Szanse i zagrożenia rozwoju przedsiębiorstw turystycznych

(1)

2.3. Szanse i zagrożenia rozwoju przedsiębiorstw turystycznych

Turystyka jako fenomen XXI wieku może stanowić szansę rozwoju dla przedsię- biorstw turystycznych we wszystkich subsegmentach rynku turystycznego w Polsce.

Natomiast dla mikro, małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych czynnikami stymulującymi wykorzystanie rozwojowych szans strategicznych turystyki będą:

1) wzrost i rozwój polskiego rynku turystycznego, 2) globalizacja sektora turystycznego,

3) potencjał przedsiębiorczości Polaków,

4) społeczność lokalna jako kapitał społeczny potencjału turystycznego obszaru.

Ze specyfiki zarządzania mikro i małymi przedsiębiorstwami turystycznymi wyni- kają kolejne czynniki stymulujące, takie jak:

(2)

Część I. Turystyka szansą rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce 48

1) elastyczność biznesowa;

2) elastyczność w reagowaniu na zmiany rynku i preferencji klientów;

3) bliskość klienta i możliwość kształtowania zindywidualizowanych usług turystycznych, nieopłacalnych dla dużych przedsiębiorstw turystycznych;

4) relatywnie wysoka odporność na niekorzystne uwarunkowania makroekono- miczne, związana z ontologią przedsiębiorczości rodzinnej;

5) determinacja przedsiębiorców.

Czynniki ograniczające, bariery rozwoju mikro, małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce są od dawna monitorowane na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsię- biorczości. Od wielu lat powracają problemy związane z barierami rynkowymi, fiskal- no-finansowymi i administracyjnymi. Brak równie obszernych badań odnośnie do przedsiębiorstw sektora turystycznego. Tym bardziej są potrzebne po 1 maja 2004 roku, a więc po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Możliwość pomiaru kierunków i siły oddziaływania otwarcia rynku wewnętrznego na małe i średnie przedsiębiorstwa w sektorze turystycznym ze względu na kanały oddziaływania i miary siły oddziały- wania przedstawiono w tabeli 2.4.

Wartość poznawcza i utylitarna instrumentu przedstawionego w tabeli 2.4. jest bez- sporna dla decydentów (czyli Departamentu Turystyki Ministerstwa Gospodarki oraz centralnych władz samorządu gospodarczego turystyki) odpowiedzialnych za centralną politykę rozwoju turystyki w Polsce. W mniejszym zakresie instrument ten jest przy- datny dla właścicieli i kierownictwa mikro, małych i średnich przedsiębiorstw, dlatego nie będzie szczegółowo prezentowany ani analizowany. Obszary krytyczne wzrostu lub spadku konkurencyjności istotne dla właścicieli małych i średnich przedsiębiorstw działających w sektorze turystycznym obejmują:

1) rynki,

2) zasoby ludzkie (właściciele i kadra pracownicza), 3) finanse⁸⁵.

Wyboru obszarów dokonano na podstawie krytycznej analizy i oceny wyniki badań zawartych w⁸⁶:

 Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, Urząd Ko- mitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2003;

 European Observatory of SMEs, Komisja Europejska 1993–2002; oraz A. Rogut, Małe i średnie przedsiębiorstwa w integracji ekonomicznej. Doświadczenia Unii Europejskiej. Lekcje dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002;

 Z. Wysokińska, Silne i słabe strony polskich przedsiębiorstw na Jednolitym Ryn- ku [w:] Integracja z Unią Europejską. Poradnik dla przedsiębiorców, Minister- stwo Gospodarki, Warszawa 2003;

85 Pozostałe obszary wzrostu lub spadku konkurencyjności MSP w sektorze turystycznym omówiono w punktach 1.3. i 2.2. Scharakteryzowano makrootoczenie polityczno-prawne (nazwane formalno-organi- zacyjnymi uwarunkowaniami) i socjo-kulturowe sektora turystycznego w Polsce.

86 Uwzględnienie wyników analizy SWOT sektora turystycznego zleconych przez Departament Tury- styki Ministerstwa Gospodarki w ramach przygotowanego Projektu Strategii Rozwoju Turystyki, a zawartych w załącznikach nie było możliwe z dwóch powodów metodologicznych. Po pierwsze, zarówno szanse, jak i zagrożenia były ujmowane chaotycznie, bez wyraźnych kryteriów wyodrębnienia. Po drugie, nie była uwzględniana specyfika zarządzania małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych.

(3)

Tabela 2.4. Możliwości pomiaru kierunków i siły oddziaływania otwarcia wewnętrznego rynku na MSP w sektorze turystycznym. Kanały oddziaływaniaMiary siły oddziaływaniaKanały oddziaływaniaMiary siły oddziaływaniaKanały oddziaływaniaMiary siły oddziaływani 123456789 Elastyczność popytu wzrost dochodów  potencjał modernizacyjny przemieszczonych gałęzi Ceny

 różnice cen zaopatrzenia i zbytu  koszty produkcji, obciążenia podatkowe i parapodatkowe, jednostkowe koszty pracy  wielkość rynków zaopatrzenia  zmiany produktywności  marża zysku

Mobilizacja zasobów

 sytuacja na rynkach czynników produkcji, zwłaszcza na rynku pracy  transfer wiedzy  koszty graniczne  elastyczność cen  zmiany poziomu produkcjiInnowacje produktów

 postęp techniczny  wydatki na B+R  cykl produktu  możliwe źródła finansowania post Jakość

 preferencje klientów  siła nabywcza  poziom techniczno-technologiczny produktu  know-how, potencjał innowacyjny  internacjonalizacja wzorów konsumpcji  usługi towarzyszące  czas dostawy, terminowość, precyzja itp.  normalizacja, standaryzacja, certyfikacjaInnowacje procesowe

 potencjał badawczy  pracochłonność i kapitałochłonno produkcji  możliwości racjonalizacji i automat produkcji  kapitał ludzki (poziom wykszta intensywność kształcenia i dokszta nia, możliwość zmiany kwalifikacji)  innowacje organizacyjne  patenty Dyferencjacja produkcji usług

 działania marketingowe  kanały zbytu  elastyczność oferty  szerokość i głębokość asortymentu  dostosowanie do specyficznych potrzeb Efektywna skala działalności

 korzyści skali  spadek kosztów  zmiany w łańcuchu wartości  zmiany w udziałach rynkowych  możliwości podziału pracy  masowa produkcja seryjna z jedno- znaczną możliwością dostosowania do potrzeb indywidualnych klientów  strategie konkurencji

Imp ulsy wzro stu

Koncentracja/ /dekoncentracja

 lokalizacja (centrum/peryferie)  struktura przemieszczonych gałęzi (specjalizacja między-/ /wewnątrzgałęziowa)  miary koncentracji przemysłu

Wzro st konk uren cji

Zasięg geograficzny rynków

 bariery wejścia na rynek  możliwość kooperacji  eksport  intensywność innych form internacjonalizacji działalności  lokalizacja dostawców  cechy produktu (koszty transportu, trwałość itd.)  liczba bezpośrednich konkurentów Przyspieszon

e zmian y stru ktural ne

Mobilizacja czynników

 korzyści komparatywne  potencjał menedżerski  intensywność internacjonalizacji  znajomość rynków zagranicznych Źródło: Opracowanie własne na podstawie König, Müller, 1990, s. 62–63, cyt. za: A. Rogut, Małe i średnie przedsiębiorstwa w integracji ekonomicznej. Doświadczenia Unii Europejskiej. Lekcje dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002.

(4)

 M. Baka, P. Kulawczuk (red.), Dostosowanie małych i średnich przedsiębiorstw do funkcjonowania w Unii Europejskiej, Instytut Badań nad Demokracją i Przed- siębiorstwem Prywatnym Krajowej Izby Gospodarczej, Warszawa 1999;

 K. Wach, Wpływ integracji z Unią Europejską na sektor małych i średnich przed- siębiorstw w Polsce [w:] Globalizacja i integracja gospodarcza a procesy re- strukturyzacji i rozwoju przedsiębiorstw, R. Borowiecki, A. Jaki (red.), Akademia Ekonomiczna, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Europejskie Stowarzyszenie Zarządzania CECIOS, Warszawa–Kraków 2003;

 Małe i średnie przedsiębiorstwa w Polsce a integracja Europejska, M. Bednar- czyk (red.), Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004.

Pierwszy z obszarów wyodrębniono zgodnie opracowaniem Komisji Europejskiej przedstawionym przez A. Rogut (rynki), przy czym doprecyzowano definicję obszaru i dostosowano do aktualnych warunków funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych. Identyfikacja kolejnego obszaru stanowi konsekwencję istotności oraz zakresu i intensywności oddziaływania procesów i zjawisk zachodzących nie tylko w sferze wąsko rozumianego zatrudnienia (A. Rogut), ale kształtujących równocześnie uwarunkowania zarówno podażowe, jak i popytowe rynku pracy w sektorze turystycznym.

Przed okresem akcesji Polski do Unii Europejskiej Komisja Europejska przewidy- wała, że efekty Jednolitego Rynku Wewnętrznego będą silnym impulsem do konsoli- dacji sektora finansowego oraz wzrostu konkurencyjności MSP⁸⁷. W okresie poakce- syjnym zwiększają się szanse wzrostu konkurencyjności małych i średnich przedsię- biorstw turystycznych poprzez poprawę sytuacji finansowej w wyniku wykorzystania zewnętrznych źródeł finansowania (na przykład kredyty, dotacje unijne).

Współzależność wymienionych obszarów ze względu na szanse i zagrożenia wzrostu lub spadku konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych przedstawiono na rycinie 2.1. oraz w tabelach 2.5., 2.6. i 2.7.

Rycina 2.1. Obszary szans i zagrożeń rozwoju małych firm w sektorze turystycznym w okresie poak- cesyjnym w Polsce.

Źródło: Opracowanie własne.

87 Por.: A. Rogut, Małe i średnie przedsiębiorstwa..., op.cit., s. 121–123.

(5)

Tabela 2.5. Obszary szans i zagrożeń rozwoju małych firm w sektorze turystycznym: rynki.

Szanse Zagrożenia

Długookresowy wzrost sektora usług turystycznych ++

Trendy demograficzne ++

Migracja i przepływy ludzi wewnątrz wspólnoty europejskiej ++

Preferencje w zakresie zagospodarowania wolnego czasu ++

Uelastycznienie systemów organizacyjnych w działalności turystycznej + – –

Zwiększenie elastyczności działania dużych firm turystycznych – –

Ustalenie standardów technologicznych i jakości – –

Ostrzejszy nadzór rynku wymuszający przestrzeganie standardów

(na przykład bezpieczeństwa) –

Źródło: Opracowanie własne na podstawie A. Rogut, Małe i średnie przedsiębiorstwa w integracji ekonomicznej. Doświadczenia Unii Europejskiej. Lekcje dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2002.

Tabela 2.6. Obszary szans i zagrożeń rozwoju małych firm w sektorze turystycznym: kadry.

Rosnące koszty pracy – –

Rosnąca aktywność kobiet +

Zmniejszające się w miarę wzrostu skali działalności:

 sprawność zarządzania

 jakość produktów turystycznych

 zróżnicowanie produktów turystycznych

+++

Odpływ za granicę kadry fachowców – – –

Swoboda przepływu osób +

Harmonizacja polityki społecznej +

Źródło: Opracowanie własne, jw.

Tabela 2.7. Obszary szans i zagrożeń rozwoju małych firm w sektorze turystycznym: finanse.

Wzrost opóźnień płatności – –

Spadek oprocentowania i marż od kredytów +

Wzrost podaży venture capital –

Dostęp do alternatywnych (pozabankowych) źródeł finansowania ++

Dostęp do funduszy i programów wspólnotowych ++

Dywersyfikacja źródeł finansowania +

Źródło: Opracowanie własne, jw.

(6)

O ile czynniki szans i zagrożeń w obszarach „rynki” i „finanse” są intuicyjnie dość zrozumiałe, o tyle czynniki w obszarze „kadry” mogą budzić co najmniej zdziwienie.

Dotyczy to zwłaszcza czynnika „zmniejszającej się sprawności zarządzania, jakości produktów turystycznych i zróżnicowania produktów turystycznych” w miarę wzrostu skali działalności przedsiębiorstwa turystycznego. Są to pułapki charakterystyczne dla sektora turystycznego i wynikają z cech popytu turystycznego. Chodzi głównie o ro- snące zróżnicowanie i indywidualizację preferencji i potrzeb klientów-turystów.

W szerszym zakresie mogą je zaspokajać raczej właściciele i zatrudniona kadra mikro i małych przedsiębiorstw turystycznych, aniżeli wielkie firmy. Przykładów dostarczają zarówno lokalne hotele, jak i biura podróży.