Irena KARDYMOWICZ
o seladonicie z Barczy w Górach Świętokrzyskich
Na górze Barcza kolo Zagna!Ó.ska stwierdził J. Czarnocki (1937) wystę
powanie wkladek. tllfitowych wśród piaskowców 'warstw barczańskich (de- won dolny, ems). Tufity te uk.a7Jują się w trzech różnych poziomach tych
skał i mają za.OOrwi€!Ilie zielone. Petrografię tufitów 'z góry Barczy opra-
cowała autorka (I. Kardymowicz, 1960). '
Szczegółowe badania petrograficzne wylmzały, że 90-:-70% wagowych tufitu stanowi' minerał zielony, nadający tę barwęoałej ska.le. Uchodził
on poprzednio uwagi petrografów i dzięki 7lI1aCZIleIIlU makro- i mikro- skopowemu !podOlbieńSltwu do chlorytu był 'llwaJża:n!y prZleZ Z. Sujikowskiego za ten ostatni (J. Cz,a;rmocki, 1937). Dopiero szczegółowe studia petrogra- ficzne zdołały ustalić, że główny składnik tufitów z góry Bairczy należy
do se1adonitu. Ta okoliczność nasunęła autorc€ myśl opublikowania uzy- skanych wyników badań.
Seladonit w tuficie przedstawia się jako drobootziarnis,ta. zbita mas~
barwy jabłkowoz:ielonej, która z trudem lasuje się w wodzie. Już pod lupą binokularną widoczne są w tej masie utwory sferolityczne, które po roz- drobnieniu tufitu w wodzie, szybko opadają razem z innymi składnikami
psamitowymi, podczas gdy ma.teriał drobno blaszkowy opada powoli. Naj- drobniejsze części tufitu, również z seladonitu złożone, mają zdo1ność utrzy- mywaniia, się w'WlOdZ:ie przez dłuższy C'2laIS (10-:-20 dJn:i). W dotyku seladonit jest :tłustawy, przylega do języka. Twardość jego w agregatach wynosi 1-:-2, twardość w oddzielnych blaszkach, re względu na drobne ich roz- :miIary, nie daje się 02lmlczyć. FraŻOIly 7lIIlienii:a barwę z zielonej Im żółta~
wobrun.atną, lecz nie nabiera magnetyzmu. W kwasie solnym na zimno roezmien-ia się, ogrzewany :na Łaźni w ciągu 12 godzin traci na wadze
około 116/0 wag. Gotow:any w stężonym kwasie solnym w ciągu 4 godzin przechodzi do roztworu w ilości około 2Q(l/o wag., część !lJfi.erozpuszczaIna .staje się zupełnie bezbarwna.
Pod mikroslropem seladonit występuje w postaci submikrosimpowych blaszek, rzadko osiągających w kierunlru wydłużenia 0,015-:-0,020 mm.
Zazwyczaj b1a:szki tworzą agregaty w różny sp08ób ułożOlIle czy to j,ako lu:pinkii rolbaczkowate, łańcus:ilrowe czy też inne sploty. Częste są utwory kuliste, eli,psoidaJne i skoruplrowate (te ostatnie o budowle Włóknistej).
;&ednica sferolitów wymoo[ 0,08 do 0,45 mm, średnio 0,24 mm.
Sferolity zbudowane są z submikrosk<Ypowych blaszek i otoczone cienką Kwartalnik Geologiczny - 5
610 Irena Karoymowicz .
obwódką 'złożoną z jednakowo zorientowanych blatlzek seladonitu. W nie- których sferolitach obwódka słabo reaguje na światło spolaryzowane (tabl. I, fig. 2). Pleochroizm poszczególnych blaszek jest niedostrze- galny, lecz włó.knJi,sto-ag.regatowe hJpmkli wyka:zJu.ją w kliertmku wydlu-
żend:a (N ,,) barwę żółtawozielorrlmwą, w innych 'zaś kierunkach są berib&w- ne lub lelclro żółtawe. W kanoskopie b1as:zJki są jec1JnooBiowe lub wykazują
mały kąt osi.opty,ezlliych (2 V około 5°) i są optycm.ie /Ujemne. Współczyn-
. nik załamania, mierzony w cieczy imersyjnej, dla jednych b1ąszek wynosi
1,579 (N,,) dla inn.ych - 1,581 (N). Podobnie zmienna jest dwojłomnOŚć,.
co wyraźnie ujaow.rria się na większych bll8s2lkach seladonjtu. . _ Do badań chemicznych, termicznych i rentgenograficzny,eh wybrano
materiał bardzó czysty, złożony ze sferolitów, na którym oonaczono także ciężar właściwy i współczynnik załamania. Ponadto do badań terinicznych
wzięto próbki seladonitu, który opadał po 10 i 20 dniach oz zawiesiny wodnej.
Charakter chemiczny seladan.itu, jego wzór krystalochemiczny o.r~
wyniki oznaczeń pierwiastków śladowych przedstawiono w tabeli 1 i 2.
Pod względem składu chemiCzinego ·badany seiLadoItit należy dO !['Zadziej spotykanych odmian tej -grupy minerałów - do seladonitów glinowych.
J ego cechą chaorakterystyczną jest .niska zawartośćżelwJao z przewagą FeO nad F~03 oraz wysoka pozycja K20.
Tabela I
Skład chemiczny ~ladonitu z góry Barczy
I
SkładnikiI
% wag.I
Stos. mol.I
Si02 56,02 932
Ti02 0,43 5
Ah03 17,82 175
Fe203 1,14 7
FeO 2,79 39
MnO 0,03 1
MgO 5,21 129
CaO 0,68 13
Na20 śl.
-
K20 9,17 98
H20
+
5,03 277H20- 1,51 -
BaO nie ma -
P20S 0,12 1
C02 nie ma
99,95
I
Ane.l1tyk: 1nż. I. S=a.jd.er Ciężar właściwy 2,733
Skład chemiczny seladonitu przeliczano na wzór krystalochemiczny .. według metody obliczeń S. Hendricksa i C. Hossa (1941).
o seladonicie z Barczy w G6rachŚwięwkrzyskich 611 Obliczony według S. Hendricksa i C.
Rossa
(1941) wzór ikrystaloche- micm,y seladon!i:tU z Barczy przedstawia się następująco:. (Ko,~o_~ao!o~)(MgOo,58Feo,16Feii:05TIo,o8All.!!4)(OH)2(Alo.19SiS.81010)nH
2
0Tabela 2 AnaUia spektralna seladon1tu z Barczy wykonana w Zakładzie Petrogratli
i Geochemii LG. przez H. Ważny
Ba Mn Pb V Cu Zn Ag Fe Co Ni Mo Ti
er
- - - - - -
- -- -- -
- -- -- - - -
- -- -
- +
śl. śl.+ -
śl.+ -
śl. -+ +
INTERPRETACJA ANALIZY TERMICZNEJ
Analizę termiczną wykonano w ZaJcladzie Petrografii i Geochemii LG.
(mgr W. Ryk:a) w następujących waa:unkach technicznych: aparat L. Sto- cha, termopam Pt-R'h-Pt, czas ogrzewania 11 °C/rrrln.
Przedstawiony DaJ fig. 1 obraz krzywej tennicznej (1) seladonitu wy- kazuje w ndSkiej części tempera.tur dwa efekty endotermiczne: przy 80°C i przy 690°C. Pierwszy wiąże się z usunięciem wody adsorbowanej, dru- gi - wody konstytucyjnej. Ten drugi efekt jest dla seladonitów· typowy i wskazuje na obecność w nim wody międzywao:is:twowej, podobnie jak w illicie i montmorylonicie, które jednakże wydzielają tę wodę w tempe- raturze niZswj (500+600°C). Natura trzeciego efeiktu endotermicznego
2
3
. w części wysokotemperaturowej dia-
o 100 200 300400 500 600 'f)O 800 900 1000·C
gramu (przy 890°C) nie jest jasna, lecz efekt w zakresie 890+920 no- towany jest także i w innych selado- nitach. Prawdopodobnie zostaje on
wywołany roobiciem sieci krysta- licznej, na co wskazują wyniki ozna-
czeń rentgenometrycznych uzyskane na seladonitach i glaukonitach, ogrzewanych do wysokich tempera- tur (E. K- Lazaren:ko, 1956). Efekt
Fig. 1. Termogramy seladom,tu Thermograms of celadonłte 1 .:.... seladoritt czysty, 2 - próbka seIadon1tu z kaolln1tem, 3 - próbka.
seladonitu z kaoI1n1tem
1 - pm'e celadonlte, 2 - celadon1te 8aIIZI<Ple wltb. kaol1Dite, 3 - celado- nite sa.mple wlth kaol1nlte
egzotermicmy przy tempe'raturze 330°C wiąże się prawdopodobnie
zprzejściem Fe·· w Fe···.
Umieszczona:na fig. 1 krzywa termiczna 2 uzyskana została przez ogrze- wame próbki selarlonitu, utrzymującej się w Wódzie w ciągu 10 dni.
612 Irena Ka'l"dymowicz
Tabela 3 Charakter rentgenomełryczny seladoniłu z Barczy w zestawieniu z seladoniłami
innych obszarów
Bareza Berestowiec Zawalje Wezuwiusz
(USRR) (USRR) (Włochy)
----I---~---I
I ' d I , . d I ' d I
I
d1---7---~---~---~~----
m si
§r
si si bm bm bm bsl si bm bsl m bbsl bbsl bbsl bbsl
Iw Iw
§r
si m
9,94
4,97 4,69
4,39 4,12 3,64 3,36 3,09 2,85 2,67 2,59 2,48 2,41
2,26 2,19 2,13
1,99
1,82
. 1,71
1,65 1,59 1,50
2
5 1 2 6 6 4 3 5 10 1 8
3 3 2 1 2 1
2 1 2 9 6 4 10
9,9
(5,0)
4,5 4,3 (4,1)
3,65 3,32 3,09 2,885 2,685 2,589 (2,502)
2,406
2,264 (2,210)
2,148 2,034 2,004 1,899
1,826 1,769 1,715 (1;668)
1,646 1,590 1,510
3 3 2 1
5 3 3 9 9 9 1 8 8 l 8 1 3 3 4
4 2 1 3 2 2
10 4 10
11,68 9,97 6,30 4,96
4,58 4,38 4,16 3,66 3,34 3,11 2,904 2,686 2,581 (2,506)
2,406 2,347 2,274 2,210 2,152
1,994 1,962 1,895 1,820
I
1,764 1,716
1,655 1,590 1,510
8
2
8 6 3 8 8 8 4 6 10 2 8 4 4 4 4
4 4
2
2
6 4 8
10,00
4,99
4,52 4,32 4,11 3,62 3,31 3,08 2,89 2,67 2,57 2,48 2,39 2,30 2,25 2,20 2,14
1,99 1,95
1,82
1,71
1,65 1,59 1,51
1 = Datę:rewe, d - odległości mlędzypła.szczyznowe, bm - bM'dzo mocny, m - mocny, śr - średni, al - sła.by, bsł - blll'dzo sła.by, bbsł - bard2lo, ba>rd7Jo słaby,' Iw - ledwie widDczny
Widocm.e są n:a i!riej wszystkie cłmrakterystyC2lIle dla seladonitu efekty endotermiczne (przy 90°C, 680°C i 880°C) OI'8!Z efekt egzotermiczny. Do- datkowy efekt przy temperaturze 550°C, w porów.narouz krzywą 1, zwią
zany j:est z domieszką innego minerału, mianowicie illitu bądź kaoImitu.
Jak wylmzały badia:nila, składnikiem tym jest kaOlinit Wiidocm.y w m:ik.ro- skopie, którego ilość z przeliczeń składu chemicznego tufitu na skład mi-
neramyw-yh.osi,okoŁo l~/o(I. Kao:dytp9Wą, 1960).Kmywa3 odnosi się
o
seladonicie z Barczy w Górach $wię"tokrZYSlkich 613 do próbki utrzymującej się w wodzie 20 dni, złożonej z seladonitu i kao- ltnitu.CHARAKTER RENTGENOMETRYCZNY SELADONITU
Warunki tech:n:i~e: antylkoda Cr; D = 57,3 mm; d = 0,2 mm; 40 vK, :10 mA. Zdjęcia. i pomiary wykonała A. Kuźn:iarowa w Zakładzie Pe1Jrografii i Geochemii I.G. Do zdjęcia użyto tego samego materiału, z którego wy-.
konano analizę chehriczn,ą. Wyniki pomia'l'ów umies'zczono w tabeli 3 ra- zem z mczerpniętYłIri z literatury danymi rentgenometTycznymi dla sela":
donitów z imlych ooozal"ów (K. M. Mrukawa, 1956; ,E. K. lJazarenko, 1956a~
:1956b). ; ,
, W uz.yskanym iI1€ntgeiOOgmmie selad<mit wykazru.je me, całkow!icie jed":
'norodne, wywołane obecnością tylko jednej fazy mi!lrowej, odpowiadającej
jednozmicznie seladonitowi.
PoróWnanie debajogramów seladonitu z Barczy z takimi samymi war":
,tościami: seladonitów z innych ooozarów (tabela 3) ujawnia wyraź:Q.ą aJIlJa-
logię. Spośród 22 porównywanych Wlartości - 17 nie tyl1ro zgadza się
liczbowo, lecz także co do stopnia intensywności, powstałyeh zaś 5 war-
!tości wytkarl1llje pewne !r'Ó2mice w stopruiu intensywności.
POROWNANIA I DYSKUSJE
, Seladonit w Polsce dotychczas n;i,e był znany. Góra Barcza jest jedy- 'nym n-ar:azie stanowiskiem tego minerału u nas. Seladon!it na.leży do mi-
nerałów częściej spotykanych na obszarze Ukraińskiej SRij. (M. Kamień
ski, 1929; K. M. Małkowa, 1956). Seladonit.znaleziony. po <raz pierwszy w bazaltach Wołynia przez M. Kamieńskiego '(1929) został później roz- pcYZIlBiIly i w mych miejscowościach USRR. Znany on jest również na ~~
łudniu ZSRR na Krymie, gdzie występuje wśród oksikeratofirów góry }{a,..
radag (K. N. Sawicz-Zabłocki, 1954). Nie znalazłam w literaturze 'petro- graficZnej daillych dotyczących występowania se1adoniim na Ziemiach są-
, siedmch po:roŻOD.ych na zachód od PolSki,' milIDy jest natomiast seladonit z WezUwiusza (fide E. K. La:zarenko, 1956a) oraz w Soodynii (V. Rossetti i R Sitzia, 1956). '
W tabeli 4 zes1laWiiono w celJadh porów:naJwczydh skład chemiczny sela- donitu z B8!I'lCZy oraz innych miejscowości a także skład chemio:z;ny sko- litu (K. Smu1ikoWski, 1936). ' "
Pod względem zawartości krzemionki selarlonit z Barc:zy jest najbar- dziej podobny do seladońitu z Wezuwiusza. Również różnica w zawartości
gJinki
jest między nimi znacznie mniejsza w porównaniu z llmymi sela- dOnitami. Ilości MgO ~K20 w obu porównywanych seladonitach są takżesobie bliskie. Seladoiiit "z Barczy zawiera mniej żelaza , (FeO
+
F~03)o 6,59G/o w porównaniu ż,tym minerałem z Wezuwiusza, co może być wy- rownaneprzez !IlJadmiar' Vi nim glinki (o 6,921'/0) w stosunku do porówny- wanego. Barezański seladonit, w porównaniu z trzema innymi seladonitami (tab. 4,n:r 3, 4, 5) z:naCzinie''UStępllje im co dq 2JalW'aT'tości,źelaza, Zlajmując
pod tym względefu' ostatnie miejsce nawet w porównaniu, do skolitu (6), który odpowiada Zawartością glinki barczańskiemu seladonitowi.
614 Irena Ka'l'dymowicz
Tabela 4
Skład ehemiczny seladonJłów i skoliiu
Składniki I l I
2 I
3 I
4 - I
5 I
6
Si02 56,02 52,28 52,53 55,30 49,85 49,05
Ti02 0,43 0;15 0,25 -
-
0,21A1203 17,82 6,77 4,97 10,90 4,83 18,17
Fe203 ' 1,14 20,07 18,62 6,95 20,39 6,42
FeO 2,79 3,83 4,58 3,54 2,49 2,56
MnO 0,03 śl. 0,01 - 1,24 -
MgO 5,21 6,22 5,35 6,56 4;40 3,10
CaO 0,68 0,91 0,58 0,47 1,45 1,03
Na20 śl. 0,05 nie znale- - 3,34 0,23
ziono
K20 9,17 3,33 7,93 9,38 5,80 5,62
H20+ 5,03 6,75 4,31 6,51 3,60 4,56
H20 - 1,51 1,15 3,23 8,91
BaO nie ma
P20S 0,12 śl.
C02 nie ma
Cr203 0,03
99,95 100,16 100,64 99,61 100,62 99,90 ,
1 - Seladon1t z Ba.rczy w Górach Świętokrzyskich, 2 - Seladon1t z Bereetowca (M. Kam1eń
ftki, 1929), 3 - Sela.don1t z ZaWalja (K. M. Małkowa, 1956), 4 - Seladon1t z Wezuwiusza (E. K. Lazarenko, 1956b) , 5 - Seladon1t z Karadagu (K. N. Sawicz-Zabłockł, 1954)" 6 - SkoUt
ze Skole (K. SmuHkoWBki, 1936).
Interesujące jest to, że ,we wszystkich seladOOlitach (2+4) i skolicie
F~03
>
FeO, poclcms gdy w ba:rcmil.sk:im seladonicie stosunek ten jest odwrócony. Minera! z góry Barczy, jakkolwiek odbiega swoim składemchemicznym od składu porównywanych seladonitów nazwalamseladoni- tem, podkTeślając w ten sposób jego 'związek genetyczny ze skałami wul- kanicznymi.
W literaturze mineralogicznej selooormt zajmuje nieokreślone położenie
z powodu niedostatecznej . jego ~najomości i zmienności s:kładu, ~h,emicz
nego~ Nie jest wykluczone znacznie szersze jego rozpowszechnienie 'niż
dotychczas notowano. Dzięki znacznemu podobieństwu makroskopowemu do cl1lory1;ów bywa on nieraz do, nich zaliczaal,y. N1ie zaJWSZe' jasne są drogi powstawania seladonitu. Na1częściej zalicza się go'do':m:iJnerałów utworzo.- iIllych w wyniku procesów hydrotermalnych w otoczeniu bazaltów (oliwi- nowych), j.a!ko produkt metasomatozy lub krys1laliz:aIcji gelu., Selarlonit ttJie zawsze występuje na miejscu .swego powstawania. Może on występować
także IlJIlJzł:ożU wtórnym, będąc materiałem dałe~ nieraz tranSportu.
W os.tatniich dziesięciu latach uJmmIło się sporo publikacji dotyczących
se1adorritu. Usta1orio, że należy on dogropy glaukonitu,' przy czym 'oba
o
seIJIoriicle z Barczy w Górach,.,' i · ŚWiętokrzyskich 615 te minerały wykazują tak wielkie podobieństwo, .zarówno składu .chemicz- nego, jak struktury i własności optycznych, że trudno je odróżnić.Niektórzy Petrografowie UW8JŻająwięc seladonit i gIaukOOit za syno- nimy tego samego minerału (S. Hen<iricks i C. Ross, 1941; E. K. Lazaren- ko, 1956a), inari natomiast krytykują podobne stanowiSko (K. M. Ma1ko- wa, 1956). .
Dotychczasowe badania petrograficzne przemawiają za róm.ą genezą
obu minerałów. Tak się przyjęło w petrografii, że glaukonit jest typowym
minerałem skał osadowych, a selarlonit występuje przede wszystkim wśród simł wulika·nJi.CZJI1yoh, zwłaszcza barzaltów, jaJkkolwiek InJ(YI;owany jest także wśród skIal kwaśnych (V. Rossetti. i R. Sit2Jia., 1956). Qczywńście materiał
skaJny, wśród którego se1adonit powstaje, ma niewątpliwie wpływ na, jego
,skład chemiczny. Fizyczno-chemiCZ1Ile badaIIlia "zielonej ziemi" (terre verdi)
Sardynii wykazały, że tufy jej trzeciorzędowych eruptywów złomne są
oz seladonitu 1 g1aJuikonitu. Zdaniem autorów V. Rossetbiego i R. Si1::zJi.i (1956), glaukonit jako glinowy miner.ał przey.raża w kwaśnych tufitach. bogaty natomiast w żelazo seladonit - w zasadowych (tufach andezytowych).
Geneza selarlonitu z Barczy, utworu występującego w asocjacji z wul- kani.cmynll ntiJnerałaotni (kwaTC, saonJidyn), jest dość jasna. Stanowi on. pro- dukt przeobrażenia się popiołów skał kwaśnych . . W mik!roSkopie zareje- strowane .są pewne stadia powstawania seladonitu: są to brunatne smugi - relikty substratu popiołu wulkanicznego przejęte seładonitem, brunatnawe
okrągłe utwory częściowo w seladonit zamieniane lub zarysy szkliwa wy-
pełin[O'lle seLadonitem. Występuje on na miejscu, me jaJko m:i.neral na
złożu wtórnym. Pr<>c€Sowi przeobrażenia się popiołu wulkanicznego w se- ladOlIrit musiało toWaiI'Zyszyć chociażby niewiełkiezwiększenie objętości. '
Pojedyncze spękane ziarna kwarcu wulkanicm.ego zostały podzielone na
części przez wciskający się do nich seladonit. Być może osobliwa struk- tura tufitu wiąże się' ze zwiększeniem objętości skały wskutek procęsu przeobrażeń' i pówstawaniaseladonitu.
Seladanli.t powsta'je w niskiej temperaturze (100°C) przy niedostatecz- nym dopływie tlenu. W warunkach atmosferycznych jest on nietrwaly, traci żelam i zamienia s.i.ę nao hydromiki, a następnie tracąc Mg i K prze.- chodzi w kaoolin.it. W odniesieniu do seladomtu .z Barezy nie wydaje się,
by czymriki atmosferyczne zaważyły na jego s1ldadzie chetniCZ!Ilłym. Jego
cechą isfut.rią jest przewagaFeO nad F€20a, czyli proces utleniania żelaza
nie przebiegał tu na szerszą skalę.
Seladonit :z Barezy wyde:je się być procluktemprzeobrażeń hydroter- maLnych. Zdaniem A. Las2!kiew.i.C'lla! (1960) część krysztallów kwarcu bipim-
midałnego powstała właśnie w ten sposób. Ostatnio stwierdzono występo
wanie dykitu w kwarcytach kamiend.ołomu Wiśniówka; Mała koło Zagna.ń
ska (H. Gruszczyk, J. Kubisz, 1960). Autorzy jednak wiążą genezę dykitu raczej z procesami wietrzenia.
Wyramm . podziękowanie wszystkim, którzy ok.alZali pomoc w czasie -opracowywania seladonitu z Barozy, szczególnie mgr A. StI'zyżewskiej za pomoc w oczyszczaniu materiału do analizy.
Zakład Petrografl11 Geochem11 I.G.
Nadesłano dnia 24 lutego 1960 r.
Irena Kardymowicz
PISMlENNICTWO
BURST J. (1958) - "Glaruconite" pellets: theilf miilleral nature and appliCSltionsto strati.g)raphic <iJnterpretati.Oń. Bull. Arner.Ass. Patrol. Geol., 42, nT 2, p. 310-317. 'fulsia, Oklahoma.
CZARNOCKI J. (1937) - Rrzegląd stmtygra.f:ii i paleogeogmfIii dewooo dolnego Gór Swdętok:rzysklich. Spraw.· Państw. Inst. Geol., 8, !Illt" 4, p, 12~162. War- S2lawa .
. GRUSZOZYK H., KUBlSZ. J. (1960) - O nowym występowaniu dyk!itu w Polsce -
Kwart.geol., ·4, nr 1, .p. 194-202.Warrszawa.
HENDRICKS 8., BOSS C. (1941) - Chemli.oal oompo6li.mOln amd genesis of g}auconite·
. and celadOlllite. Amer. Mm, 26, nr 12, p. 68~91. Menasha, Visoonsin.
KAMlEŃSKI M. (1929) - Baza}.ty wołyń&kie. Kosmos. [AJ, 54, m- 3-4, p. 675-701.
. Lwów.
KARDYMOWlOZ l. C1960) - Tufit z Barczy kolo Zagnańska. Kwart: geol., 4, nr 3, p. 597~08. Warszawa.
LASZKIEWICZ A. (1928) - Stud:iamineralogdcz:ne. Arch. min., 3, p. 1-'-40. WM- szawa.
LASZKlE~Z A. (U/960) :-' Rzekomo pirogeniczne kwal'ce. Kwart. geol., 4, nr 3, .. p. :5186--600 .. Warszawa.
JIA3APEHKO E. K.. (1956a) - O ce.n~~ lO 6a3aJIbTOB BOJIbIIDł. Mm!:. Ceiop!mK JlbBOB. reoJI. 06II+, NR 10, CTP. 352~62.
JIA3APEHKO E. K. (1956b) - BOnpoCbI.HOMeHltJIa'I'YPhl H KJIaccmP~ rJIayKo- -.:ID1'Ta. Bonp. MHH. ocaAQ"ł.06pa30Bamm. BbllI. 3-4, CTP. 345~79.
MAJIKOBA R·M. (1956) - O CeJIa,l(OHlHTe IIo6y:m:bH. MJ1'H. C60pmtx JIbBOB. reo,ą.
. ,Q61Ę NR 10, CTp. 30~18.
M,AI.KOiWSK;I S. (1951) -
.a
przejaJWach WUlk.a:ndZlIIlU między Masywem Wołyńsko. Uk;J."adńskim a Wałem. Kujawsko-PomOlI'"Skim. Acta geol. pol., 1,' nr 4, . P, 491-:59~. Warszawa,
MALKOWSKl S. (1954) - O przejawaeh .wulka!llii.'ZlIlu w dziejach geologicznych Gór . Św!iętolcrzys:ki.ch. Acta geol. pol., 4, 1lII" 1, p. 1-52. WarszaJWa.
PA WLOWSKA K. (1958) - Nowe dane o 1ampro:ff'l"aJCh spod IwaniS'k w Górach Świę- ., .... to&Tzysk:i.eh. Kwart. geol., 2, .nr 4, p. 688-705. Warszawa.
RIOSSETTl y. SNTZlA R. (:l9!i6) - Le terre verdi nell'eruttivo terziańo delIa Sar- . degna Centrooocldentale. - Period. miJn., 25, lIlLl" ~, p. 171-208. (Re-
ferat:
Zurnal m" .. 6, 1958.,. po.z. 10109)~CABKtf-3ABJIOD;Iom: K.' H. (1954) - K BOITpocy o XHMJ1'lecKOM COC'TaBe H reHe3HCe ceJIa,l(OHJ1Ta Kapa,l(ara. Mm!. C6opBJm: JIbBOB. reoJI.. p6~ N2 8,
CTp. 213-220.
SMlrr..moWSKI k: '(1936) - O skolicie, nowym nunerale z grupy glaukOOrltu. Arch.
" · ''' ·mm.;
12: p. 144-178. Warszawa.SMUt.rKOWSKl K. (1954)
":"":'The
problem of glauoonite. hch.min., 18, p. 21-130.l ' ...
WarszaWa. · . , " .
Streszczenie 617
o CEJIA,II;OBHTE H3 BAP'IH B, CbBEBTOKIIIHCKHX rOPAX
Pe3fOMe
CeJla,n;OHJ1T BCTpeqaerC.II Km!: rJlaBHbm KOMIlOHeHTHIDKlHe,n;eBOHCKOrO (9MC) TY<P-
<pHTa, 3aJlerafOII:(erO cpe,n;H necqaHHKOB 6apqaHCKHX CJlOeB; Oa COCTaBJl.IIeT 70--90%
BCeTO TY<P<Pwra, Hc'!'pe'IaeTC.II B BJ%[,l:{e cyfumropOCK()JJJH'qecKHX llJla:c'l.1HHOK, l13 KO'l'OPbIX CaMble 6oJlbIIl'l1e 06Jla,n;afOT no HaJIIpaBJleIDfH y<,n;JIl1HeHH.II pa3Mepa,MM H 0,02 MM. , PeJKe- QTMeąaeTC.II H HIJ17I:e ccPePOJtH'l'OH ,D;l1aMeTPOM B 0,08---0,45 MiM (Ta6Jl. l, <Plfl'. 3, 4).
nJleoXpo!l13M e~Ix nJlaCTmlOK II'O'lTH He 3aMeąeH, HO arperaTHble 06pa30!BaJH.l%!fl npo.IIBJl.IIfOT B HanpaBJleHHl1 N" :m:eJlTO-3eJleHOHaTyfO oKPacxy, a B OCTaJlbHbIX Ha- n:paHJleHM.lIX mm: :m:eJlTOBaTbI l1Jll1600Il;BeTHbI. HCCJle,n;yeMbIH ceJla,n;O!HHT O,D;HOCHbIH' 'HJll1 06Jla,D;aer yrJlOM OIIlTH'recK,HX oceH ,n;o 5 o; OIl'I'WlecKM OTP:I1.qaTeJlbHbIH. H3Mep.IIeMbIH B 'HMMepC'HQHHOH 1Kl1,D;KOCTH nOKa3aTeJlb IIIPeJli()l\iIJleHiH.II B o,n;HHX nJIaJCTHHKax H Ha- npaBJIeHHH 'N"
=
1,579, B ,n;pyrHx=
1,581.B m6JIHqe 4 ,n;aeTC.II CBO;I{Ka ~ecKoro COCTaBa' (H npoqeHTaX rro Becy) ceJIa- ,n;OHHTa H3 BapqH (1) c XHMHqeCKHM COCTaBOM ,n;pyrHx CeJIa,n;OHHTOB (H3 Y'KPaHHbl - 2,3, i1'3 KpbIMa - 5, c Be3YB.H.II - 4) J![ Xl1MH'łecKl1H COCTaB CKOJIHTa (6). AHaJI!l13l1po- BaHHbrn CeJIa,n;oHHT npO.IIBJI.lIeT BbICOKl1H npoqeHT Al20a npH HH3KOM co,n;ep:m:aHHJ1, :m:eJIe3a,' CJIe,n;oBaTeJlbHO npl1Ha,n;Jle:m:HT K aJIfOMl1HHeBbIM CeJla,n;oHl1TaM.
Ha <pHr. 1 lIliP:I1lBe,n;eHbI TepMWIeoKHe KpHBbIe ~ccJle,n;yeM()ro ce.na,D;OHiHTa(l) H KipH- Bble 113 06pa3qes ceJla,n;OHHTa, KOTOpbIH y~ep:m:aJIc.II B Bo.n;e 10 ,lIiHeH (2) J1 20 ~eH (3).
B 060Hx 06pa3qax p.II,n;OM c CeJIa,n;OHHTOM npHcyTcTByeT KaOJIHHHT.
XHMl'lqeCIKiHH xapaKTep CeJIa,D;OHMTa iI1 ero Iq»l!CTaJlJIDxl1MHqecxa.II <popMYJla npe,n;- CTaBJleHa Ha Ta6mw;e ".I. H 2, r,n;e IIIPHHet,ll;eHbI pe3yJIbTaTbI ClITeKTPaJIbHOrO aHaJIJ13a.
B Ta6JIHqe 3 npHBe,n;eHbI peHTl'eHOMeTp!IlqecKHe ,n;aHHble ceJIa,n;OHJ1Ta 'H3 BapqH (1) H ,n;pymx paHOHIOB (2 J![ 3 - Y'ropa:Jffi:a, 4 - Be3YBl1H). ' no MHeHl1fO aHTopaceJla~ H3 BapqH 06pa30BaJlc.II B pe3yJIbTaTe m;n;poTep- MaJlbHbIX 113MeHeHHH BYJlKaHHqeCKOrO nenJIa KHCJIbIX nopo,n;. COBMeCTHO c ceJla,n;o- _TOM 'p.II,n;OM c lll1pOreHHbIM KBapqeM H caHH,n;bIHOM Haxo,n;HTC.II TaK:m:e rH,n;pOTep- MaJlbHbm KBapq c BKJlfOqeHH.lIMH ceJia,n;OHHTa.
Irena KARDYMOWICZ
;.cCELADONITE FROM BARCZA IN THE SWIĘTY KRZYZ MOUNTAINS Summary
, "Celadonite OCCjlrs as chief compone!llt of Lower DevolI1ia.n (lEmsian) tuffite appeari!llg witbin the sandsto!lles of the Bareza beds. lt fo!ŁmS 70 to 900!0 of the tuffite mass, oecurring in the shape of submioroscopic płates Ithe largest oi which attains 0.02 mm. m. their clirection of elongatiolll: Less frequently bas celadonite been reported, in the słlape. of spherulites" ot 0.08---0.45 mm. cliameter (J'late l, Figs. 3, 4). PleochlOOlism of individual plates is almost unnoiticea'ble, but aggregated.
618 Irena I<aroymowicz
deposits show in the N,.. direction a ye11ow.ish-green colour, whereas in the !L"ema!ining directions they a:re yellowish or ooloudess. The investigated celadonlte is uniaxial, or dlscloses an angle of optica1 axes 2V fZ = 5·; lit 15 opti-caJ.ly nega,tive. Measured in immersion fluid, the refractive index in diTection N,.. is in sorne prisms = 1.579,
in others = 1.581.
The chemical chameter of ceLadonite and its c:rystallogmphical formula (accord- . ing to S. Hendricks and C. Hoss, 19411), is presented in Ta'ble;1 and :2', there results of spectrai analysis are given too.
In Talble 3 the author oompared the ehemical composition (in weight Ofo) of .celadon1te from Barcza (l) w.ith the chemieał composliJtlion of other celado:nites, Le. :llrom Ukraina (2, 3), !mm Crimea (5), and from Vesu'Vius (4), and wd.th the .chemical composition of scolite (6). The anaJ.yzed ce1adonite shows a high pereentage of Al~3 comlbined with a low content of iron, - thus belongs to the aluminium
.ce1adorutes. .
In FFg. 1 the thermic curves of the exa:miJned celiadomte al'e presented (l), as well as curves of celadonite samples maintained in wster for 10 <łays (2) and for 20 <łays (3). ,In both these sampies, kaolin!ite ls present alongside of .celadonite.
Table3 contains X-ray data on celadonite ilrom Barcza (11) and from other regions, [(2, 3) from Ukraina, and (4) from Vesuvius].
In the author's opinion, the BaTem celadand.te has been produced by hydro- thermal tl"ansformations of volcaruc ash of acid rocka. Aside of py:rogenic quartz and sanidine there occurs also inthe association of celadonite, hydrothermal' quartz with ceLadonite inc1usions.
TABLICA I
Fig. 2. Odmiana' tufitu ~uboziam1stego. WidOC2llle są ziarn.a d ikryształy kwarcu, ta- bliczki skaleni d okruchy skał tkwdące w selradonicie; Góra Balrcza, nikole
skrzyżowane, powięksZOllle 15 X .
Variety of ooarsegraineq tuffite. V.istble are quartz ~iIlS a11ld crysta~, felds- par . prisms and rock fragments inserted in celadonite; from Barcza Mt., crossed ni'COls, enlarged X 15
Fig. 3. Seladónit z tegoż tufitu w blaszkacll.;i.sferoldtach; Góra Barcza, nilrołe skrzy-
żowane, powiększone 33 X
Celadonlite from identical tuffite, in plates and spherulites; :fron\. Barcza Mt., crossed nk-ols, enla<rged X 33
Fig. 4. Zdeformowanesferolityseladonitu z tufitu; Góra Barem, nikole skrzyiowime,
ipOwię1&zoo.e 41 X . . . . . . '.
Deformed celadonite spherulites from tuffite; Barcza Mt., crossed nirols~
enlaTged X 41
Kwart. geoJ., nr 3, 1960 r. TABLICA I
Fig. 2
Fig. 3 Fig. 4
Irena KARDYMOWICZ - O seladonicie z Barczy w Górach SWięto-krzystkich
