1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — . . f
...
. S f t S . 1/1. Relacja \
I/2. Dokum enty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora \ J
I/3. Inne m ateriały dokum entacyjne dotyczące osoby relatora —
II. M ateriały uzupełniające relację
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora"
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.—
III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r.—
III/5 - inne...
IV. Korespondencja —
V. Nazwiskowe karty inform acyjne 1/
. Fotografie \ j ^ 1 P VI
2
3
IC X V-3 ^ ^ . v
S h z Ć ; / v ^ 2<L ■
*r ».. *->..L, 'fc I c ł J|F g _
U o-tp \ FUCHRER vel FUCHTER Mira (1920 - 1943)
Y'<r- 'y. ; V \
^ y f v j
r
r >
Mira Fuchrer, obywatelka polska narodowości żydowskiej, urodziła się w 1920 r. w Warszawie. Była szomerką .warszawską, członkinią socjalistycznej organizacji młodzieżowej Haszomer Hacair, opartej na zasadach harcerstwa. Na początku wojny Mira pojechała z M.
Anielewiczem do Wilna. Wróciła do Warszawy w 1940 r. W getcie warszawskim pracowała w kooperatywie krawieckiej, zaangażowanej w zbrojnym oporze. Będąc bojowniczką ŻOB, Żydowskiej Organizacji Bojowej, od chwili jej powstania w lipcu 1942 r.,'M irą 1 jako łączniczka dowództwa znała wszystkie kontakty organizacyjne wewnątrz getta. Wyjeżdżała też jako kurierka ŻOB do gett pozawarszawskich. I. Cukierman, wówczas dowódca ŻOB w szopach (fabrykach) Toebbens-Szultza, tak pisze o niej: „Dziewczyną Anielewicza (dowódcy głównego ŻOB a przedtem instruktora ruchu szomerowskiego) była Mira Fuchrer. Zawsze była obok niego, młodsza od niego. Była bardzo sympatyczna, nie brała udziału w naszych obradach”. W lutym 1943 r. uczestniczyła wraz z 10 głównymi bojowcami organizacji w udanym napadzie na kasę Judenratu przy ul. Nalewki 37. Skonfiskowane wówczas ok. 100 000-zł, zapakowano do kotła jakby z jedzeniem i Mira razem z Tową Altman przeniosły zdobycz do sztabu. W czasie powstania walczyła w getcie centralnym w składzie sztabu u boku Mordechaja Anielewicza i razem z nim zginęła w bunkrze dowództwa przy ul. Miłej 18 w 22-im dniu powstania. Marek Edelman w swoich wypowiedziach „W czterdziestą rocznicą...'" mówi: ,^iniełewicz miał dziewczyną, taką ładną jasną, ciepłą. Siódmego maja był z nici u nas, na Franciszkańskiej. Ósmego maja, na Miłej, zastrzelił najpierw ją, potem siebie” (Zbiorowe samobójstwo popełniło wówczas 80 z ogółu 220 żobowców. W tym miejscu jest skwer, kopiec, zbiorowy grób, z którego nie wydobyto kości).
Postanowieniem Prezydenta PRL Nr 154/48 z dnia 19 kwietnia 1948 r. Mira Fuchrer została odznaczona pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego VIRTUTI MILITARI, na wniosek ZG Zw. Żyd. Uczestników Walki Zbrojnej z Faszyzmem z dnia 1 IV 1948 r. z uzasadnieniem: „Za zasługą w walce konspiracyjnej w czasie okupacji: Członek ŻOB-u.
Towarzyszka walki Mordehaja Anielewicza, wyróżniła się szczególnym bohaterstwem.
Zginęła w bunkrze komendy ŻOB-u na ul. Miłej. ”
A B K iO K P R P , P o ś m ie rtn y w n io s e k o d z n a c z e n io w y F u c h re r M iry ; A PA K , T: 3379/W SK ; DW U dsK iO R, W ykaz K apituły VM III RP. Suplem ent; ŻIH, syg. K -1 128, P 1010035 P6;
r - ą
■■ -• ...
4
1
C ukierm an, N adm iar..., s. 107, 188; Edelm an M., Getto walczy. W czterdziestą rocznicą. A g onia walka i śm ierć w arszawskiego getta. Londyn 1983, s. 61; G rupińska, Ciągle p o kole. W -wa 2000, s.
42, 377, 381; -Odczytanie Listy..., s. 31, 62, 96, 186; http://isd.usc.edii/~-' retter/holocw om .htm l;
Kunert, Słownik.., t. I, s. 30; L.M. B unkier p r z y ul. M iłej 18, Stolica 1969/17, s. 6-7; M ark, W alka i zagłada..., s. 151, 205 (tam opis napadu na bank), 389, 477, (fot.); M ęczeństw o, w alka i za gład a Żydów w Polsce 1939-1945, W -wa 1960, fot. nr 454; Sł. uczestniczek ...., s. 107.
5
FUCHRER vel FUCHTER Mira (1920 - 1943), członkini Haszomer Hacair, bojowniczka
ŻOB, łączniczka dowództwa ŻOB wewnątrz getta, kurierka do gett pozawarszawskich, uczestniczka powstania w getcie warszawskim
Mira Fuchrer, obywatelka polska narodowości żydowskiej, urodziła się w 1920 r. w Warszawie. Była szom erką uczestniczką Haszomer Hacair (HaHa), socjalistycznej organizacji młodzieżowej opartej na zasadach harcerstwa. Pod koniec 1939 r. Mira pojechała z Mordechajem Anielewiczem do Wilna. Wróciła do Warszawy w 1940 r. W getcie warszawskim pracowała w spółdzielni krawieckiej, zaangażowanej w zbrojnym oporze.
Będąc bojowniczkąŻOB, (Żydowskiej Organizacji Bojowej), od chwili jej powstania w lipcu 1942 r. Jako łączniczka dowództwa znała wszystkie kontakty organizacyjne wewnątrz getta.
Wyjeżdżała też jako kurierka ŻOB do gett pozawarszawskich. I. Cukierman, wówczas dowódca ŻOB w szopach (fabrykach) Toebbens-Szultza, tak pisze o niej: „Dziewczyną Anielewicza (dowódcy głównego ŻOB a przedtem instruktora ruchu szomerowskiego) była Mira Fuchrer. Zawsze była obok niego, młodsza od niego. Była bardzo sympatyczna, nie brała udziału w naszych obradach”. W lutym 1943 r. uczestniczyła wraz z 10 głównymi bojowcami organizacji w udanym napadzie na kasę Judenratu przy ul. Nalewki 37.
Skonfiskowane wówczas ok. 100 tys. zł, zapakowano do kotła jakby z jedzeniem i Mira razem z Tową Altman (VM) przeniosły zdobycz do sztabu.
W czasie powstania w kwietniu 1943 r. walczyła w getcie centralnym w składzie sztabu u boku Anielewicza i razem z nim zginęła w bunkrze dowództwa przy ul. Miłej 18 w 22-im dniu powstania. Marek Edelman w swoich wypowiedziach „W czterdziestą rocznicę...”
mówi: ,Aniełew icz miał dziewczyną, taką ładną ja s n ą ciepła. Siódmego maja był z nią u nas, na Franciszkańskiej. Ósmego maja, na Miłej, zastrzełił najpierw j ą potem siebie” (Zbiorowe samobójstwo popełniło wówczas 80 z ogółu 220 żobowców. W tym miejscu obecnie jest skwer-kopiec, zbiorowy grób, z którego nie wydobyto kości).
Mira Fuchrer Postanowieniem Prezydenta RP Nr 154/48 z dnia 19 kwietnia 1948 r.
została odznaczona pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego VIRTUTI MILITARI na wniosek ZG Zw. Żyd. Uczestników Walki Zbrojnej z Faszyzmem z dnia 1 IV 1948 r. z uzasadnieniem: „Za zasługą w walce konspiracyjnej w czasie okupacji: Członek ŻOB-u.
Towarzyszka walki Mordehaja Anielewicza, wyróżniła się szczególnym bohaterstwem.
Zginęła w bunkrze komendy ŻOB-u na ul. Miłej. ”
6
A BKiOKPRP, Pośmiertny wniosek odznaczeniowy Fuchrer Miry; APAK, T: 3379/WSK (tamże materiały Yivo Institute For Jewish Research, Nowy Jork - 9-cio stronicowy tekst hebrajski tłumaczony przez M. Friedmana w 2003 r.); DW UdsKiOR, Wykaz Kapituły VM III RP. Suplement; ŻIH, syg. K-l 128, P 1010035 P6;
Bartelski L. M., Getto. Warszawskie Termopile 1943, W-wa 1999, s. 137; Cukierman, Nadmiar..., s. 107, 188;
Edelman M., Getto walczy. W czterdziestą rocznicą. Agonia walka i śmierć warszawskiego getta, Londyn 1983, s. 61; Grupińska, Ciągle po kole, W-wa 2000, s. 42, 377, 381; Odczytanie Listy..., s. 31, 62, 96, 186;
http://isd.usc.edu/-' retter/holocwom.html; Kunert, Słownik.., t. I, s. 30; L.M. Bunkier przy ul. Miłej 18, Stolica 1969/17, s. 6-7; Mark, Walka i zagłada..., s. 151, 205 (tam opis napadu na bank), 389, 477, (fot.); Męczeństwo, walka i zagłada Żydów w Polsce 1939-1945, W-wa 1960, fot. nr 454; SI. uczestniczek ...., s. 107.
7
Tu jej FOTO!!! '
Mira Fuchrer -
Urodziła się w 1920 r. w Warszawie.
Była członkinią Haszomer Hacair i ŻOB. W getcie pracowała w kooperatywie krawieckiej. Jako narzeczona lub żona Mordechąja Anielewicza znajdowała się przy dowództwie ŻOB. W 1942 r. wyjeżdżała jako łączniczka do innych gett.
Zginęła w bunkrze przy ul. Miłej 18 w dniu 8 maja 1943 r. ^
Postanowieniem prezydenta B. Bieruta Nr 154/48 z dnia 19 kwietnia 1948 r.
odznaczona pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Yirtuti Militari.
Grupińska A., Odczytanie L isty ... s. 65.
Słownik uczestniczek s. 107.
8
FUCHRER Mira
DW UdsKiOR, Wykaz III RP. Suplement; - Sł. uczestniczek..., s. 107; - Grupińska, Odczytanie Listy..., s. 65.
9
10
11
12
13
Na długojeszczeprzed wybuchempowstaniaw getcie, zapewnenaprze łomie 1940i 1941r.,w podziemiachobskurnej czynszówki przyul. Miłej 18, niedalekopl. Mura- nowąkiego, przystąpiono w tajemnicydobudowy zakonspirowanegoschro nu. W nomenklaturzeget ta schronytakienosiły nazwę„bunkrów”. Kry jówkaprzyMiłej 18służyć miaładośćspecyficznym celom. Wybudowałają grupahandlarzyi szmu- klerów, kierowanaprzez SrulaIsera i Mojżesza Kulasa. Bunkier naMiłej, położonyniezbyt daleko odmuruotaczającego getto(biegł onodStawek, ul. Niską, okrążał pl. Muranowski i dochodził doBonifraterskiej), a tak żeodramp i magazynów kolejowychprzydworcu Gdańskim, był dogodnym miejscemdla składowania przerzucanychdodzielni cytowarów. Szmuklerzy z czasemrozbudowaligo bardzo, m.in. doschronu prowadziłopięć ukrytych wejść. Powierzchniabun krabyładuża, zapewnio noteż dopływświeżego powietrza. Srul Iseri MojżeszKulas, znani do skonalew getcie, bywalcy najdroższychrestauracji i popularnepostaciepół światka— potrafiliprzez długi czasutrzymać istnieniebunkraw ta jemnicy. Nieprzed wszystkimi jednak. Jeszczeprzed wybu chempowstaniaw getcie o położeniuschronui wejściachdoniegodo wiedzielisię tragarzeży dowscy, zapewneprzeno
silitamoni towary. Śro dowiskotragarzyliczyło się w zamkniętej społecz ności żydowskiej.W okre sie międzywojennymz tej grupywywodziłosię wie lu działaczyi sympaty kówKPP. Podczas oku pacji, naprzełomie1942 i 1943r.dwaj byliczłon kowie KPP, tragarzeDa widMalowańczyki Moj żeszCzompel zorganizo waliz tragarzygrupębo jową ZOB. Częśćjej wal czyłaz Niemcami już w styczniu1943r.podczas pierwszej próby niemiec kiej likwidacjigetta. Gdywybuchłopowstanie kwietniowe, grupatraga rzy dowodzonaprzez Ma- lówańczykawalczyłana pl. Muranowskim. Walki w tymrejonie rozpoczęłysię już pierw szegodniapowstania, 19 kwietnia1943r.Niemcy przypisywalidużezna czenie zdobyciupl.Mu- ranowskiego, zaś bo jowcy ŻOBi ŻZWczynili wszystko, aby plac utrzy maćw swymręku. 20 kwietnia, gdy walki w tymrejonierozpaliłysię z całąmocą, powstańcy bronili się w budynkach, naktórychwywieszono flagi.W kamienicynaro guMuranowskiej i Nale wekbojowcywywiesili sztandarypolski — biało- czerwonyoraz żydowski — biało-niebieski.Na Mi
łej natomiast umieszczono nadachu jednegoz do mówsztandar czerwony. We wtorek, 20kwietnia popołudniuNiemcom udało się odstronypl. Mu- ranowskiegowedrzećna Miłą, Wokół domuz czer woną flagą wywiązał się krwawybój,ostatecznie Niemcyzdobylitę ka mienicę. Najbardziej dra matycznescenyrozgry wałysię przydomuMiła 5.Niemcyotoczyliw nim grupępowstańcówi cy wilnej ludności,poczym podpalilikamienicę. Mi mo ognia i pocisków wro ga, powstańcyprzebili się i — prowadzącz sobą grupęcywilów— przedo staliw głąbulicyMiłej. W tymwłaśnieczasie grupatragarzydowodzo naprzez Malowańczykai Czomplazajęłabunkier przyul.Miłej.Był on bardzoobszernyi znako micie zamaskowany. Tra garzenawiązalikontakt z kierownictwemPPRw getcie, donosząco posia daniu doskonałegoschro nu. Wkrótcepotemkie rownictwoPPRw getcie z Edwardem(Efraimem) Fondamińskimprzeniosło się naMiłą 18. W daw nymbunkrzeszmuklerów rozpoczęłapracęekipa PPR. DowództwoŻOBwraz z komendantem, mjr.
MordechajemAnielewi- czem, w pierwszych dniachpowstaniaw get cie zainstalowałosię rów nież naMiłej,w domunr 29. Tutaj jeszcze18kwie tniaAnielewiczwydał dowódcom oddziałówo- statniedyspozycjecodo rozpoczynającej się walki. W ciągu pierwszychdni powstania, walki ogarnęły całąulicę Miłą, a prawie wszystkieprzygotowane wcześniej naniej schrony ŻOBzostałyzagrożone. Ko lejnotrzeba byłoprzystępo wać doich ewakuacji. 24 kwietniabojowcyi znajdują cesię pod ich ochronagrupy ludności cywilnej opuściły budynekprzyul. Miłej 23. Podosłonągrupbojowych Arona Bryskinai Lutka Rot- blata, wszyscyprzenieślisię doschronuprzyul. Miłej 9. Trzydni później,dosąsie dniegobudynkuprzy ul.Mi łej 7 ewakuowanopod osło nągrupbojowychLewi Gru- zaica i DawidaHochberga licznychcywilów, chronią cychsię w kamienicyMila 37. Obabudynki,Miła7 i 9,nie byłyjednakmiejscami bez piecznymi.Tuż oboktrwał ciężki bój.Kulminacyjnym jegomomentemjest bitwa napl. Muranowskimz 27 kwietnia. Obokbojowców ŻZWbrał w niej udział rów nież polski oddział,przybyły dogettaz zewnątrz, dowo dzonyprzez kpt.Iwańskiego
