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. z 2008 r., Nr 98, poz. 634). Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 26 pa dziernika 1999 r. w sprawie utworzenia Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz. U. z 1999 r., Nr 91, poz. 1016). Rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 31 marca 2009 r. w sprawie nadzoru nad Agencj Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w zakresie gospodarki finansowej (Dz. U. z 2009 r., Nr 63, poz. 521). Rozporzdzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 18 listopada 2011 r. w sprawie szczegóowego zakresu dziaania Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz. U. z 2011 r., Nr 248, poz. 486). Rozporzdzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 15 czerwca 2009 r. w sprawie nadania statutu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (Dz. U. z 2009 r., Nr 97, poz. 811). Orzecznictwo Wyrok Trybunau Konstytucyjnego P 4/99 z 31 stycznia 2001 r. Dz. U. z 2001 r., Nr 11, poz. 91.. 20.

(22) II. OCENA KOORDYNACJI I WSPÓ PRACY POMI DZY INSTYTUCJAMI NA RZECZ ROZWOJU ROLNICTWA 1. Ekonomiczne i spoeczne uwarunkowania wspierania rolnictwa przez otoczenie instytucjonalne 1.1. Identyfikacja przesanek instytucjonalnego wspierania rolnictwa We wspóczesnej literaturze ekonomicznej, ale take w praktyce gospodarczej, instytucje traktuje si czsto jako: zbiór rónego rodzaju podmiotów (jednostek, organizacji), system regulacji (zwaszcza system prawny), caoksztat istniejcych norm zwyczajowych, przekona i system wartoci23. Wielu ekonomistów do instytucji zalicza take rynki (ich róne formy i rodzaje, np. ziemi, finansowy, produktów, usug), majc na myli mechanizmy regulujce zachowania w sferze dziaalnoci gospodarczej24. D.C. North, nazywa instytucje podstawowymi strukturami, za pomoc których ludzie w caym okresie swojej historii buduj ad pozwalajcy na zmniejszenie niepewnoci zwizanej z procesami gospodarowania25. W tym ostatnim kontekcie konieczno funkcjonowania instytucji, we wszystkich ich wymiarach, wynika z konsekwencji zawodnoci rynku. Do najbardziej dotkliwych „dysfunkcji” rynku mona zaliczy zakócenia konkurencji oraz problemy zwizane z asymetri informacji. W niniejszym opracowaniu skupiono si na dziaaniu instytucji rozumianych jako organizacje formalne. Jest to o tyle uzasadnione, e inne elementy ukadu instytucjonalnego, tj. normy prawne, czy rónego rodzaju instrumenty i urzdzenia infrastruktury instytucjonalnej (np. systemy ewidencyjne, oprzyrzdowanie techniczne) s w duej mierze narzdziem w rkach organizacji. Organizacj z kolei tworz ludzie i to od ich wiedzy, dowiadczenia, motywacji, elastycznoci, skonnoci do wspódziaania, systemów wartoci i wielu innych cech zaley jak dziaaj instytucje. Organizacje tworz struktury zarzdzania, które „wprawiaj w ruch” inne elementy ukadu instytucjonalnego i czyni je 23. Z. Staniek, Czynnik instytucjonalny w ró nych nurtach teorii ekonomii, Kwartalnik Historii Myli Ekonomicznej 2006, nr 2-3, s. 5. 24 J. Wilkin, Budowa instytucji wspieraj cych rozwój wsi i rolnictwa w kontekcie integracji z UE, [w:] Wie i rolnictwo. Perspektywy rozwoju. IERiG , Warszawa 2002, s. 204; G.M. Hodgson (red.), The evolution of economics institutions, Edward Elgar Publishing, Cheltenhan UK, Northampton MA, USA 2007, s. 1-15. 25 D.C. North, Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge University Press, Cambridge 1990, s. 3, 118. 21.

(23) mniej lub bardziej efektywnymi w wypenianiu swoich funkcji. Organizacje dostarczaj platformy do stosunków (interakcji) midzy jednostkami wewntrz struktur organizacyjnych oraz tworz warunki do relacji z otoczeniem (wymiany, wspópracy, kooperacji, koordynacji, konkurencji itd.). Ukad instytucjonalny mona okreli jako zespó powizanych ze sob form organizacyjnych, aktów prawnych i innych elementów niezbdnych do prawidowego funkcjonowania podmiotów gospodarczych we wspóczesnej gospodarce rynkowej. Instytucje buduj ad pozwalajcy na zmniejszenie niepewnoci zwizanej z procesami gospodarczymi i umoliwiaj nawizywanie stosunków ekonomicznych z otoczeniem. Okrelaj sposób dziaania jednostek w procesach gospodarczych, a tym samym tworz ich system ekonomiczny. W zoonych i niestabilnych warunkach, w jakich funkcjonuje dzisiaj kade przedsibiorstwo, w tym take gospodarstwo rolne, od tego jaki system ekonomiczny bd tworzy instytucje, zaley w duej mierze, jak przedsibiorstwo bdzie radzi sobie z wyzwaniami rynku i niestabilnego otoczenia. Dobre instytucje to te, które poprzez pomoc w przepywie informacji, definiowanie i zabezpieczenie uprawnie wasnociowych i kontraktów oraz przyczynianie si do zwikszania poziomu konkurencyjnoci pozwalaj na redukcj niepewnoci i kosztów transakcyjnych, a tym samym wspieraj efektywne rynki i dziki temu prowadz do poprawy wyników gospodarowania i wzrostu gospodarczego. Zdaniem J.E. Stiglitza dobre instytucje wypeniaj funkcje, dla których zostay stworzone. Problem z ocen funkcjonalnoci instytucji zaczyna si wtedy, gdy ewoluuj one bez nadzoru w innym kierunku ni pierwotnie zakadano. Efektywno instytucjonalnych struktur w spoeczestwie to z jednej strony kwestia waciwego dziaania instytucji istniejcych, a z drugiej problem instytucji, których brakuje26. Sprawnie i efektywnie dziaajcy system instytucjonalny warunkowany jest take przez jego zdolno do szybkiego reagowania i przystosowania si do zmian w otoczeniu ekonomicznym i spoecznym. Zmiany te maj czsto gwatowny i nieregularny (nielinearny) charakter27. W rónego rodzaju instytucjach sektora publicznego (administracji centralnej i samorzdowej, agencjach rzdowych) obserwujemy w ostatnich latach wzrost zatrudnienia, poczony z selekcj negatywn, tzn. obsadzaniem wielu stanowisk (zwaszcza kierowniczych) nie wedug kompetencji, lecz poprzez koneksje polityczne i inne. Jak pi26. J.E. Stiglitz, Challenges in The Analysis of The Role of Institutions in Economics Development, Villa Bording Workshop Series, The Institutional Foundations of a Market Economy, 2000. 27 W. Szymaski, Niepewno i niestabilno gospodarcza. Gwatowny wzrost i co dalej?, Difin, Warszawa 2011, s. 255. 22.

(24) sze W. Szymaski, z punktu widzenia elastycznoci i skracania procedur, czego wymaga wspóczesna zmienno, godzenie si na selekcj negatywn pod wzgldem jakoci i rozszerzanie ilociowe – to droga w przeciwnym kierunku ni podany. Zmniejsza si zdolno do szybkiej i trafnej reakcji ze wzgldu na selekcj negatywn, a jednoczenie naturaln konsekwencj wzrostu ilociowego jest chorobliwa celebra i dowodzenie swej przydatnoci przez wzrost formalizmu. Zgodne jest to z tzw. prawem Parkinsona, które wskazuje na samoistn tendencj do rozrostu biurokracji. Urzdnik zawsze znajdzie sobie prac, tak aby by zajty. Wikszo swojego czasu powica na wykonywanie zada potrzebnych innym urzdnikom i w ten sposób wyduaj si i komplikuj procedury, a wic zmniejsza elastyczno i sprawno systemu28. Jedn z istotnych cech wspóczesnego rolnictwa jest wspieranie rónych aspektów jego dziaalnoci przez du liczb instytucji dziaajcych od szczebla midzynarodowego po skal lokaln. Pod tym wzgldem rolnictwo niewtpliwie naley do zupenie specyficznych dziedzin gospodarki. Z jednej strony jest to bowiem „tradycyjny” sektor, który w odrónieniu od innych dziaajcych w przeszoci, ma swoje trwae miejsce w gospodarce, mimo e struktura wspóczesnej gospodarki istotnie róni si od tej sprzed kilkudziesiciu lat. Trwao sektora rolnego ma wane uwarunkowania spoeczne, bo zaspokaja on jedn z podstawowych potrzeb kadego czowieka jak jest dostp do ywnoci. Mona by zatem sdzi, e ze wzgldu na jego trwae miejsce na kadym etapie rozwoju gospodarczego, nie jest potrzebne wspieranie przez otoczenie instytucjonalne. Z drugiej jednak strony jest to sektor gospodarki, który ma ma zdolno konkurowania z innymi sektorami ze wzgldu na relatywnie nisk efektywno czynników wytwórczych i niskie dochody uzyskiwane przez pracujcych w rolnictwie. Jak zauwaa A. Czyewski, specyfik rolnictwa jest ograniczona mobilno i podzielno czynnika ziemi oraz niska elastyczno cenowa i dochodowa popytu na produkty ywnociowe, co implikuje nieefektywn alokacj zasobów. Równoczenie jednak zasoby czynników wytwórczych w rolnictwie (w tym zwaszcza zasoby ziemi) charakteryzuje maa mobilno i niepodzielno, co hamuje ich transfer do innych sektorów. W tej sytuacji rolnicy s pozbawieni korzyci alokacyjnych, które mogyby pyn z przenoszenia zasobów gospodarstw rolnych do innych sektorów, gdzie osignyby wysz efektywno29.. 28. Tame. A. Czyewski, Makroekonomiczne uwarunkowania rozwoju sektora rolnego, [w:] Uniwersalia polityki rolnej w gospodarce rynkowej. Ujcie makro- i mikroekonomiczne, A. Czyewski (red.), Akademia Ekonomiczna, Pozna 2007, s.16.. 29. 23.

(25) Jest to jedna z najbardziej istotnych okolicznoci uzasadniajcych interwencj w sektorze rolnym, realizowan przez powoane do tego instytucje. Najwaniejsza rola instytucji polega tu na zapewnieniu bezpieczestwa ywnociowego przez tworzenie warunków gwarantujcych trway dostp do ywnoci dla ogóu konsumentów. Bezpieczestwo ywnociowe (samowystarczalno ywnociowa) pozostaje wanym celem polityki gospodarczej krajów rozwinitych, mimo e postpujcy proces globalizacji daje moliwo zaopatrzenia w ywno na rynku wiatowym, który jest coraz bardziej otwarty i oferuje szeroki asortyment artykuów. Jednake, ze wzgldu na due wahania poday produktów rolniczych (okresy nieurodzaju wywoane zjawiskami przyrodniczymi), w niektórych latach dostp do ywnoci na rynku wiatowym mógby by znacznie ograniczony dla tych konsumentów, których gospodarki byyby mocno uzalenione od importu ywnoci. W tych okolicznociach konieczna jest aktywna rola instytucji wspierajcych procesy modernizacyjne w rolnictwie, celu zapewnienia jego rozwoju prowadzcego do zwikszenia konkurencyjnoci, a w nastpstwie take bezpieczestwa ywnociowego. Równie wanym aspektem uzasadniajcym potrzeb wspierania rolnictwa przez otoczenie instytucjonalne s niskie dochody uzyskiwane przez rodziny rolnicze. Mechanizm rynkowy nie rozwizuje bowiem ani problemu bezpieczestwa ywnociowego, ani te kwestii parytetu dochodowego rodzin rolniczych. Jedn z przyczyn jest stosunkowo niskie tempo wzrostu popytu na ywno w rozwinitych gospodarkach, do dugi okres dostosowania zasobów czynników wytwórczych gospodarstw rolnych do zmieniajcych si warunków na rynku produktów rolniczych, a take saba pozycja rolnictwa w strukturze acucha ywnociowego (agrobiznesu). W tej sytuacji rola instytucji polega na wspieraniu dochodów ludnoci rolniczej rodkami publicznymi. W ostatnich latach znaczenie takich dziaa w polskim rolnictwie znaczco si zwikszyo, co ma zwizek z objciem polskiego rolnictwa mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej. Jak podaje W. Poczta – w okresie przed akcesj dotacje stanowiy niecae 9% dochodów rolników, natomiast w latach 2009-2010 ich udzia przekroczy 60%30. Ze wzgldu na bardzo du liczb gospodarstw rolnych w Polsce korzystajcych corocznie z dotacji Unii Europejskiej (okoo 1,5 mln gospodarstw), a take z powodu szerokiego zakresu wspierania dochodów rolniczych (rónorodne formy wsparcia), konieczne jest funkcjonowanie dobrze zorgani30. W. Poczta, Przemiany w rolnictwie ze szczególnym uwzgldnieniem przemian strukturalnych, [w:] Polska wie 2012 – raport o stanie wsi, J. Wilkin, I. Nuszyska (red.) Wyd. Nauk. Scholar, Warszawa 2012, s. 93. 24.

(26) zowanej sfery instytucjonalnej zajmujcej si transferem tych dotacji do gospodarstw. Ponadto instytucje te wymagaj rozbudowanej sieci placówek od szczebla unijnego, poprzez krajowy i regionalny, a po szczebel lokalny. Tak zorganizowana sie instytucji ma za zadanie zapewni takie wykorzystanie rodków publicznych, aby moliwe byo osignicie maksymalnych celów wspierania rolnictwa tymi rodkami. Wana rola w tym zakresie przypada nie tylko tym instytucjom, które bezporednio odpowiadaj za transfer rodków i kontroluj spenianie przez gospodarstwa rolne wymogów stawianych beneficjentom, ale take instytucjom doradczym, dostarczajcym informacj i wiedz na temat warunków korzystania z dotacji UE, bd tym, których gównym zadaniem jest reprezentowanie interesów ludnoci rolniczej wobec otoczenia zewntrznego. Kolejn przyczyn – poza bezpieczestwem ywnociowym i problemem dochodów w rolnictwie – uzasadniajc dziaanie instytucji w otoczeniu sektora rolnego jest dostarczanie przez rolnictwo dóbr publicznych w postaci walorów krajobrazowych i rónorodnoci biologicznej rodowiska przyrodniczego. Dostarczenie tych dóbr jest moliwe tylko wówczas, gdy sprawnie funkcjonuj instytucje oferujce wynagrodzenie za dostarczanie takich dóbr. W przeciwnym razie dostarczanie dóbr publicznych przez gospodarstwa rolne nie jest moliwe, bo nie maj one ceny rynkowej, za rolnicy dc do maksymalizacji dochodów s zmuszeni angaowa si wycznie w produkcj surowców rolnych, których opacalno jest ksztatowana zgodnie z popytem na ywno i cenami na rynku wiatowym. Polskie gospodarstwa rolne maj potencjalne moliwoci dostarczania duej iloci dóbr publicznych (czyste powietrze, krajobraz, biorónorodno, jako ywnoci), co wynika ze specyficznej struktury obszarowej rolnictwa w naszym kraju31. Ze wzgldu na niesprawno mechanizmu rynkowego w sferze wynagradzania za wytwarzanie dóbr publicznych konieczna jest efektywna rola instytucji na rónych szczeblach dziaalnoci (ponadnarodowy, krajowy, regionalny, lokalny); jedno z ich wanych zada polega na zapewnieniu rekompensaty utraconych korzyci dla tych rolników, którzy podporzdkuj swoj dziaalno kryteriom stawianym dostarczycielom dóbr publicznych. Rola instytucji nie sprowadza si tylko do zapewnienia wynagrodzenia za dostarczanie dóbr publicznych – polega take na okreleniu poziomu tego wynagrodzenia, adekwatnego do wartoci dostarczanych dóbr. Innym wanym zagadnieniem – poza wycen kosztów i korzyci dostarczania przez rolnictwo dóbr publicznych i okrelenia na tej podstawie wielkoci wynagrodzenia jakie maj otrzymywa rolnicy za dostarczenie takich dóbr – jest 31. A. Czyewski, S. Stpie, Wspólna polityka rolna UE po 2013 r. a interesy polskiego rolnictwa, Ekonomista, nr 1, 2011, s. 27. 25.

(27) proporcja midzy wspieraniem rolnictwa w celu zapewnienia penego i stabilnego zaspokojenia potrzeb ywnociowych ogóu konsumentów, a wspieraniem sucym dostarczaniu dóbr publicznych. Okrelenie optymalnych proporcji midzy tymi dwoma kierunkami wsparcia jest uzasadnione faktem, e dziaania te nie s komplementarne, a motywowanie do takiego ograniczenia dziaalnoci gospodarczej w rolnictwie, które zwiksza dostp do dóbr publicznych, oznacza konieczno zmniejszenia produktywnoci rolnictwa32. Instytucje maj zatem do wykonania wane zadania, zwaszcza w sytuacji, gdy z jednej strony ronie presja konkurowania przez gospodarstwa rolne na coraz bardziej zglobalizowanym rynku, z drugiej za – coraz wyra niejsza jest potrzeba dbaoci o stan rodowiska przyrodniczego. Jest to wyzwanie dla instytucji nie tylko w Polsce, ale take w wikszoci pastw Unii Europejskiej, bo dotychczasowe dowiadczenia wskazuj, e system wspierania rolnictwa w tych pastwach by ukierunkowany gównie na popraw produktywnoci, natomiast dostarczanie dóbr publicznych byo wynagradzane w niewielkim stopniu. Ze wzgldu na to, e zasoby ziemi rolnej s niezbdne zarówno do wytwarzania ywnoci zapewniajcej bezpieczestwo ywnociowe, jak i do dostarczania dóbr publicznych, naleaoby w znacznie wikszym stopniu wspiera dziaania prowadzce do ograniczania nakadów w rolnictwie, bo ich systematyczne zwikszanie przynosi ujemne efekty zewntrzne w postaci degradacji rodowiska przyrodniczego33. Wprawdzie powyszy postulat odnosi si gównie do sytuacji w rolnictwie Europy Zachodniej, ale take w Polsce jest coraz wicej gospodarstw, dla których poprawa konkurencyjnoci na europejskim rynku jest priorytetem i w zwizku z tym systematycznie musz zwiksza produktywno ziemi i pracy przez zwikszanie nakadów pochodzenia przemysowego, a to prowadzi do pogarszania stanu rodowiska przyrodniczego. Dlatego wane jest, aby instytucje dziaajce na rzecz rolnictwa dbay o budowanie optymalnych proporcji midzy gospodarstwami rolnymi, których gównym celem jest wytwarzanie surowców i produktów rolniczych, a gospodarstwami dostarczajcymi dóbr publicznych. Sprawno dziaania instytucji nie zaley wycznie od ich liczby czy struktury, ale w duym stopniu jest wynikiem relacji midzy szeroko rozumian sfer instytucjonaln a gospodarstwami rolnymi, które wspólnie tworz „sie 32. A. Czudec, Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju wielofunkcyjnego rolnictwa, Wyd. UR, Rzeszów 2009, s. 102. 33 R. Brunstad, J. Gearland, E. Verdal, Multifunctionality of agriculture: an inguiry into complementary between landscape preservation and food security, European Review of Agricultural Ekonomics, 2005, vol. 32(4), s. 469-488. 26.

(28) instytucjonaln”. W takim rozumieniu instytucje nie s traktowane jako statyczna struktura, lecz jak proces ksztatujcy tosamo podmiotów gospodarczych, sprawiajcy, e dziaania jednostek staj si coraz bardziej przesycane wartociami, które uatwiaj budowanie wzajemnych relacji34. Wszystko to oznacza, e do zwikszania skutecznoci dziaania instytucji i peniejszego sprawowania ich funkcji konieczne jest budowanie ich wzajemnych powiza w taki sposób, aby tworzyy sie pozwalajc osiga wspólnie zaoone cele. Stworzenie takiego modelu wspópracy jest moliwe w warunkach dobrze funkcjonujcego kapitau spoecznego, który pozwala na: - zintegrowanie rónych instytucji niezalenie od profilu dziaalnoci i terytorialnego zakresu dziaania; - okrelenie relacji midzy najwaniejszymi instytucjami i pozostaymi uczestnikami wspólnego dziaania, w tym zdefiniowanie struktury sieci tworzonej przez instytucje35. 1.2. Instytucje dziaajce w otoczeniu rolnictwa i ich najwa niejsze zadania Otoczenie instytucjonalne dziaajce na rzecz wspierania polskiego rolnictwa jest mocno rozbudowane i skada si z co najmniej kilkudziesiciu instytucji dziaajcych na rónych szczeblach (od krajowego, przez regionalny do lokalnego) i wspierajcych róne sfery dziaalnoci rolniczej. Otoczenie instytucjonalne na rzecz wspierania polskiego rolnictwa jest mocno rozbudowane i skada si z kilkudziesiciu instytucji dziaajcych na rónych szczeblach (od krajowego przez regionalny do lokalnego) i wspierajcych róne sfery dziaalnoci rolniczej. Wiodc rol wród tych instytucji peni Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, który zgodnie z rozporzdzeniem Prezesa Rady Ministrów kieruje nastpujcymi dziaami administracji rzdowej: rolnictwo, rozwój wsi, rynki rolne, ryboówstwo. Ministrowi Rolnictwa podlegaj lub s przez niego nadzorowane wane organy dziaajce na rzecz rolnictwa: Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, Gówny Inspektor Ochrony Rolin i Nasiennictwa, Gówny Lekarz Weterynarii, Gówny Inspektor Jakoci Handlowej Artykuów Rolno-Spoywczych i Okrgowi Inspektorzy Ryboówstwa Morskiego. Ponadto Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi odpowiada za opracowanie i nadzór nad realizacj programu rozwoju obszarów wiejskich, w którego ramach mieszcz si dziaania suce dynamizowaniu rozwoju rolnictwa. 34. B. Czyewski, Instytucje w tworzeniu struktur agrobiznesu, [w:] Uniwersalia polityki rolnej w gospodarce rynkowej, A. Czyewski (red.), Wyd. AE w Poznaniu, Pozna 2007, s. 59. 35 Y. Rydin, E. Falleth, Networks and institutions in natural resources management, E. Elgar, Cheltenham, UK, Northampton, MA, USA, 2006, s. 15-33. 27.

(29) Do najwaniejszych instytucji – ze wzgldu na zakres wypenianych zada – nale organizacje rzdowe podporzdkowane Ministerstwu Rolnictwa i Rozwoju Wsi, a wród nich: - Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), odpowiedzialna za realizacj Wspólnej Polityki Rolnej Unii Europejskiej, gównie w zakresie dynamizowania przemian rozwojowych gospodarstw rolnych w kierunku poprawy ich konkurencyjnoci, a take dbaoci o rodowisko przyrodnicze; - Agencja Rynku Rolnego (ARR) wykonujca zadania polegajce na stabilizowaniu rynku surowców i produktów rolniczych, gównie przez dziaania interwencyjne, co ma w rezultacie przekada si na stabilizacj dochodów ludnoci rolniczej; - Agencja Nieruchomoci Rolnych (ANR) – instytucja odpowiedzialna za prywatyzacj i racjonalne zagospodarowanie majtku pastwowego w rolnictwie. Dziaania tych instytucji maj przynie efekt w postaci poprawy wykorzystania zasobów w rolnictwie i w ten sposób zapewni bezpieczestwo ywnociowe, a ponadto ich dziaalno powinna suy zwikszeniu dochodów rodzin utrzymujcych si z rolnictwa. Wan rol wród instytucji rzdowych wypeniaj: Gówny Inspektorat Weterynaryjny (GIW), Gówny Inspektorat Ochrony Rolin i Nasiennictwa (GIORiN) oraz Gówny Inspektorat Jakoci Handlowej Artykuów Rolno-Spoywczych (GIJHARS). Wspólne ich zadania, to dbao o jako produktów rolniczych i artykuów spoywczych, co – w kontekcie przesanek dziaania instytucji na rzecz rolnictwa – ma znaczenie dla zwikszenia bezpieczestwa ywnociowego jako staranie nie tylko o zapewnienie konsumentom potrzebnych iloci artykuów ywnociowych, lecz take o przestrzeganie standardów jakociowych. Wród instytucji rzdowych jest Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego (KRUS), która odpowiada za sfer spoeczn, zapewniajc ludnoci rolniczej wiadczenia emerytalno-rentowe i zdrowotne. Wszystkie te instytucje maj swoje oddziay terenowe (na szczeblu regionalnym, a wikszo z nich take na szczeblu lokalnym), co daje rolnikom relatywnie atwy dostp do tych instytucji, ale oznacza take mocno rozbudowany aparat administracyjny; to z kolei moe by powodem problemów z koordynacj dziaa nie tylko midzy poszczególnymi instytucjami, ale take w ramach ich wewntrznych struktur organizacyjnych.. 28.

(30) Do instytucji szczebla krajowego naley – poza ju wymienionymi – Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR), które odpowiada za wspieranie i koordynowanie pracy orodków doradztwa rolniczego dziaajcych w kadym województwie. Instytucja ta, wspólnie z orodkami wojewódzkimi i powiatowymi, wiadczy na rzecz rolników usugi doradcze i upowszechnieniowe. Dziaalno doradcza jest najczciej wymienian przez rolników form pomocy ze strony otoczenia instytucjonalnego. Jak wynika z bada prowadzonych przez D. Koodziejczyk, 97% rolników wymieniao orodki doradztwa rolniczego jako instytucje, z którymi wspópracowali36. Take z analiz T. Mi wynika, e rolnicy najczciej korzystaj z usug orodków doradztwa rolniczego 37. Centrum Doradztwa Rolniczego realizuje zadania okrelone w ustawie z 22 pa dziernika 2004 r. o jednostkach doradztwa rolniczego na rzecz doradców rolniczych, rolników, mieszkaców obszarów wiejskich, nauczycieli szkó rolniczych, pracowników zwizków i organizacji producentów rolnych, wspópracujc z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz instytutami resortowymi, wyszymi uczelniami rolniczymi, agencjami obsugujcymi sektor rolny, organizacjami pozarzdowymi oraz samorzdem. Oprócz Centrum jest 16 wojewódzkich orodków doradztwa rolniczego. Centrum Doradztwa jest pastwow jednostk organizacyjn posiadajc osobowo prawn, za orodki wojewódzkie s samorzdowymi wojewódzkimi osobami prawnymi. Zadaniem Centrum Doradztwa i orodków wojewódzkich jest prowadzenie doradztwa rolniczego obejmujcego dziaania w zakresie rolnictwa, rozwoju wsi, rynków rolnych oraz wiejskiego gospodarstwa domowego, majce na celu wzrost poziomu dochodów rolniczych oraz podnoszenie konkurencyjnoci rynkowej gospodarstw rolnych, wspieranie zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich, a take podnoszenie poziomu kwalifikacji zawodowych rolników i innych mieszkaców obszarów wiejskich. Centrum Doradztwa podlega ministrowi waciwemu do spraw rozwoju wsi, za orodek wojewódzki – waciwemu sejmikowi województwa, przy czym zarzd województwa moe, w drodze porozumienia, przekaza prowadzenie orodków wojewódzkich waciwej miejscowo izbie rolniczej. Centrum Doradztwa wykonuje nastpujce zadania38: 36. D. Koodziejczyk, Instytucjonalizacja gospodarstw rolnych w wietle bada empirycznych, Roczniki Naukowe, SERiA, t. XI, z. 1, 2009, s. 217-222. 37 T. Mi, Instytucje doradcze w rozwoju obszarów wiejskich w regionach rozdrobnionego rolnictwa w warunkach integracji europejskiej, Prace Naukowe Wydziau Ekonomii Uniwersytetu Rzeszowskiego, Monografie i Opracowania, nr 12, Wyd. UR, Rzeszów 2011, s. 252. 38 Ustawa o jednostkach doradztwa rolniczego, Dz.U z 2004 nr 251 poz. 2507, tekst obowizuje od 1 maja 2011 r. 29.

(31) 1) przygotowuje i wprowadza jednolite sposoby dziaania orodków wojewódzkich; 2) przygotowuje i przekazuje orodkom wojewódzkim materiay informacyjne i szkoleniowe, w tym dotyczce pomocy w zakresie dziaalnoci gospodarstw rolnych i produkcji rolniczej finansowanej lub wspófinansowanej ze rodków pochodzcych z funduszy Unii Europejskiej lub innych instytucji krajowych lub zagranicznych; 3) opracowuje analizy i prognozy dotyczce rozwoju doradztwa rolniczego; 4) prowadzi szkolenia dla pracowników orodków wojewódzkich; 5) prowadzi doskonalenie nauczycieli szkó rolniczych w zakresie zrównowaonego rozwoju obszarów wiejskich; 6) tworzy i prowadzi centralny system informacji i bazy danych na potrzeby doradztwa rolniczego; 7) organizuje szkolenia, pokazy, seminaria i konferencje oraz inne przedsiwzicia na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich oraz rolnictwa ekologicznego; 8) koordynuje zadania zwizane z rolnictwem ekologicznym wykonywane przez orodki wojewódzkie; 9) upowszechnia wyniki bada naukowych w praktyce rolniczej. Centrum Doradztwa przeprowadza równie, na zasadach okrelonych w przepisach o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziaem rodków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW), kontrole speniania przez podmioty warunków niezbdnych do udzielenia akredytacji oraz przestrzegania warunków wiadczenia usug doradczych objtych udzielon akredytacj. Sporód instytucji szczebla krajowego – poza podlegajcymi Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi – szczególna rola przypada samorzdowi rolniczemu, którego reprezentantem krajowym jest Krajowa Rada Izb Rolniczych, a na szczeblu regionalnym – izby wojewódzkie. Podstawowym zadaniem izb rolniczych jest dziaanie na rzecz rozwizywania problemów rolnictwa i reprezentowanie zrzeszonych w nich czonków. Wród wielu szczegóowych zada przypisanych izbom s takie, których wykonywanie wymaga wspódziaania z innymi instytucjami w otoczeniu rolnictwa. Wymieni tu mona m.in. wystpowanie do organów administracji rzdowej i jednostek samorzdu terytorialnego z inicjatyw regulacji prawnych dotyczcych rolnictwa i rynków rolnych oraz opiniowanie projektów tych przepisów, czy te wspóprac z administracj publiczn w zakresie ochrony rodowiska.. 30.

(32) Do instytucji dziaajcych na szczeblu krajowym, a majcych za zadanie reprezentowanie interesów rolników wobec instytucji zewntrznych nale ponadto rolnicze zwizki zawodowe. Poza instytucjami szczebla krajowego, w otoczeniu rolnictwa dziaaj take instytucje regionalne i lokalne. Wród nich wane s jednostki samorzdu terytorialnego, które wprawdzie wykonuj bardzo szeroki zakres zada, ale niektóre maj bezporedni zwizek z rolnictwem. Wymieni tu mona chociaby samorzdy województw, którym przekazano orodki doradztwa rolniczego i które odpowiadaj za tworzenie i realizacj strategii rozwoju województw uwzgldniajcych miejsce rolnictwa w gospodarce regionu. Ponadto jednym z ustawowych zada samorzdów województw jest modernizacja obszarów wiejskich, których rolnictwo jest wan czci. Zadania z tego zakresu powinny by realizowane we wspópracy z innymi instytucjami, w tym z usytuowanymi przy urzdach marszakowskich, placówkami wojewódzkimi Krajowej Sieci Obszarów Wiejskich (KSOW). Z kolei samorzd powiatu naley do instytucji odpowiedzialnych m.in. za scalanie gruntów rolnych (postpowanie scaleniowe, postpowanie wymienne oraz zagospodarowanie poscaleniowe przeprowadza i wykonuje starosta jako zadanie z zakresu administracji rzdowej finansowane z budetu pastwa). Ponadto samorzd powiatu organizuje i prowadzi szkolnictwo rednie i zawodowe, w tym równie szkoy ksztacce na potrzeby rolnictwa i gospodarki ywnociowej. Szczególne miejsce wród instytucji samorzdowych ma samorzd gminy, który wprawdzie nie realizuje istotnych zada wprost ukierunkowanych na potrzeby rolnictwa, ale tworzy warunki do rozwoju tej dziedziny gospodarki przez budow i utrzymanie infrastruktury niezbdnej do prowadzenia dziaalnoci rolniczej. Nale tu m.in. drogi gminne, zaopatrzenie w wod, czy gospodarka odpadami. Poza instytucjami publicznymi, które zdecydowanie dominuj w dziaaniach wspierajcych rolnictwo, naley zauway take instytucje prywatne, które maj dotychczas niewielkie znaczenie, ale powinno ono si zwiksza. Mona tu wymieni zwaszcza instytucje doradcze, szkoleniowe i konsultingowe, które powinny skutecznie wkracza w te obszary dziaalnoci, gdzie oferta instytucji publicznych nie w peni odpowiada oczekiwaniom rolników. Jak wynika z bada, relatywnie wysoki odsetek rolników korzysta z usug instytucji prywatnych przy przygotowaniu dokumentacji wymaganej przy ubieganiu si o dotacje z funduszy UE, a take przy wypenianiu wniosków kredytowych39. Wanymi instytucjami prywatnymi s te zwizki, zrzeszenia i organizacje branowe rolników, które – poza reprezentowaniem zrzeszonych osób – 39. D. Koodziejczyk, Instytucjonalizacja gospodarstw rolnych..., s. 221. 31.