Wincenty Urban
Ks. Marcin Pełka - śląski kanonista
(1757-1828)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 14/1-2, 325-329
(1757—1828)
O ks. M arcinie P elce n ie je s t całkow icie głucho w p iśm ien n ictw ie n au k o w y m . Pośw ięcono m u ju ż nieco m iejsca, zw łaszcza w opraco w a n ia c h dziejów W ydziału Teologicznego w e W rocław iu. U czynił to już F elik s H a a s e 1, H e rm a n H o f f m a n n 2, E rich К 1 e i n e i d a m 3, a p rzed e w szy stk im ks. A lek sy P e t e r a n i 4.
W n in ie jsz y m a rty k u le p ra g n ę dorzucić o ks. P a łc e p ew n e w ia d o m ości w o p arc iu o jego „ c u rric u lu m v ita e ”, ja k ie s k re ślił w 1814 ro k u z r a c ji o trzy m an ej n o m in a c ji n a k an o n ik a k a p itu ły k a te d ra ln e j w e W ro cław iu 5.
Ks. M arcin P e łk a d a ł się poznać w A rc h id ie ce zji W rocław skiej ja k o p ro fe so r u n iw e rsy te tu , k a n o n ista i p isarz. P o d rę cz n ik p ra w a k an o n icz nego, n a p isa n y p rzez niego, był u ży w an y n ie ty lk o w S em in a riu m W rocław skim , ale i w n ie k tó ry c h S em in a ria c h K ró le stw a P o lsk ie g o 8. O k reślan o ks. P e łk ę jako u m ia rk o w a n eg o jó z e f in is tę 7. W edług jego p o d ręc zn ik a uczył p ra w a w A lu m n acie w e W rocław iu od 1790 ro k u ja k o reg e n s ks. S zym on S obiech (1749— 1832), k a p ła n zasłużony i od d an y duch o w n ej m łodzieży. Z p o d ręc zn ik a ks. P e łk i k o rzy sta n o przy n a u c e p ra w a w S e m in a riu m D uchow nym w K ielcach w ro k u szkolnym 1823—'24, 1830—31, 1844— 45. Ś w iadczy o ty m zachow any w A rch iw u m S em in a riu m D uchow nego w D ublinie zeszyt, m a ją c y <230 stronic, z a w ie ra ją c y w y k ła d y se m in a ry jn e , zao p atrzo n y ty tu łe m : C ollectio V a ria
-1 H a a s e F eliks, F e stsc h rift z u r H u n d e rtja h rfe ie r der U n iv e rsitä t
B reslau. Die sc h riftste lle risc h e T ä tig k e it der B resla u er th eologischen F a k u ltä te n v o n 1811 bis 1911, B re s la u 1911 s. 86—87.
3 H o f f m a n n H erm a n , Die G esch ich te des B resla u er A lu m n a ts. E in
B eitrag zu r G esch ich te der P rie ste rb ild u n g in S ch lesien , B reslau 1935
s. 119.
3 K l e i n e i d a m E rich, Die ka th o lisc h -th eo lo g isch e F a k u ltä t der U n iv e rtitä t B resla u 1811— 1945, K öln 1961 s. 145.
4 P e t r a n i A leksy, N a u k a p raw a kanonicznego w Polsce w X V I I I
i X I X w ie k u , D ublin 1961 s. 264—265.
5 A rc h iw u m A rc h id ie ce zja ln e w e W rocław iu, Sygn. III a 12, s. 474— 478 (L ib er re ce p tio n u m penes E cclesiam ca th ed ra lem W ra tisla vie n sem
incipit. A n n o 1775).
6 P e t r a n i , N a u ka praw a, s. 6. 7 P e t r a n i , N a u k a praw a, s. 320.
3 2 6 M a te ria ły do hist, p ra w a kan. [2] ru m M a te ria ru m ex J u r e Can-onico a u th o re P e łk a , H e rm e n e u tic a S acra ac R u b ro ta m B re v ia rii q u am M issalis d e s c rip ta ru m p e r Jo se p h u m K w iatk o w sk i A lu m n u m S e m in a rii D ioecesani K ielcensis, 1815 a n n o 8. R ów nież i w S e m in a riu m D uchow nym w e W łocław ku w 1810 ro k u w y k ła d a n o praw o k an o n icz n e z p o d ręc zn ik a w ro cław sk ieg o p ro fe so ra , ks. P ełki.
N asz k a n o n is ta u ro d ził się 4 listo p a d a 1757 ro k u w B rożcu koło P ru d n ik a n a O polszczyźnie. W sw oim życiorysie, k tó ry s k ła d a się z 9 p u n k tó w , ks. P e łk a pod ał n a s tę p u ją c e „ N a tiv ita tis a d iu n c ta ” : N atu m m e esse B rozecii in S u p erio ris S ilesiae C irculo N eap o litan o a n n o 1757. q u a r ta N ovem bris p a re n tib u s G eorgio P e łk a e t M a ria n n a lib e ri p r a e dioli ru s tic i possessoribus, ac p a tre eo te m p o re a c tu a li scu lteto seu ju d ice p a g i”.
Szkołę e le m e n ta rn ą ukończył n a m iejscu, w ro d zin n e j w iosce Brożcu. W idocznie n ie b ardzo w ła d a ł w te d y językiem n iem ieckim , skoro ud ał się do K azim ierza dla p o w ięk szen ia sw ych w iadom ości, a zw łaszcza ję zy k a niem ieckiego (p ra ep rim is discendi g erm a n ici idiom atis). P o p a r ciem darzy ł go proboszcz m iejscow y, ks. M aciej Klose.
N auki g im n a zjaln e (stu d ia h u m a n io ra) p o b ie ra ł w G łubczycach, gdzie p rac o w a li F ra n cisz k an ie, w 1775 ro k u sk ie ro w a ł się n a U n iw e rsy te t W rocław ski „cum testim o n io la u d a b iliu m p ro g re ssu u m fa c to ru m ”. We W rocław iu odbyw ał w A k ad e m ii stu d ia w yższe. P ro fe so ra m i b y li j e zuici. Do ro k u 1777 stu d io w a ł filozofię, m ianow icie: logikę, m etafizykę, fizykę, historię,, k a te c h e ty k ę (in stru ctio p rolium ). S tą d sk ie ro w a ł sw e k ro k i do W iednia, gdzie p rze b y w a ł do ro k u 1779, oddając się stu d io m filozoficznym i p raw n ic zy m (p a rtim absolvendis stu d iis philosophicis, p a r tim ju ris p ru d e n tia e , cum n a tu ra li, tu m positiv ae, h a u d in u tilem dedi operam ).
Ks. P e łk a w yznał, że d ro g i b y ł d la niego W iedeń, to je d n a k droższa b y ła dla niego ojczyzna (cla ra q uam vis m ihi V ien n a fu e rit, clario r e r a t p atria).
P o pow rocie do W ro cław ia ks. P e łk a rozpoczął s tu d ia teologiczne. W 1780 ro k u b y ł w „ In s titu tu m litte r a r u m ” 9. P o odbyciu studiów i w y słu c h a n iu „publicas p ra e le c tio n e s” o trzy m ał w kościele św. K rz y
ża w e W rocław iu św ięcenia k ap ła ń sk ie z rą k b isk u p a su fra g a n a A n to niego F e rd y n a n d a R o th k irc h a, w ik a riu sz a apostolskiego, w dniu 22 g ru d n ia 1781 roku.
P o o trz y m a n iu św ięceń k a p ła ń sk ic h ks. P e łk a p o sta n o w ił dalej k o n ty n u o w ać s tu d ia teologiczne (u n iv ersa m theologiam publice defendendi) i u w ieńczył je zdobyciem d o k to ra tu z teologii 30 sie rp n ia 1782 roku, p rz e d k ła d a ją c „P ositiones e t Q uaestiones ex u n iv e rsa theo lo g ia
dog-8 P e t r a n i , N a u k a praw a, s. 97.
9 A rc h iw u m A rc h id ie ce zja ln e w e W rocław iu, Sygn. I le 4, s. 564 (C on
tin u a tio M atriculae o rd inandorum ) zaznacza, że M arcin P e łk a był „In
m atica, q u as in alm a ca esarea, reg ia q u e U n iv e rsita te L eopoldina V ra- tisla v ie n si p ro p u g n an d a s, e t re so lv e n d as su sc ip ere R ev eren d u s, D octis sim us, ac P ra e c e lle n s D. M a rtin u s P elk a , Silesius B rozecensis. A nno
1782. V ratislav iae. L itte ris academ icis”.
Po ukończeniu stu d ió w teologicznych ks. P e łk a p rac o w a ł od 1. IX. 1782 do 29. IV. 1784 w B rzegu n/O . w c h a ra k te rz e pom ocniczego du chow nego i kaznodziei (m unus p rae co n is sacri), w la ta c h 1784—1786 b y ł k azn o d zieją w e W rocław iu, a n a s tę p n ie o trzy m ał w 1786 ro k u s ta now isko p ro fe so ra filozofii w A kadem ii L eopoldyńskiej. N a ty m s ta n o w isk u uczył do ro k u 1789 „ex su p e rio ru m d ecreto non sine v o lu p ta te ’1' m etafizy k i, estety k i, filozofii, p ra w a n a tu ry . W dniu 14 stycznia 1789 ro k u pow ierzono ks. P ełce n auczanie p ra w a kanonicznego oraz j ę zyka polskiego (idiom atis polonici docendi) n a p o d sta w ie d e k re tu W i k a riu sz a A postolskiego R o th k irc h a i n o m in a cji K ró lew sk iej K o m isji S zkolnej. P óźniej ks. P e łk a uczył jeszcze h isto rii teologii, lite ra tu ry , h isto rii kościoła, patro lo g ii, encyklopedii teologicznej, teologii dogm a ty czn ej.
Ja k o p ro fe so r ks. P e łk a w y p e łn a ł dobrze sw oje obow iązki. Z okazji n o m in a cji n a k a n o n ik a d aw n ie jsz y r e k to r U n iw e rsy te tu L eo p o ld y ń sk ie- go w e W rocław iu, Józef G rollm us, w y sta w ił ks. P ełce 2 m a ja 1814 ro k u b ardzo p o zy ty w n e św iadectw o: „p rim u m sa c e r p rae co m u lto cum fru c tu e t p o p u li m ire co n flu en tis sa tisfac tio n e v e rb a fa v e b a t; dein in te r doctores P hilosophos, M etap h isicam e t ei a d h a e re n te s sc ien tias disci p u lis suis m ag n a d e x te rita te tr a d e b a t” . P o d o b n ie g o rliw ie służył jako p ro fe so r teologii.
W 1800 ro k u K ró lew sk a K a m e ra w P o zn an iu zap ro p o n o w ała ks. P ełce sta n o w isk o r e k to r a tam tejszego gim nazjum . Ks. P e łk a je d n a k odm ów ił (23 m a ja 180,0), tw ierd ząc, że w o li służyć ojczyźnie p rz y sk ro m n y m w y nag ro d z en iu , an iżeli w d o sta tk u być poza n ią (m alens cum te n u i so la rio p a tr ia e se rv ire , q u am e x tra eam a m b ire opulentius).
W 1801 ro k u ks. P e łk a został ra d c ą k o n sy sto rza, w 1812 ro k u ra d c ą G e n e ra ln e g o W ik a ria tu , w 1814 k an o n ik iem k a p itu ln y m z n o m in a cji kró lew sk ie j, w la ta c h 1812—13, 1816—17, 1821—22 p e łn ił obow iązki d ziek a n a W ydziału Teologicznego. W 1823 ro k u o bdarzono go godnością p r a ła ta sc h o lasty k a i w te d y opuścił k a te d rę u n iw ersy te ck ą .
P a te n t n o m in a cy jn y F ry d e ry k a W ilhelm a z dnia 3 m a rc a 1814 ro k u n a k a n o n ię dla ks. P e łk i po d k reśla, że sta ło się to „w egen se in er der U n iv e rsitä t u n d dem S ta a te g eleistete n v ie ljä h rig e n D ien ste”.
. Tw órczość n a u k o w a ks. P e łk i b y ła dość ow ocna i w szech stro n n a. W życiorysie w y m ie n ił on n a s tę p u ją c e dzieła 10.
1. P ro g ra m m a in p ro m o tio n e th eologica an. 1780. p ra e le c tu m in qu aestio n em : U tra in re m C hristianam p e rn itio sa m agis m o ru m n e an. opin io ru m licentia.
1,1 A rc h iw u m A rc h id ie ce zja ln e w e W rocław iu, Sygn. I l i a 12, s. 477— 478.
328 M a te ria ły do hist, p ra w a kan. [4] 2. P ro g ra m m a eadem occasione an. 1793. ed itu m in qu aestio n em : An.
lu x ab u b e rio re p h ilo so p h iae c u ltu hodie o rta c h rista n a e theologiae sit inim ica? 1793.
3. V ersio lib e lli p ra e o a to rii clariss. S eybt: D as fro m m e K ind, in polo- n ic am a n n o 1790.
4. O fficium seu collectio p ra e c u m et h y m n o ru m in usum fidelium a d u lto ru m idiom atis polonici an. 1791.
5. V ersio C atechism i S ag an en sis in usum classis te rtia e , an. 1792. 6. E pitom e h isto ria e ecclesiae C hristianae, W ra tisla w iae , an 1793. 7. J u r is ecclesiastici analysis. P a rs p rio r. P ro le g o m e n a ac Ju s eccle
sia stic u m publicum . V ra tislav ia e. T ypis U n iv e rsita tis 1795. P a r s p o sterio r. Ju s ecclesiasticum p riv a tu m . V ra tisla v ia e 1796. 8. L ib ellu s e le m e n ta ris in usum S ch o la ru m triv ia liu m ad im itatio n em
e t n o rm a m lib e lli g erm an ici: N eues B u c h sta b ie r u n d L eseb u ch zum G e b rau c h an g ef a n d e r S ch u lk in d e r. An. 1801. (Abecadło).
9. V ersio polonica lib ri die A llgem eines L eseb u ch f ü r die E le m en ta rsc h u le n in S chlesien u n d der G ra fs c h a ft G latz. An. 1805. (Czy- ta n k i polskie).
10. V ersio lib e lli G esang un d G eb etsb u ch f ü r K in d e r in den S täd te n u n d D ö rfern in Schlesien. A n. 1807.
P rz y o p rac o w a n iu sw ego p o d ręc zn ik a do n a u k i p ra w a kanonicznego ks. P e łk a o p a rł się n a p rac y B e rn a rd a B olla (1756—1836), jezu ity , póź n ie j cy stersa , k tó ry m ia ł w y k ła d y z p ra w a kanonicznego w opactw ie S alem , J u r is ecclesiastici an aly sis, Salem âi 1794 u .
P rz y w y k ła d a c h z p atro lo g ii ks. P e łk a trz y m a ł się dzieła S tefan a W ięsta, In stitu tio n e s P atro lo g ia e in usum A cadem icum , In g o lstad ii 1795, k tó reg o sposób w yło żen ia m a te ria łu i zasady m iały być w n au ce p a tro lo g ii „q u am m a x im e u tile s ”.
Ks. P e łk a p o d k re ślił też sw oje sta n o w isk o w zw iązku z w y stą p ien iem ks. A ntoniego T h ein era, p ro fe so ra U n iw e rsy te tu W rocław skiego, a u to ra dzieła pt. Die K ath o lisc h e K irch e S chlesiens d a rg e ste llt von einem k a th o lisc h e n G eistlichen, zw alczającego p ra w o celib atu , h ie ra rh ię , li tu rg ię . W n a w ią z a n iu do tegoż w y stą p ie n ia ks. T h e in e ra je d e n a stu p r o boszczów ślą sk ic h pod p rze w o d n ictw em ks. Jó z efa N e u k irc h a z Soko- łow ca sk iero w ało 2 lis to p a d a 1826 ro k u p ety cję do w ro c ła w sk ieg o b i s k u p a E m a n u ela Szym ońskiego o pozw olenie n a p rze p ro w ad z en ie li tu rg ic zn ej re fo rm y w d uchu p ie rw sz y ch w iek ó w ch rz eśc ija ń stw a. K się ża ci p rac o w a li w d u sz p aste rstw ie w diasporze, k ato lik ó w m ieli m ało, czasem i p ro te sta n c i p rzychodzili n a k ato lic k ie n ab o ż eń stw a. Celem p rzy b liżen ia tych u czestników do kościoła k się ża k ato lic cy w ty c h oko licach czytali im le k cję i ew angelię w języ k u n iem ieckim , a M szę św ię tą ce le b ro w ali po łacinie. W in n y c h czynościach litu rg iczn y c h stosow ali też sw obodnie język niem iecki. Ci sam i księża, k tó rz y p o dpisali p ety cję
do b iskupa, w n ieśli rów n ież prośbę do k ró la, aby on uw o ln ił K ościół od n adużyć opisan y ch w dziele Die k ath o lisc h e K irch e Schlesiens.
P e ty c ja księży w n iesio n a do b isk u p a Szymońsfciego dom agała się p rz e p ro w ad z en ia re fo rm y m szału, d iecezjalnego ry tu a łu , w y d a n ia dla całej diecezji śp iew n ik a i w p ro w a d ze n ia niem ieckiego ję zy k a do n a b o żeństw .
W zw iązku z ty m ks. P e łk a doradzał 'biskupow i S zym ońskiem u ostrzec d u chow ieństw o p rze d tego ro d z a ju now ościam i w pow ażnym , w ojcow skim to n ie u ję ty m , p iśm ie i zachęcić je do z a u fan ia w zględem k o ścielnej w ładzy. R adził też odjąć pojed y ń czy m księżom doradcę, ks. A ntoniego T h ein era, o d d alają c go z W ro c ła w ia 12
R efo rm a ry tu a łu , jego zdaniem , b y ła konieczna. Ks. P e łk a złożył w i n ę za sposób u ję cia p ety cji przez duchow nych n a stu d iu m teologii m o ra ln e j w ed łu g p o d ręc zn ik a ks. S zym ona S o b i e c h a (C om pendium theologiae m o ralis p ro u tilita te c o n fe ssario ru m e t e x a m in a n d o ru m ed i tu m , p a rte s duae, W ra tisla v ia e 1798).
Ks. M arcin P e łk a zm arł 5 czerw ca 1828 roku.
B p W in c e n ty Urban
O. Stefan W awrzkowicz (1867—1934)
0 życiu i działalności o. S te fa n a M ichała W aw rzkow icza OFM Conv., p ro fe so ra w W yższym S em in a riu m D uchow nym zak o n u OO. F ra n c isz k a n ó w w K rak o w ie, in fo rm u ją dw a w sp o m n ie n ia p o śm iertn e 1 oraz m a te ria ły rę k o p iśm ien n e zachow ane w a rc h iw u m OO. F ra n cisz k an ó w w K ra k o w ie 2
U rodził się S tefan (im ię ch rz estn e M ichał) W aw rzkow icz 7 IX 1867 r. w e w si P a lik ó w k a p ar. Ł ąka. Do g im n a zju m uczęszczał w Rzeszow ie (1879—1885). W 1885 r. w stą p ił do zak o n u OO. F ra n cisz k an ó w , a p o od bytym , now icjacie a n a s tę p n ie stu d iac h filoz.-teolog. (w K olegium OO. Je zu itó w w K rakow ie) o trzy m ał św ięcenia k a p ła ń s k ie z r ą k b p a A lb in a D u n ajew sk ieg o w k a te d rz e krakorw skiej 15 V II 1890. W ysłany zaraz do R zym u k sz tałcił się d alej n a U n iw ersy te cie G re g o riań sk im , gdzie 8 V II 1893 r. uzy sk ał dyplom d o k to ra teologii.
Całe dalsze sw oje życie spędził o. W aw rzkow icz w K ra k o w ie ja k o p ro fe so r w se m in a riu m sw ojego zakonu. W y k ład a ł sta le p ra w o k an o
-12 U r b a n W incenty, L eopold hr. S e d ln ic k i ksią żę b isk u p w ro c ła w sk i
1836— 1840 n a tle d zie jó w K ościoła na Ś lą sk u w p ie rw sz e j połow ie X I X w ie k u , W a rsza w a 1955 s. 120—123.
1 A. K. (K u b i t A nzelm o.), S. p. O, S te fa n W a w rzk o w ic z, W iadom o ści z P ro w in c ji OO. F ran c, w Polsce 4 (1934) 72—74; A. R. P. M. S te
pha n u s W a w rzk o w ic z, C o m m en tariu m O rd in is F ra tru m M in. Conv. 31
(1934) 372—373.
2 T ek a a k t p erso n a ln y c h i rk p s L ib er scholaris Collegii in c o n v en tu
