TOM 5 styczeń - luty 2001 r. S fa & b w t& ty nr 1
Wanda Parasiewicz*
Analiza zagrożeń chemicznych w procesach przetwórczych
przemysłu gumowego**
Om ówiono istniejące zagrożenia zdrowia pracow ników w przem yśle gumowym oraz sposoby zapobiegania im.
Z w r ó c o n o u w a g ę na b r a k je d n o z n a c z n y c h w y n ik ó w b a d a ń ep id e m io lo g ic zn y ch . W ystępują ro zb ieżn ości w ynikó w tego typu badań wykonywanych w różnych krajach i w różnych okresach.
N ajbardziej efektywnym działaniem prewencyjnym je s t monitorowanie stężenia substancji szkodliw ych w pow ietrzu (opary w ulkanizacyjne, pary substancji lotnych, pyły) i odpowiednie korygowanie procesów technologicznych oraz zapewnienie właściwej wentylacji miejscowej. Zwrócono również uwagę na znaczenie przestrzegania przepisów bhp.
Zalecane je s t ja k najszersze kontrolowanie stanu zdrowia pracow ników za tru d n io n y c h na p o szc ze g ó ln y c h sta n o w isk a c h i g rom a d zen ie dan ych statystycznych w dłuższym przedziale czasowym.
Istotnym elem entem je s t wprow adzanie system u ochrony zdrow ia i bezpieczeń stw a p ra c y w zakład zie na pod o bnych zasadach ja k system y za rzą d za n ia ja k o ś c ią . O d p o w ie d zia ln e d z ia ła n ia na rzecz stw o rze n ia w łaściw ych w arunków zdrow otnych stają się w ażnym elem entem wizerunku i prom ocji pracodawcy.
Słowa kluczowe: zagrożenia chemiczne, przem ysł gumowy
Analysis of chemical hazards in the rubber manufacturing process
The overview is given about possible health hazardous substance and processes fo r employee in rubber industry and the measures o f prevention.
The lack o f comparable results o f epidemics tests is indicated. There are quite different data reported in different countries.
The most effective prevention is achieved by monitoring the concentration o f hazardous substances in air (vulcanising fumes, VO C’s, particulate matters) and ascertain what protective measures o f technical and organisational m ust be taken to keep respective m aximum tolerances limits.
Efficient ventilation end strict execution o fH & S requirements in facto ry site significantly improves working conditions.
M edical examination o f employees at subsequent processing steps and collection o f statistical data during long term period is highly recommended.
* Instytut Przemysłu Gumowego
** Referat wygłoszony na Międzynarodowej Konferencji Elastomery’2000, 14-15.11.2000, Warszawa
S h teto tK e n cf, nr 1 styczeń - luty 2001 r. TOM 5
The positive trend worth to p oint out is growing understanding and em ployer responsibility and care.
Key words: chemical hazards, rubber industry
Wstęp
Przem ysł gumowy nie cieszy się dobrą sławą pod względem higienicznych warunków pracy, z powodu bezpośredniego kontaktu pracow nika z chemikaliami szkodliwymi dla zdrow ia i odnotowywanymi przypad
kami zachorow ań na nowotwory. O becnie sytuacja zmienia się na korzyść, na skutek wprowadzania wie
lu zmian technologicznych, organizacyjnych i legi
slacyjnych. Jednakże na zorganizowanym w 1999 roku przez RAPRA spotkaniu specjalistów poświęconym zagrożeniom zdrow otnym w przem yśle gumowym nie dano jednoznacznej odpowiedzi na pytanie „czy pra
cownicy zatrudniani w przem yśle gum owym mogą mieć pewność, że w ykonyw ana przez nich praca, po dłuższym czasie nie zaszkodzi ich zdrow iu?” [1]
W przeszłości przem ysł gumowy został uznany jako niebezpieczny dla zdrow ia ze względu na stwier
dzone przypadki zachorow ań na raka płuc i żołądka.
Obraz ten się zm ienił po wycofaniu (3-naftyloaminy.
Badania epidem iologiczne nad częstością zachorowań na nowotwory wśród pracow ników przem ysłu gum o
wego są nadal prowadzone przez różne ośrodki w wie
lu krajach. Interpretacja badań epidemiologicznych jest bardzo trudna. Często badane są różne parametry i wy
niki są nieporów nyw alne. Np: w USA wśród pracow ników przem ysłu gum ow ego stw ierdzono częstsze przypadki leukem ii, podczas gdy w Anglii częstsze były przypadki raka żołądka i płuc, a w Niemczech raka jam y ustnej. Istniejące rozbieżności mogą być spowodowane faktem zróżnicow ania stopnia zanie
czyszczenia pow ietrza na różnych stanowiskach pra
cy, przeniesienia badanego pracownika na inny oddział itp. Obraz badań epidem iologicznych dodatkowo za
kłócają palacze, u których trudno ustalić, co było istot
ną przyczyną zachorow ania na raka.
Zagrożenia chemiczne w procesie produkcji wyrobów gumowych
Na podstaw ie przeglądu procesów technologicz
nych i właściwości stosow anych materiałów, w istnie
jących zakładach przem ysłu gum owego m ożna wy
odrębnić trzy strefy zagrożeń :
I strefa - m agazyn surowców, odważalnia, sporządza
nie m ieszanek;
II strefa - m agazynowanie rozpuszczalników, sporzą
dzanie roztw orów stosow anych do konfekcjono
wania, sporządzanie klejów i powlekanie tkanin;
III strefa - w ulkanizacja ,wykańczanie, m agazynowa
nie gotowych wyrobów.
Główne czynniki będące źródłem zagrożeń to:
• w strefie I - szkodliwe dla zdrow ia substancje lotne przenikające do pow ietrza i pyły unoszące się w czasie magazynowania i odważania surowców, spo
rządzania m ieszanek i talkowania. Pracownik jest narażony nie tylko na wdychanie, ale również na bezpośredni kontakt, powodujący różne podrażnie
nia skóry;
• w strefie II zagrożenia dla zdrowia wynikają z obecności w powietrzu par rozpuszczalników, m o
gących powodować choroby skóry i dróg oddecho
wych i stanow iących zagrożenie pożarowe. N ie
które z rozpuszczalników, jak np. benzen są uzna
wane jako praw dopodobnie rakotwórcze;
• w strefie III zagrożenie stanow ią produkty uboczne pow stające w procesie w ulkanizacji. Są to tzw.
opary w ulkanizacyjne oraz substancje chemiczne, które przechodzą do atm osfery podczas wykańcza
nia i m agazynow ania wyrobów (np. aminy drugo- rzędow e).
Zagrożenia wynikające z kontaktu z su
rowcami (magazyn, odważalnia, sporzą
dzanie mieszanek)
W celu oceny stopnia ryzyka i kontroli stopnia zagrożenia najczęściej określa się dopuszczalne stę
żenia: (NDS, NDSCh, NDSP) i dawkę śmiertelną dla zwierząt LD5Q.
Ogólne zasady dotyczące klasyfikacji substan
cji chem icznych stw arzających zagrożenie dla zdro
wia i życia oparte są na w skaźniku LD50
Za silnie toksyczne uważa się te substancje, dla których LD 50 wynosi<25, toksyczne 25-200, szkodli
we 200-2000 m g/kg m.c. [2]
TOM 5 styczeń - luty 2001 r. nr 1
DEFINICJE
NDS najwyższe dopuszczalne stężenie - średnie ważone, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-go- dzinnego dobowego i 42-godzinnego tygodniowe
go wymiaru czasu pracy przez okres jego aktywno
ści zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
NDSCh najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe - wartość średnia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymuje się w środowisku pracy nie dłużej niż 30 minut w czasie zmiany roboczej
NDSP najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy w żadnym mo
mencie
DL50 medialna dawka śmiertelna - dla 50% badanych zwie
rząt, w mg/1 kg masy ciała badanych zwierząt.
Polimery
Polim ery w zasadzie nie są toksyczne, jednak możliwe jest w ydzielanie się z nich śladowych ilości monomerów. W tabeli 1 podano właściwości toksycz
ne m onomerów w ydzielających się podczas przetw a
rzania kauczuków (DL50) oraz obowiązujące w Pol
sce wartości NDS i NDSCh na stanow isku pracy za
czerpnięte z opracow ania Instytutu M edycyny Pracy [3], W praktyce stężenia tych substancji są znacznie poniżej dopuszczalnych , o czym świadczą przedsta
wione w tabeli 2 wyniki badań stężenia m onom erów w powietrzu na stanow iskach pracy w jednej z fabryk oponiarskich w N iem czech [4].
Tabela 2. Stężenie monomerów w pow ietrzu na stano
wiskach pracy w jed n ej z fa b ry k opon w Niem czech
Kauczuk
Rodzaj monomeru
Stężenie monomerów w powietrzu na stanowi- NDS- skach pracy
m n / m3
Stanowisko
Stężenie, mg/m3
SBR 1,3-butadien 10 mikser <0,014 wytłaczarka <0,014 styren 100 mikser <0,032 wytłaczarka <0,032
bur tribromometan 5 mikser 0,007
walcarka 0,051
Napełniacze
Sadze od dawna są stosowane w przem yśle gu
mowym w dużych ilościach i w zasadzie nie zaobser
wowano ich szkodliwości. Czasami okazjonalnie po
jaw iają się sygnały, że m ogą być szkodliwe, a nawet zawierać substancje rakotwórcze. Wynika to z niepo
rozumienia polegającego na nie rozróżnianiu sadzy sto
sowanej w przemyśle gumowym od sadz kom inowych i pyłu węglowego. Pewien niepokój w zbudzają wy
stępujące w sadzy w m inimalnych ilościach wielopier
ścieniowe związki arom atyczne PNA, z których więk
szość stanow ią w ielopierścieniow e w ęglow odory arom atyczne (PAH).
Zasadnicza różnica między sadzą kom inow ą i stosow aną w przem yśle gum ow ym polega na tym , że w sad zach k o m ino w y ch w y stęp u ją cząsteczki pyłu (popiół pochodzenia nieorganicznego), na k tó rych są zao kludow ane i zaadsorbow ane żyw ice or
ganiczne i smoły.
Sadze przem ysłow e m ogą zaw ierać do 0,2%
substancji ekstrahow alnych. N iektó re PN A obecne Tabela 1. W łaściwości toksyczne monomerów wydzielających się podczas przetw arzania kauczuków
Substancja Właściwości toksyczne Dopuszczalne stężenie na stanowisku pracy DL50, mg/kg m.c. Określenie zagrożenia NDS, mg/m3 NDSCh, mg/m3
akrylonitryl 78 nowotwory 2 10
1,3-butadien 5480 nowotwory 10 40
chloropren 450 działanie drażniące 2 16
tlenek etylenu 72 nowotwory 1 16
styren 2650 działanie drażniące i neurotoksyczyne 50 200
izopren - - 100 300
akrylan etylu 800 działanie drażniące, uczulenia 20 80
akrylan metylu 277 działanie drażniące 20 70
S ia & tw t& ity nr 1 styczeń - luty 2001 r. TOM 5
w ek strak cie w m in im aln y ch ilościach podczas b a
dań na zw ierzętach dają efek t kancerogenny. Je d nak PN A są ta k m o cn o z a a d s o rb o w a n e na p o w ierzchni cząstek sadzy, że praktyczn ie są b io lo gicznie nieaktyw ne. P róby w yizo low an ia PAH za pom ocą płynów b io lo g icz n y c h nie dały p ozytyw n ych rez u lta tó w . B a d a n ia e p id e m io lo g ic z n e nie w ykazały w pływ u sadzy na zdrow ie pracow ników [5]. W P olsce dla sadz tech n iczn y ch przyjęto w ar
tość NDS 4 m g /m 3
Krzem ionka am orficzna jest traktowana jak pył, który jest w dychany przy przesypywaniu. Ekspery
menty ze zw ierzętam i i długotrwałe badania robotni
ków zatrudnionych przy produkcji krzem ionki [6,7]
dowiodły, że:
• krzem ionka am orficzna nie powoduje takich zmian chorobow ych jak pył kwarcowy,
• przy długotrwałym kontakcie może być niebezpiecz-
Arkusz taki oprócz inform acji o producencie za
wiera:
- charakterystykę produktu (właściwości fizyczne i che
miczne),
- inform ację toksykologiczną i ekologiczną, - dopuszczalne stężenie,
- m ożliwe zagrożenia pożarow e i wybuchowe, - zalecenia dotyczące składow ania, przesypy w ania
i transportu,
- sposób unieszkodliw iania po zużyciu lub przeterm i
nowaniu,
- wytyczne dotyczące w yposażenia ochronnego i po
mocy w razie zatrucia.
W tab eli 3 p odano ch arak tery sty k ę to k sy k o lo giczn ą n ajczęściej sto sow any ch przyspieszaczy, a n ty d e g rad a n tó w i o p ó ź n ia c z y w u lk a n iz a c ji [9].
W ięcej szczegółów m ożna znaleźć w opracow aniu IM P[3] lub „BR M A C ode o f P ra ctice ” [10].
Tabela 3. W łaściw ości toksyczn e n a jczęściej stosow anych antydegradantów , p rzysp ie sza c zy i opóźniaczy w ulka nizacji
Substancja
A l
: :: . ■' J
Oznaczenie szkodliwości
Nazwa chemiczna Symbol
Difenyloguanidyna DPG 350 Xn
Siarczek tetrametylotiuramu TMTM 560-1050 Xn
Disiarczek tetrametylotiuramu TMTD 400 Xn
Merkaptobenzotiazol MBT 3800 X
N-cykloheksylobenzotiazolilosulfenamid CBS 5300 Xn
N-cykloheksylotioftalimid (Santogard PVI) CTP 2600 X.
N-izopropylo-N’-fenylo-p-fenylenodiamina IPPD 500-950 Xn
N,N’-bis (1,4-dimetylopentylo)-p-fenylenodiamina (Vulcanox 4030) 77PD 730 Xn
N-1,3-dimetylobutylo-N’-fenylo-p-fenylenodiamina 6PPD 3500 Xi
Xn - szkodliwe, X. - szkodliwe, drażniące
na, je śli stężen ie p rze k ra cz a do puszczalny lim it (w Polsce NDS dla amorficznej krzem ionki w yno
si 10 m g/m 3, dla talku 4m g/m 3).
Kontakt z substancjam i pylistymi m ożna bardzo ograniczyć przez wprow adzenie autom atycznego na- ważania.
Dodatki chemiczne do gumy
W szystkie do d atki ch em iczn e stosow ane do m ieszanek g um ow ych m uszą m ieć tzw. arkusz b e z pieczeństw a m ateriało w eg o opracow any przez p ro ducenta i dołączo n y do prod u k tu przy sprzedaży.
O bow iązujący w zór arkusza podany je s t w R ozpo
rządzeniu M in istra Z d ro w ia i O pieki Społecznej z d n ia l8 lutego 1999 r. [8].
J a k w id a ć z t a b e l i , j e d y n i e D P G , TM T M ,T M T D oraz IPPD m ogą być uznane jak o szkodliw e. W p rak tyce przem ysłow ej celow e je st m on itorow an ie zaw arto ści pyłów (nie pow inna ona przekraczać 6 m g/m 3) oraz zastępow anie tam , gdzie to m ożliw e, su b stan cji szkodliw y ch m niej szk o d li
w ym i.
Promotory adhezji
N iektóre związki stosow ane jako promotory ad
hezji są naważane ręcznie i podlegają m onitorowaniu jako praw dopodobnie rakotw órcze [2,4].
W tabeli 4 (na następnej stronie) podano przy
kłady takich substancji i wartości ich NDS.
TOM 5 styczeń - luty 2001 r. SC a& fom & ity nr 1
Tabela 4. Wartości ND S wybranych promotorów adhezji
Nazwa substancji NDS, mg/m3
Formaldehyd 0,6
Związki kobaltu 0,1
Rezorcyna 45
Heksametylenotetraamina HMT 4
Zmiękczacie aromatyczne
Na podstaw ie długotrw ałych badań na zw ierzę
tach, tzw. ekstrakty naftowe uznano za rakotwórcze, ze względu na zawartość w nich wielopierścieniowych węglowodorów arom atycznych (PAH). O rganizacja BHP Europejskiego Przemysłu Naftowego CONCAWE zaproponow ała do klasyfikacji olejów m etodę IP-346, opartą na ekstrakcji za pom ocą dim etylosulfotlenku (DMSO) i uznanie za rakotwórcze tych olejów, dla których wartość ekstraktu przekracza 3%. Wg eksper
tów z przemysłu gumowego, klasyfikacja powinna być uzupełniona określeniem zawartości PAH. W konse
kwencji, w celu scharakteryzow ania oleju obok war
tości ekstraktu DM SO przew ażnie określa się również zawartość poszczególnych PAH.
W pracy W omm elsdorffa i Ham anna [11] poda
no wyniki analizy ekstraktu DM SO typowego oleju arom atycznego stosow anego do m ieszanek gum o
wych. Zawartość ekstraktu w ynosiła ok. 20%, pod
czas gdy sum a w szystkich PAH stanow iła jedynie 0,03%.
W eksperym entach na m yszach zauważono, że bezpośredni kontakt oleju arom atycznego ze skórą powoduje u nich raka skóry [12]. Dlatego jest bardzo ważne, aby w celu ochrony pracow ników przed bez
pośrednim kontaktem z tym m ateriałem , w ażenie i dozowanie olejów arom atycznych odbywało się auto
matycznie. Również personel prowadzący konserw a
cję urządzeń powinien przestrzegać zalecenia unika
nia bezpośredniego kontaktu ze skórą olejów arom a
tycznych.
P ozostaje jesz c ze spraw a kauczuków m o d y fi
kow anych olejam i i m ieszan ek gum ow ych za w ie rający ch te oleje. U życie do ekstrakcji sztucznego potu w ykazało, że PAH nie przecho d zą do ro ztw o rów biologicznych. P otw ierd ziły to rów nież b io lo giczne badania na zw ierzętach, które w ykazały brak oddziaływ ania na skórę kauczuków i m ieszanek m o
dyfikow anych olejam i. R ów nież w badan iach e p i
d e m io lo g ic z n y c h p rac o w n ik ó w nie stw ie rd z o n o przypadków raka skóry.
O dpow iedzią wytwórców olejów naftowych na zaostrzone wymagania higieniczne wobec ich produk
tów było podjęcie produkcji tzw. czystych olejów nie zawierających PAH [13].
Rozpuszczalniki i inne substancje lotne
W przem yśle gum owym rozpuszczalniki stoso
wane są podczas konfekcjonow ania opon, w produk
cji wyrobów gum owo-m etalowych oraz podczas im pregnacji i gumowaniu tkanin. W tabeli 5 podano w ła
ściwości toksyczne najczęściej używanych w przem y
śle gum owym rozpuszczalników. W odniesieniu do tych substancji obowiązują limity dopuszczalnych stę
żeń w powietrzu, które m uszą być przestrzeg an e.
W prow adzono rów nież przepisy skłaniające z a k ła dy stosujące ro zp u szczaln ik i do o g raniczen ia ich zuży cia - podatek em isyjny, obow iązujący rów nież w Polsce. O koliczności te spraw iają, że w drażane są rozw iązania technologiczne pozw alające na o gra
n ic z e n ie sto so w a n ia ro z p u sz c z aln ik ó w . Z a m ia st roztw orów , tam gdzie to m ożliw e, w prow adzane są dysp ersje w odne. R ów nież kleje ro zp u szczaln ik o we zastęp uje się klejam i w od orozcieńczalnym i lub term otopliw ym i.
Tabela 5. W łaściwości toksyczne niektórych rozpuszczalników Substancja DL50> mg/kg m.c.
(nazwa zwierzęcia, sposób podawania)
NDS mg/m3 NDSCh Zagrożenie
Benzen 930 (szczur, dożołądkowo) 10 40 nowotwory
Cykloheksan 12705 (szczur, dożołądkowo) 300 1000 drażniący
Heptan 103000/4h (szczur, inhalacja) 1200 2000 drażniący, narkotyczny
Heksan 28710 (szczur, dożołądkowo) 100 400 neuropatia, drażniący
Nafta 2835 (królik, dożołądkowo) 100 300 -
Oktan 118000/4h (szczur, inhalacja) 1000 1800 drażniący, narkotyczny
Pentan 364000/4h (szczur, inhalacja) 1800 2300 drażniący, narkotyczny
Toluen 49000/4h (szczur, inhalacja) 100 350 -
Aceton 5800 (szczur, dożołądkowo) 600 1800 drażniący
S fa A tw t& U f, nr 1 styczeń - luty 2001 r. TOM 5
Wulkanizacja, wykańczanie, magazyn wyrobów gotowych
Proces wulkanizacji zazwyczaj prowadzi się w temperaturze 130 do 180°C. W tych warunkach oprócz sieciowania m ogą zachodzić inne reakcje chemiczne, a wydzielające się w wyniku tego gazowe produkty uboczne przechodzą do atmosfery. Ich skład nie jest do końca zbadany i różni się w zależności od składu zespołu sieciującego oraz tem peratury i czasu wulka
nizacji.
Jak w ynika z prac W illo u g hb y ’ego [14,15], za
stosow anie jak o przyspieszaczy disiarczku tetram e- tylo tiuram u lub d itio k arb am in ian u cynku pow odu
je w ydzielanie się: d isiarczk u w ęgla, d im ety loam i
ny i siarkow odoru. Z w ielu pow szech n ie stoso w a
nych n ad tlen k ó w w c z asie w u lk an izacji głów nie w ydzielają się: tert-b u tan o l i aceton. W ulkanizaty m ieszanek z a w ierający ch sulfenam idy w ydzielają w olne aminy, np. w p rzyp ad ku uży cia N -cyklohek- sy lo b en zo tiazy lo su lfen am id u (CBS) pow staje cy- kloheksyloam ina. Jeśli stosuje się m ieszaninę p rzy
spieszaczy, m ogą one reag o w ać zarów no m iędzy sobą, ja k rów n ież z su bstancjam i sieciującym i, a pow stałe pro duk ty uboczne także m ogą reagow ać ze sobą.
Tabela 6. M onomery i inne produkty przemian chemicz
nych występujące w oparach powulkanizacyjnych Substancja NDS, NDSCh, Źródło
img/m3 mg/m3
Akrylonitryl 2 - NBR
Chloropren 10 - CR
Diwinylobenzen 10 - IIR
Etylidenonorbornen 5 - EPDM
Chlorek winylu 7 - PVC
Akrylan metylu 20* 70* VAMAC
Styren 50* 200* SBR
Tlenek węgla 50 300 ADC, porofor,
azodikarboamid Formaldehyd O cn * 1* DNPT, porofor,
d i n itrozo pentaety- lenotetramina
Fluorowodór - 3 FKM (kauczuk
fluorowy) Keton metyloizoamylowy 50 100 77 PD(antyozo-
nant)
Keton metyloizobutylowy 0,5 2 6PPD(antyozo- nant)
* wg rozp. Min. Pracy i Polityki Socjalnej
Niewykluczone, że w wyniku tych reakcji mogą powstawać izocjaniany, aminy drugorzędowe i nitro- zoaminy. Badania składu gazów powulkanizacyjnych dowiodły, że m ogą tam ró w n ież w ystępo w ać, nie usunięte do ko ńca w p ro cesie polim eryzacji k au
czuków , p o zo stało ści m onom erów lub przeciw utle- niaczy. W tabelach 6 i 7 podano zestawienie ubocz
nych produktów wulkanizacji i innych substancji po
wstających w warunkach wulkanizacji oraz praw do
podobne źródło ich pochodzenia [10,14].
Tabela 7. Substancje gazowe wydzielające się podczas wulkanizacji, produkty uboczne sieciowania
Substancja NDS, mg/m3
NDSCh, mg/m3
Prawdopodobne źródło
Aceton 750 100 nadtlenki organiczne
Tertbutanol 100 150 nadtlenki organiczne Disiarczek węgla 10 wulkanizacja siarkowa,
TMTD, ditiokarbami- niany
Cykloheksanon 25 100 CBS
Cykloheksyloamina 10 - CBS
Dietyloamina 10 25 tiuramy,ditiokarbami- niany
Siarkowodór 10 15 wulkanizacja siarko
wa w wysokiej temperaturze Metylostyren - 100 nadtlenek dikumylu
Morfolina 20 30 2-(morfolino)-
tiobenzotiazol (MBS),
Nitrozoaminy tiuramy,ditiokarbami-
niany, MBS, wobec czynników nitrozują- cych jak DNPT lub azotyny w ciągu solnym
W Polsce w Instytucie M edycyny Pracy prow a
dzono badania składu gazów powulkanizacyjnych oraz oceniano ich toksyczność na zwierzętach doświadczal
nych. Stw ierdzono o becność ponad 200 substancji, zid e n ty fik o w a n o 198. B ad an ia ep id em io lo g iczn e p rze p ro w a d z o n o na sz cz u ra ch i na tej podstaw ie z ap ro p o n o w an o d la gazó w p o w u lk a n iz a c y jn y c h NDS i ND SCh odpow iednio 1 i 10m g/m 3[16].
Podczas wulkanizacji z użyciem przyspieszaczy, których rozkładowi towarzyszy powstawanie drugo- rzędow ych amin, w reakcji ze znajdującym i się w po
wietrzu tlenkam i azotu m ogą powstawać nitrozoami- ny uznawane za rakotw órcze [17]. W celu uniknięcia niebezpieczeństwa, podjęto działania zmierzające do
TOM 5 styczeń - luty 2001 r. £C aat< w t& ity nr 1
zastąp ien ia p rzy sp ieszaczy gen eru jący ch nitrozo- am iny innym i, rów n ież skutecznym i lecz nie p o w o du jący m i p o w sta w a n ia n itro z o a m in [18]. Z a stosow ano rów nież bardziej efek ty w n ą w entylację i podjęto odpow iedn ie p rzed sięw zięcia tech niczne i organizacyjne.
Opracowane przez N iem ieckie Stowarzyszenie Przem ysłu Gum owego W dK dane [19] dotyczące zawartości nitrozoam in w powietrzu w zakładach opo
niarskich w latach 1987-92 wykazały, że w 1987 r.
75,6% zakładów przemysłu oponiarskiego mieściło się w grupie o stężeniu nitrozoam in do 1 |ag/m3, 18,5% w zakresie 1-2,5 jag/m3 i 5,9% powyżej 2,5% jag/rn3.
Natom iast w 1992 r. było już 97,8% zakładów w gru
pie do 1 |ag/m3, 1,8% w grupie 1-2,5 |ag/m 3 i tylko 0,4% w grupie ponad 2,5 |Llg/m3. Szczegółowe dane przedstaw ia tabela 8.
Tabela 8. Stężenie nitrozoamin w powietrzu w zakładach oponiarskich w Niemczech w latach 1987-1992 [19]
Rok
Zawartość nitrozoamin, ng/m3
<1 1+2,5 >2,5
Oddziały produkcyjne, % przedsiębiorstw
1987 75,6 18,5 5,9
1988/89 86,8 9,9 3,3
1990 92,7 4,6 2,7
1991 94,8 4,3 0,9
1992 97,8 1,8 0,4
Magazyn wyrobów gotowych, % przedsiębiorstw
1990 42,0 24,0 33,0
1991 44,0 20,0 36,0
1992 61,0 20,0 19,0
Z innych doniesień [1] wynika, że w roku 1980 w pom ieszczeniach, w których odbyw ała się w ulka
nizacja w solach stopionych zawartość nitrozoam in osiągała poziom 1000 |Llg/m3, podczas gdy obecnie przepisy niem ieckie dopuszczają 2,5 |Lig/m3 .
Wyniki badań przeprow adzonych w zakładach przemysłu gumowego w Anglii [20] również wskazują na znaczną poprawę sytuacji w latach 90. Badania prze
prowadzono w 52 zakładach produkujących gumowe artykuły techniczne(GAT), 29 bieżnikowniach (OB) i 7 fabrykach oponiarskich (ON). Stwierdzono, że przekro
czenia NDS w odważalni i walcowni w latach 87-88 były trzykrotnie wyższe niż w latach 96-99. Stężenie gazów na oddziałach wulkanizacji przekraczało warto
ści dopuszczalne średnio w GAT o 33%,w OB o 17 %, w ON nie stwierdzono przekroczeń.
Alergia proteinowa [21]
Problem alergii na proteiny (substancje białko
we) zawarte w lateksie kauczuku naturalnego poja
wił się w latach 80. W ówczas nastąpił znaczny wzrost zapotrzebow ania na rękawice lateksowe, spow odow a
ny zagrożeniem w irusem HIV. Późniejsze badania i obserwacje wykazały, że czynnikiem alergennym są niektóre rodzaje protein występujących w lateksie. Są to białka proste, zbudowane z am inokwasów połączo
nych wiązaniami peptydow ym i. Proteiny występują powszechnie w naturze i stanow ią podstaw owy skład
nik żywych komórek.
W lateksie kauczuku naturalnego wykryto po
nad 15 rodzajów protein różniących się m asą czą
steczkową i strukturą, z których: Hev b II, Hev b III, Hev b IV - uznaje się jako alergenne.
Obecnie producenci lateksu stosują różne m eto
dy pozwalające na w yelim inow anie lub zm niejszenie zawartości protein. Już samo odwirowanie i usunięcie części serum (tzw. lateks skoncentrowany) pozw ala zm niejszyć zawartość protein z 1200 do 250 |Lig/g.
Zupełnie inna jest sytuacja w przypadku kauczu
ku naturalnego. Proces otrzym ywania kauczuku pole
ga na koagulacji lateksu w środowisku kwaśnym. Po
wstały koagulat jest rozdrabniany i wielokrotnie bar
dzo intensywnie wymywany i suszony. W trakcie tych czynności istnieją dogodne warunki do usunięcia roz
puszczalnych w wodzie protein.
W szechstronne badania różnych gatunków kau
czuku naturalnego [22] i wytwarzanych z nich wyro
bów dowiodły, że u osób o silnych skłonnościach aler
gicznych na lateks nie wystąpiły reakcje alergiczne podczas przeprowadzania analogicznych testów, gdy stosowano ekstrakty z kauczuku naturalnego, miesza
nek z tego kauczuku i wulkanizatów. Zawartość protein badano różnymi metodami. Wszystkie one potwierdzi
ły, że nie przekracza ona 20 jLXg/g, podczas gdy dla w rękawicach lateksowych wynosiła np. 700 |ig/g.
Alergia proteinowa jest bardziej groźna dla użyt
kowników wyrobów z lateksu niż dla pracowników zatrudnionych przy ich produkcji .
Ostatnie badania wykazały, że pracownicy o skłon
nościach alergicznych m ogą wykazywać wrażliwość również na inne substancje stosowane w przemyśle gu
mowym. W obszernym opracow aniu Taylora i Leowa opublikowanym w Rubber. Chem. and Technology [23]
m.in. podano wyniki badań przeprowadzonych przez Su- skinda, w dużej fabryce opon. Zbadał on reakcję 502 pracowników na 36 kauczuków i 12 substancji niekau-
SfaA& M t& U f' nr 1 styczeń - luty 2001 r. TOM 5
czukowych. Stwierdzono najwięcej przypadków alergii dla 4,4’-ditiomorfolinę - 45, kauczuk butadienowy mo
dyfikowany olejem (OE-BR) - 11, p-fenylenodiaminę - 8, DPG - 7, TMTD - 5 i M BT - 2.
Działania prewencyjne
Podstaw ow e zasady utrzym ania higienicznych warunków pracy w przem yśle gum owym to:
• dobra wentylacja - wyciąganie oparów, gazów i py
łów;
• w miarę m ożliw ości stosow anie robotów przem y
słowych;
• stosowanie granulatów lub polim erycznych przed- m ieszek substancji pylących;
• predyspergowanie, porcjow anie chemikaliów i do
zowanie w opakow aniach jednostkow ych;
• stosowanie ubrań ochronnych, utrzym ywanie po
rządku przy odw ażaniu i transporcie, wydzielenie odrębnych pom ieszczeń do spożywania posiłków;
• m onitorow anie poziom u zanieczyszczeń na stano
wiskach pracy.
Na rys. 1 przedstaw iono dane dotyczące prze
strzegania przepisów BHP w 7-stopniowej skali waż
ności w różnych krajach. W latach 1983 i 1993 wzrost zrozum ienia tych problem ów najwyraźniej nastąpił w Niemczech, W łoszech i Hiszpanii, najbardziej są przestrzegane przepisy w RFN i Szwecji [24].
Rys. 1. Zrozumienie ważności BHP w przemyśle (w ska
li od 1 do 7)
N a rys. 2 przedstaw iono najpopularniejsze m e
tody ochrony stosow ane w przem yśle gumowym, ich skuteczność i stopień w ykorzystania.
Wentylacja /wyciąganie / dymów i pyłów
Ubrania ochronne
Automatyczne odważanie Porcjowane chemikaliów dozowanie w małych opakowaniach Dodatki chemiczne predyspergowane Przedmieszki polimeryczne Obudowy ochronne
Roboty przemysłowe
Rys. 2. Szacunkow a skuteczność różnych sposobów popraw y BH P (w skali od 1 do 7)
N ajb ard ziej ro zp o w sze c h n io n y m sposobam i ochrony są: w entylacja i ubrania ochronne oraz stoso
wanie chem ikaliów w postaci niepylącej. W m niej
szym stopniu w ykorzystano m ożliwości wynikające z automatycznego naważania i stosowania robotów prze
mysłowych, co praw dopodobnie związane jest z ko
niecznością zakupu drogich urządzeń.
Z przedstaw ionego m ateriału wynika, że działa
nia ochronne dają wyraźne rezultaty i dlatego dużą wagę przyw iązuje się do w ypracowania rzetelnych i zoptym alizowanych regulacji prawnych, obligujących zarówno adm inistrację, jak i przem ysł do zapew nie
nia higieny i bezpieczeństw a pracy.
Regulacje prawne dotyczące warunków higienicznych pra
cy w Unii Europejskiej
D yrektyw a Unii Europejskiej 8 9/3 91/EWG w sprawie wprow adzenia środków sprzyjających popra
wie bezpieczeństw a i higieny pracy została uchwalo
na 12 czerwca 1989 r. G łównym jej celem było w yeli
m inow anie różnic w przepisach w poszczególnych krajach członkowskich i zapewnienie ochrony pracow
ników przez popraw ę m etod pracy, warunków pracy i lepszą inform ację o istniejącym zagrożeniu. N astęp
TOM 5 styczeń - luty 2001 r. nr 1
nie sukcesywnie przyjm owano szereg dyrektyw szcze
gółowych.
Wykaz ważniejszych dyrektyw dotyczących bez
pieczeństwa i higieny pracy podano w tabeli 9. Obejmu
ją one zabezpieczenia maszyn i urządzeń, eliminowanie kancerogennych substancji chemicznych, określenie i przestrzeganie dopuszczalnych ciężarów w załadunku ręcznym, stosowanie ochron osobistych, ograniczenie stosowania szkodliwych dla zdrowia substancji chemicz
nych i ustalenie sposobu ich oznakowania.
W latach 90. poszczególne kraje europejskie wprowadziły przepisy um ożliw iające regularną kon
trolę stanowisk pracy.
N a rzecz popraw y h ig ien iczn y ch w arunków pracy w przem yśle gum ow ym d ziałają sto w arzy sz en ia p rzed sięb io rcó w , np. w N iem czech W dK stw orzyło grupę ro b oczą pod n azw ą “ S ubstancje nieb ezp ieczn e/N itro zo am in y ” . G rupa ta oprócz ni- trozoam in uw zględnia w sw oich pracach ro zp u sz c z aln ik i o rg an iczn e i opary w u lk a n iz a c y jn e . Do zadań grupy należy opracow yw anie arkuszy b e z p ieczeństw a tych substancji.
D ziałania grupy doprowadziły do tego, że N iem cy ju ż w roku 1986 wprowadziły zalecenia technicz
ne znane jako TRGS 552, w których określono do
puszczalne limity stężeń dla nitrozoam in w poszcze- Tabela 9. D yrektywy Unii Europejskiej dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy
Dyrektywa ramowa
Dyrektywa 89/391/EWG
Dz. Urz. WE-L138 z 29.06.1989, s.1
Dyrektywa Rady 89/391/EWG z 12.06.1989 r. w sprawie wprowadzenia środków sprzyja
jących poprawie bezpieczeństwa i higieny pracy Dyrektywy szczegółowe
Dyrektywa Rady 90/269/EWG Dz. Urz. WE-L 156 z 21.06.90 s.9
Dyrektywy Rady 90/269/EWG z 29.05.1990 r. w sprawie minimalnych wymagań bezpie
czeństwa i higieny ręcznej obsługi ładunków, zagrożonej szczególnie urazem kręgosłupa (czwarta Dyrektywa indywidualna w rozumieniu Artykułu 16 Dyrektywy 89/391/EWG) Dyrektywa Rady 90/270/EWG Dyrektywy Rady 90/270/EWG z 29.05.1990 r. w sprawie minimalnych wymagań bezpie- Dz. Urz. WE-L 156 z 21.06.90 s.14 czeństwa i higieny pracy przy monitorach (piąta Dyrektywa indywidualna w rozumieniu
Artykułu 16 Dyrektywy 89/391/EWG) Dyrektywa Rady 90/394/EWG
Dz. Urz. WE-L 196 z 21.06.90 s.1
Dyrektywy Rady 90/394/EWG z 28.06.1990 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem w pracy związanym z czynnikami rakotwórczymi (szósta Dyrektywa indywi
dualna w rozumieniu Artykułu 16 Dyrektywy 89/391/EWG) Dyrektywa Rady 93/548/EEC
Dz. Urz. WE-L 258 (1993) s.29
Dyrektywa Rady 93/67/548/EEC z 1.09.1998 r. w sprawie oznakowania substancji szko
dliwych Dyrektywa Rady 89/654/EWG
Dz. Urz. WE-L 393 z 30.12.89 s.1
Dyrektywy Rady 89/654/EWG z 30.11.1989 r. w sprawie minimalnych wymagań bezpie
czeństwa i higieny miejsca pracy (pierwsza Dyrektywa indywidualna w rozumieniu Arty
kułu 16 Dyrektywy 89/391/EWG)
Dyrektywa Rady 89/655/EWG Dyrektywy Rady 89/654/EWG z 30.11.1989 r. w sprawie minimalnych wymagań bezpie- Dz. Urz. WE-L 393 z 30.12.89 s.13 czeństwa i higieny użytkowania w pracy sprzętu przez pracowników (druga Dyrektywa
indywidualna w rozumieniu Artykułu 16 Dyrektywy 391/EWG)
Dyrektywa Rady 89/656/EWG Dyrektywy Rady 89/656/EWG z 30.11.1989 r. w sprawie minimalnych wymagań bezpieczeń- Dz. Urz. WE-L 393 z 30.12.89 s.18 stwa i higieny użytkowania w pracy profesjonalnego sprzętu ochronnego przez pracowników
(trzecia Dyrektywa indywidualna w rozumieniu Artykułu 16 Dyrektywy 89/391/EWG) Dyrektywa Rady 90/679/EWG
Dz. Urz. WE-L 374 z 31.12.90 s.1 ze zmianami w Dyrektywie Rady 93/88/EWG Dz. Urz. WE-L 268 z 29.10.93 s.71
Dyrektywa Rady 90/679/EWG z 26.11.1990 r. w sprawie ochrony pracowników przed zagrożeniem w pracy związanym z czynnikami biologicznymi (siódma Dyrektywa indywi
dualna w rozumieniu Artykułu 16 Dyrektywy 89/391/EWG)
Dyrektywa rady 92/58/EWG Dyrektywy Rady 92/58/EWG z 24.06.1992 r. w sprawie minimalnych wymagań dla za- Dz. Urz. WE-L 245 z 26.08.92 s.23 pewnienia znaków bezpieczeństwa i/lub higieny w pracy (dziewiąta Dyrektywa indywidu
alna w rozumieniu Artykułu 16 Dyrektywy 89/391/EWG) Dyrektywa Rady 92/85/EWG
Dz. Urz. WE-L 348 z 28.11.92 s.1
Dyrektywy Rady 92/85/EWG z 19.10.1992 r. w sprawie wprowadzenia środków zachęty do poprawy bezpieczeństwa i higieny w pracy pracujących kobiet w ciąży lub pracujących kobiet, które niedawno rodziły lub są karmiące (dziesiąta Dyrektywa indywidualna w rozu
mieniu Artykułu 16 (1) Dyrektywy 89/391/EWG)
Z& a& tM t& ity nr 1 styczeń - luty 2001 r. TOM 5
gólnych p ro cesach p rzem y słu gum ow ego:
• 2,5 |ag/m3 podczas kalandrowania, wytłaczania, wul
kanizacji w prasach (łącznie z oponami), w ulkani
zacji ciągłej w solach stopionych i ciągach mikro
falowych, w m agazynach;
• 1 |ag/m3 na pozostałych stanowiskach.
Limity te N iem ieckie Stowarzyszenie Producen
tów Wyrobów Gum owych zaleca jako poziomy refe
rencyjne. Jeśli ze w zględów technologicznych produ
cent nie jest w stanie ich osiągnąć, może się ubiegać o zwolnienie z obowiązku przestrzegania tego limitu, a w najgorszym przypadku m oże być zmuszony do za
przestania produkcji.
W Anglii Stow arzyszenie Producentów Wyro
bów Gum owych BRM A od roku 1978 wydaje przepi
sy określające postępow anie z substancjami szkodli
wymi w przem yśle gum owym . Są one sukcesywnie nowelizowane. Ostatnia, IV edycja opracowana wspól
nie z RAPRA została w ydana w 1999 r. [10].
Generalnie BRM A zobow iązuje pracodawców w przem yśle gum ow ym do:
• oszacowania stopnia ryzyka dla zdrow ia i podjęcia niezbędnych środków ostrożności;
• wdrożenia praw idłow ych m etod oceny ryzyka;
• zapewnienia, że prow adzone są pomiary kontrolne, prawidłowo konserw owane urządzenia i przestrze
gane procedury ich funkcjonowania;
• m onitorow ania tam, gdzie to konieczne, ewentual
nego narażenia pracow ników na szkodliwe dzia
łania i zapew nienia im ochrony zdrowia;
• zapewnienia pracownikom informacji o ewentualnych zagrożeniach (instrukcje szkolenia, ostrzeżenia).
Europejskie Biuro K oordynacyjne Przem ysłu Gumowego BLIC m a specjalną kom isję ds. bezpie
czeństwa, której działalność obejmuje:
• substancje pochodzenia naftowego;
• artykuły i m ateriały przeznaczone do kontaktu z żywnością, opary wulkanizacyjne, substancje ra
kotwórcze;
• przepisy UE dotyczące substancji szkodliwych.
Przepisy regulujące zasady bezpieczeństwa i higieny pra
cy w Polsce
R ozporządzenie m inistrów Pracy i O pieki Spo
łecznej oraz Z drow ia w spraw ie b ezp ieczeń stw a i higieny pracy przy w ytw arzan iu w yrobów gum o
wych obow iązuje od listopada 1953 r. O becnie p rzy
gotow yw ana je s t przez M in istra G ospodarki now a w ersja tego dokum entu. P rzepisy te dotyczą o g ó l
nych zasad pracy w zak ład ach przem ysłu gum ow e
go. A ktualne rozporządzenia krajow e dotyczące bhp podano w tabeli 10.
Tabela 10. Polskie przepisy dotyczące bhp
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 11 września 1996 r.
w sprawie czynników rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzoru nad stanem zdrowia pracowników zawodowo nara
żonych na te czynniki.
Dz. U. (1996), Nr 121, poz. 571, s. 2564
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 21 sierpnia 1997 r.
w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia.
Dz. U. (1997) Nr 105, poz. 671, s. 3297
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r.
w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Dz. U. (1997) Nr 129, poz. 844, s. 3986
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z dnia 28 kwietnia 1998 r.
w sprawie dopuszczalnych wartości stężeń substancji zanie
czyszczających w powietrzu.
Dz. U. (1998) Nr 55, poz. 355, s. 2138
Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1999 r.
w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czyn
ników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Dz. U. (1998) Nr 79, poz. 513, s. 2961
Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa
z dnia 28 kwietnia 1998 r.
w sprawie określenia rodzajów inwestycji szczególnie szko
dliwych dla środowiska i zdrowia ludzi albo mogących pogor
szyć stan środowiska oraz wymagań, jakim powinny odpo
wiadać oceny oddziaływania na środowisko tych inwestycji.
Dz. U. (1998) Nr 93, poz. 589, s. 3354
Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 18 lutego 1999 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie substancji chemicznych stwarzających zagrożenie dla zdrowia lub życia.
Dz. U. (1999) Nr 26, poz. 241, s. 1467
TOM 5 styczeń - luty 2001 r. S fa A to rtt& U f nr 1
Rozporządzenie M inistra Zdrowia i Opieki Spo
łecznej z dn. 21 sierpnia 1997 r. ze zmianam i z dn. 18 lutego 1999 r. odnosi się do substancji szkodliwych, jakie m ogą występować w procesach produkcyjnych, określa kryteria i sposób klasyfikacji substancji che
micznych pod w zględem zagrożeń dla zdrow ia lub życia oraz sposób znakowania tych substancji. Załącz
nik nr 2 do tego rozporządzenia zawiera wykaz sub
stancji szkodliwych. W nowelizacji dodano załącznik nr 5, w którym podano wzór „Karty Charakterystyki Substancji N iebezpiecznej” dostosowany do wym a
gań obowiązujących w krajach UE.
Rozporządzenie M inistra Ochrony Środowiska, Zasobów N aturalnych i L eśn ictw a z dn. 28.04.98 r.
określa dopuszczalne w artości stężeń substancji za
n ie c z y sz c z a ją c y c h w p o w ie trz u . M ięd zy innym i m ożna tam znaleźć dopu szczaln e w artości stężeń w yrażone w |ag/m 3dla wielu substancji stosowanych w przem yśle gum owym , w tym rozpuszczalników , związków cynku, związków ołowiu, styrenu, akrylo
nitrylu, formaldehydu, pyłów zawieszonych - ogółem, w sumie wym ieniono 172 pozycje.
W R ozporządzeniu M inistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17czerwca 1998 r. zawarte są dopusz
czalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrow ia w środow isku pracy. Podano tam definicje NDS, NDSCh, NDSP oraz szczegółowe wartości obow ią
zujące w Polsce.
Rozporządzenie M inistra Pracy i Polityki Socjal
nej z dnia 26 w rześnia 1996 r., określa ogólne zasady bhp.
Rozporządzenie M inistra Zdrowia i Opieki Spo
łecznej z dnia 11 września 1996 r. w sprawie czynni
ków rakotwórczych w środowisku pracy oraz nadzo
ru nad stanem zdrow ia pracow ników zawodowo na
rażonych na te czynniki, zobowiązuje pracodawców do prowadzenia rejestru czynników rakotwórczych, in
formowania pracowników o istniejących zagrożeniach, prow adzenia pom iarów stężeń, m onitorow ania bio
logicznego itp. Rozporządzenie zawiera, wykaz czynni
ków rakotwórczych dla ludzi i prawdopodobnie rako
twórczych dla ludzi, określa procesy produkcyjne, w toku których dochodzi do zanieczyszczenia środowiska sub
stancjami i czynnikami rakotwórczymi (zał. 1).
Należy zaznaczyć, że do grupy zanieczyszcza
jących środowisko substancjami rakotwórczymi zakla
syfikowano przem ysł gumowy ze względu na w ystę
powanie: amin arom atycznych, benzenu, rozpuszczal
ników zanieczyszczonych benzenem , zespołu czyn
ników w ystępujących na stanowiskach: wulkanizacji,
odw ażania składników m ieszanek, ich m ieszania i walcowania oraz konfekcjonow ania wyrobów goto
wych.
W wykazie czynników rakotw órczych znalazł się, benzen, talk zawierajęcy włókna azbestowe, 2- naftyloam ina i jej sole. Jako praw dopodobnie rako
twórcze wym ieniono m.in. akrylonitryl, benzopiren, epichlorohydrynę, N -nitrozodietyloam inę, N-nitrozo- dimetyloaminę, formaldehyd.
W rozporządzeniu M inistra Ochrony Środow i
ska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa w sprawie okre
ślenia inwestycji szczególnie szkodliwych dla środo
wiska i zdrow ia ludzi z dnia 14 lipca 1998 r. przemysł gumowy zaliczony został do grupy inwestycji m ogą
cych pogorszyć stan środowiska.
Jak wynika z powyższego, również w Polsce mamy podstawowe przepisy obligujące pracodawcę do należytej dbałości o bezpieczeństwo i higienę pra
cy. Powstało też stowarzyszenie zrzeszające producen
tów wyrobów gum owych „Ekogum a” , które w swym statucie m iędzy innym i uw zględnia działalność na rzecz poprawy higienicznych warunków pracy w prze
m yśle gumowym. Zam ierza ono zbierać dane o prze
prowadzonych badaniach higienicznych w poszcze
gólnych zakładach, uzgadniać z ustaw odaw cą zalece
nia dotyczące dopuszczalnych poziom ów zanieczysz
czeń z uwzględnieniem zasady zrównoważonego roz
woju, analizow ać aktualne przepisy krajowe i Unii Europejskiej i informować o tym swoich członków.
Podsumowanie
Na podstawie analizy występujących zagrożeń i m ożliwości ich elim inowania m ożna uznać, że prze
mysł gumowy, przy zachowaniu znanych już dzisiaj środków zapobiegawczych, może być bezpieczny dla zatrudnionych w nim pracowników. Dla utrzymania ta
kiego stanu niezbędna jest świadomość możliwych za
grożeń i skuteczne im zapobieganie. Te zagrożenia to:
• unoszące się w powietrzu pyły dodatków chem icz
nych do gumy, sadzy, krzemionki i innych napeł- niaczy m ineralnych. W tym przypadku zabezpie
czeniem jest dobra wentylacja, autom atyczne na- ważanie, stosowanie predyspersji lub granulatów substancji sypkich, porcjowanie, informacja o szko
dliw ych w łaściw ościach, znakow anie substancji szkodliwych, odzież ochronna, maski przeciw py
łowe;
• substancje lotne, opary wulkanizacyjne - zabezpie
czeniem jest odpowiednia wentylacja, monitorowa
S ttz& to m en y nr 1 styczeń - luty 2001 r. TOM 5
nie stężenia w powietrzu, elim inowanie substancji szkodliwych, np. zastępow anie wszędzie, gdzie to jest możliwe, klejów i roztworów rozpuszczalni
kowych em ulsjam i i dyspersjam i wodnymi, ogra
niczenie stosow ania substancji będących prekur
sorami N-nitrozoam in.
O ptym istycznym sygnałem jest zaangażowanie pracodawców i ich stow arzyszeń w działania na rzecz poprawy higienicznych warunków pracy i kształto
wanie wizerunku przem ysłu gum owego jako przyja
znego dla pracowników.
Literatura
1. White L.: Europ.Rubber Journal, 1999, 181. nr 11, 32
2. Evans C.W., Practical R ubber Compounding and Processing, s. 153, A p p lied Science Publishers, Anglia
3. Instytut M edycyny Pracy: Wytyczne szacowania ry
zyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych, Zeszyt 9, Łódź 1999
4. Czech-Shariff-Afschar K.: Kautsch. Gummi Kunst., 1996, 49, 375
5. Carbon Black and H ealth Bulletin N r 4, wyd.1986 6. Degussa: Schriftenreihe Pigmente N r 64
7. Degussa: ibid, N r 76P.G.: Kautsch. Gummi Kunst, 1992, 45, 120
8. Rozporządzenie M inistra Zdrowia i Opieki Spo
łecznej zdn . 18.02.1999 zmieniające rozporządze
nie w sprawie substancji chemicznych stw arzają
cych zagrożenie dla zdrowia lub życia. Dz. U.
(1999) N r 26, poz. 241, s. 1467
9. Davies K M ., Fitch A.: Kautsch Gummi Kunst. 1991,
44, 838
10. Toxity and Safe H andling o f Rubber Chemicals, BRM A Code o f Practice, P ublished by RAPRA Technology 1999
11. W ommelsdorf R., H am ann W., Kautsch. Gummi.
Kunst. 1992, 45, 24
12. Locati G., Consoni G., Fantuzzi A.: Rubber D ivi
sion M eeting, A C S Orlando, Fla, October 1993 13. D ul J., P yskło L., C hm ielew ski A.: E lastom e
ry, 1997, 1. nr 2, s.17 oraz nr 3 s. 29.
14. Willoughby B.G..Kautsch.Gummi.Kunst.,1992, 45.
120
15. Willoughby B.G, Lawson G.: Rubber Chem.Tech- nol.,1981, 54. 311
16. Czerczak S. M odel oceny toksyczności dymów wulkanizacyjnych, Instytut M edycyny Pracy, Stu
dia i materiały monograficzne zeszyt 46, Łódź 1996, 17. Kleps I , D om ański W, Polimery, 1995, 50, 5, 268 18. Pyskło L. Sposoby zapobiegania pow stawaniu ra
kotwórczych N-nitrozoamin podczas procesów pro
dukcyjnych w przem yśle gumowym. Referat wy- głoszony na konferencji Eko-guma, Warszawa, li
stopad 1993, Biul. Inf. IP Gum., 1994, nr l,s. 9 19. N.N., Kautsch.Gumm i,Kunst.,1993, 46. 767 20. Crain News Service, Europ. Rubber Journal, 2000,
182. 6. 36
21. Latex Protein Allergy: The current issues - M ate
riały z konferencji ” M alaysian latex - based indu
stry, ”1997, Kuala Lumpur, M alezja
22. EsahYip, Turjanmaa K, M akinen-Kiljunen S.: Rub
ber Dev elopement. 1955, 48. N o. 3/4, 48
23. TylorJ. S., Leow Y. H., Rubb Chem. Technol., 2000, 73. 427
24. N. N. Europ. Rubber Journal.: 1988, 170, nr 8. 25
