Tadeusz Pawluk
"Liturgia et potestas in re liturgica",
Ignatius Gordon, Roma 1966 :
[recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 12/3-4, 353-356
[5] Recenzje 353 dakcyjnej, popraw ki wniesione przez Ojców Soboru jak również w y powiedzi Ojców w auli soborowej i w ykazuje jak doktryna Soboru w om aw ianej kw estii kształtow ała się od początku, od pierwszych schem atów aż do tekstu definitywnego. Wiele bowiem zdań łatw iej zrozumieć znając jak dany tek st powstawał. Poza tym przed omówie niem każdego p unktu nauki soborowej A utor przedstaw ia dotychczaso wy stan nauki katolickiej odnośnie do poruszanego problemu, co nie w ątpliw ie ułatw ia zrozumienie postępu, jaki uczynił Sobór i zarazem czyni pracę przystępną nie tylko dla ekspertów. W nikliwa zaś analiza tekstów , logiczny i przejrzysty układ pracy, jasne w yrażenie myśli oraz interesująca problem atyka czynią lekturę książki ciekawą i po żyteczną.
P raca O. N avarrete, napisana z w ielkim znawstwem problem u jest w ażnym głosem w dyskusji na tem at celów, dóbr i istoty oraz przy miotów istotnych m ałżeństw a z p u nktu widzenia prawnego i chyba nie tylko prawnego.
Ks. Zenon Grocholewski
Ignatius G o r d o n S.I. LITURGIA ET POTESTAS IN RE LI- TURGICA, Roma 1966, P. U niversitas Gregoriana, ss. 174.
Spośród kom entarzy do soborowej K onstytucji Sacrosanctum Con cilium o L iturgii św., jakie w okresie posoborowym licznie się ukazują, na szczególną uwagę — ze względu na kanonistyczne ujęcie tem atu — zasługuje stosunkowo niew ielka lecz znakom ita praca I. Gordona. P r a ca ta jest w pewnym sensie wznowieniem, gdyż wcześniej była p ubli kow ana w trzech artykułach w czasopiśmie Periodica de re m orali ca- , nonica, liturgica (54 (1965) 89—140,, 352—405, 517—582).
P raca I. Gordona składa się — poza w stępem i w prowadzeniem, na które złożyły się wypowiedzi Papieża Paw ła VI na tem at n atu ry praw a kanonicznego — z trzech części zatytułow anych: 1) De liturgiae con ceptu, 2) De liturgiae agente et form a, 3) De legitim a in re liturgica potestate.
W części p i e r w s z e j pracy A utor, zanim da pojęcie liturgii, roz w ija zagadnienie m isterium paschalnego, które jest centralnym punk tem liturgii oraz ukazuje związek Kościoła z tym m isterium . Według bowiem Soboru W atykańskiego II liturgia jest aktualizacją kapłańskie go działania Chrystusa. K apłańskie działanie C hrystusa osiąga swój m om ent kulm inacyjny w jego męce i zm artw ychw staniu. L iturgia Kościoła jest nie tylko składaniem Bogu należnego m u kultu, lecz za razem uobecnianiem i kontynuacją dzieła zbaw ienia dokonanego przez C hrystusa. Gdy chodzi o pojęcie liturgii rozw ażanej sam ej w sobie, to 23 — P raw o K an on iczn e
jest ono szersze niż pojęcie praw a liturgicznego, czy rubrycystyki p rak tycznej; wychodzi też poza ram y badań historycznych dotyczących k u l tu. K onstytucja o L iturgii św. nie podaje ścisłej definicji liturgii, po daje jednak jej elementy. W oparciu o nie można stwierdzić, że litu r gia jest to czynność św ięta spełniana zarówno niewidocznie przez Chry stusa K apłana jak i widocznie przez jego m istyczne Ciało, którym jest Kościół, której przedm iotem są znaki zewnętrzne, za pomocą których do konuje się uświęcenie ludzi oraz uwielbienie Boga. L iturgia nie w y czerpuje całej działalności Kościoła, niem niej jest szczytem, do którego ta działalność zmierza. L iturgia ziemska daje przedsm ak uczestnictwa w liturgii niebiańskiej odpraw ianej w niebie, do którego pielgrzym uje my. L iturgia ziemska i niebiańska tak m ają się do siebie, jak inchoatum ad perfectum .
Część d r u g a pracy poświęcona jest zagadnieniu podm iotu i form y liturgii. W części tej A utor na podstaw ie w nikliw ej analizy kan. 1256, odnośnych postanow ień K onstytucji o L iturgii św. oraz n atu ry k ultu publicznego i liturgii w ykazuje, że przy spraw ow aniu czynności litu r gicznych potrzebna jest zarówno persona deputata ja k i form a prae scripta. Wywody A utora zm ierzają do w ykazania tego, co głosi Kon stytucja o L iturgii św., a mianowicie, że Kościół, to „lud św ięty zjedno czony i zorganizowany pod zwierzchnictwem biskupów ”. A utor pod kreśla tu rolę liturgiczną biskupa, kapłanów i innych sług ołtarza, ale też ukazuje liturgiczne upraw nienia wiernych. W ierni również uczest niczą w kapłaństw ie Chrystusa. K apłaństw o w iernych, istotnie różnią ce się od kapłaństw a sakram entalnego, opiera się na charakterze sa kram entalnym chrztu i bierzm owania, uzdalniającym ich do ściśle określonych funkcji w kulcie C hrystusa i w Kościele. Form a liturgii może pochodzić tylko od C hrystusa i Kościoła.
Część t r z e c i a pracy porusza zagadnienie właściwej władzy w sp ra wach liturgicznych. Dla lepszego zrozum ienia tego zagadnienia A utor ukazuje tło historyczne. Do czasu Soboru Trydenckiego podm iotem w ła dzy w spraw ach liturgicznych był zarów no papież jak i biskupi. Na skutek nadużyć, jakie z czasem zaobserwowano w dziedzinie liturgicz nej Sobór Trydencki norm ow anie spraw liturgicznych zastrzegł w y łącznie Stolicy Ap. Również kan. 1257 w yraża zasadę, że autorem p ra w a liturgicznego jest jedynie Stolica Ap.
W św ietle soborowej K onstytucji o Liturgii św. podmiotem władzy w spraw ach liturgicznych, poza Stolicą Ap., są biskupi oraz konferencje biskupów.
Mówiąc o biskupach A utor rozróżnia biskupów rezydencjalnych, ty tu larn y ch oraz ordynariuszów.
Biskupi rezydencjalni czyli diecezjalni, oraz zrów nani z nim i opaci i prałaci udzielni, w ikariusze i prefekci apostolscy, adm inistratorzy
[7] Recenzje 355 apostolscy ustanow ieni n a stałe i inni ordynariusze miejscowi, z w y ją t kiem w ikariuszów generalnych, mogą w yłącznie i powinni: 1) wyznaczać odpowiednią osobę, pod której kierunkiem i rękojm ią powinno się od bywać przekazyw anie czynności liturgicznych przez radio i telew izję (art. 20); 2) delegować osobę świecką do pokierow ania liturgią Słowa Bożego w przypadku braku diakona (art. 35 n. 4); 3) ustanowić diece zjalną kom isję liturgiczną dla popierania akcji liturgicznej (art. 45); 4) pozwalać n a kom unię św. pod dwiema postaciam i ta k duchownym i zakonnikom jak i świeckim (art. 55); 5) regulować praktykow anie koncelebry na terenie diecezji (art. 57 § 2 n. 1); 6) w prowadzić w życie różne stopnie katechum enatu dorosłych (art. 64); 7) zezwalać na sto sowanie zmian w obrzędzie chrztu udzielanego większej liczbie kandy datów (art. 68); 8) troszczyć się n a rów ni z innym i duszpasterzam i o to, by w każdej śpiew anej czynności liturgicznej wszyscy w ierni umieli czynnie uczestniczyć w sposób im właściwy (art. 114); 9) czuwać, aby nie dopuszczano do kościołów i innych miejsc świętych dzieł artystów , które sprzeciw iają się wierze, dobrym obyczajom oraz pobożności chrze ścijańskiej lub obrażają zmysł religijny (art. 124); 10) zabiegać, aby artyści pełni byli ducha sztuki kościelnej i litu rg ii (art. 127).
O upraw nieniach biskupów ty tu larn y ch w dziedzinie spraw liturgicz nych K onstytucja o L iturgii św. w spom ina dwa razy, a mianowicie, gdy postanaw ia, aby jak n ajrychlej zbadać i popraw ić księgi liturgiczne uw zględniając wypowiedzi biskupów z różnych stron św iata (art. 25), oraz gdy zgadza się, aby podczas konsekracji biskupiej wszyscy obecni biskupi mogli dokonać włożenia rą k (art. 76).
Ordynariusze po myśli kan. 198 § 1, w yjąw szy jednak wikariuszów generalnych, mogą: 1) w określonych przypadkach udzielać zezwolenia na urządzenie koncelebry (art. 57 § 1 n. 2); 2) być podm iotem zarezer w owanych błogosławieństw, które znajdą się w nowym rytuale (art. 79); 3) zezwalać osobom świeckim na udzielanie niektórych sakram entaliów (art. 79); 4) zwalniać swoich poddanych w poszczególnych przypad kach i na podstaw ie słusznej przyczyny od obowiązku odm aw iania b re w iarza, albo go zamienić (art. 97); 5) zezwalać n a odm awianie brew ia rza w języku narodowym , o ile tekst przekładu został praw nie za tw ierdzony (art. 101); 6) popierać i otaczać opieką praw dziw ą sztukę kościelną (art. 124, 126).
K ierow anie liturgią w ustalonych granicach należy także do różnego rodzaju praw nie ustanow ionych konferencji biskupów, z kom petencją dla danego terytorium (art. 22 § 2). U praw nienia konferencji biskupów w spraw ach liturgicznych są następujące: 1) powzięcie decyzji o w pro w adzeniu do liturgii języka narodowego i jego zakresie oraz przedłoże nie Stolicy Ap. do zaaprobow ania przekładu (art. 36 § 3—4, 54, 63, 101 § 1); 2) określanie sposobu przystosow ania, zwłaszcza gdy chodzi o
sa-kram enty, sasa-kram entalia, procesje, język liturgiczny, muzykę i sztukę kościelną — w granicach ustalonych w typicznych w ydaniach ksiąg liturgicznych i według zasad podstawowych zaw artych w K onstytucji (art. 39); 3) opracowanie i przedstaw ienie Stolicy Ap. dostosowanej li turgii do ducha i tradycji narodów (art. 40); 4) opracowanie nowego ry tu ału krajowego w oparciu o nowe w ydanie R ytuału rzymskiego (art. 63); 5) ustanow ienie kom isji liturgicznej, której zadaniem będzie kierow anie duszpasterstw em liturgicznym w k raju pod przew odni ctwem konferencji (art, 44).
N iektóre dekrety konferencji biskupów, zanim zostaną prom ulgow a ne i wprowadzone w życie, w ym agają uznania i zatw ierdzenia ich przez Stolicę Ap. I tak uznania i zatw ierdzenia Stolicy Ap. wym aga: 1) de cyzja o wprow adzeniu do liturgii języka narodowego i jego zakresie oraz sam przekład tekstów liturgicznych na język narodowy; 2) nowy ry tu a ł krajow y opracowany w oparciu o nowe w ydanie R ytuału rzym skiego; 3) dostosowanie liturgii do ducha i tradycji narodu. Rozważając, na czym polega uznanie i zatw ierdzenie dekretów konferencji b isku pów przez Stolicę Ap., A utor w yraża zdanie, że należy to rozumieć in sensu simplicis exam inis, gdyż w przeciwnym przypadku praw o dawca — dając i odbierając władzę — byłby w sprzeczności sam z so bą. I. Gordon przyłącza się do opinii głoszącej, że konferencje bisku pów stanow ią praw dziw ą władzę ustawodawczą w spraw ach liturgicz nych, choć nieco ograniczoną, a w konsekw encji przyjm uje, iż kan. 1257, który spraw y liturgiczne rezerw uje w yłącznie Stolicy Ap., jest częściowo nieaktualny.
Oceniając ogólnie pracę I. Gordona należy stwierdzić, że jest ona napisana zwięźle, jasno, system atycznie i logicznie. Twierdzenia A uto ra są udokum entow ane szczegółowo. Rzecz jasna, że zagadnienia poru szone w pracy I. Gordona można dziś rozpatryw ać w świetle nowych dokum entów liturgicznych, które w międzyczasie ukazały się. Nie pom niejsza to jednak jej w artości, gdy się zważy, że w szystkie nowe do kum enty liturgiczne w ypływ ają z soborowej K onstytucji o L iturgii św. jako ustaw y zasadniczej.
Synteza soborowych zagadnień liturgicznych,1 którą dał I. Gordon w sw ej pracy, powinna być znana wszystkim, którzy interesują się soborową odnową liturgiczną.
