Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Busko-Zdrój na lata

(1)

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Busko-Zdrój na lata 2016-2025

Busko-Zdrój, 2015

(2)

(3)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 1 Spis treści

Wstęp ... 3

1. Część wprowadzająca... 3

1.1. Zgodność z dokumentami krajowymi i regionalnymi... 3

1.2. Metodyka opracowania... 10

2. Część diagnostyczno-analityczna... 12

2.1. Informacje ogólne ... 12

2.2. Demografia... 13

2.3. Edukacja... 21

2.4. Służba zdrowia... 23

2.5. Kultura ... 24

2.6. Turystyka ... 26

2.7. Warunki i zasoby mieszkaniowe... 27

2.8. Lokalny rynek pracy... 29

2.9. Pomoc społeczna... 31

2.9.1. Zasiłek rodzinny i fundusz alimentacyjny ... 36

2.9.2. Zasiłek pielęgnacyjny... 37

2.9.3. Świadczenia pielęgnacyjne ... 39

2.10. Analiza SWOT ... 39

3. Lokalne zagrożenia społeczne ... 48

3.1. Alkoholizm ... 48

3.2. Bezrobocie... 50

3.3. Przemoc w rodzinie ... 53

3.4. Ubóstwo ... 54

3.5. Bezdomność ... 57

3.6. Bezpieczeństwo ... 58

3.7. Sytuacja osób niepełnosprawnych ... 58

3.8. Problemy opiekuńczo-wychowawcze ... 61

3.9. Sytuacja osób starszych... 63

3.10. Uzależnienie wśród młodzieży ... 63

4. Część Programowa ... 66

4.1. Misja gminy ... 66

(4)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 2

4.2. Cele Strategiczne i Operacyjne... 66

4.2.1. Rozwój kapitału społecznego i ludzkiego ... 71

4.2.2. Ograniczenie skutków niżu demograficznego poprzez poprawę warunków funkcjonowania rodzin ... 72

4.2.3. Zapewnienie wysokiej jakości usług medycznych oraz sieci wsparcia dla seniorów i osób niepełnosprawnych ... 73

4.2.4. Stworzenie warunków do zaangażowania mieszkańców w działania kulturalne, edukacyjne i sportowe ... 74

4.2.5. Przeciwdziałanie ubóstwu, przemocy w rodzinie, bezdomności oraz zapobieganie ich skutkom ... 74

4.3. Kierunki działań ... 76

4.4. Źródła finansowania ... 90

4.5. Koordynator... 90

4.6. Monitoring... 90

Spis tabel ... 92

Spis rysunków... 93

(5)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 3 Wstęp

Obowiązek opracowania i realizacji gminnej strategii rozwiązywania problemów społecznych nakłada na gminę art. 17 ust.1 ustawy z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych ma na celu przyjęcie takiego kierunku działań w sferze polityki społecznej gminy, który pozwoli zminimalizować negatywne skutki zmian zachodzących w społeczeństwie a równocześnie pozwoli zoptymalizować funkcjonowanie grup społecznych będących w obszarze zainteresowania pomocy społecznej.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy Busko-Zdój służyć będzie jako podstawa określająca kierunki zamierzeń rozwojowych w sektorze pomocy społecznej, na terenie gminy w latach 2016–2025.

Strategia ma charakter otwarty, zawiera w sobie założenie ciągłego doskonalenia zawartych w niej zapisów, modyfikacji kierunków działań oraz sposobów realizacji założonych celów.

Dobrze opracowana Strategia jest podstawą skutecznego pozyskiwania środków finansowych z budżetu państwa i funduszy Unii Europejskiej na realizację projektów ze sfery społecznej dla których stanowi potencjalne uzasadnienie.

1. Część wprowadzająca

1.1. Zgodność z dokumentami krajowymi i regionalnymi

Opracowując Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Busko-Zdrój na lata 2016-2025 opierano się na kluczowych dla tej materii aktach prawnych tak, aby była ona kompatybilna oraz komplementarna z obowiązującymi przepisami oraz wymogami prawnymi. Najważniejszym aktem prawnym państwa polskiego oraz fundamentem państwa i systemu prawnego jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. To ona określa podstawowe prawa i wolności obywatelskie, a także gwarantuje poszanowanie praw osobistych, politycznych, ekonomicznych oraz socjalnych. Szczególną ochroną obejmuje dobro rodziny.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polski mówi, że wszyscy obywatele są równi wobec prawa i obowiązków. Mają prawo do równego ich traktowania i nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Oznacza to

(6)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 4 również, że pomoc społeczna powinna wspierać osoby i rodziny w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwiać im życie w warunkach odpowiednich godności człowieka.

Ustawa o pomocy społecznej

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity Dz. U. z 2015 poz.163 ze zm.). Ustawodawca definiuje pomoc społeczną jako instytucję polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia zasoby i możliwości. Ustawa o pomocy społecznej określa zadania w zakresie pomocy społecznej, organizację pomocy, rodzaje świadczeń, a także zasady i tryb ich udzielania. Określa również materialno-prawne przesłanki udzielania świadczeń z pomocy społecznej z tytułu:

1. ubóstwa;

2. sieroctwa;

3. bezdomności;

4. bezrobocia;

5. niepełnosprawności;

6. długotrwałej lub ciężkiej choroby;

7. przemocy w rodzinie;

7a. potrzeby ochrony ofiar handlu ludźmi;

8. potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności;

9. bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, zwłaszcza w rodzinach niepełnych lub wielodzietnych;

10. braku umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo wychowawcze;

11. trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy;

12. trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego;

13. alkoholizmu lub narkomanii;

14. zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej;

15. klęski żywiołowej lub ekologicznej.

(7)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 5 Ustawa o zatrudnieniu socjalnym

Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2011 r. Nr 43, poz. 225 z późn. zm.) kładzie szczególny nacisk na edukację oraz aktywizację środowisk marginalizowanych zawodowo i społecznie, a także na wspieranie zatrudnienia dla tych grup.

Ustawa o zatrudnieniu socjalnym stwarza szansę na powrót do społeczeństwa osobom, które z różnych powodów znalazły się na marginesie życia społecznego. Wychodzi również naprzeciw postulatom organizacji pozarządowych, które oczekują od państwa większego zaangażowania w aktywizację i edukację środowisk dotkniętych długotrwałym bezrobociem.

Ustawa o spółdzielniach socjalnych

Ustawa z dnia 27 kwietnia 2006 roku o spółdzielniach socjalnych (Dz. U. z 2006 r. Nr 94, poz.

651 z późn. zm.) kompleksowo reguluje kwestię funkcjonowania spółdzielni pracy. W myśl cytowanej ustawy spółdzielnia pracy to forma prawna podmiotu łączącego w sobie cechy przedsiębiorstwa oraz organizacji pozarządowej, mająca umożliwić jej członkom, którymi muszą być w 50% osoby zagrożone wykluczeniem społecznym, powrót do uregulowanego życia społecznego i aktywności na rynku pracy. Spółdzielnia socjalna, jako rodzaj spółdzielni pracy, opiera się na zasadzie osobistego świadczenia pracy przez jej członków.

Ustawa o świadczeniach rodzinnych

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 roku o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2015r., poz. 114 z późn. zm.) reguluje przyznawanie i wypłatę świadczeń z poza systemu ubezpieczeń.

Świadczenia przyznawane zgodnie z powyższą Ustawą są w całości finansowane ze środków budżetu państwa. W myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych istnieje jeden zasiłek rodzinny wraz z dodatkami, świadczenia opiekuńcze tj. zasiłek pielęgnacyjny, zasiłek dla opiekuna i specjalny zasiłek opiekuńczy, oraz jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka.

Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego

Według ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375) zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, a ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi należy do obowiązków państwa. Ochronę mają zapewnić organy administracji rządowej, samorządowej, instytucje do tego powołane oraz stowarzyszenia, fundacje, związki

(8)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 6 wyznaniowe, a także inne osoby fizyczne i prawne. W świetle ustawy, ochrona zdrowia psychicznego polega w szczególności na:

1. Promocji zdrowia psychicznego i zapobieganiu zaburzeniom psychicznym.

2. Zapewnieniu osobom z zaburzeniami psychicznymi wielostronnej i powszechnie dostępnej opieki zdrowotnej oraz innych form opieki i pomocy niezbędnych do życia w środowisku rodzinnym i społecznym.

3. Kształtowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi, właściwych postaw społecznych, a zwłaszcza zrozumienia, tolerancji, życzliwości, a także przeciwdziałaniu ich dyskryminacji.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 roku o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2014 r., poz. 1118 z późn. zm.) jest szczególnie ważnym aktem z punktu widzenia funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce. Reguluje prowadzenie działalności pożytku publicznego przez organizacje pozarządowe, tryb, zasady i formy zlecania realizacji zadań publicznych przez administrację publiczną organizacjom pozarządowym, uzyskiwanie przez organizacje statusu organizacji pożytku publicznego oraz nadzór nad działalnością organizacji pożytku publicznego, a także warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz kwestie dotyczące konsultowania projektów dokumentów. Ustawa szczegółowo reguluje:

1. Prowadzenie działalności pożytku publicznego (działalność odpłatna i nieodpłatna pożytku publicznego).

2. Uzyskanie przez organizacje pozarządowe statusu organizacji pożytku publicznego oraz konsekwencje z tym związane (warunki uzyskania statusu organizacji pożytku publicznego).

3. Nadzór nad prowadzeniem działalności pożytku publicznego.

4. Wolontariat.

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi

Ustawa z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2015 r., poz. 1286 z późn. zm.) powierza gminie najwięcej

(9)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 7 kompetencji i zadań z zakresu przeciwdziałania alkoholizmowi oraz wychowaniu w trzeźwości jako jednostce administracyjnej będącej najbliżej społeczeństwa lokalnego. Do zadań tych należy:

• Zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu.

• Udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie.

• Prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych i przeciwdziałania narkomanii, w szczególności dla dzieci i młodzieży, w tym prowadzenie pozalekcyjnych zajęć sportowych, a także działań na rzecz dożywiania dzieci uczestniczących w pozalekcyjnych programach opiekuńczo-wychowawczych i socjoterapeutycznych.

• Wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych.

• Wspieranie zatrudnienia socjalnego poprzez organizowanie i finansowanie centrów integracji społecznej.

Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1390.) określa następujące zadania gminy w tym obszarze:

• Opracowanie i realizacja gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie,

• Prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą w rodzinie,

• Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsc w ośrodkach wsparcia,

• Tworzenie zespołów interdyscyplinarnych.

Zespół interdyscyplinarny do spraw przeciwdziałania przemocy w rodzinie ma za zadanie diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie, następnie podejmowanie działań

(10)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 8 w środowisku zagrożonym przemocą w celach zapobiegawczych bądź podejmowanie interwencji w środowisku dotkniętym patologią. Zespół Interdyscyplinarny realizuje swoje cele m.in. poprzez opracowywanie i realizację indywidualnych planów pomocy i inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc, a następnie monitorowanie sytuacji w tych rodzinach. Do zadań zespołu należy również dokumentowanie podejmowanych działań, a także ich efektów.

Ustawa o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. 2015r., poz. 332 z późn. zm.), nakłada nowe obowiązki na administrację publiczną.

W myśl powyższej ustawy obowiązkiem gminy jest zapewnienie wsparcia rodzinie z trudnościami w wypełnianiu swoich funkcji opiekuńczo-wychowawczych. Wspieranie rodziny może być prowadzone w formie:

a) pracy z rodziną np. konsultacje, poradnictwo specjalistyczne, terapia, mediacje, usługi opiekuńcze, pomoc prawna, a także pomoc ze strony asystenta rodziny,

b) pomocy w opiece i wychowywaniu dzieci poprzez placówkę wsparcia dziennego oraz rodzinę wspierającą.

Szczegółowe zadania gminy zostały określone w art. 176 ustawy i należą do nich:

1) opracowanie i realizacja 3 - letnich gminnych programów wspierania rodziny 2) tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny

3) tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego, oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo- wychowawczych przez:

a) zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa,

b) organizowanie szkoleń i tworzenie warunków do działania rodzin wspierających, c) prowadzenie placówek wsparcia dziennego oraz zapewnienie w nich miejsc dla dzieci.

4) finansowanie:

(11)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 9 a) kosztów szkoleń dla rodzin wspierających

b) podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny

c) kosztów związanych z udzielaniem pomocy, o której mowa w art. 29 ust. 2, ponoszonych przez rodziny wspierające.

5) współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym,

6) sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej, z zastosowaniem systemu teleinformatycznego, o którym mowa w ustawie,

7) prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, zamieszkałego na terenie gminy,

8) przekazywanie do biura informacji gospodarczej informacji, o której mowa w ustawie.

Strategia Rozwoju Miasta i Gminy Busko-Zdrój na lata 2015-2025

Strategia rozwoju Miasta i Gminy Busko-Zdrójna na lata 2015-2025 jest kluczowym dokumentem planistycznym, który poprzez swoją zawartość, a także sposób dochodzenia do ujętych w nim rozwiązań systematyzuje wiedzę o Gminie Busko-Zdrój, wyznacza długofalowe kierunki jej rozwoju oraz wskazuje działania, których realizacja przyczyni się do rozwoju priorytetowych dla niej obszarów. Strategia jest dokumentem kierunkowym, nakreślającym nadrzędne cele długoterminowe (strategiczne), priorytety rozwoju oraz kierunki działań władz Gminy. Strategia określa stan docelowy, do którego Gmina powinna dążyć w kolejnym okresie planowania, zarysowuje ramy działań władz Gminy prowadzących do osiągnięcia wyznaczonych celów oraz prezentuje przykłady inicjatyw w ramach każdego strategicznego kierunku rozwoju. Centralnym punktem Strategii rozwoju jest lista celów strategicznych wyznaczających docelowe, długofalowe kierunki rozwoju Gminy.

(12)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 10 Świętokrzyski Program Pomocy Społecznej na lata 2012-2017

Celem strategii wojewódzkiej w zakresie polityki społecznej jest zaplanowanie i praktyczna realizacja wyznaczonych założeń rozwiązywania problemów społecznych w regionie świętokrzyskim. Strategia polityki społecznej jest długofalową koncepcją działania w zakresie polityki społecznej, która zawiera założenia strategiczne w postaci celów wynikających z sytuacji społeczno-gospodarczej i potrzeb mieszkańców oraz uwarunkowań zewnętrznych.

Głównym celem zawartym w Świętokrzyskim Programie Pomocy Społecznej jest zwiększenie efektywności systemu pomocy i integracji społecznej poprzez:

• Ograniczenie zjawiska wykluczenia społecznego

• Wsparcie rozwoju usług socjalnych i edukacyjnych dla osób starszych

• Rozwój systemu opieki i wsparcia nad dzieckiem i rodziną

• Inspirowanie i wspieranie innowacyjnych rozwiązań w zakresie pomocy społecznej

• Upowszechnienie nowych metod i standardów pracy socjalnej poprzez kształcenie i szkolenie zawodowe kadr pomocy i integracji społecznej

1.2. Metodyka opracowania

Opracowanie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych powierzono ekspertom Świętokrzyskiego Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Dokument został wypracowany metodą ekspercko-partnerską, co umożliwiło udział lokalnej społeczności na każdym etapie budowania Strategii, zaczynając od diagnozy i na części programowej kończąc. W procesie tworzenia strategii przeprowadzono następujące działania:

• Diagnozę i identyfikację podstawowych problemów społecznych mieszkańców gminy.

• Analizę silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń polityki społecznej w gminie.

• Ustalenie celów strategicznych, szczegółowych oraz zadań niezbędnych do ich realizacji.

• Konsultacje społeczne.

(13)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 11 Diagnoza problemów społecznych występujących na terenie gminy została sporządzona w oparciu o dane będące w dyspozycji Urzędu Miasta i Gminy Busko-Zdrój, Miejsko- Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Busku-Zdroju, uzyskane w toku bieżącej jego działalności, dane uzyskane z Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Powiatowego Urzędu Pracy w Busku-Zdroju, oraz instytucji i organizacji współpracujących z Ośrodkiem Pomocy Społecznej. Przygotowując strategię polityki społecznej na obszarze gminy uwzględniono m.in. dane dotyczące demografii i stopy bezrobocia. Informacje takie pozwalają przewidzieć zmiany zachodzące wśród mieszkańców gminy, przekładają się także na kierunek polityki społecznej. W opracowaniu wykorzystano również wnioski z Badania ankietowego na temat uzależnień.

W ramach warsztatów wypracowano analizę SWOT, sformułowano misję oraz zaplanowano cele i kierunki działań, które stanowią podstawę rozwiązywania najważniejszych problemów społecznych oraz służą podnoszeniu jakości i poziomu życia mieszkańców.

Celem konsultacji społecznych było zdiagnozowanie obecnej sytuacji społecznej gminy, poprzez wskazanie największych problemów, które następnie należało uwzględnić podczas prac nad strategią. Konsultacje społeczne są niezwykle istotnym elementem każdego procesu planowania strategicznego, pozwalającym na wypowiedzenie się społeczności lokalnej. W pracach nad Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Gminy Busko- Zdrój na lata 2016-2025 konsultacje miały postać badania ankietowego przeprowadzonego wśród mieszkańców.

W pracach nad opracowaniem Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych brali udział pracownicy Urzędu Miasta i Gminy w Busku-Zdroju, Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Busku-Zdroju, szkół i jednostek organizacyjnych Gminy, Powiatowego Urzędu Pracy w Busku-Zdroju, „Uzdrowiska Busko-Zdrój” Spółka Akcyjna, Komendy Powiatowej Policji w Busku-Zdroju, organizacji pozarządowych i stowarzyszeń, radni oraz sołtysi.

(14)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 12 2. Część diagnostyczno-analityczna

2.1. Informacje ogólne

Gmina Busko - Zdrój jest gminą miejsko-wiejską w powiecie buskim w województwie świętokrzyskim. Położona jest 50 km na południe od stolicy województwa oraz 80 km na północ od Krakowa. Powierzchnia gminy wynosi 235,5 km². W jej skład wchodzi 47 sołectw (Baranów, Bilczów, Biniątki, Błoniec, Bronina, Budzyń, Chotelek, Dobrowoda, Elżbiecin, Gadawa, Galów, Janina, Kameduły, Kawczyce, Kołaczkowice, Kostki Duże, Kostki Małe, Kotki, Las Winiarski, Łagiewniki, Mikułowice, Młyny, Nowa Wieś, Nowy Folwark, Oleszki, Olganów, Owczary, Palonki, Pęczelice, Podgaje, Radzanów, Ruczynów, Siesławice, Skorzów, Skotniki Duże, Skotniki Małe, Słabkowice, Służów, Szaniec, Szczaworyż, Wełecz, Widuchowa, Wolica, Zbludowice, Zbrodzice, Zwierzyniec, Żerniki Górne.)

Rysunek 1 Położenie Gminy Busko-Zdrój na tle powiatu, województwa oraz kraju

Źródło. Opracowanie własne

(15)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 13 2.2. Demografia

Jednym z podstawowych warunków stanowiących o rozwoju gminy jest wzrost potencjału ludzkiego. Gminy ubiegają się o niego głównie poprzez pozyskiwanie nowych mieszkańców, co w obecnej sytuacji polityczno-gospodarczej panującej w kraju jest niełatwym zadaniem.

Za rozbudowę lokalnego kapitału społecznego i intelektualnego w głównej mierze odpowiadają ludzie młodzi z wysokimi kwalifikacjami, co pośrednio przyczynia się również do

„spowolnienia” starzenia się lokalnego społeczeństwa oraz tym samym nie wymaga podejmowania natychmiastowych działań skierowanych w stronę problemów ludzi starszych. Ważnym aspektem wzrostu potencjału ludzkiego jest również potencjalny wzrost przyszłych dochodów gminy.

Rysunek 2 Ludność Gminy Busko-Zdrój w latach 2010-2014

Źródło. Opracowanie własne na podstawie danych z MGOPS Busko-Zdrój i BDL GUS

Przyglądając się rysunkowi 2 należy zauważyć, że w latach 2010-2013 liczba ludności gminy systematycznie zmniejszała się. Na koniec 2014 roku liczba mieszkańców gminy wzrosła o 64 osoby do 32889. Na podstawie samej liczby ludności nie można jednak opierać diagnozy sytuacji demograficznej gminy. Niezbędne jest również określenie dynamiki zmian ilościowych na przestrzeni ostatnich lat oraz jakościowych, przejawiających się strukturą ludności. Na koniec 2014 roku gmina liczyła 32889 mieszkańców, co oznacza spadek o 0,32%

(16)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 14 w stosunku do 2010 roku. Jak wynika z tabeli 1, na terenie całego powiatu w analogicznym okresie również zmniejszyła się liczba ludności. Tabela ta prezentuje całkowitą ludność powiatu w analizowanym okresie czasu, oraz udział procentowy poszczególnych gmin w ludności powiatu w każdym badanym roku.

Tabela 1 Ludność powiatu buskiego z uwzględnieniem udziału procentowego poszczególnych gmin w latach 2010-2014

Gmina 2010 2011 2012 2013 2014

Powiat buski

(ludność) ⁷⁴⁵⁹¹ ⁷⁴²⁸⁹ ⁷³⁹³⁴ ⁷³⁵⁹¹ ⁷³⁴⁵⁰

Busko-Zdrój (%) 44,24% 44,36% 44,50% 44,60% 44,78%

Gnojno (%) 6,19% 6,19% 6,17% 6,18% 6,15%

Nowy Korczyn (%) 8,59% 8,55% 8,51% 8,49% 8,46%

Pacanów (%) 10,52% 10,49% 10,44% 10,38% 10,34%

Solec-Zdrój (%) 10,66% 10,62% 10,58% 10,61% 10,58%

Stopnica (%) 6,88% 6,89% 6,91% 6,92% 6,91%

Tuczępy (%) 5,16% 5,15% 5,13% 5,15% 5,12%

Wiślica (%) 7,76% 7,76% 7,77% 7,67% 7,66%

Źródło. Opracowanie własne na podstawie danych z MGOPS Busko-Zdrój oraz GUS

Gęstość zaludnienia w Gminie Busko-Zdrój jest największa spośród wszystkich gmin powiatu buskiego, co wynika bezpośrednio z niemal 45% udziału ludności gminy w ogólnej populacji powiatu.

Rysunek 3 Gęstość zaludnienia w gminach powiatu buskiego w 2014 r. (ludność na 1 km²)

Źródło. Opracowanie własne na podstawie BDL GUS

(17)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 15 W Gminie Busko-Zdrój na jeden kilometr kwadratowy przypada 140 mieszkańców i jest to wartość niemal dwukrotnie większa niż w przypadku powiatu buskiego. Dla porównania gęstość zaludnienia w województwie świętokrzyskim wynosi 108 osób. W pozostałych gminach powiatu wskaźnik ten waha od 45 (Gmina Tuczępy) do 62 (Gmina Solec-Zdrój).

Piramida wieku mieszkańców Gminy Busko-Zdrój obrazuje, iż wśród ludności do 44 roku życia niemal we wszystkich kategoriach wiekowych ma miejsce nadwyżka mężczyzn nad kobietami. Wśród osób powyżej 45 lat przewaga liczby kobiet nad mężczyznami zwiększa się z każdą kolejną kategorią. Na jednego mężczyznę mającego przynajmniej 70 lat statystycznie przypadają niemal dwie kobiety. Najistotniejszym dla rozwoju demograficznego jest współczynnik feminizacji w grupie od 15 do 40 roku życia. To właśnie w tych grupach zawiera się najwięcej małżeństw oraz rodzi najwięcej dzieci.

Rysunek 4 Struktura wiekowa ludności w Gminie Busko-Zdrój (2014)

Ważnym elementem struktury demograficznej ludności, który ma wpływ na przebieg procesów demograficznych, jest wiek ludności, przekładający się na odsetek ludności w wieku produkcyjnym. Gmina Busko-Zdrój cechuje się przewagą osób w wieku produkcyjnym, jednak należy zwrócić szczególną uwagę na to, iż przewaga tej grupy z każdym rokiem maleje.

(18)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 16 Rysunek 5 Ludność Gminy Busko-Zdrój według ekonomicznych grup wieku w latach 2010-2014

Źródło. Opracowanie własne na podstawie danych z BDL GUS

Jak obrazuje rysunek 5, spada liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, co przy niekorzystnej tendencji wzrostu liczby osób w wieku poprodukcyjnym może oznaczać duże problemy demograficzne Gminy Busko-Zdrój w przyszłości. Realizacja zadań własnych gminy jest ściśle powiązana z grupami wiekowymi, do których te zadania są adresowane.

Gmina Busko-Zdrój charakteryzuje się też korzystniejszym poziomem obciążenia demograficznego niż powiat buski. Mierzony jest on liczbą osób w wieku nieprodukcyjnym przypadającą na 100 osób w wieku produkcyjnym (im mniej tym lepiej).

Rysunek 6 Wskaźnik obciążenia demograficznego Gminy Busko-Zdrój na tle powiatu buskiego

Źró dło. Opracowanie własne na podstawie BDL GUS

(19)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 17 Wskaźnik zaprezentowany na rysunku 6 oznacza, że w 2014 roku, na 100 osób w wieku produkcyjnym przypadało 61,3 osoby w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym.

W porównaniu do roku 2010 wskaźnik obciążenia demograficznego wzrósł o 3,5 p.p.

Na ogólny obraz analizy demograficznej gminy olbrzymi wpływ mają też przyrost naturalny oraz saldo migracji. W Gminie Busko-Zdrój w całym analizowanym okresie utrzymywał się ujemny przyrost naturalny.

Rysunek 7 Przyrost naturalny w Gminie Busko-Zdrój w latach 2010-2014 (na 1000 mieszkańców)

Dodatni przyrost naturalny jest pożądany w każdej gminie. Jak wynika z rysunku 7 w całym analizowanym okresie liczba zgonów przewyższała liczbę urodzeń. Na przestrzeni lat 2010-2014 przyrost naturalny był ujemny. W 2014 roku wyniósł -2,1 osób na 1000 mieszkańców gminy.

Pożądaną wartością jest wzmocnienie przyrostu naturalnego napływem ludności z zewnątrz, w szczególności osób w wieku produkcyjnym.

(20)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 18 Rysunek 8 Saldo migracji w latach 2010-2014

W Gminie Busko-Zdrój od 2011 roku jest ujemne saldo migracji. Oznacza to, iż więcej osób wymeldowało się z gminy, niż do niej przyjechało. W 2014 roku różnica pomiędzy osobami zameldowanymi a wymeldowanymi wyniosła 67 i był to najwyższy wskaźnik w całym analizowanym przedziale czasu.

Tabela 2 Kierunki migracji w latach 2010-2014

2010 2011 2012 2013 2014

zameldowania z miast 240 218 212 256 174

zameldowania ze wsi 162 183 150 153 137

zameldowania z zagranicy 7 6 3 4 3

wymeldowania do miast 166 209 160 173 172

wymeldowania na wieś 226 216 206 280 205

wymeldowania za granicę 0 0 0 9 4

Analizując Tabelę 2 należy zauważyć, że największa część nowo przybyłych mieszkańców gminy przeprowadziła się z miast. Z kolei najpopularniejszym kierunkiem dla osób wyprowadzających się były obszary wiejskie. Migracje z oraz za granicę stanowiły niewielki odsetek ogółu.

(21)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 19 Tabela 3 Migracje z podziałem na płeć w latach 2010-2014

Z danych dostępnych w Banku Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że to kobiety były bardziej mobilne od mężczyzn. Panie zdecydowanie częściej decydowały się na zamieszkanie w gminie bądź wymeldowanie się z niej.

Główną komórką społeczną w Polsce, pomimo zmieniającego się wzorca rodziny oraz rosnącej liczby związków nieformalnych jest małżeństwo, które niezmiennie ma olbrzymi wpływ na prężność demograficzną lub jej brak. Mobilność kobiet ma również wpływ na liczbę zawieranych małżeństw, która z każdym analizowanym rokiem maleje, co obrazuje rysunek 9.

Rysunek 9 Liczba zawartych małżeństw w przeliczeniu na 1000 mieszkańców.

Ź ródło. Opracowanie własne na podstawie danych z BDL GUS

(22)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 20 Migracje często powiązane są z sytuacją finansową rodzin. Jednym ze sposobów zobrazowania zamożności społeczności lokalnej jest wskaźnik dochodów budżetu gminy z tytułu udziału w podatku od osób fizycznych przypadających na 1 mieszkańca. W 2014 roku było to 598,12 zł, co stanowi wzrost o niemal 35% w stosunku do roku 2010. Pod tym względem Gmina Busko-Zdrój wypada o wiele korzystniej w porównaniu do średniej zarówno w powiecie buskim jak i województwie świętokrzyskim. Pomimo znacznego wzrostu ostatnimi laty, wskaźnik ten w Gminie Busko-Zdrój jest ciągle niższy od średniej krajowej o 24%.

Tabela 4 Dochody budżetu gminy z tytułu udziału w podatku od osób fizycznych w przeliczeniu na mieszkańca (2010-2014) (zł)

2010 2011 2012 2013 2014

Polska 602,73 657,67 687,35 724,46 783,40

Województwo Świętokrzyskie 388,03 439,53 465,17 497,55 537,56

Powiat Buski 294,98 343,89 365,58 397,98 422,81

Gmina Busko-Zdrój 441,85 505,79 536,95 578,22 598,12

O względnej zamożności mieszkańców mówi również liczba wypłaconych dodatków mieszkaniowych. Dodatek mieszkaniowy jest świadczeniem pieniężnym wypłacanym przez gminę, mającym na celu dofinansowanie do wydatków mieszkaniowych ponoszonych w związku z zajmowaniem lokalu mieszkalnego. Pomoc ta nie ma charakteru uznaniowego, lecz przysługuje osobom, które spełniają kryteria określone przepisami prawa odnośnie:

• tytułu prawnego do lokalu,

• osiągania odpowiednio niskiego dochodu,

• odpowiedniej powierzchni użytkowej lokalu.

W 2014 roku pozytywnie rozpatrzono 3272 wnioski o przyznanie dodatku mieszkaniowego na łączną kwotę 749435,00 zł, co oznacza, że średnia wartość dodatku wyniosła 229 zł.

Tabela 5 Liczba i kwoty wypłaconych dodatków mieszkaniowych w latach 2010-2014

2010 2011 2012 2013 2014

liczba dodatków 3358 3349 3194 3231 3272

kwota dodatków 645149 662536 692201 758079 749435

Źródło. Opracowanie własne na podstawie BDL GUS.

(23)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 21 2.3. Edukacja

W skład systemu oświaty, którym pośrednio zarządza Gmina Busko-Zdrój, wchodzi szereg placówek, od przedszkoli poprzez gimnazja, a na szkole muzycznej kończąc. W 2013 roku otwarto pierwszy żłobek z 15 miejscami. Zainteresowanie tą formą opieki nad dziećmi okazało się większe niż ówczesne możliwości, dlatego aż 49 dzieciom nie przyznano miejsca.

Na terenie gminy znajdują się trzy publiczne przedszkola (w tym jeden oddział) oraz cztery przedszkola niepubliczne:

• Publiczne Przedszkole Nr 2 w Busku-Zdroju z oddziałem zamiejscowym w Dobrowodzie;

• Publiczne Przedszkole Nr 3 w Busku-Zdroju z oddziałem zamiejscowym w Kołaczkowicach;

• Publiczne Przedszkole im. Jana Olrycha Szanieckiego w Szańcu;

• Przedszkole Niepubliczne "Bajkowe Wzgórze" w Mikułowicach;

• Przedszkole Niepubliczne "Smerfuś" w Busku-Zdroju;

• Przedszkole Niepubliczne Artystyczno-Językowe "Słoneczko" w Busku-Zdroju;

• Przedszkole Niepubliczne Językowa Akademia Przedszkolaka w Busku-Zdroju.

Dodatkowo działa 6 oddziałów przedszkolnych funkcjonujących w szkołach podstawowych.

Łącznie pozwala to na zapewnienie opieki przedszkolnej dla 1066 dzieci. W 2014 roku wydano jedynie 5 decyzji o nieprzyznaniu miejsca w przedszkolu. Na terenie gminy funkcjonuje 11 szkół publicznych oraz dwie szkoły niepubliczne (stan na IX.2015):

• Zespół Placówek Oświatowych Nr 1 w Busku-Zdroju (Szkoła Podstawowa Nr 1 im. Stanisława Staszica oraz Samorządowe Gimnazjum Nr 2);

• Zespół Placówek Oświatowych w Szańcu (Szkoła Podstawowa i Publiczne Przedszkole im. Jana Olrycha Szanieckiego w Szańcu);

• Zespół Placówek Oświatowych w Zbludowicach (Samorządowe Gimnazjum w Zbludowicach oraz Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II);

• Samorządowe Gimnazjum Nr 1 w Busku-Zdroju;

• Samorządowe Gimnazjum w Podgajach;

• Szkoła Muzyczna I stopnia w Busku-Zdroju;

(24)

• Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Janusza Korczaka w Busku-Zdroju;

• Szkoła Podstawowa nr 3 im. Aleksandra Krzyżanowskiego "Wilka" w Busku - Zdroju;

• Szkoła Podstawowa w Dobrowodzie;

• Szkoła Podstawowa im. Batalionów Chłopskich w Kołaczkowicach;

• Szkoła Podstawowa im. Kornela Makuszyńskiego w Siesławicach;

• Pierwsza Niepubliczna Szkoła Podstawowa w Busku-Zdroju;

• Społeczna Szkoła Podstawowa w Słabkowicach.

Na terenach wiejskich działają dodatkowo cztery szkoły filialne. Szkoła Filialna w Kostkach Dużych oraz Szkoła Filialna w Szczaworyżu podporządkowane są Szkole Podstawowej w Zbludowicach, a Szkoła Filialna w Kamedułach i Szkoła Filialna w Słabkowicach podlegają Szkole Podstawowej w Szańcu. Ofertę edukacyjną uzupełniają szkoły ponadgimnazjalne w tym również przygotowujące do zawodu.

Rysunek 10 Liczba uczniów publicznych szkół podstawowych i gimnazjalnych w latach 2010-2014

Źródło. Opracowanie własne na podstawie danych przekazanych z placówek oświatowych

W analizowanym przedziale czasu, rok szkolny 2014/2015 rozpoczęła największa liczba uczniów publicznych szkół podstawowych oraz jednocześnie najmniejsza liczba uczniów gimnazjów. Spadek liczby uczniów gimnazjów od 2012 roku jest stosunkowo niewielki – 6,9%

przez dwa lata. W analogicznym okresie do szkół podstawowych poszło o 47 więcej dzieci.

Spadek liczby uczniów mógłby przynieść za sobą duże zagrożenia natury ekonomicznej dla każdej gminy, ponieważ to między innymi od liczby uczniów zależy kwota subwencji

(25)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 23 oświatowej. Koszt nauki ucznia w małej szkole wiejskiej najczęściej jest zdecydowanie wyższy niż w dużej szkole zlokalizowanej w mieście, do której uczęszcza większa liczba uczniów.

2.4. Służba zdrowia

Jednym z zadań gminy służącym zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej w zakresie ochrony zdrowia publicznego, jest m.in. zabezpieczenie dostępności do świadczeń z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej, położnictwa i ginekologii oraz stomatologii zgodnie z minimalnym planem zabezpieczenia ambulatoryjnej opieki zdrowotnej. Zadaniem własnym gminy jest również prowadzenie działań związanych z profilaktyką i rozwiązywaniem problemów alkoholowych. Zadania te obejmują w szczególności:

• zwiększanie dostępności pomocy terapeutycznej i rehabilitacyjnej dla osób uzależnionych od alkoholu,

• udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą w rodzinie,

• prowadzenie profilaktycznej działalności informacyjnej i edukacyjnej, w szczególności dla dzieci i młodzieży,

• ustalanie szczegółowych zasad wydawania i cofania zezwoleń na prowadzenie sprzedaży napojów alkoholowych przeznaczonych do spożycia na miejscu lub poza miejscem sprzedaży oraz kontrolę przestrzegania zasad obrotu tymi napojami,

• wspomaganie działalności instytucji, stowarzyszeń i osób fizycznych, służącej rozwiązywaniu problemów alkoholowych.

Za opiekę zdrowotną na terenie gminy odpowiada Zespół Opieki Zdrowotnej oraz Samodzielny Publiczny Zespół Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Zespół Opieki Zdrowotnej jest największym szpitalem w południowej części województwa świętokrzyskiego, którego podstawowym zadaniem jest udzielanie świadczeń zdrowotnych w ramach lecznictwa zamkniętego, świadczenie usług w zakresie pomocy doraźnej oraz rehabilitacji i diagnostyki.

Szpital posiada następujące oddziały:

• Oddział chorób wewnętrznych;

• Izbę przyjęć;

• Stację dializ;

(26)

• Oddział chirurgiczny ogólny;

• Oddział dzienny urologiczny;

• Oddział anestezjologii i intensywnej terapii;

• Oddział ginekologiczno–położniczy;

• Oddział chirurgii urazowo-ortopedycznej z pododdziałem endoprotezoplastyki;

• Oddział pediatryczny;

• Oddział neonatologiczny;

• Oddział chorób zakaźnych;

• Oddział gruźlicy i chorób płuc.

Przy szpitalu funkcjonuje również 10 poradni specjalistycznych. Samodzielny Publiczny Zespół Podstawowej Opieki Zdrowotnej jest jednostką podległą Urzędowi Miasta i Gminy Busko-Zdrój. W skład SPZPOZ Busko-Zdrój wchodzą następujące jednostki organizacyjne:

1. Przychodnia Rejonowa Nr 1 w Busku-Zdroju, 2. Przychodnia Rejonowa Nr 2 w Busku-Zdroju, 3. Ośrodek Zdrowia w Dobrowodzie,

4. Ośrodek Zdrowia w Kołaczkowicach, 5. Ośrodek Zdrowia w Szczaworyżu.

Dodatkowo funkcjonuje również 11 Gabinetów Medycyny Szkolnej w placówkach zlokalizowanych na terenie całej Gminy Busko-Zdrój.

Równie istotnym elementem systemu opieki zdrowotnej jest dostęp mieszkańców do aptek i punktów aptecznych. W 2014 roku na terenie gminy funkcjonowało 15 aptek ogólnodostępnych oraz jeden punkt apteczny.

2.5. Kultura

Działalność kulturalna władz publicznych należy do ich obowiązków wynikających z poszczególnych przepisów ustaw. Korzystanie z dóbr kultury świadczy o poziomie życia ludności oraz wpływa na poprawę jakości życia mieszkańców. Na zasób instytucji kultury na terenie Miasta i Gminy Busko-Zdrój składają się Buskie Samorządowe Centrum Kultury oraz Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w Busku-Zdroju.

(27)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 25 Centrum Kultury zostało wpisane do rejestru instytucji kultury w 1995 roku. Obecnie w jego skład wchodzą dwie jednostki organizacyjne: Kino „Zdrój” oraz Izba Zbiorów Regionalnych.

Buskie Samorządowe Centrum Kultury jest organizatorem wielu imprez na terenie gminy.

W całoroczny kalendarz wpisały się następujące spotkania cykliczne:

Koncert Noworoczny "Sponsorom w podzięce";

Uroczysta gala "Buskowianin Roku";

Prezentacje artystyczne Szkół Podstawowych, Gimnazjalnych i Ponadgimnazjalnych;

Ogólnopolski Festiwal Piosenki im. Wojtka Belona "Niechaj zabrzmi Bukowina";

Międzynarodowe Buskie Spotkania z Folklorem;

"Święto truskawki" - festyn rodzinny;

"Witaj lato - Świętojanki" - impreza rekreacyjna;

Międzynarodowy Festiwal Muzyczny im. Krystyny Jamroz;

Młodzieżowy Plener Malarski;

Muzyka na Zamku – koncerty;

Wakacyjna inwazja dźwięków – koncerty;

"Dni Buska-Zdroju" - imprezy, koncerty;

Dożynki Gminne;

"Ponidzie Jazz Festiwal" – koncerty;

Przegląd Poezji i Pieśni Legionowej, Żołnierskiej i Niepodległościowej;

Przegląd plastyczny "Ponidzie";

Ogólnopolski Przegląd Fotograficzny "Ponidzie";

"Sylwester pod gwiazdami".

Przy Buskim Samorządowym Centrum Kultury działa również Uniwersytet III Wieku, który prowadzi zajęcia dla seniorów. W programie są między innymi: gimnastyka, zajęcia komputerowe, nauka języka angielskiego, zajęcia plastyczne, taneczne oraz spotkania zespołu wokalno-tanecznego. Spotkania te cieszą się bardzo dużym zainteresowaniem.

Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna w 2008 roku uchwałą Rady Miejskiej w Busku-Zdroju została wpisana do rejestru instytucji kultury. Do jej zadań statutowych należy prowadzenie wypożyczalni, czytelni, gromadzenie i opracowywanie księgozbioru oraz prowadzenie czterech istniejących filii bibliotecznych (Błoniec, Janina, Olganów, Szaniec). Swym zasięgiem

(28)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 26 obejmuje cały obszar gminy. Łącznie księgozbiór Miejsko-Gminnej Biblioteki Publicznej i filii bibliotecznych wynosi 97278 woluminów oraz 118 egzemplarzy audioksiążek. Biblioteka jest organizatorem imprez kulturalnych skierowanych do mieszkańców gminy, między innymi spotkań autorskich, konkursów poetyckich oraz spektakli.

2.6. Turystyka

Gmina Busko-Zdrój jest ważnym ośrodkiem turystyki uzdrowiskowej na mapie województwa świętokrzyskiego. Kuracjusze odwiedzający gminę często korzystają z siarkowych i jodkowo- bromkowych wód leczniczych, dzięki którym okoliczne sanatoria leczą przede wszystkim schorzenia: reumatyczne, neurologiczne, dermatologiczne, schorzenia układu krążenia i cywilizacyjne. W sanatoriach przyjmowane są głownie osoby w ramach skierowań NFZ, ZUS, KRUS, pacjenci ambulatoryjni oraz prywatni. Najliczniejszą grupę stanowili kuracjusze skierowani przez Narodowy Fundusz Zdrowia, najmniej liczną – przez ZUS oraz KRUS.

Rysunek 11 Rodzaj skierowań kuracjuszy

Źródło. Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Busko-Zdrój

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2014 roku na terenie Gminy Busko istniało 19 turystycznych obiektów noclegowych, które udzieliły 513917 noclegów. Turyści z zagranicy skorzystali z 1,27% noclegów. Wśród osób, które korzystały z noclegów dużą grupę stanowili kuracjusze. Od 2010 roku gminę odwiedza coraz więcej osób na tzw.

turystykę uzdrowiskową. Na przestrzeni pięciu badanych lat liczba kuracjuszy zwiększyła się o 10424 osoby, czyli niemal 20,3%. Jest to duży wzrost, który ma wymierne przełożenie na pozostałe gałęzie gospodarki w gminie. Branża turystyczna to nie tylko sanatoria i hotele, ale

(29)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 27 również obiekty gastronomiczne, rozrywkowe, handlowe i usługowe, które mogą funkcjonować dzięki większej ilości turystów. Dalsze planowane inwestycje w ten sektor gospodarki przyniosą dalszy rozwój regionu i tym samym spadek bezrobocia oraz podniesienie stopy życiowej jego mieszkańców.

Rysunek 12 Liczba kuracjuszy w latach 2010-2014

Źródło. Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Miasta i Gminy Busko-Zdrój

W celu urozmaicenia oferty turystycznej, na terenie gminy funkcjonują między innymi szlaki piesze oraz ścieżki rowerowe.

2.7. Warunki i zasoby mieszkaniowe

Sytuację materialną mieszkańców gminy obrazują między innymi warunki w jakich mieszkają.

Według definicji Głównego Urzędu Statystycznego ogół mieszkań zamieszkałych i niezamieszkałych w budynkach usytuowanych na terenie gminy stanowi całkowity zasób mieszkaniowy gminy. Wśród tych mieszkań należy wyszczególnić lokale, znajdujące się bezpośrednio pod kontrolą gminy: mieszkania socjalne oraz lokatorskie. Według danych z Głównego Urzędu Statystycznego na koniec 2014 roku w gminie znajdowało się łącznie 7140 budynków mieszkalnych, co oznacza iż od 2010 roku przybyło 336 nowych. Wraz ze wzrostem liczby budynków zwiększyła się liczba mieszkań. W 2014 roku mieszkańcy Gminy Busko-Zdrój mieli do dyspozycji 11267 mieszkań. Gmina powinna zapewnić lokale mieszkalne, socjalne, zamienne, a także zaspokajać potrzeby mieszkaniowe rodzin, zwłaszcza

(30)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 28 o niskich dochodach. Dlatego w 2014 roku na terenie Gminy Busko-Zdrój znajdowało się 59 mieszkań socjalnych, w których zameldowanych było 129 osób. Dodatkowo w 119 mieszkaniach lokatorskich mieszkało 265 osób.

Rysunek 13 Liczba budynków mieszkalnych oraz mieszkań w latach 2010-2014

Wraz z wzrostem liczby mieszkań automatycznie zwiększała się ilość izb, czyli pomieszczeń oddzielonych od siebie stałą ścianą sięgającą od podłogi do sufitu o powierzchni minimum 4 metrów kwadratowych z bezpośrednim oświetleniem dziennym. W całym analizowanym okresie, przeciętne mieszkanie w Mieście i Gminie Busko-Zdrój składało się z 4 izb.

Nieznacznie zwiększyła się średnia wielkość budynku mieszkalnego. W 2014 roku na przeciętny budynek przypadały 124 metry kwadratowe powierzchni użytkowej.

Tabela 6 Liczba izb oraz powierzchnia użytkowa mieszkań

2010 2011 2012 2013 2014

Liczba izb 44371 44776 45301 45752 46209

Powierzchnia 842063 851410 863478 875152 886477

Źródło. Opracowanie własne na podstawie BDL GUS

Przeciętna powierzchnia użytkowa jednego mieszkania w 2014 roku wynosiła 78,7 m² i była wyższa od średniej dla województwa o 4,5 m². Na jednego mieszkańca gminy przypadało 27,0 m². W przypadku mieszkań socjalnych średnia powierzchnia była niższa i wynosiła 30,3 m². Na każdą osobę zameldowaną w mieszkaniu socjalnym przypadało średnio 13,8 m².

Standard mieszkań na terenie gminy jest bardzo różny. Oprócz nowych budynków można również spotkać kilkudziesięcioletnie domy. Wśród wszystkich mieszkań na terenie gminy, na koniec 2014 roku jedynie 0,6% nie było wyposażonych w instalację wodociągową. Centralne

(31)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 29 ogrzewanie było standardem w 95,9% budynków, a 98% mieszkań było wyposażonych w łazienkę.

2.8. Lokalny rynek pracy

Jednym z najistotniejszych czynników wpływających na rozwój każdej gminy w Polsce jest tworzenie nowych miejsc pracy oraz utrzymanie już istniejących. W gestii gminy leży kreowanie przyjaznych warunków do rozwoju przedsiębiorczości.

Liczba podmiotów gospodarki narodowej na terenie Miasta i Gminy Busko-Zdrój w latach 2010-2014 wahała się od 3317 do 3401 by na koniec osiągnąć poziom 3333 podmiotów.

Liczba ta oznacza, iż 3,03% wszystkich podmiotów z terenu 102 gmin województwa świętokrzyskiego miało swoje siedziby na terenie Miasta i Gminy Busko-Zdrój. W skali powiatu wskaźnik ten wygląda jeszcze bardziej imponująco i wynosi aż 60,15%.

Rysunek 14 Liczba podmiotów gospodarki narodowej

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego co trzecia firma z gminy zajmowała się handlem lub naprawą pojazdów. Jest to dominujący sektor niemal w całym kraju. Na uwagę zasługuje również duża liczba podmiotów zajmujących się usługami budowlanymi oraz co zrozumiałe ze względu na uzdrowiskowy charakter gminy opieką zdrowotną i pomocą społeczną. Pełny przekrój sektorów działalności prezentuje poniższa tabela.

(32)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 30 Tabela 7 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON na terenie Miasta i Gminy

Busko-Zdrój w 2014 roku

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 27

górnictwo i wydobywanie 1

przetwórstwo przemysłowe 201

wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i

powietrze do układów klimatyzacyjnych 2

dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalność związana z

rekultywacją 4

budownictwo 422

handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle 1087

transport i gospodarka magazynowa 198

działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 161

informacja i komunikacja 62

działalność finansowa i ubezpieczeniowa 92

działalność związana z obsługą rynku nieruchomości 76

działalność profesjonalna, naukowa i techniczna 257

działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 58 administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne 32

edukacja 118

opieka zdrowotna i pomoc społeczna 265

działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 63

Pozostałe 207

Sam przekrój sektorowy nie informuje w pełni o specyfice lokalnej przedsiębiorczości.

Istotnym zagadnieniem jest również kwestia własnościowa podmiotów. Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego sektor prywatny stanowi 97% lokalnego rynku pracy. Spośród niego najwięcej jest osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, co ukazuje siłę i potencjał tkwiący w tej części gospodarki. Niemal 3,5% stanowiły stowarzyszenia, organizacje pozarządowe, fundacje i spółdzielnie.

Kolejnym ważnym aspektem lokalnego rynku jest kwestia wielkości przedsiębiorstw.

Potwierdza ona tezę o dominującej roli osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, którzy stanowią główny trzon gospodarki. Na terenie Miasta i Gminy Busko-Zdrój w 2014 roku funkcjonowały tylko dwa zakłady zatrudniające przynajmniej 250 osób, 33 przedsiębiorstwa zatrudniające od 50 do 249 osób. 112 podmiotów w których zatrudnienie wahało się od 10 do 49 pracowników. Pozostałe 97% stanowiły właśnie osoby fizyczne dające pracę maksymalnie 9 osobom.

(33)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 31 2.9. Pomoc społeczna

System pomocy społecznej na poziomie gminy tworzy ogół instytucji samorządowych i rządowych, organizacji pozarządowych i kościelnych a także innych osób prawnych zaangażowanych w działania mające na celu pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężeniu trudnych sytuacji życiowych, z którymi nie są w stanie poradzić sobie samodzielnie.

Podstawową jednostką systemu pomocy społecznej Gminy Busko-Zdrój jest Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej. Przy realizacji niektórych zadań współpracuje on między innymi z Wydziałem Polityki Społecznej Świętokrzyskiego Urzędu Wojewódzkiego w Kielcach, Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej i Zdrowotnej Urzędu Marszałkowskiego w Kielcach, Powiatowym Urzędem Pracy w Busku-Zdroju, Sądem, Policją, placówkami szkolnymi, przedszkolami, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie w Busku–Zdroju, Gminną Komisją Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Busku-Zdroju realizuje zadania wynikające z:

1) Ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2015 poz.163, 693, 1045) i przepisów wykonawczych wydanych na jej podstawie;

2) Ustawy z dnia 28 listopada 2003r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2015r., poz. 114 z późn. zm.) i przepisów wykonawczych wydanych na jej podstawie;

3) Ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1390.);

4) Ustawy z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2015 poz. 859.);

5) Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2015 r. poz. 583 z późn. zm.);

6) Ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 o ochronie danych osobowych (Dz. U. z 2014 r. poz. 1182 z późn. zm);

7) Ustawy z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2015 r., poz. 1286 z późn. zm.);

8) Ustawy z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2012 r. poz. 124);

(34)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 32 9) Ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku

pracy (Dz. U. z 2015r. poz. 149 z późn. zm.);

10) Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tj. Dz. U. 2015r. poz. 1515);

11) Uchwał Rady Miejskiej w Busku-Zdroju.

Prawo do wsparcia udzielanego przez Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej mają osoby i rodziny, które spełniają określone warunki przedstawione w poszczególnych aktach prawnych.

Pomoc udzielana przez Ośrodek Pomocy Społecznej może mieć charakter finansowy i niepieniężny. Do świadczeń niepieniężnych realizowanych przez ośrodek należy zaliczyć:

• Pracę socjalną - udzielana jest osobom/ rodzinom na rzecz poprawy ich funkcjonowania w środowisku lokalnym, może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny. Udzielana jest bez względu na posiadany dochód, również osobom/

rodzinom nie korzystającym ze świadczeń pomocy społecznej.

• Składki na ubezpieczenie zdrowotne.

• Sprawienie pogrzebu odbywa się w sposób ustalony przez gminę, zgodnie z wyznaniem zmarłego, w przypadku gdy rodzina nie jest w stanie zorganizować pogrzebu lub jest brak rodziny.

• Schronienie. MGOPS udziela pomocy osobom bezdomnym w postaci zapewnienia schronienia w schronisku lub noclegowni. Możliwa jest forma pomocy w postaci przyznania zasiłku celowego z przeznaczeniem na opłacenie pobytu w ośrodku.

• Posiłek. Zgodnie z ustawą MGOPS zapewnia gorący posiłek osobom, które własnym staraniem nie mogą go sobie zapewnić. Od kilku lat ośrodek realizuje program dożywiania dzieci w szkołach.

• Usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania. Udzielane są one osobom, które z powodu wieku, choroby itd. potrzebują pomocy osób trzecich.

• Specjalistyczne usługi opiekuńcze – dostosowane do potrzeb osób z zaburzeniami psychicznymi i świadczone w miejscu ich zamieszkania.

• Pobyt w Środowiskowym Domu Samopomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnych intelektualnie.

(35)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 33 W 2014 roku w Miejsko-Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej zatrudnionych było 17 pracowników socjalnych, spośród których 11 posiadało specjalizację I stopnia w zawodzie a dwie osoby specjalizację II stopnia. Oznacza to, iż na jednego pracownika socjalnego przypadało około 1931 mieszkańców gminy. Ciągłe zmiany przepisów prawnych oraz ubożenie części społeczeństwa wymusza na pracownikach Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej bezustanną profesjonalizację.

Liczba osób korzystających z pomocy i wsparcia Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Busku-Zdroju od 2010 roku utrzymuje się na zbliżonym poziomie. Do 2014 roku zmniejszyła się o 45 osób, czyli 2,8%. Zmniejszyła się również liczba rodzin objętych wsparciem oraz co za tym idzie liczba osób w tych rodzinach, które pośrednio również korzystają z pomocy.

Rysunek 15 Liczba osób oraz rodzin objętych pomocą społeczną na podstawie ustawy o pomocy społecznej

Źródło. Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych z MGOPS

W analizowanym okresie nastąpił 42% wzrost wydatków związanych z polityką społeczną gminy. Największy przyrost nastąpił w 2011 roku. Dominującą część pochłaniają oczywiście wydatki związane z pomocą społeczną, których udział z roku na rok się zwiększa.

(36)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 34 Tabela 8 Struktura wydatków realizowanych w ramach polityki społecznej

Ogółem wydatki

Ochrona zdrowia

Pomoc społeczna

Pozostałe zadania w zakresie polityki społecznej

Edukacyjna opieka wychowawcza

Kwota 12 713 149 9 000 12 704 149 0 0

2010

% 100 0,0 100,0 0 0

Kwota 17 309 473 652 506 14 592 274 1 804 529 260 164 2011

% 100 3,8 84,3 10,4 1,5

Kwota 18 003 923 794 110 15 027 936 1 897 317 284 560 2012

% 100 4,4 83,5 10,5 1,6

Kwota 18 033 256 779 507 15 390 410 1 548 521 314 818 2013

% 100 4,3 85,4 8,6 1,7

Kwota 18 125 389 880 214 15 730 699 1 229 408 285 068 2014

% 100 4,9 86,8 6,8 1,5

Świadczenia pomocy społecznej są zróżnicowane, niektóre z nich mają charakter obligatoryjny, a inne fakultatywny. Każdy rodzaj świadczenia ma ustawowo określone przesłanki będące podstawą ich przyznania. Wyodrębnić można następujące rodzaje świadczeń: w naturze, pieniężne oraz usługi. Wszystkie świadczenia udzielane są bezpłatnie, odpłatnie lub za częściową odpłatnością w zależności od kryterium dochodowego rodziny.

Tabela 9 Odsetek osób długotrwale korzystających ze świadczeń MGOPS w Busku-Zdroju 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba osób którym przyznano świadczenie 1524 1491 1488 1577 1538 Liczba osób długotrwale korzystających ze świadczeń 883 849 892 893 942 Liczba osób którym przyznano świadczenie pieniężne 1003 975 978 1030 988

Jak wynika z Oceny Zasobów Pomocy Społecznej Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Busku-Zdroju, pomimo wahającej się liczby osób, którym przyznano świadczenia, osoby które długotrwale korzystają z tej formy pomocy stanowią około 60%

ogółu. Dominującą formą pomocy są świadczenia o charakterze pieniężnym. Pobierają je blisko 64% osób korzystających z pomocy społecznej.

(37)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 35 Rysunek 16 Liczba osób w rodzinach którym przyznano świadczenia

Zestawiając liczbę ludności gminy z liczbą osób w rodzinach, którym przyznano świadczenie, otrzymamy odsetek mieszkańców gminy, którzy bezpośrednio bądź pośrednio korzystają ze świadczeń Ośrodka Pomocy Społecznej. W 2014 roku wskaźnik ten wyniósł 78,02, co oznacza, że na każdy 1000 mieszkańców gminy przypadało 78 osób korzystających ze wsparcia Ośrodka.

Tabela 10 Liczba rodzin, którym przyznano pomoc według przykładowych powodów jej przyznania

Powód przyznania świadczenia 2010 2011 2012 2013 2014

Ubóstwo 467 437 474 441 425

Bezrobocie 487 467 528 558 506

Niepełnosprawność 385 389 408 400 428

Długotrwała lub ciężka choroba 465 477 497 463 498

Bezradność w sprawach opiek.-wych. 175 195 218 216 199

Alkoholizm 39 43 51 51 53

Narkomania 0 0 0 0 1

Potrzeba ochrony macierzyństwa 47 46 53 54 62

Najczęstszymi powodami przyznawania pomocy były: ubóstwo, bezrobocie, niepełnosprawność oraz długotrwała lub ciężka choroba. Niejednokrotnie problemy te są ze sobą ściśle powiązane. Dla przykładu sytuacja ubogiej rodziny jest często związana z bezrobociem.

(38)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 36 W latach 2013-2014 aż 42% rodzin otrzymało pomoc z powodu ciężkiej sytuacji materialnej.

Ukazuje to, iż ubóstwo jest jednym z najpoważniejszych problemów społecznych gminy.

Pomimo jednego z najniższych poziomów bezrobocia w województwie, niemal co druga rodzina korzystająca z pomocy Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej robiła to z powodu braku zatrudnienia przez któregoś jej członka. Równie częstym powodem pomocy jest długotrwała lub ciężka choroba. Z tej formy wsparcia również korzysta niemal co druga rodzina.

2.9.1. Zasiłek rodzinny i fundusz alimentacyjny

Zasiłek rodzinny ma na celu częściowe pokrycie wydatków na utrzymanie dziecka. Prawo do zasiłku rodzinnego i dodatków do zasiłku rodzinnego przysługuje: rodzicom, jednemu z rodziców albo opiekunowi prawnemu dziecka, opiekunowi faktycznemu dziecka, osobie uczącej się (pełnoletniej osobie uczącej się, niepozostającej na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub w związku z ustaleniem wyrokiem sądowym lub ugodą sądową prawa do alimentów z ich strony). Przyznanie zasiłku rodzinnego jest ściśle związane z dochodem w przeliczeniu na osobę w rodzinie i przysługuje do ukończenia przez dziecko:

o 18 roku życia lub

o nauki w szkole, jednak nie dłużej niż do ukończenia 21 roku życia, albo

o 24 roku życia, jeżeli kontynuuje naukę w szkole lub w szkole wyższej i legitymuje się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.

Do zasiłku rodzinnego przysługują również dodatki z tytułu:

• urodzenia dziecka,

• opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego,

• samotnego wychowywania dziecka,

• wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej,

• kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego,

• rozpoczęcia roku szkolnego,

• podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania.

(39)

Świętokrzyskie Centrum Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej Strona 37 Tabela 11 Zasiłki rodzinne i dodatki do zasiłków rodzinnych w latach 2010-2014

2010 2011 2012 2013 2014

Liczba rodzin 1 545 1 423 1 349 1 387 1 227

Kwota świadczeń w zł 4 377 682 4 091 158 3 830 440 3 937 799 3 529 136

Z wyjątkiem 2013 roku stale spada kwota świadczeń z tytułu zasiłków rodzinnych oraz dodatków do nich. Na ten cel w 2014 roku przeznaczono łącznie 3.529.136,00 zł i jest to kwota o 19% mniejsza niż wypłacona w 2010 roku. Jest to spowodowane zmniejszającą się liczbą rodzin, którym przysługiwał zasiłek.

Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują osobie uprawnionej do alimentów od rodzica na podstawie tytułu wykonawczego pochodzącego lub zatwierdzonego przez sąd, jeżeli egzekucja okazała się bezskuteczna w okresie ostatnich 2 miesięcy. Świadczenia z funduszu alimentacyjnego przysługują w wysokości bieżąco ustalonych alimentów, jednakże nie wyższej niż 500 zł. O świadczenie z funduszu alimentacyjnego mogą ubiegać się jedynie osoby, które nie przekraczają kryterium dochodowego.

Tabela 12 Świadczenia z funduszu alimentacyjnego

2010 2011 2012 2013 2014

Liczba rodzin 130 150 158 167 218

Kwota świadczeń w zł 762 782 844 100 843 250 1 030 570 983 240

Od 2010 roku rośnie liczba rodzin, do których trafiają świadczenia z funduszu alimentacyjnego. Najwięcej pieniędzy na ten cel zostało przeznaczonych w 2013 roku, mimo iż w roku następnym aż 51 rodzin więcej skorzystało z tej formy pomocy.

2.9.2. Zasiłek pielęgnacyjny

Według definicji Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej zasiłek pielęgnacyjny jest świadczeniem opiekuńczym, który przyznaje się w celu częściowego pokrycia wydatków wynikających z konieczności zapewnienia opieki i pomocy innej osoby w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Przysługuje on:

• niepełnosprawnemu dziecku;